|
|
- Justyna Marciniak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 W SPRAWIE DOKŁADNOŚCI NIEKTÓRYCH ANALIZ METALOZNAWCZYCH DAWNYCH PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH (na marginesie badań dr. A. Mazura i mgr inż. E. Nosek) Znaczenie analiz fizyko-chemicznych materiałów archeologicznych, a w tym także badań metaloznawczych dawnych przedmiotów żelaznych było tematem specjalnego artykułu w pierwszym tomie Archeologii Polski" 1, należy jednak zwrócić uwagę na zagadnienie dokładności tego rodzaju analiz. Coraz większe zainteresowanie metaloznawczymi badaniami dawnych przedmiotów żelaznych sprawia, że do badań tych włączają się nowe placówki badawcze i zatrudnieni tam specjaliści. Wzrasta w tych warunkach możliwość błędów i pomyłek, najczęściej wtedy, gdy metaloznawca, przystępując do badań, nie zdaje sobie sprawy z tego, że żelazo dymarskie wytapiane przed wiekami ma swoją specyfikę i różni się wyraźnie niektórymi cechami od produkowanych dziś stopów żelaza, a sposoby przeróbki, jakie stosowano wówczas przy wyrobie narzędzi, od dawna zostały zarzucone. Na przykład współczesne stopy żelaza charakteryzują się równomiernym rozłożeniem węgla; zawartość węgla we współczesnej stali jest ograniczona przez normy w bardzo wąskich granicach, na przykład 0,1 % C. Tymczasem żelazo dymarskie szczególnie występujące na ziemiach Polski przed okresem wędrówek ludów odznacza się bardzo często nierównomiernym nawęgleniem. Jeśli, przypadkowo, silniejsze nawęglenie wystąpi przy powierzchni, metaloznawca, specjalista od obecnie produkowanych stopów żelaza, będzie skłonny uznać tę strukturę za dowód nawęglenia wtórnego (przeprowadzonego w celu utwardzenia przedmiotu), a jeśli warstwa nawęglona znajdzie się w części wewnętrznej przedmiotu określi to jako wkładkę ze stali, zgrzaną od strony zewnętrznej z kawałkami żelaza 2. Dopiero doświadczenie w badaniach dawnych wyrobów żelaznych pozwoli 1 K. Kapitańczyk, Z. Głowacki, Z. Kurzawa, M. Miedziński, Możliwości poznawcze badań chemicznych, fizyko-chemicznych i metaloznawczych w odniesieniu do archeologii, Archeol. Pol.", t. 1: 195'7, s Tego rodzaju błędne określenie technologii występuje także w jednej z pierwszych prac autora, gdzie krój i radlica z Igołomi, pow. Proszowice, wykute z żelaza o nierównomiernym nawęgleniu uznano za narzędzia żelazne, wtórnie nawęglane (J. P i a s k o w s k i, Metaloznawcze badania zabytków archeologicznych z Wyciąża, Igołomi, Jadownik Mokrych i Piekar, [w:] Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa, t. 2, Wrocław 1958, s. 23). Por. sprostowanie w pracy: J. Piaskowski, Metaloznawcze badania dawnych narzędzi rolniczych, znalezionych w Krakowie- Nowej Hucie, Wiad. Archeol.", t. 28: 1962, z. 1, s. 13. Podobnie żelazo o nierównomiernym nawęgleniu pierwotnym określili błędnie jako nawęglenie wtórne A. Krupkowski i T. Reyman, Badania metaloznawcze nad przekutym półfabrykatem żelaza z Witowa, pow. Pińczów, i żużlem dymarkowym z Igołomi, pow. Miechów, Spraw. P.M.A.", t. 5: 1953, z. 1/2, s. 54. Natomiast W. Różański uznał żelazo o nierównomiernym nawęgleniu za metal zgrzewany z kilku warstw żelaza
2 504 metaloznawcy rozróżnić może nie we wszystkich nawet wypadkach przedstawione wyżej rodzaje technologii. W chwili obecnej dokładność analiz metaloznawczych i ich dokumentacji ma wyjątkowe znaczenie. Od kilku lat trwa ożywiona dyskusja nad wyprowadzoną przez autora koncepcją starożytnego żelaza świętokrzyskiego", wynikającą z ogólnej metody określania pochodzenia dawnych przedmiotów żelaznych na podstawie statystycznej analizy cech. Błędne analizy czy niewłaściwa ocena technologii, niejasności w definicjach i sformułowaniach prowadzą do dezorientacji, a równocześnie dostarczają rzekomych argumentów dla podtrzymania błędnych wniosków i hamują przyjęcie prawidłowych koncepcji. W tej sytuacji konieczne jest zwrócenie uwagi na uchybienia, jakie znalazły się w rozpoczętych przed kilku laty badaniach mgr inż. E. Nosek i dr. A. Mazura i w ogłoszonych niedawno pracach, tym bardziej że wątpliwości budzi tu między innymi dokładność określenia zawartości fosforu, a więc domieszki, mającej wyjątkowe znaczenie dla oceny jakości i pochodzenia dawnych przedmiotów z żelaza dymarskiego 3. Wykonując analizy zawartości fosforu w pięciu fragmentach łupki spod Kowla A. Mazur i E. Nosek 4 uzyskali bardzo duże różnice wyników, od 0,07 do 1,08% P (tab. 1). Taki rozrzut przekracza znacznie różnice zawartości fosforu w jednym przedmiocie ustalone na podstawie licznych badań autora tej wypowiedzi 5 ; nie wyklucza to oczywiście możliwości wystąpienia takich różnic, wskazuje jednak na potrzebę sprawdzenia analiz. Zastrzeżenia w stosunku do analiz fosforu w pracach A. Mazura i E. Nosek powstają z innych wyników ich badań, a w szczególności z pomiarów mikrotwardości i załączonych zdjęć mikrostruktury metalu. Trzeba na wstępie zaznaczyć, że struktura fragmentów łupki spod Kowla nie wykazuje żadnych systematycznych różnic osnowy pomiędzy fragmentami o dużej zawartości fosforu (nr 1,3 i 4) a fragmentami, które miały zawierać niewiele tej domieszki (nr 7 i 9) 6 ; mikrotwardość składników strukturalnych jest, praktycznie i stali sądząc, że odwęglenie metalu występujące przy powierzchni noża z Chmielowa to warstwa żelaza (W. Różański, Badanie przedmiotów metalowych pochodzących z grobów ciałopalnych, [w:] Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa, t. 2, Wrocław 1958, s Z tego powodu w pracach autora problem oznaczania zawartości fosforu poddano specjalnym badaniom. Określono dokładność trzech metod analizy chemicznej, jakie mogą znaleźć tu zastosowanie: miareczkowej, wagowej i fotmetrycznej, por. J. Piaskowski, Odpowiedź referenta, [w:] Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa, t. 6, Wrocław 1963, s. 141; tenże, Metallographic Investigations of Ancient Iron Objects from the Territory Between the Oder and the Basin of Vistula River, Journal of the Iron and Steel Institute", t. 198: 1961, s Przeprowadzono także badania 74 przedmiotów wykonując 2 10 analiz z jednego okazu (w sumie 232 analizy), co pozwoliło nie tylko ocenić nierównomierność rozłożenia fosforu w metalu, lecz także powtarzalność (dokładność) samej analizy (J. P i a- skowski, O pierwotnym sposobie otrzymywania stali u średniowiecznych Słowian, Hutnik", t. 31: 1964, z. 12, s. 381). Dla bieżącej struktury oznaczeń zawartości fosforu w pracach autora wykorzystuje się obserwacje struktury metalu, a przede wszystkim pomiary mikrotwardości i twardości. 4 A. Mazur, E. Nosek, Metaloznawcze badania starożytnej łupki żelaznej, Mat. Archeol.", t. 6: 1965, s Por. Piaskowski, O pierwotnym sposobie otrzymywania stali..., s. 381; tenże, Correlation Between the Phosphorus Content in Iron are or Slag and that in Bloomery Iron, Archaeol. Polona", t. 7: 1965, s Np. różnice zawartości fosforu są często związane z segregacją węgla: część metalu silniej nawęglonego wykazuje więcej fosforu aniżeli część uboższa w węgiel. Zgodne to jest z teorią procesu (por. E. Schürmann, Die Reduktion des Eisens im Rennfeuer, Stahl und Eisen", t. 78: 1958, s. 1297).
3 505 biorąc, jednakowa. W wysokofosforowych fragmentach łupki mikrotwardość ferrytu wynosi 289 kg/mm 2, perlitu 450 kg/mm 2, a dla fragmentów, które miały zawierać mało fosforu mikrotwardość ferrytu 289 kg/mm 2, perlitu 410 kg/mm 2 lub 540 kg/mm 2. Z analiz więc A. Mazura i E. Nosek wynika, że mikrotwardość składników strukturalnych ferrytu i perlitu zarówno dla metalu o dużej, jak i o niskiej zawartości fosforu jest praktycznie jednakowa i stosunkowo bardzo wysoka. Zupełnie inaczej przedstawia się związek pomiędzy zawartością fosforu i mikrotwardością składników strukturalnych w następnej pracy E. Nosek 7, poświęconej badaniom 5 starożytnych przedmiotów żelaznych z terenu Gór Świętokrzyskich (pow. Opatów). Z tych badań wynika, że składniki strukturalne w metalu o wysokiej jakoby zawartości fosforu (0,54 0,62% P) wykazują niską mikrotwardość: ferryt kg/mm 2, perlit kg/mm 2 (tab. 1). W rzeczywistości jest jednak właśnie odwrotnie; istnieje bowiem dodatnia korelacja pomiędzy mikrotwardością ferrytu i perlitu (a w warunkach porównywalnych także i twardością metalu mierzoną np. sposobem Vickersa czy Brinella) a zawartością fosforu w metalu 8. Metal o niskiej zawartości fosforu wykazuje niską mikrotwardość składników strukturalnych: ferrytu i perlitu, która wzrasta wraz z zawartością fosforu w metalu. Zjawisko to można zaobserwować we wszystkich, bardzo licznych, badaniach autora 9. Na podstawie tych danych można stwierdzić, że mikrotwardości ferrytu i perlitu, jakie A. Mazur i E. Nosek wykazali dla fragmentów nr 7 i 9 łupki spod Kowla, są charakterystyczne dla żelaza o wysokiej zawartości fosforu, natomiast mikrotwardości starożytnych przedmiotów z Kowalkowic, Skały i Mychowa odpowiadają żelazu niskofosforowemu. Można byłoby zastanowić się, czy przyczyną tych rozbieżności nie są błędy w pomiarach mikrotwardości. Jednak struktura metalu, szczególnie jeśli chodzi o przedmioty z trzech ostatnio wymienionych miejscowości, jest w świetle doświadczenia autora i obserwacji ponad tysiąca okazów typowa dla metalu o niskiej zawartości fosforu i dlatego błędne są raczej analizy zawartości tej domieszki. Poza tym więcej niż poważne wątpliwości budzi ocena techniki wykonania przedmiotów żelaznych z Kowalkowic, Skały i Mychowa, jaką podała E. Nosek. Autorka pisze, że grot włóczni z Kowalkowic został prawdopodobnie wykonany przez zgrzanie ze sobą kilku warstw miękkiego żelaza" (na ryc. 2 uwidoczniono tylko dwie warstwy) 10. Tymczasem na zdjęciach struktury nie widać żadnych śladów zgrzewania warstw żelaza i stali. Albo więc autorka mylnie oceniła technologię wykonania grota włóczni, albo zamieściła niewłaściwą dokumentację. Gdyby ta ostatnia ewentualność była aktualna, należałoby dokumentację taką dodatkowo opublikować, grot bowiem z Kowalkowic, datowany archeologicznie na okres 7 E. Nosek, Niektóre zabytki żelazne z terenu Gór Świętokrzyskich w świetle badań metaloznawczych, Mat. Archeol.", t. 7: 1966, s Już E. d'amico stwierdził, że ze wzrostem zawartości fosforu twardość miękkiej stali zwiększa się znacznie (E. d'amico, Ueber den Einfluss des Phosphors auf die Eigenschaften des Flusseisen, Ferrum", t. 10: 1913, z. 10, s. 289). 9 W jednej z prac autora wyprowadzono nawet równania regresji dla zależności pomiędzy mikrotwardością ferrytu i twardością żelaza a zawartością fosforu na podstawie badań przedmiotów żelaznych z Tumu pod Łęczycą, por. J. P i a s k o w- ski, Metaloznawcze badania wczesnośredniowiecznych wyrobów żelaznych na przykładzie zabytków archeologicznych z Łęczycy, Czerchowa i Buczka, [w:] Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa, t. 3, Wrocław 1959, s Numeracje rycin wg oznaczeń w omawianych pracach A. Mazura i E. Nosek, wymienionych w przypisach 4 i 7. Archeologia Polski, t. XIII, z. 2 16
4 506 rzymski, byłby unikalnym zabytkiem; najwcześniejszy zbadany dotąd grot włóczni z ziem Polski zgrzewany z żelaza i stali pochodzi dopiero z XI w. Podobnie przedstawia się sytuacja, jeśli chodzi o łopatkę ze Skały. Jak wynika z ryc. 1 : 2 wycięto do badań dwie próbki, a na ryc. 2 : 2 przedstawiono technologię wykonania jednej (nie wiadomo której); z tej ostatniej ryciny wynika, że łopatkę zgrzewano z trzech warstw: dwóch zewnętrznych stalowych i jednej wewnętrznej żelaznej. Ale w tekście przy opisie wyników badań łopatki nie wspomniano ani słowem o zastosowaniu tej techniki, tak rzadko spotykanej w starożytności, a na załączonej dokumentacji metalograficznej, choć pokazano aż 3 zdjęcia, nie widać nigdzie śladów zgrzewania. Trzeba tu jeszcze wspomnieć o błędach w ocenie struktury łupki z okolic Kowla. A. Mazur i E. Nosek piszą, że obserwowano tam wydzielenia ledeburytu"; na ryc. 7 ledeburytu nie widać, tylko eutektykę fosforową i perlit kulkowy, na ryc. 6 też nie jest on widoczny, być może z powodu niezbyt udatnie wykonanej mikrofotografii. Nie wiadomo, dlaczego struktura na ryc. 9 ma być typowa dla surówki białej podeutektycznej", kiedy zawiera tylko produkty niskotemperaturowego tlenienia ferrytu" i eutektykę fosforową, a brak na niej wydzieleń wolnego cementytu (eutektycznego), tj. właśnie składnika charakterystycznego dla surówki białej. Podobnie A. Mazur i E. Nosek piszą, że ryc. 10 i 11 przedstawiają mikrostruktury typowe dla surówki białej nadeutektycznej" (tj. praktycznie zawierającej powyżej 4,26% węgla lub ok. 3,6%, zależnie od ilości innych składników, głównie krzemu), natomiast obraz struktury (ściślej ilość wolnego cementytu) wskazuje, że jest to stal nadeutektoidalna o zawartości ok. 1,2%C. Aby się o tym przekonać, wystarczy sięgnąć do odpowiedniego atlasu metalograficznego 11 lub na podstawie pomiarów określić w przybliżeniu zawartość węgla w metalu. Zresztą dokumentacja metalograficzna zamieszczona w obu omawianych pracach zawiera wiele niedociągnięć. O ile niewyraźne zdjęcia struktury łupki spod Kowla (ryc. 6 8 i 12) i niezbyt wyraźne granice ziarn (ryc. 4) mogą być ewentualnie wynikiem niedociągnięć w wykonywaniu kliszy i jakości papieru, to zdjęcia struktury zbadanych przedmiotów z terenu Gór Świętokrzyskich wykazują nieporządne przygotowanie zgładów metalograficznych. Na ryc. III 1 widoczne są rysy, na ryc. I 3 i II 2 nieusunięte zgnioty powstałe podczas polerowania, niektóre próbki są zbyt silnie wytrawione (ryc. I 1, 2, III 1, 2), a granice ziarn nie ujawnione równomierne (ryc. I 2, II 1, 2). Właściwie tylko dwa zdjęcia struktury nadają się do publikacji (ryc. II 3, III 3). Poważniejsze konsekwencje mogą mieć uchybienia w terminologii, a mianowicie definicje żelaza i stali, jakie wynikają z określeń A. Mazura i E. Nosek, nie tylko różne od aktualnie przyjętych w literaturze przedmiotu, ale także inne w każdej z omawianych prac. Oczywiście A. Mazur i E. Nosek mogą wprowadzać nową terminologię, powinni jednak wykazać wady dotychczas stosowanej i przedstawić zalety nowej, przede wszystkim jednak uprzedzić o tym czytelnika. Tymczasem w opisie badań łupki spod Kowla, nic o tym nie wspominając, A. Mazur i E. Nosek piszą o stali czystoferrytycznej", tzn. nazywają stalą metal o struk- 11 Por. na przykład: L. Habraken, J.-L. de Brouwer, De Ferri Metallographia, t. 1, Bruxelles 1966, s Najwidoczniej w błąd wprowadziła A. Mazura i E. Nosek kolumnowa postać cementytu. Jednak w surówce nadeutektycznej kolumny takie występują na tle ledeburytu przemienionego, zawierającego dodatkowo cementyt w zupełnie innej postaci. Na ryc. 10 i 11 obok kolumn wolnego cementytu występuje tylko perlit, a więc jest to struktura typowa dla stali nadeutektoidalnej. Por. także: K. Wesołowski, Metaloznawstwo, t. 1, Warszawa 1957, s. 44.
5 507 turze czystoferrytycznej 12. Byłoby to w zasadzie zgodne z normą PN-57/ /Н-01000, zalecaną od dnia 1 maja 1958, należy jednak zwrócić uwagę, że norma ta, praktycznie eliminująca pojęcie żelaza, nie dotyczy wcale stopów żelaza z węglem i innymi pierwiastkami otrzymanych w stanie ciastkowatym lub stałym", tj. żelaza dymarskiego 13. Stąd ewentualne powoływanie się na tę normę, obejmującą współcześnie otrzymywane stopy żelaza w procesach stalowniczych w stanie ciekłym", byłoby bezpodstawne. W drugiej natomiast pracy E. Nosek stosuje nazwę miękkie żelazo", a nawet definiuje je w przypisie jako metal o zawartości węgla poniżej 0,3% (dlatego też dalej pisze, że szpilę wykuto z miękkiego żelaza", skoro metal miał zawierać 0,15% węgla). Ale na następnej stronie taki sam metal, o zawartości węgla maks. 0,3%, nazywa niskowęglową stalą. Podobnie omawiając technikę wykonania punktaka E. Nosek używa słowa żelazo" dla określenia metalu o zawartości 0,8% węgla 14, a o parę wierszy dalej metal zawierający nieco mniej węgla nazywa stalą. Widoczne jest, że autorka nie ma jednoznacznej definicji żelaza i stali i w pracy jej ginie sens obu pojęć, powodując dezorientację czytelników archeologów. Ponadto A. Mazur i E. Nosek podają, że surówka podeutektyczna odpowiada żelazu o zawartości węgla powyżej 2,3%", a ferryt" to żelazo o zawartości węgla poniżej 0,1%". Pomijając, że definicje te nie są dokładne, gdyż określają definiowane pojęcia tylko od jednej strony 15, ale i podane wielkości liczbowe są błędne. Minimalną zawartość węgla w surówce (i w żeliwie) określa punkt E układu stopów żelaza z węglem, poniżej tej zawartości stop nosi nazwę stali; zawartość węgla odpowiadająca temu punktowi wynosi 2,0% (według dawniejszych badań 1,7% C) i w ten sposób określają pojęcie surówki wszystkie podręczniki metaloznawstwa 16. Skąd pochodzi wielkość 2,3% węgla podana przez A. Mazura i E. Nosek, zupełnie nie wiadomo. Podobnie ferryt jest to żelazo o maksymalnej koncentracji węgla, jaka może znaleźć się w stanie rozpuszczonym (tj. w roztworze) w żelazie; może więc zawierać jak to zresztą można znaleźć w podręcznikach 0,006% węgla 17. Przy zawartości 0,05 0,10% węgla struktury stali nie stanowi bynajmniej sam ferryt, lecz mieszanina ferrytu i perlitu 18. W rozpatrywanych pracach A. Mazura i E. Nosek są jeszcze inne niedokładności i uchybienia. Podają oni na przykład wyniki pomiaru mikrotwardości ledeburytu przemienionego" ( H V5o). Tymczasem ledeburyt przemieniony", jak sami słusznie piszą, składa się w temperaturze otoczenia z perlitu i cementytu i pomiarów mikrotwardości dokonuje się dla każdego z tych składników oddzielnie. Co więc oznacza mikrotwardość ledeburytu"? Może autorzy pomylili się i chodzi tu właściwie o mikrotwardość cementytu eutektycznego? Należałoby też zwrócić uwagę, że jeśli badany przedmiot jest zgrzewany z kilku warstw żelaza i stali, należy określić wielkość ziarna i mikrotwardość składników 12 Zgodnie z obecnie stosowaną terminologią w przedmiotach wykonanych z żelaza dymarskiego metal o strukturze czysto ferrytycznej nazywa się żelazem. 13 Sprawę definicji żelaza i stali omówiono pokrótce w pracy: J. Piaskowski, Technika gdańskiego hutnictwa i kowalstwa żelaznego X XIV w. na podstawie badań metaloznawczych, Gdańskie Tow. Naukowe, Prace Komisji Archeologicznej, nr 2, Gdańsk 1960, s Metal taki w każdym razie należało nazwać stalą. 15 Odpowiednikiem takich określeń byłaby definicja archeologiczna typu: okres halsztacki to jest okres istniejący przed X w. n.e., co jest słuszne, ale nie dość dokładne. 16 Por. np. Wesołowski, Metaloznawstwo..., s. 17, Tamże, s Por. Atlas metalograficzny struktur Stal, praca pod redakcją F. Stauba, Warszawa 1964, s. 75.
6 508 struktury w każdej z warstw oddzielnie; w ten sposób uzyskuje się dane umożliwiające ocenę poszczególnych warstw. Dokonując badań grota włóczni z Kowalkowic i łopatki ze Skały, E. Nosek nie przyjęła tej zasady i nie wiemy, do której warstwy odnoszą się pomiary. Poza tym z ryc. 1 wynika, że z grota włóczni wycięto do badań 3 próbki, a z łopatki 2 próbki, natomiast na ryc. 2 przedstawiono tylko po jednej próbce z obu przedmiotów, nie wyjaśniając, o które chodzi (szkoda też, że na ryc. 2 nie umieszczono skali). Z tekstu wynika, że w strukturze punktaka występował ferryt (gdyż w pewnym miejscu E. Nosek zaobserwowała strukturę stali podeutektoidalnej), jednak w tabeli II ten składnik nie został umieszczony i jego wielkość ziarn oraz mikrotwardość nie zostały określone. Niedokładny jest także opis struktury wtrąceń żużla zawartych w badanych okazach. E. Nosek wspomina o nich i to tylko bardzo ogólnikowo przy opisie dwóch przedmiotów stwierdzając, że są w większości... dwufazowe". Ale jakie są poza tym (tj. jeśli chodzi o tę mniejszość) i jaki rodzaj struktur dwufazowych nie wiadomo. E. Nosek nie posłużyła się tu opublikowaną i chyba znaną jej klasyfikacją autora 19. Również ogólnikowa wzmianka w końcu pracy, że wtrącenia niemetaliczne w badanych przedmiotach są przeważnie dwufazowe z dendrytami lub bez, ciemne lub jasne", nic konkretnego nie mówi i dlatego nie ma żadnej wartości. Z doświadczeń autora tej wypowiedzi wynika, że wtrącenia dwufazowe z dendrytami (tzw. typ D3) występują bardzo rzadko w przedmiotach żelaznych występujących na ziemiach Polski. Gdyby istotnie tak było, jak pisze E. Nosek w swej pracy, należałoby przedstawić odpowiednią dokumentację; to co autorka zamieściła w swej pracy zupełnie nie upoważnia do takiego twierdzenia. Być może, E. Nosek sądziła, że stwierdzenie różnorodności wtrąceń żużla stanowi argument przeciw wprowadzeniu struktury wtrąceń żużla jako jednej z cech charakteryzujących pochodzenie dawnych przedmiotów z żelaza dymarskiego. W rzeczywistości różnorodność struktur wtrąceń żużla jest taką samą cechą, jak występowanie jednego typu wtrąceń żużla. A już na pewno nie znajduje pokrycia w zbadanych materiałach E. Nosek ogólnikowe twierdzenie, że kształt przedmiotów nie jest charakterystyczny dla jakiegoś ośrodka produkcyjnego, lecz uwarunkowany jest funkcjonalnością [chyba funkcją? przyp. J.P.] przedmiotu". Dla postawienia tego wniosku nie wystarczy zbadanie 5 przedmiotów, reprezentujących najprawdopodobniej jeden typ metalu, których stan zachowania nie pozwala na dokładniejsze określenie formy trzeba oprzeć się na wynikach wielu dziesiątków przedmiotów różniących się także rodzajem metalu. Gdyby kształt zbadanych przez E. Nosek przedmiotów żelaznych z terenu Gór Świętokrzyskich był lepiej zachowany, można byłoby porównać go z materiałami dotychczas opublikowanymi. Jednakże E. Nosek także i w swej pracy z A. Mazurem w ogóle nie sięgnęła do takich prac. Tymczasem praca badawcza nie kończy się na wykonaniu analiz czy zdjęć metalograficznych, takie może wykonać wprawny laborant. Należy przeprowadzić porównanie uzyskanych wyników z dotychczasowymi badaniami; ocenić zgodność i wskazać, co nowego przeprowadzone badania wnoszą do naszej wiedzy o dawnej metalurgii. Można i trzeba wtedy zastanowić się nad prawidłowością własnych badań, a jeśli zbytnio odbiegają one od dotychczasowych wyników poddać próbki powtórnym analizom dla sprawdzenia. 19 J. Piaskowski, Dalsze badania technologii wyrobów żelaznych na ziemiach polskich w okresie halsztackim i wczesnolateńskim, Kwart. HKM", R. 11: 1963, z. 1, s. 8.
7 509 A. Mazur i E. Nosek nie uwzględnili tego w swoich badaniach, nie przeprowadzili żadnych studiów porównawczych. A przecież wyniki badań łupek z terenu Polski opublikował A. Zbierski 20, a następnie W. Łoziński i autor tej wypowiedzi 21 ; poza tym autor zbadał szereg przedmiotów z rejonu Gór Świętokrzyskich, i to właśnie z okresu rzymskiego 22. A. Mazur i E. Nosek przedstawili tylko rycinę łupki z Łęczycy (ściślej: z Tumu pod Łęczycą) zaczerpniętą z wydanej w Czechosłowacji książki R. Pleinera 23, a analogii technologicznych do starożytnych przedmiotów z rejonu Gór Świętokrzyskich szukała E. Nosek w narzędziach wczesnośredniowiecznych z terenu Rusi opublikowanych przez B. A. Kołczina 24. Warto tu jeszcze zwrócić uwagę na jeden szczegół. Od kilku lat trwa niezwykle ożywiona dyskusja nad wysuniętą i konsekwentnie utrzymywaną przez autora niniejszej wypowiedzi tezą o istnieniu korelacji (tj. zależności typu statystycznego) pomiędzy zawartością fosforu w żelazie i rudzie użytej do wytopu (lub uzyskanym w procesie żużlu) 2S. Początkowo niektórzy metalurgowie twierdzili, że fosfor w ogóle nie przechodzi do żelaza podczas wytopu w dymarce 26, a obecność tej domieszki w żelazie dymarki jest jedynie wynikiem błędu analizy lub obecności wtrąceń żużla 27. Do dziś jeszcze niektórzy autorzy nie określają w sposób jasny swojego stosunku do istnienia tej zależności ani do szczegółowych dowodów jej istnienia, na podstawie analiz i źródeł pisanych zestawionych w specjalnej publikacji A. Zbierski, Wczesnośredniowieczne górnictwo i hutnictwo w świetle materiałów z grodziska łęczyckiego, Studia Wczesnośredniowieczne", t. 3: 1955, s W. Łosiński, Kowalstwo we wczesnośredniowiecznym Kołobrzegu, [w:] W. Łosiński, E. Tabaczyńska, Z badań nad rzemiosłem we wczesnośredniowiecznym Kołobrzegu, Poznańskie Tow. Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Archeologicznej, t. 4, Poznań 1959, z. 1/1 2, s. 26; Piaskowski, Metaloznawcze badania wczesnośredniowiecznych wyrobów żelaznych..., s. 9; tenże, Technika gdańskiego hutnictwa i kowalstwa żelaznego..., s. 72. J. Piaskowski, Technologia i pochodzenie wyrobów żelaznych z północnej Małopolski i Mazowsza w okresie wpływów rzymskich na podstawie badań metaloznawczych, [w:] Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa, t. 7, Wrocław 1962, s R. Pleiner, Stare evropské kovarstvi, Praha 1962, s В. А. К о л ч и н, Чёрная металлургия и металообработка в древней Руси, Материалы и исследования по археологии СССР, t. 32, Moskwa 1953, s Po raz pierwszy w formie przypuszczenia wysunięto tę tezę w pracach J. Piaskowski, Metalurgia żelaza w okresie lateńskim i rzymskim w dorzeczu górnej Wisły w świetle badań metaloznawczych, [w:] Z dziejów starożytnej metalurgii na ziemiach Polski południowej, Kraków-Nowa Huta 1956, s. 51; tenże, Metaloznawcze badania zabytków archeologicznych..., s. 47. Dane analityczne uzasadniające tezę o istnieniu korelacji pomiędzy zawartością fosforu w żelazie i w żużlu podano na Sesji Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej PAN w dniu 25 stycznia 1961, por. J. Piaskowski, Cechy charakterystyczne wyrobów żelaznych produkowanych przez starożytnych hutników w Górach Świętokrzyskich w okresie wpływów rzymskich (I IV w.n.e.), [w:] Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa, t. 6, Wrocław 1963, s. 33. S. Holewiński, M. Radwan, W. Różański, Z badań nad dymarką świętokrzyską, Archiwum Hutnictwa", t. 5: 1960, z. 3, s Tak na przykład wypowiadał się S. Holewiński w dyskusji nad referatem na Sesji Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej PAN w dniu 25 stycznia 1961 г., jednak po otrzymaniu próbek przedmiotów żelaznych i żużla analizowanych w pracach autora, wycofał te zarzuty i nie uwzględnił ich w dyskusji drukowanej, por. S. Holewiński, [w:] Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa, t. 6, 1963, s. 103 (Problem metalu świętokrzyskiego, dyskusja). Piaskowski, Correlation Between the Phosphorus Content..., s. 83.
8 510 Z szeregu sformułowań, jakie A. Mazur i E. Nosek zamieścili w swych pracach, wynika, że w zupełności podzielają oni twierdzenie autora w tej sprawie, choć nie kwitują tego żadnym przypisem. Piszą oni m.in., że wysoka zawartość fosforu w niektórych fragmentach łupki wynika ze stosowania... rud limonitowych, zawierających pewną ilość tego pierwiastka" 29 lub do otrzymania żelaza o podwyższonej zawartości tego pierwiastka [fosforu przyp. J.P.] musiano do wytopu zużyć rudę wysokofosforową" 30 ; z dalszych wywodów E. Nosek wynika, że oczekiwała niskiej zawartości fosforu w przedmiotach z żelaza wytopionego z rudy niskofosforowej. A przecież na tym właśnie polega korelacja (zależność typu statystycznego) pomiędzy zawartością fosforu w żelazie i rudzie użytej do wytopu. Cytowane wyżej sformułowania świadczą jednoznacznie, że A. Mazur i E. Nosek choć tego nie przyznają w należnym przypisie w zupełności przyjęli twierdzenie autora o istnieniu tej korelacji. Reasumując w obu omawianych publikacjach A. Mazura i E. Nosek jest sporo niedociągnięć, których należy mieć nadzieję nie powtórzą w dalszych swych pracach. Konieczne jest również przyjęcie jednoznacznych definicji żelaza i stali, a jeśli będą się różnić od obecnie stosowanych przez wszystkich historyków metalurgii żelaza, nowe propozycje A. Mazura i E. Nosek powinny być odpowiednio uzasadnione. Tabela 1. Wyniki analiz zawartości fosforu i pomiarów mikrotwardości składników strukturalnych żelaza dymarskiego: ferrytu i perlitu (wg badań A. Mazura i E. Nosek) Mikrotwardość Nazwa Zawartość kg/mm 2 Lp. przedmiotu Pochodzenie fosforu, % ferryt perlit 1 łupka okolice Kowla fragment nr 1 0, nr 3 0, * nr 4 1,08 * * nr 7 0,08 * 540 nr 9 0, grot włóczni Kowalkowice 0, łopatka Skały 0, szpila * nóż Mychów 0, punktak 0,4 * ** * Nie zbadano. ** Nie występuje w strukturze. Szczególnie ważna jest sprawa wątpliwych analiz fosforu we fragmentach nr 7 i 9 łupki spod Kowla i w starożytnych przedmiotach z terenu Gór Świętokrzyskich 29 Mazur, Nosek, op. cit., s Nosek, Niektóre zabytki żelazne..., s. 183.
9 511 oraz techniki wykonania tych ostatnich. Te należy sprawdzić ewentualnie w innym, bardziej doświadczonym laboratorium, a jeśli zaś okaże się, że analizy są błędne A. Mazur i E. Nosek powinni usprawnić wykonawstwo oznaczeń fosforu, kontynuowanie bowiem błędnych analiz może mieć wyjątkowo niekorzystny wpływ na dalszy rozwój badań nad dawnym hutnictwem żelaza. Jerzy Piaskowski
Zespół Szkół Samochodowych
Zespół Szkół Samochodowych Podstawy Konstrukcji Maszyn Materiały Konstrukcyjne i Eksploatacyjne Temat: OTRZYMYWANIE STOPÓW ŻELAZA Z WĘGLEM. 2016-01-24 1 1. Stopy metali. 2. Odmiany alotropowe żelaza. 3.
ĆWICZENIE Nr 6. Laboratorium Inżynierii Materiałowej. Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. B. Surowska. Opracował dr inż.
POLITECHNIKA LUBELSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY KATEDRA INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. B. Surowska Laboratorium Inżynierii Materiałowej ĆWICZENIE Nr 6 Opracował dr inż. Sławomir
METALOZNAWCZE BADANIA PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z CMENTARZYSKA CIAŁOPALNEGO W KRYSPINOWIE, GM. LISZKI, WOJ. KRAKÓW
Sprawozdania Archeologiczne, t. XXX, 1978 JERZY PIASKOWSKI, ZDZISŁAW HENSEL METALOZNAWCZE BADANIA PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z CMENTARZYSKA CIAŁOPALNEGO W KRYSPINOWIE, GM. LISZKI, WOJ. KRAKÓW Materiały żelazne
ĆWICZENIE Nr 5. Laboratorium Inżynierii Materiałowej. Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. B. Surowska. Opracował: dr inż.
POLITECHNIKA LUBELSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY KATEDRA INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. B. Surowska Laboratorium Inżynierii Materiałowej ĆWICZENIE Nr 5 Opracował: dr inż.
METALOZNAWCZE BADANIA WCZESNOŚREDNIOWIECZNYCH PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH I PRÓBEK ŻUŻLA Z GÓRNEGO SLĄSKA
Sprawozdania Archeologiczne, t. XXIV, 1972 JERZY PIASKOWSKI METALOZNAWCZE BADANIA WCZESNOŚREDNIOWIECZNYCH PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH I PRÓBEK ŻUŻLA Z GÓRNEGO SLĄSKA Spośród wczesnośredniowiecznych przedmiotów
METALOZNAWCZE BADANIA PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z WCZESNOŚREDNIOWIECZNEJ OSADY W CZERMNIE-CZERWIENIU, WOJ. ZAMOŚĆ
Sprawozdania Archeologiczne, t. XXXVIII, 1986 PL ISSN 0081-3834 JERZY PIASKOWSKI METALOZNAWCZE BADANIA PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z WCZESNOŚREDNIOWIECZNEJ OSADY W CZERMNIE-CZERWIENIU, WOJ. ZAMOŚĆ Liczba zbadanych
ĆWICZENIE Nr 6. Laboratorium InŜynierii Materiałowej. Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. inŝ. A. Weroński
POLITECHNIKA LUBELSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY KATEDRA INśYNIERII MATERIAŁOWEJ Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. inŝ. A. Weroński Laboratorium InŜynierii Materiałowej ĆWICZENIE Nr 6 Opracował: dr
JERZY PIASKOWSKI BADANIA METALOZNAWCZE WYROBÓW ŻELAZNYCH Z CMENTARZYSKA KULTURY ŁUŻYCKIEJ W SOKOLNIKACH, POW. TARNOBRZEG Metaloznawcze badania wyrobów żelaznych z cmentarzyska kultury łużyckiej w Sokolnikach,
MIKROSKOPIA METALOGRAFICZNA
MIKROSKOPIA METALOGRAFICZNA WYKŁAD 3 Stopy żelazo - węgiel dr inż. Michał Szociński Spis zagadnień Ogólna charakterystyka żelaza Alotropowe odmiany żelaza Układ równowagi fazowej Fe Fe 3 C Przemiany podczas
METALOZNAWCZE BADANIA WYROBÓW ŻELAZNYCH Z CMENTA- RZYSK CIAŁOPALNYCH W BŁONIU, POW. SANDOMIERZ, I CHMIE- LOWIE PIASKOWYM, POW.
JERZY PIASKOWSKI METALOZNAWCZE BADANIA WYROBÓW ŻELAZNYCH Z CMENTA- RZYSK CIAŁOPALNYCH W BŁONIU, POW. SANDOMIERZ, I CHMIE- LOWIE PIASKOWYM, POW. OPATÓW Cmentarzysko ciałopalne w Błoniu, pow. Sandomierz,
SPRAWOZDANIE Z METALOZNAWCZYCH BADAN PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z HALSZTACKIEGO CMENTARZYSKA W KIETRZU, POW. GŁUBCZYCE
JERZY PIASKOWSKI SPRAWOZDANIE Z METALOZNAWCZYCH BADAN PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z HALSZTACKIEGO CMENTARZYSKA W KIETRZU, POW. GŁUBCZYCE Badania technologii przedmiotów żelaznych na Górnym i Dolnym Śląsku w
O ARCHEOLOGICZNEJ KRYTYCE KONCEPCJI STAROŻYTNEGO ŻELAZA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO
Jerzy Piaskowski O ARCHEOLOGICZNEJ KRYTYCE KONCEPCJI STAROŻYTNEGO ŻELAZA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO UZUPEŁNIENIE ODPOWIEDZI DROWI R. PDEINEROWI * Odpowiadając drowi R. Pleinerowi1 na zarzuty wysunięte przeciw mojej
Sprawozdania Archeologiczne, t. XX, 1969 r. METALOZNAWCZE BADANIA STAROŻYTNYCH PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH I PRÓBEK ŻUŻLA Z GÓRNEGO ŚLĄSKA I ZIEMI CZĘSTOCHOWSKIEJ Badania późnorzymskich przedmiotów żelaznych
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny INSTYTUT INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ Zakład Metaloznawstwa i Odlewnictwa
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny INSTYTUT INŻYNIERII MTERIŁOWEJ Zakład Metaloznawstwa i Odlewnictwa Przedmiot: Podstawy Nauki o Materiałach I i II, Materiały Konstrukcyjne, Współczesne Materiały
METALOZNAWCZE BADANIA PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z MIEJSCOWOŚCI TŁUSTE, WOJ. WARSZAWA, STAN. 1
Sprawozdania Archeologiczne, t. XXXI, 1979 ZDZISŁAW HENSEL METALOZNAWCZE BADANIA PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z MIEJSCOWOŚCI TŁUSTE, WOJ. WARSZAWA, STAN. 1 Badania metaloznawcze obejmowały zespół składający się
WPŁYW DODATKÓW STOPOWYCH NA WŁASNOŚCI STOPU ALUMINIUM KRZEM O NADEUTEKTYCZNYM SKŁADZIE
WYDZIAŁ ODLEWNICTWA AGH Oddział Krakowski STOP XXXIV KONFERENCJA NAUKOWA Kraków - 19 listopada 2010 r. Marcin PIĘKOŚ 1, Stanisław RZADKOSZ 2, Janusz KOZANA 3,Witold CIEŚLAK 4 WPŁYW DODATKÓW STOPOWYCH NA
METALOZNAWCZE BADANIA MATERIAŁÓW ŻELAZNYCH Z WCZESNOŚREDNIOWIECZNEGO GRODZISKA W SZCZAWORYŻU, POW. BUSKO
Sprawozdania Archeologiczne, t. XXVI, 1974 JERZY PIASKOWSKI METALOZNAWCZE BADANIA MATERIAŁÓW ŻELAZNYCH Z WCZESNOŚREDNIOWIECZNEGO GRODZISKA W SZCZAWORYŻU, POW. BUSKO Technologia żelaza na ziemiach Polski
ĆWICZENIE Nr 7. Laboratorium Inżynierii Materiałowej. Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. B. Surowska. Opracował: dr inż.
POLITECHNIKA LUBELSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY KATEDRA INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. B. Surowska Laboratorium Inżynierii Materiałowej ĆWICZENIE Nr 7 Opracował: dr inż.
Sprawozdania Archeologiczne, t. XLI, 1990 PL ISSN 0081-3834 JERZY PIASKOWSKI BADANIA METALOZNAWCZE PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH I ŻUŻ- LA Z WCZESNOŚREDNIOWIECZNYCH STANOWISK ARCHEOLOGI- CZNYCH W CHODLIKU, WOJ.
Z METODYKI BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH BADANIA METALOZNAWCZE PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z WCZESNOŚREDNIOWIECZNEGO GRODZISKA W STRADOWIE, WOJ.
Sprawozdania Archeologiczne, t. 49, 1997 PL ISSN 0081-3834 Z METODYKI BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH JERZY PIASKOWSKI BADANIA METALOZNAWCZE PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z WCZESNOŚREDNIOWIECZNEGO GRODZISKA W STRADOWIE,
SPRAWOZDANIE Z METALOZNAWCZYCH BADAŃ PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z PÓŹNOLATEŃSKIEGO CMENTARZYSKA W STRADOWIE, POW. KAZIMIERZA WIELKA
M A T E R I A Ł Y Sprawozdania Archeologiczne, t. XXIII, 1971 JERZY PIASKOWSKI SPRAWOZDANIE Z METALOZNAWCZYCH BADAŃ PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z PÓŹNOLATEŃSKIEGO CMENTARZYSKA W STRADOWIE, POW. KAZIMIERZA WIELKA
ĆWICZENIE Nr 2/N. 9. Stopy aluminium z litem: budowa strukturalna, właściwości, zastosowania.
Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. inż. A. Weroński POLITECHNIKA LUBELSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY KATEDRA INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ Laboratorium Materiały Metaliczne II ĆWICZENIE Nr 2/N Opracowali:
METALOZNAWCZE BADANIA PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z SOBOCISKA, NOWEJ CEREKWI I KOŚCIELISK
Sprawozdania Archeologiczne, t. XXV, 1973 JERZY PIASKOWSKI METALOZNAWCZE BADANIA PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z SOBOCISKA, NOWEJ CEREKWI I KOŚCIELISK Pierwsze prace nad technologią wyrobów żelaznych na Dolnym
2012-03-21. Charakterystyka składników - ŻELAZO Duże rozpowszechnienie w przyrodzie ok. 5% w skorupie ziemskiej. Rudy żelaza:
WYKRES RÓWNOWAGI FAZOWEJ STOPÓW Fe -C Zakres tematyczny 1 Charakterystyka składników - ŻELAZO Duże rozpowszechnienie w przyrodzie ok. 5% w skorupie ziemskiej Rudy żelaza: MAGNETYT - Fe 3 O 4 (ok. 72% mas.
KONSTRUKCJE METALOWE - LABORATORIUM. Produkcja i budowa stali
KONSTRUKCJE METALOWE - LABORATORIUM Produkcja i budowa stali Produkcja stali ŻELAZO (Fe) - pierwiastek chemiczny, w stanie czystym miękki i plastyczny metal o niezbyt dużej wytrzymałości STAL - stop żelaza
POLITECHNIKA CZĘSTOCHOWSKA
POLITECHNIKA CZĘSTOCHOWSKA Instytut Inżynierii Materiałowej Stale narzędziowe do pracy na zimno CEL ĆWICZENIA Celem ćwiczenia jest zapoznanie się ze składem chemicznym, mikrostrukturą, właściwościami mechanicznymi
Wykład 8. Przemiany zachodzące w stopach żelaza z węglem. Przemiany zachodzące podczas nagrzewania
Wykład 8 Przemiany zachodzące w stopach żelaza z węglem Przemiany zachodzące podczas nagrzewania Nagrzewanie stopów żelaza powyżej temperatury 723 O C powoduje rozpoczęcie przemiany perlitu w austenit
ĆWICZENIE Nr 5/N. Laboratorium Materiały Metaliczne II. niskotopliwych. Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. inż. A.
POLITECHNIKA LUBELSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY KATEDRA INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. inż. A. Weroński Laboratorium Materiały Metaliczne II ĆWICZENIE Nr 5/N Opracowała:
ROZKŁAD TWARDOŚCI I MIKROTWARDOŚCI OSNOWY ŻELIWA CHROMOWEGO ODPORNEGO NA ŚCIERANIE NA PRZEKROJU MODELOWEGO ODLEWU
35/9 Archives of Foundry, Year 2003, Volume 3, 9 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2003, Rocznik 3, Nr 9 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 ROZKŁAD TWARDOŚCI I MIKROTWARDOŚCI OSNOWY ŻELIWA CHROMOWEGO ODPORNEGO NA
Archeologia Polski, t. XV, z. 2 JERZY PIASKOWSKI METALOZNAWCZE BADANIA ZAPINEK CELTYCKICH ZNALEZIONYCH NA ZIEMIACH POLSKI Wśród dawnych przedmiotów żelaznych poddanych badaniom metaloznawczym, zarówno
3. Stopy żelaza z węglem
3. Stopy żelaza z węglem 3.1. Charakterystyka żelaza Żelazo jest pierwiastkiem metalicznym o temperaturze topnienia 1534 C i temperaturze wrzenia 3070 C. W przyrodzie występuje głównie w postaci tlenków,
ĆWICZENIE Nr 8. Laboratorium InŜynierii Materiałowej. Opracowali: dr inŝ. Krzysztof Pałka dr Hanna Stupnicka
Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. inŝ. A. Weroński POLITECHNIKA LUBELSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY KATEDRA INśYNIERII MATERIAŁOWEJ Laboratorium InŜynierii Materiałowej ĆWICZENIE Nr 8 Opracowali: dr
NOWE ODKRYCIA W KLASYCZNEJ LOGICE?
S ł u p s k i e S t u d i a F i l o z o f i c z n e n r 5 * 2 0 0 5 Jan Przybyłowski, Logika z ogólną metodologią nauk. Podręcznik dla humanistów, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003 NOWE
ĆWICZENIE Nr 4/N. Laboratorium Materiały Metaliczne II. Opracowała: dr Hanna de Sas Stupnicka
POLITECHNIKA LUBELSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY KATEDRA INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. inż. A. Weroński Laboratorium Materiały Metaliczne II ĆWICZENIE Nr 4/N Opracowała:
Żelazo ARMCO (czyste technicznie)
Żelazo ARMCO (czyste technicznie) powiększenie: 100x - widoczna struktura ferrytyczna ze zróżnicowaną wielkością ziarna z wydzieleniami cementytu III- ciorzędowego na granicach ziarn powiększenie: 200x
JERZY PIASKOWSKI
JERZY PIASKOWSKI METALOZNAWCZE BADANIA WYROBÓW ŻELAZNYCH ZE SKARBÓW" I OSAD ŁUŻYCKICH WIELKOPOLSKI W niniejszej pracy przedstawiono analityczne wyniki metaloznawczych badań 23 wyrobów żelaznych ze skarbów"
Stal - definicja Stal
\ Stal - definicja Stal stop żelaza z węglem,plastycznie obrobiony i obrabialny cieplnie o zawartości węgla nieprzekraczającej 2,11% co odpowiada granicznej rozpuszczalności węgla w żelazie (dla stali
Instytut Spawalnictwa SPIS TREŚCI
Tytuł: Makroskopowe i mikroskopowe badania metalograficzne materiałów konstrukcyjnych i ich połączeń spajanych Opracował: pod redakcją dr. hab. inż. Mirosława Łomozika Rok wydania: 2009 Wydawca: Instytut
Krzepnięcie Metali i Stopów, Nr 26, 1996 P Ai'l - Oddział Katowice PL ISSN POCICA-FILIPOWICZ Anna, NOWAK Andrzej
26/39 Soliditikation of Metais and Alloys, No 26, 1996 Krzepnięcie Metali i Stopów, Nr 26, 1996 P Ai'l - Oddział Katowice PL ISSN 02011-9386 WYKRESY CTPc ŻELIW A SZAREGO POCICA-FILIPOWICZ Anna, NOWAK Andrzej
Pierwsza wzmianka dotycząca znaleziska z Pilichowa, pow.
14 Leszek Klimek Piotr Pudło Miecz z Pilichowa Pierwsza wzmianka dotycząca znaleziska z Pilichowa, pow. płocki, pojawiła się jeszcze pod koniec XIX w., kiedy to Franciszek Tarczyński opisał je tymi słowy:
Wykresy równowagi układu żelazo-węgiel. Stabilny żelazo grafit Metastabilny żelazo cementyt
Wykresy równowagi układu żelazo-węgiel Stabilny żelazo grafit Metastabilny żelazo cementyt UKŁAD RÓWNOWAGI FAZOWEJ ŻELAZO-CEMENTYT Schemat wykresu układu równowagi fazowej żelazo-węgiel i żelazo-cementyt
1 Badania strukturalne materiału przeciąganego
Zbigniew Rudnicki Janina Daca Włodzimierz Figiel 1 Badania strukturalne materiału przeciąganego Streszczenie Przy badaniach mechanizmu zużycia oczek ciągadeł przyjęto założenie, że przeciągany materiał
METALOZNAWCZE BADANIA PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z NIEDANOWA I PASYMIA-OSTROWA, WOJ. OLSZTYN, ORAZ BOGACZEWA-KULI, WOJ. SUWAŁKI
Sprawozdania Archeologiczne, t. XXXIV, 1982 PL ISSN 0081-3834 Wczesne średniowiecze JERZY PIASKOWSKI METALOZNAWCZE BADANIA PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z NIEDANOWA I PASYMIA-OSTROWA, WOJ. OLSZTYN, ORAZ BOGACZEWA-KULI,
REPREZENTACJA LICZBY, BŁĘDY, ALGORYTMY W OBLICZENIACH
REPREZENTACJA LICZBY, BŁĘDY, ALGORYTMY W OBLICZENIACH Transport, studia I stopnia rok akademicki 2012/2013 Instytut L-5, Wydział Inżynierii Lądowej, Politechnika Krakowska Adam Wosatko Ewa Pabisek Pojęcie
ODPOWIEDŹ N A UW AGI M G R A K. B IELENINA I DOC. M. R AD W A N A W SPRAW IE METODY PRAC W YK O PALISKO W YC H N AD HUTNICTW EM ŚW IĘTO KRZYSKIM
P O L E M I K I Jerzy Piaskowski ODPOWIEDŹ N A UW AGI M G R A K. B IELENINA I DOC. M. R AD W A N A W SPRAW IE METODY PRAC W YK O PALISKO W YC H N AD HUTNICTW EM ŚW IĘTO KRZYSKIM Zaproponowane przeze mnie
WPŁYW RODZAJU MASY OSŁANIAJĄCEJ NA STRUKTURĘ, WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE I ODLEWNICZE STOPU Remanium CSe
WYśSZA SZKOŁA INśYNIERII DENTYSTYCZNEJ im. prof. Meissnera w Ustroniu WYDZIAŁ INśYNIERII DENTYSTYCZNEJ WPŁYW RODZAJU MASY OSŁANIAJĄCEJ NA STRUKTURĘ, WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE I ODLEWNICZE STOPU Remanium
Weryfikacja hipotez statystycznych, parametryczne testy istotności w populacji
Weryfikacja hipotez statystycznych, parametryczne testy istotności w populacji Dr Joanna Banaś Zakład Badań Systemowych Instytut Sztucznej Inteligencji i Metod Matematycznych Wydział Informatyki Politechniki
Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie.
C:\DOKUMENTY\RECENZJE\Recenzja M. Bryxa rynek.doc Recenzja opracowania M. Bryxa pt : Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie. Rynek nieruchomości jest w Polsce stosunkowo nowym, lecz wzbudzającym
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 342
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 342 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 8, Data wydania: 17 września 2009 r. Nazwa i adres organizacji
Analiza i monitoring środowiska
Analiza i monitoring środowiska CHC 017003L (opracował W. Zierkiewicz) Ćwiczenie 1: Analiza statystyczna wyników pomiarów. 1. WSTĘP Otrzymany w wyniku przeprowadzonej analizy ilościowej wynik pomiaru zawartości
ĆWICZENIE Nr 1/N. Laboratorium Materiały Metaliczne II. Opracowali: dr Hanna de Sas Stupnicka, dr inż. Sławomir Szewczyk
Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. inż. A. Weroński POLITECHNIKA LUBELSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY KATEDRA INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ Laboratorium Materiały Metaliczne II ĆWICZENIE Nr 1/N Opracowali:
Stopy żelaza z węglem
WYKŁAD 7 Stopy żelaza z węglem Odmiany alotropowe Fe Fe α - odmiana alotropowa żelaza charakteryzująca się komórka sieciową A2, regularną przestrzennie centrowaną. Żelazo w odmianie alotropowej alfa występuje
METODY CHEMOMETRYCZNE W IDENTYFIKACJI ŹRÓDEŁ POCHODZENIA
METODY CHEMOMETRYCZNE W IDENTYFIKACJI ŹRÓDEŁ POCHODZENIA AMFETAMINY Waldemar S. Krawczyk Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Komendy Głównej Policji, Warszawa (praca obroniona na Wydziale Chemii Uniwersytetu
ĆWICZENIE Nr 8. Laboratorium Inżynierii Materiałowej. Opracowali: dr inż. Krzysztof Pałka dr Hanna Stupnicka
Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. B. Surowska POLITECHNIKA LUBELSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY KATEDRA INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ Laboratorium Inżynierii Materiałowej ĆWICZENIE Nr 8 Opracowali: dr inż.
MODYFIKACJA STOPU AK64
17/10 Archives of Foundry, Year 2003, Volume 3, 10 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2003, Rocznik 3, Nr 10 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 MODYFIKACJA STOPU AK64 F. ROMANKIEWICZ 1, R. ROMANKIEWICZ 2, T. PODRÁBSKÝ
MODYFIKACJA SILUMINÓW AK7 i AK9. F. ROMANKIEWICZ 1 Uniwersytet Zielonogórski, ul. Podgórna 50, Zielona Góra
23/6 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2002, Rocznik 2, Nr 6 Archives of Foundry Year 2002, Volume 2, Book 6 PAN - Katowice PL ISSN 1642-5308 MODYFIKACJA SILUMINÓW AK7 i AK9 F. ROMANKIEWICZ 1 Uniwersytet Zielonogórski,
Niepewności pomiarów
Niepewności pomiarów Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) w roku 1995 opublikowała normy dotyczące terminologii i sposobu określania niepewności pomiarów [1]. W roku 1999 normy zostały opublikowane
43 edycja SIM Paulina Koszla
43 edycja SIM 2015 Paulina Koszla Plan prezentacji O konferencji Zaprezentowane artykuły Inne artykuły Do udziału w konferencji zaprasza się młodych doktorów, asystentów i doktorantów z kierunków: Inżynieria
Metaloznawstwo II Metal Science II
Załącznik nr 7 do Zarządzenia Rektora nr 10/12 z dnia 21 lutego 2012r. KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU Kod modułu Nazwa modułu Nazwa modułu w języku angielskim Obowiązuje od roku akademickiego 2013/2014
Badania biegłości laboratorium poprzez porównania międzylaboratoryjne
Badania biegłości laboratorium poprzez porównania międzylaboratoryjne Dr inż. Maciej Wojtczak, Politechnika Łódzka Badanie biegłości (ang. Proficienty testing) laboratorium jest to określenie, za pomocą
SPRAWOZDANIE Z METALOZNAWCZYCH BADAN DAWNYCH PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH W LATACH
M A T E R I A Ł Y Jerzy Piaskowski Tj'f SPRAWOZDANIE Z METALOZNAWCZYCH BADAN DAWNYCH PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH W LATACH 1955 1962 Badania metaloznawcze dawnych przedmiotów żelaznych 1 znalezionych na ziemiach
W odpowiedzi na artykuł Ihara Szauczuka Wyższa humanistyczna edukacja na Białorusi w okresie międzywojennym: szkic historyczny
Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej Rok 14 (2016) Zeszyt 1 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej (Yearbook of the Institute of East-Central Europe) Szczegóły publikacji oraz instrukcje
LABORATORIUM Z FIZYKI
LABORATORIUM Z FIZYKI LABORATORIUM Z FIZYKI I PRACOWNIA FIZYCZNA C w Gliwicach Gliwice, ul. Konarskiego 22, pokoje 52-54 Regulamin pracowni i organizacja zajęć Sprawozdanie (strona tytułowa, karta pomiarowa)
PROCESY PRODUKCYJNE WYTWARZANIA METALI I WYROBÓW METALOWYCH
Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji w Bytomiu Wilhelm Gorecki PROCESY PRODUKCYJNE WYTWARZANIA METALI I WYROBÓW METALOWYCH Podręcznik akademicki Bytom 2011 1. Wstęp...9 2. Cel podręcznika...11 3. Wstęp
Technologie Materiałowe II Wykład 2 Technologia wyżarzania stali
KATEDRA INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ I SPAJANIA ZAKŁAD INŻYNIERII SPAJANIA Technologie Materiałowe II Wykład 2 Technologia wyżarzania stali dr hab. inż. Jerzy Łabanowski, prof.nadzw. PG Kierunek studiów: Inżynieria
Ćw. nr 31. Wahadło fizyczne o regulowanej płaszczyźnie drgań - w.2
1 z 6 Zespół Dydaktyki Fizyki ITiE Politechniki Koszalińskiej Ćw. nr 3 Wahadło fizyczne o regulowanej płaszczyźnie drgań - w.2 Cel ćwiczenia Pomiar okresu wahań wahadła z wykorzystaniem bramki optycznej
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1449
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1449 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 6 Data wydania: 31 sierpnia 2018 r. Nazwa i adres ARCELORMITTAL
Metale i niemetale. Krystyna Sitko
Metale i niemetale Krystyna Sitko Substancje proste czyli pierwiastki dzielimy na : metale np. złoto niemetale np. fosfor półmetale np. krzem Spośród 115 znanych obecnie pierwiastków aż 91 stanowią metale
Odchudzamy serię danych, czyli jak wykryć i usunąć wyniki obarczone błędami grubymi
Odchudzamy serię danych, czyli jak wykryć i usunąć wyniki obarczone błędami grubymi Piotr Konieczka Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska D syst D śr m 1 3 5 2 4 6 śr j D 1
PROCEDURY POMIARÓW PARAMETRÓW KONSTRUKCYJNYCH, MATERIAŁOWYCH KOMBAJNOWYCH NOŻY STYCZNO-OBROTOWYCH
Postępowanie nr 56/A/DZZ/5 PROCEDURY POMIARÓW PARAMETRÓW KONSTRUKCYJNYCH, MATERIAŁOWYCH KOMBAJNOWYCH NOŻY STYCZNO-OBROTOWYCH Część : Procedura pomiaru parametrów konstrukcyjnych noży styczno-obrotowych
REPREZENTACJA LICZBY, BŁĘDY, ALGORYTMY W OBLICZENIACH
REPREZENTACJA LICZBY, BŁĘDY, ALGORYTMY W OBLICZENIACH Transport, studia niestacjonarne I stopnia, semestr I Instytut L-5, Wydział Inżynierii Lądowej, Politechnika Krakowska Adam Wosatko Ewa Pabisek Reprezentacja
METALOZNAWCZE BADANIA STAROŻYTNYCH PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z OKOLIC KOSZALINA
SLAVIA ANTIQUA Tom XXVII Rok 1980 JERZY PIASKOWSKI (Kraków) METALOZNAWCZE BADANIA STAROŻYTNYCH PRZEDMIOTÓW ŻELAZNYCH Z OKOLIC KOSZALINA Badania starożytnych przedmiotów żelaznych z terenu Pomorza Zachodniego,
Czym różni się sosna od sosny?
Czym różni się sosna od sosny? Czym różni się sosna od sosny? Zajęcia terenowe: Zajęcia w klasie: Zakres materiału z płyty: Plansza 2 poziomy bioróżnorodności Bezpośrednie nawiązania do treści nauczania
OBRÓBKA CIEPLNA STOPÓW ŻELAZA. Cz. II. Przemiany austenitu przechłodzonego
OBRÓBKA CIEPLNA STOPÓW ŻELAZA Cz. II. Przemiany austenitu przechłodzonego WPŁYW CHŁODZENIA NA PRZEMIANY AUSTENITU Ar 3, Ar cm, Ar 1 temperatury przy chłodzeniu, niższe od równowagowych A 3, A cm, A 1 A
Analiza porównawcza sposobu pomiaru jakości spalania gazu w palnikach odkrytych
NAFTA-GAZ kwiecień 2011 ROK LXVII Mateusz Rataj Instytut Nafty i Gazu, Kraków Analiza porównawcza sposobu pomiaru jakości spalania gazu w ch odkrytych Wstęp W związku z prowadzonymi badaniami różnego typu
WPŁYW ALUMINIUM NA NIEKTÓRE WŁAŚCIWOŚCI I STRUKTURĘ STALIWA
23/15 Archives of Foundry, Year 2005, Volume 5, 15 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2005, Rocznik 5, Nr 15 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 WPŁYW ALUMINIUM NA NIEKTÓRE WŁAŚCIWOŚCI I STRUKTURĘ STALIWA J. KILARSKI
Rozprawy doktorskiej mgr Anny Marii Urbaniak-Brekke. pt.: Aktywność społeczności lokalnych w Polsce i Norwegii
dr hab. Andrzej Rokita, prof. nadzw. Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu Recenzja Rozprawy doktorskiej mgr Anny Marii Urbaniak-Brekke pt.: Aktywność społeczności lokalnych w Polsce i Norwegii w
Jak rozwiązywać kazusy?
Jak rozwiązywać kazusy? Krótki przewodnik dla studentów SNP(Z) Prawo konstytucyjne Opracowano na podstawie: Polskie prawo konstytucyjne. Materiały, kazusy i orzecznictwo, pod red. M. Dąbrowskiego, J. Juchniewicz,
Stopy żelaza. Mechanika i Budowa Maszyn I stopień (I stopień / II stopień) Ogólnoakademicki (ogólno akademicki / praktyczny)
Załącznik nr 7 do Zarządzenia Rektora nr../12 z dnia.... 2012r. KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU Kod modułu Nazwa modułu Stopy żelaza Nazwa modułu w języku angielskim Iron alloys Obowiązuje od roku akademickiego
MODYFIKACJA SILUMINU AK20. F. ROMANKIEWICZ 1 Politechnika Zielonogórska,
42/44 Solidification of Metals and Alloys, Year 2000, Volume 2, Book No. 44 Krzepnięcie Metali i Stopów, Rok 2000, Rocznik 2, Nr 44 PAN Katowice PL ISSN 0208-9386 MODYFIKACJA SILUMINU AK20 F. ROMANKIEWICZ
Stopy metali FAZY
Stopy metali Czyste metale są w technice stosowane stosunkowo rzadko. Powszechne zastosowanie znajdują stopy metali - w wielu przypadkach wykazujące lepsze własności niż czyste metale. Stopy są substancjami
43/59 WPL YW ZA W ARTOŚCI BIZMUTU I CERU PO MODYFIKACJI KOMPLEKSOWEJ NA WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE ŻELIW A NADEUTEKTYCZNEGO
43/59 Solidification of Metais and Alloys, Year 2000, Volume 2, Book No. 43 Krzepnięcie Metali i Stopów, Rok 2000, Rocznik 2, Nr 43 P AN -Katowice PL ISSN 0208-9386 WPL YW ZA W ARTOŚCI BIZMUTU I CERU PO
Teoria błędów. Wszystkie wartości wielkości fizycznych obarczone są pewnym błędem.
Teoria błędów Wskutek niedoskonałości przyrządów, jak również niedoskonałości organów zmysłów wszystkie pomiary są dokonywane z określonym stopniem dokładności. Nie otrzymujemy prawidłowych wartości mierzonej
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny INSTYTUT INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ Zakład Metaloznawstwa i Odlewnictwa
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny INSTYTUT INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ Zakład Metaloznawstwa i Odlewnictwa Przedmiot: Inżynieria Powierzchni / Powłoki Ochronne / Powłoki Metaliczne i Kompozytowe
Technologie wytwarzania metali. Odlewanie Metalurgia proszków Otrzymywanie monokryształów Otrzymywanie materiałów superczystych Techniki próżniowe
Technologie wytwarzania metali Odlewanie Metalurgia proszków Otrzymywanie monokryształów Otrzymywanie materiałów superczystych Techniki próżniowe KRYSTALIZACJA METALI I STOPÓW Krzepnięcie - przemiana fazy
Technologie wytwarzania metali. Odlewanie Metalurgia proszków Otrzymywanie monokryształów Otrzymywanie materiałów superczystych Techniki próżniowe
Technologie wytwarzania metali Odlewanie Metalurgia proszków Otrzymywanie monokryształów Otrzymywanie materiałów superczystych Techniki próżniowe KRYSTALIZACJA METALI I STOPÓW Krzepnięcie - przemiana fazy
SLAVIA ANTIQUA Tom X X V Itok 1978 ZE STYRM EN
SLAVIA ANTIQUA Tom X X V Itok 1978 ZB IG N IE W GŁOW ACKI (Poznań), H A L IN A PRZYG O D ZK A (Warszawa) BADANIA METALOZNAWCZE ZABYTKÓW ŻELAZNYCH ZE STYRM EN Przeprowadzono następujące badania metaloznawcze
Programowanie celowe #1
Programowanie celowe #1 Problem programowania celowego (PC) jest przykładem problemu programowania matematycznego nieliniowego, który można skutecznie zlinearyzować, tzn. zapisać (i rozwiązać) jako problem
Analiza praktyk zarządczych i ich efektów w zakładach opieki zdrowotnej Województwa Opolskiego ROK 2008 STRESZCZENIE.
Analiza praktyk zarządczych i ich efektów w zakładach opieki zdrowotnej Województwa Opolskiego ROK 2008 STRESZCZENIE Marcin Kautsch Opracowanie dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego Kraków,
PROCEDURY POMIARÓW PARAMETRÓW KONSTRUKCYJNYCH, MATERIAŁOWYCH I SZYBKOŚCI ZUśYCIA KOMBAJNOWYCH NOśY STYCZNO-OBROTOWYCH
PROCEDURY POMIARÓW PARAMETRÓW KONSTRUKCYJNYCH, MATERIAŁOWYCH I SZYBKOŚCI ZUśYCIA KOMBAJNOWYCH NOśY STYCZNO-OBROTOWYCH Część : Procedura pomiaru parametrów konstrukcyjnych noŝy styczno-obrotowych oraz karta
Ćwiczenie 5 POMIARY TWARDOŚCI. 1. Cel ćwiczenia. 2. Wprowadzenie
Ćwiczenie 5 POMIARY TWARDOŚCI 1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest zaznajomienie studentów ze metodami pomiarów twardości metali, zakresem ich stosowania, zasadami i warunkami wykonywania pomiarów oraz
( x) Równanie regresji liniowej ma postać. By obliczyć współczynniki a i b należy posłużyć się następującymi wzorami 1 : Gdzie:
ma postać y = ax + b Równanie regresji liniowej By obliczyć współczynniki a i b należy posłużyć się następującymi wzorami 1 : xy b = a = b lub x Gdzie: xy = też a = x = ( b ) i to dane empiryczne, a ilość
Rozstęp Pozycyjne Odchylenie ćwiartkowe Współczynnik zmienności
Miary zmienności: Miary zmienności Klasyczne Wariancja Odchylenie standardowe Odchylenie przeciętne Współczynnik zmienności Rozstęp Pozycyjne Odchylenie ćwiartkowe Współczynnik zmienności 2 Spróbujmy zastanowić
Ćwiczenie 3 Temat: Oznaczenia mierników, sposób podłączania i obliczanie błędów Cel ćwiczenia
Ćwiczenie 3 Temat: Oznaczenia mierników, sposób podłączania i obliczanie błędów Cel ćwiczenia Zaznajomienie się z oznaczeniami umieszczonymi na przyrządach i obliczaniem błędów pomiarowych. Obsługa przyrządów
ZASTOSOWANIE OCHŁADZALNIKA W CELU ROZDROBNIENIA STRUKTURY W ODLEWIE BIMETALICZNYM
28/10 Archives of Foundry, Year 2003, Volume 3, 10 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2003, Rocznik 3, Nr 10 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 ZASTOSOWANIE OCHŁADZALNIKA W CELU ROZDROBNIENIA STRUKTURY W ODLEWIE BIMETALICZNYM
ODLEWNICTWO STOPÓW ŻELAZA Casting of ferrous alloys PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE
Nazwa przedmiotu Kierunek: ODLEWNICTWO STOPÓW ŻELAZA Casting of ferrous alloys Zarządzanie i Inżynieria Produkcji Management and Engineering of Production Rodzaj przedmiotu: specjalnościowy Rodzaj zajęć:
REJESTRACJA PROCESÓW KRYSTALIZACJI METODĄ ATD-AED I ICH ANALIZA METALOGRAFICZNA
22/38 Solidification of Metals and Alloys, No. 38, 1998 Krzepnięcie Metali i Stopów, nr 38, 1998 PAN Katowice PL ISSN 0208-9386 REJESTRACJA PROCESÓW KRYSTALIZACJI METODĄ ATD-AED I ICH ANALIZA METALOGRAFICZNA
PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE
Nazwa przedmiotu ODLEWNICTWO STOPÓW ŻELAZA Casting of ferrous alloys Kierunek: Zarządzanie i Inżynieria Produkcji Management and Engineering of Production Rodzaj przedmiotu: specjalnościowy Poziom studiów:
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 342
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 342 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 13, Data wydania: 22 kwietnia 2015 r. Nazwa i adres INSTYTUT
MODYFIKACJA SILUMINU AK20 DODATKAMI ZŁOŻONYMI
41/2 Archives of Foundry, Year 2001, Volume 1, 1 (2/2) Archiwum Odlewnictwa, Rok 2001, Rocznik 1, Nr 1 (2/2) PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 MODYFIKACJA SILUMINU AK20 DODATKAMI ZŁOŻONYMI F. ROMANKIEWICZ