E-MOŻLIWOŚCI POLSKIEGO BUŁGARYSTY? [E-OPPORTUNITIES OF POLISH BULGARIAN PHILOLOGIST?]

Transkrypt

1 Maria Przastek-Samokowa * Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski E-MOŻLIWOŚCI POLSKIEGO BUŁGARYSTY? [E-OPPORTUNITIES OF POLISH BULGARIAN PHILOLOGIST?] Abstrakt: Podjęto próbę ukazania teoretycznych i praktycznych możliwości dostępu do wiedzy, jakimi dysponuje polski slawista, dzięki wyspecjalizowanym placówkom informacyjnym bądź w samodzielnym wyszukiwaniu informacji specjalistycznej w sieci globalnej. Autorka chce pokazać, w jakim stopniu biblioteki są a na ile mogą/powinny być pomocne w kształtowaniu zachowań informacyjnych wysoko wyspecjalizowanych użytkowników. BIBLIOTEKA INFORMACJA NAUKOWA SLAWISTYKA UŻYTKOWNIK INFORMACJI ZACHOWANIE INFORMACYJNE Abstract: The author presents theoretical and practical possibilities of accessing knowledge in a global network individually or thanks to different information centers of a Slavonic languages professional working in Poland. The aim is to show how the libraries are and can/ should be helpful in shaping information behaviors of different categories of users. INFORMATION BEHAVIOR INFORMATION SCIENCE INFORMATION USERS LIBRARY SLAVONIC STUDIES * * * Wstęp Według klasyfikacji Hoivika należę do pokolenia ostatniego druku i to do jego schyłkowego okresu [Hoivik 2005, s.16]. W szkole książki odnajdowała i wypożyczała mi pani bibliotekarka (później ja sama, gdyż jako tzw. pożeracz książek mogłam buszować wśród bibliotecznych regałów; w tamtych latach o wolnym dostępie jeszcze się nam nie śniło). Jako studentka slawistyki miałam przysposobienie biblioteczne, które zapamiętałam przede wszystkim ze względu na to, iż uprzedzono nas, że będzie to nasz pierwszy wpis do indeksu i jego brak skutkować będzie niezaliczeniem pierwszego roku. Z Biblioteką Uniwersytetu Warszawskiego zresztą tak naprawdę nigdy nie udało mi się zaprzyjaźnić. Zarówno w latach studenckich, jak i później korzystałam głównie ze zbiorów Biblioteki ówczesnego Instytutu Słowianoznawstwa PAN (obecnie Instytut Slawistyki PAN) i Biblioteki Instytutu Filologii Słowiańskiej UW. Znałam katalogi kartkowe alfabetyczny i rzeczowy, lecz z tego * Dr MARIA PRZASTEK-SAMOKOWA, slawista, adiunkt w Zakładzie Systemów Informacyjnych, Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych, Uniwersytet Warszawski. Autorka m.in.: (2005) Internetowa informacja o obiektach kultury: analiza porównawcza portali z Polski i Bułgarii; (2005) Nie <czy>, ale <dlaczego> potrzebny jest system informacji nt. kultury regionu [CD-ROM]. Adres elektr.: m.przastek-samok@uw.edu.pl 77

2 drugiego prawie nie korzystałam. O komputerach w bibliotece nikt z nas wówczas nawet nie myślał Po latach stały się nawet dla nas (lub przynajmniej niektórych z nas) pewnego rodzaju przekleństwem uniemożliwiającym korzystanie z normalnego katalogu, tj. kartkowego. Komputer odkryłam w połowie lat 90. ubiegłego wieku. Przez pierwsze lata służył mi jako mądrzejsza" maszyna do pisania. Sieć poznałam na przełomie wieków. O tym, czy i w jakim stopniu umożliwiają mi kontakt z informacją slawistyczną będzie właśnie mowa. Potrzeby Jako slawista nie pracujący zawodowo w swojej dziedzinie, ale żywotnie zainteresowany jej rozwojem, swoje tzw. potrzeby informacyjne zdefiniowałabym następująco: 1. Stały dostęp do najświeższych danych dotyczących: oferty wydawniczej krajowej i zagranicznej, zawartości czasopism, bieżących i planowanych wydarzeń krajowych i zagranicznych, w tym: konferencji, sesji, ciekawych wykładów. 2. Stały dostęp do ciągle aktualizowanej listy baz danych z dziedziny slawistyki, m.in.: bibliografii, katalogów i wydawnictw online, linków. 3. Stały dostęp z mojego komputera do wybranych przeze mnie baz danych. 4. Możliwość skontaktowania się (w razie potrzeby) ze specjalistą (profesjonalistą) informacji [Macevičiūtė 2005, s ]. E-możliwości teoretyczne Do zaspokajania moich potrzeb najbardziej predestynowane są biblioteki fachowe, zakładowe, akademickie i specjalne [Hoivik 2005, s , 21 24]. Potrzebuję bowiem usługi kompetentnej i wysoko wyspecjalizowanej. Teoretycznie e-możliwości mam ogromne. Dzięki sieci mam dostęp do wszystkich interesujących mnie zasobów. Mogę na przykład skorzystać z informacji zawartych na stronach najważniejszych (z mojego punktu widzenia) bibliotek krajowych: Biblioteki Instytutu Slawistyki PAN, Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Biblioteki Instytutu Słowiańszczyzny Zachodniej i Południowej UW, Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Biblioteki Narodowej. Mogę także korzystać z informacji zawartych na stronach, np. ważnych dla mnie bibliotek bułgarskich: Biblioteki Narodowej św.św. Cyryla i Metodego w Sofii, Biblioteki Uniwersyteckiej Uniwersytetu Sofijskiego św. Klimenta Ohrydskiego w Sofii oraz innych bibliotek w tzw. krajach słowiańskich i nie tylko. Mam przecież możliwość surfowania po cyberprzestrzeni w poszukiwaniu wszelakiej potrzebnej mi informacji slawistycznej Szczupłość miejsca zmusza mnie jednak do zaprezentowania e-możliwości krajowych. 78

3 E-możliwości praktyczne Uprawiam zawód wymagający wiedzy [Hoivik 2005, s. 24] i potrzebuję informacji relewantnej i precyzyjnej, różnorodnej i zindywidualizowanej [Hoivik 2005, s.24]. Poszukiwania rozpoczynam od strony Instytutu Slawistyki PAN, która posiada najbogatsze zbiory slawistyczne w Polsce,( ) gromadzi przede wszystkim księgozbiór z zakresu slawistyki, w mniejszym stopniu z zakresu polonistyki i języków indoeuropejskich. Profil księgozbioru uwzględnia potrzeby całego kręgu osób zainteresowanych słowianoznawstwem: pracowników naukowych, studentów, nauczycieli, redaktorów, tłumaczy. W posiadaniu biblioteki znajdują się m.in. unikalne zbiory rossików oraz cenne ciągi czasopism rosyjskich z XIX w., a także najbogatszy w Polsce zasób publikacji z zakresu językoznawstwa i historii literatur zachodnio- i południowosłowiańskich ( ) [Instytut Slawistyki PAN, dok. elektr.]. Menu strony domowej IS PAN przedstawia się następująco (szczegółowo omówię jedynie interesujące moim zdaniem zakładki): Aktualności Ogłoszenia, Konferencje IS PAN; Informacje Ogólne ; Struktura Instytutu Zakład Językoznawstwa, Zakład Literaturoznawstwa i Kulturoznawstwa, Zakład Historii, Zakład Badań Narodowościowych, Centrum Naukowej Informacji Slawistycznej (o nim za chwilę), Archiwum; Pracownicy ; Tematy badawcze Tematy, Granty; Współpraca Naukowa (z ośrodkami krajowymi i zagranicznymi, ale bez linków!!!); Studia Doktoranckie ; Wydawnictwo SOW Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Katalog; Biblioteka (link: zobacz katalog, gdzie wyszukiwać można w sposób prosty i zaawansowany według: słowa kluczowego, autora, tytułu, serii/wielotomowe, hasła przedmiotowego, ISBN, ISSN, nr kontrolnego); Opis Konferencje, Stypendia, Zasoby elektroniczne (pusta podstrona), Projekty (ts.), Inne (oprócz tytułu Linki podstrona nic nie zawiera), Zespół; Archiwalia (czyli Nie-Aktualności rzeczywiście). Więcej miejsca chcę poświęcić Centrum Naukowej Informacji Slawistycznej [Centrum Naukowej Informacji Slawistycznej, dok. elektr.]. Strona poświęcona CNIS zawiera nie tylko charakterystykę działalności jednostki, ale także link do jego własnej strony internetowej zatytułowanej Bibliografia językoznawstwa slawistycznego. Jej menu przedstawia się następująco: Kontakt; Historia; Teraźniejszość i przyszłość; Pracownicy; Współpracownicy; Publikacje BJS; Publikacje metodologiczne; Recenzje. W zakładce Teraźniejszość i przyszłość bibliografii językoznawstwa slawistycznego przedstawiono dotychczasowe osiągnięcia i problemy przy tworzeniu bazy danych oraz obsługujących ją systemu i języka informacyjno-wyszukiwawczego. Plany Centrum są ambitne i dalekosiężne. Jeżeli jednak zostałyby wkrótce zrealizowane te najbliższe, to użytkownicy slawiści językoznawcy, otrzymaliby niezwykle potrzebne źródło dostępne online, czyli aktualną bazę danych slawistyki językoznawczej. Na stronie Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego klikając na zakładkę Wydawnictwa elektroniczne (i posiadając ważną kartę biblioteczną) mam jako pracownik UW dostęp z komputera domowego do wersji testowej Czasopism pełnotekstowych i baz danych (bibliograficznych i innych) [BUW, dok. elektr.]. Dalej należy już szukać metodą prób i błędów, jeśli ma się czas i ochotę. Ze strony Instytutu Slawistyki Zachodniej i Południowej UW (wcześniej: Instytutu Filologii Słowiańskiej, którego jestem absolwentką) pod zakładką Aktualności można uzyskać wiadomości na temat np. zapowiadanych w Instytucie wykładów gości krajowych i zagranicznych [Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej, dok. elektr.]. Brakuje linków choćby do BN, nie wspominając o bibliotekach zagranicznych (kiedyś były). Nie 79

4 ma żadnych informacji ani na stronie instytutowej, ani bibliotecznej na temat tzw. życia naukowego, tj. zebrań, sesji i konferencji naukowych ani instytutowych, ani krajowych, ani zagranicznych. Biblioteka dysponuje katalogiem online, ale niestety niedostępnym. Najwięcej informacji slawista, ale tylko pracownik UJ, pracujący na UJ może zdobyć korzystając ze strony Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego [Biblioteka Jagiellońska, dok. elektr.]. Oprócz Komputerowego Katalogu Zbiorów Bibliotek UJ ma bowiem do dyspozycji bazy danych, podzielone na: zakupione uporządkowane według alfabetu lub dziedzinami, testowe zawierające listę, w wolnym dostępie polskie i zagraniczne, własne np. Baza rozpraw doktorskich, Baza Biogramów. Podobnie czytelna jest zakładka Czasopisma naukowe. Dzielą się one na: prenumerowane dla UJ pełnotekstowe w wersji elektronicznej oraz na drukowane (lista), w wolnym dostępie pełnotekstowe w wersji elektronicznej. Na uwagę zasługuje ponadto Słowniczek umieszczony pod zakładką Udostępnianie zbiorów. Jest to skarb dla niewprawnego użytkownika, gdyż zawiera wyjaśnienie terminów przydatnych przy korzystaniu ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej. O cyklu wykładów otwartych Ars Quaerendi proponowanych aktualnie przez BJ zamierzam wspomnieć przy innej okazji. E-możliwości, które proponuje na swoich stronach Biblioteka Narodowa, świadomie postanowiłam zaprezentować jako ostatnie. Korzystam z nich bowiem wówczas, kiedy poszukuję informacji dotyczących książek i czasopism wydanych w kraju lub za granicą. Najczęściej korzystam wtedy z zakładki Katalogi i bazy danych. Warta polecenia jest również umieszczona poza menu głównym opcja Zasoby sieciowe oferująca linki do różnego typu baz, katalogów oraz bibliotek (w tym bibliotek narodowych obcych) [Biblioteka Narodowa, dok. elektr.]. E-korzyści Te są niewątpliwe dla użytkownika zaawansowanego (czyli takiego, który wie, gdzie i jak powinien szukać). Z dowolnego bowiem miejsca i w dowolnym czasie za pośrednictwem internetu polski slawista może zgromadzić potrzebne mu informacje, mimo iż w dalszym ciągu nie ma postulowanej swego czasu [Biblioteki w europejskich krajach 1995, s. 18] biblioteki wirtualnej nie tylko ogólnoświatowej, ale multimedialnych bibliotek krajowych, w tym polskiej. Jak jednak nie trudno zauważyć, takiemu użytkownikowi właściwie zbędna mogłaby się stać tradycyjna biblioteka i zupełnie niepotrzebny bibliotekarz. Podsumowanie w postaci listy marzeń Podobnie jak w bibliotecznych katalogach online funkcjonują dwie możliwości wyszukiwania proste i zaawansowane, tak należałoby również przygotować ofertę bibliotek (specjalistycznych) dla użytkowników slawistów. Przygotować, tzn.: zbadać tzw. potrzeby informacyjne tej kategorii specjalistów, 80

5 poznać ich zachowania informacyjne, opracować specjalny program szkolenia bibliotecznego dla studentów slawistyki, a następnie konsekwentnie go realizować w praktyce, zaproponować wzorem Biblioteki Jagiellońskiej ( Ars Quarendi ) cykl otwartych wykładów dla czynnych zawodowo slawistów, w ramach którego zainteresowani mogliby zapoznać się z komputerowymi narzędziami i strategiami wyszukiwawczymi niezbędnymi w ich pracy, stworzyć slawistyczny serwis informacyjny swego rodzaju slawistyczny EBIB. Zastrzegłam, że to lista marzeń Wykorzystane źródła i opracowania Arcisz, S. (1995). Sprawozdanie z konferencji Libraries In Europe s Post Communist Countries: Their International Context, Kraków-Przegorzały, August 3 5, W: Kocójowa, M. red. (1995). Biblioteki w europejskich krajach postkomunistycznych w międzynarodowym kontekście : wybór materiałów. Kraków: PTB, s. 18. Biblioteka Jagiellońska, dok. elektr. [odczyt: ]. Biblioteka Narodowa, dok. elektr. [odczyt: ]. BUW, dok. elektr. [odczyt: ]. Centrum Naukowej Informacji Slawistycznej, dok. elektr. [odczyt ]. Hoivik, T. (2005). Czy wystarczy miejsca da bibliotek? Funkcje biblioteki w sieciowym świecie. W: Kocójowa, M. red. (2005). Profesjonalna informacja w Internecie. Kraków: Wydaw. UJ, s. 16, 24. Instytut Slawistyki PAN, dok. elektr. [odczyt: ]. Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej, dok. elektr. [odczyt: ]. Macevičiūtė, E. (2005). Education for digital library and information [Edukacja dla potrzeb bibliotek cyfrowych i informacji]. W: Kocójowa, M. red. (2005). Profesjonalna informacja w Internecie. Kraków: Wydaw. UJ, s