Bezpieczeństwo i ergonomia pracy na statku 2
|
|
- Jakub Bednarski
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Agata Krystosik-Gromadzińska 1 Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie Bezpieczeństwo i ergonomia pracy na statku 2 Zapewnienie akceptowalnego poziomu bezpieczeństwa załogom na statkach jest problemem, z którym mamy do czynienia od początków istnienia żeglugi. Na przestrzeni lat zmieniają się jedynie standardy czego konsekwencją są kolejne zmiany przepisów. Dbałość o bezpieczeństwo jest to podstawy obowiązek armatora. Powinien on również dołożyć starań, aby warunki pracy i wypoczynku marynarzy spełniały nie tylko podstawowe wymogi przepisów, ale były ergonomiczne i gwarantowały bezpieczeństwo oraz komfort. Obecnie statki muszą spełniać szereg międzynarodowych wymagań z zakresu ochrony środowiska, wyposażenia w środki ratunkowe i ratownicze, dotyczących konstrukcji, eksploatacji, nawigacji, łączności i wiele innych. Są coraz lepiej i nowocześniej wyposażane. Załoga systematycznie przechodzi szereg szkoleń. Procedury i wymagania są ściśle przestrzegane, a częste kontrole działają dodatkowo mobilizująco. Statki wciąż jednak, toną, palą się, wchodzą na mieliznę i zapewne nigdy nie uda się osiągnąć stuprocentowego bezpieczeństwa, bez względu na warunki hydrometeorologiczne, stan jednostki i załogę. Z drugiej strony jednak szacuje się, iż codziennie drogą morską przewożonych jest około tysięcy pasażerów i ponad 23 miliony ton ładunków. W ogromnej większości są to bezpieczne rejsy, a ryzyko, które ponoszone jest każdego dnia, uznaje się za akceptowalne. Marynarze narażeni są na zagrożenia związane zarówno z eksploatacją jednostki, ruchem innych statków, ale także wpływem warunków hydrometeorologicznym oraz działaniem człowieka, które nie rzadko jest przyczyną wypadków czy katastrof. Na załogi podczas przebywania na statku oddziałuje wiele dodatkowych w porównaniu do lądowych i często zmiennych obciążeń fizycznych i psychicznych. Hałas, wibracje, wysokie temperatury, kołysanie, konieczność przebywania na ograniczonej przestrzeni przez długi czas, to tylko niektóre z nich. Ergonomiczne obciążenia podczas pracy w siłowni okrętowej Determinanty charakterystyczne dla ergonomii okrętowej to działające ze zwielokrotnią w stosunku do lądowych drgania i hałas, zagęszczenie stanowisk pracy, zmienne warunki hydrometeorologiczne np. warunki sztormowe, częste zmiany stref klimatycznych i czasowych, izolacja od rodziny i środowiska oraz specyficzna organizacja pracy w systemie wachtowym. Warunki pracy na statku ściśle związane są z pełnioną funkcją i rejonem wykonywania zadań. Inne warunki, a w związku z tym obciążenia, występować będę na mostku, inne na pokładzie, w kuchni, a inne w siłowni okrętowej. W niniejszym artykule rozważania ograniczono do siłowni okrętowej, jako miejsca pracy na statku, w którym w opinii autora, występuję najwięcej obciążeń zarówno fizycznych jak i psychicznych. Obsługa mechanizmów i instalacji w siłowni okrętowej wymaga przebywania w środowisku, w którym czynniki obciążające to przede wszystkim hałas i drgania, promieniowanie cieplne, oraz inne charakterystyczne dla warunków morskich np. kołysanie. Główne źródła hałasu i drgań to silnik główny, zespoły prądotwórcze, instalacje spalinowe silnika, układ śruby i wału napędowego i inne układy napędowe (w tym układy hydrauliczne) [10]. Operatorzy narażeni są na działanie wysokiej temperatury, która generowana jest przez mechanizmy. Rejs w strefach tropikalnych dodatkowo wpływa na jej wartość. (nawet stopni). Wiele czynności wykonywanych jest w wymuszonych pozycjach, w trudno dostępnych miejscach. Często konieczne jest przeciskanie się przez wąskie dojścia, operowanie w niedogodnych pozycjach np. klęczenie. Występują narażenia na uderzenia w głowę, szczególnie podczas kołysania. W siłowni okrętowej operatorzy spotykają się z wieloma problemami na stanowiskach pracy. Są to np. utrudnienia związane z konserwacją i remontami niektórych mechanizmów, zwłaszcza wymagających częstych konserwacji np. pompy umieszczone pod pływami podłogowymi czy sytuowane w tunelach magistrali zęzowo-balastowych zawory balastowe i zęzowe. Specyfika pracy w siłowni okrętowej, to także wiele godzin spędzonych przed monitorami komputerów i śledzenie wskaźników, regulacja parametrów. To podejmowanie decyzji na podstawie właści- 1 dr inż. Agata Krystosik-Gromadzinska, adiunkt, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Wydział Techniki Morskiej i Transportu, Katedra Inżynierii Bezpieczeństwa i Energetyki. 2 Artykuł recenzowany. 1035
2 wej i szybkiej interpretacji odczytywanych z monitorów informacji. To także praca biurowa, sporządzanie zestawień, raportów, zamówień. W siłowni okrętowej mogą znajdować się resztki materiałów eksploatacyjnych, które powodują, że ryzyko pośliźnięcia się i upadku wzrasta. Rozlewy mogą ponadto stać się ogniskami pożarów. Załoga narażona jest na toksyczne działanie materiałów eksploatacyjnych (tzw. chemia okrętowa) i oddychanie zanieczyszczonym powietrzem. Drogi komunikacji w siłowni okrętowej są to zazwyczaj wąskie i strome zejściówki. Wskaźniki pracy urządzeń są słabo czytelne, powierzchnie pracy niewłaściwie oświetlone. Kąty widzenia przyrządów sygnalizacyjnych są nieoptymalne. Występuje nadmierna liczba wskaźników sygnalizacyjnych i alarmowych. Pracując w siłowni operatorzy narażeni są na oddziaływanie kołysania, które generuje obciążenia, zakłócające pracę organów wewnętrznych, powodując rozstrój układu nerwowego oraz innych funkcji organizmu (tzw. choroba morska) [5,7]. Na statku występują dodatkowo ograniczone możliwości kompensacji pracy poprzez wypoczynek. Biologiczny rytm pracy i odpoczynku zaburzony jest także w wyniku częstych zmian stref czasowych i klimatycznych. Czynnikami które w sposób destrukcyjny mogą wpływać na załogantów są monotonia i monotypia wykonywanych zadań, izolacja rodzinna, społeczna i kulturowa. W sytuacjach skrajnych, podczas dużych awarii czy katastrof, poziom stresu przekracza wszelkie normy. Odpowiedzialność za życie swoje i innych oraz za powierzone mienie jest ogromna. Walka o przetrwanie, konieczność podjęcia właściwych decyzji, prowadzenia akcji ratowniczej lub ratunkowej, ewakuacja, wszystko to prowadzi do skrajnego wyczerpania psychicznego i fizycznego. Pojawia się także problem dotykający części populacji. Są to stany lękowe, szczególnie podczas wacht nocnych w siłowni, środowisku o dużym zagrożeniu pożarem, potęgowanym poprzez występowaniem lękotwórczych dźwięków. U osób starszych pojawia się dodatkowo obawa przed zasłabnięciem i brakiem możliwości jakiejkolwiek pomocy od załogi. Podczas wacht pojawia się także nuda, znużenie i zmęczenie w różnych postaciach. Problemem jest także brak fachowej opieki lekarskiej na statku w sytuacji pogorszenia stanu zdrowia lub po wypadku przy pracy, co powoduje dodatkowy stres szczególnie u starszych członków załóg. Dokładną analizę z diagnozą ergonomiczną stanowiska pracy- operator siłowni okrętowej, autor przedstawił w odrębnej publikacji [2].W wyniku pracy w siłowni okrętowej pojawiają się często choroby zawodowe jak ubytek/ utrata słuchu, zespół dolegliwości zdrowotnych wywołanych hałasem, hałasem infradźwiękowym i wibracjami tzw.: choroba wibroakustyczna, dolegliwości ze strony układu szkieletowo- mięśniowego i inne.czynniki obciążeń zostały przedstawione na rys. 1. Wyróżniono najważniejsze czynniki generujące obciążenia fizyczne i psychiczne oraz dodatkowy wpływ warunków pogodowych- sztormowych. Należy jednak podkreślić, że warunki bytowe załóg poprawiają się z roku na rok. Prowadzone niedawno badania wykazały, że armatorzy przywiązują dużą wagę już nie tylko do bezpieczeństwa, ale także komfortu pracy i wypoczynku marynarzy. Przykładowo statki Polskiej Żeglugi Morskiej (PŻM) w ubiegłym (2014) roku odnotowały bardzo dobre wyniki, jeśli chodzi o kontrole standardów technicznych, bezpieczeństwa, wyszkolenia i warunków socjalnych załóg jednostek. Odpowiedzialna za te kontrole instytucja - Port State Control w ubiegłym roku przeprowadziła na statkach PŻM (w tym także i promach, należących do PŻM, zarządzanych przez spółkę Unity Line) łącznie 275 inspekcji. Prawie 70 procent z nich były to inspekcje, podczas których nie zanotowano nawet najmniejszych uchybień. Plasuje to statki PŻM znacznie powyżej średniej światowej [8]. Bezpieczeństwo na statku Bezpieczeństwo żeglugi, bezpieczeństwo na statku i statku jest zagadnieniem złożonym. Na rys. 2 przedstawiono schemat, w którym opisano najistotniejsze czynniki wpływające na bezpieczeństwo jednostki. Podzielono je na grupy, które charakteryzują stan techniczny jednostki i jej wyposażenie, warunki hydrometeorologiczne, ruch na szlaku żeglugi oraz obecność przeszkód, kondycję psychofizyczną i wyszkolenie załogi, rodzaj przewożonego ładunku, powstanie awarii lub katastrof, wrogie działania oraz wsparcie Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa. W każdej z grup wymieniono wybrane czynniki, które powodować mogą utratę bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo jednostki związane jest z jej stanem technicznym, wyposażeniem, przewożonym ładunkiem, z wyszkoleniem i doświadczeniem załogi, z koniecznością spełniania wymogów międzynarodowych przepisów, z zaangażowaniem i rozsądkiem. Zapobieganie wypadkom to także dbałość o stan techniczny jednostki i właściwa eksploatacja. Często kluczową kwestią jest umiejętność podejmowania 1036
3 właściwych decyzji w różnych stanach środowiska morskiego oraz podczas poważnych awarii urządzeń i systemów, czy na niebezpiecznych akwenach o dużym natężeniu ruchu. Rys. 1. Czynniki obciążeń podczas pracy w siłowni okrętowej Źródło: Opracowanie własne Na zmniejszenie ilości wypadków nawigacyjnych będą wpływać właściwa ilościowo i jakościowo (wyszkolona, doświadczona i wypoczęta) obsada wacht, dobrze opracowany z wyprzedzeniem plan bezpiecznej żeglugi (szczególnie dla kanałów, szlaków o dużym natężeniu ruchu, wąskich przejść), właściwe funkcjonowanie systemu komunikacji wewnętrznej (bez barier jak np. sprawność urządzeń czy bariery językowe), wyposażenie w urządzenia przeciwdziałające wypadkom nawigacyjnym i umiejętne z nich korzystanie oraz odpowiednie manewrowanie z umiejętnością przewidywania następstw decyzji [1,6]. Liczba wypadków technicznych może ulec zmniejszeniu gdy skrupulatnie przestrzegana będzie dbałość o stan techniczny urządzeń i wyposażenia (zachowany reżim przeglądów i remontów, obchody siłowni, właściwa eksploatacja), sprawdzanie predyspozycji psychofizycznych załogi, zwracanie uwagi na warunki klimatyczne i hydrometeorologiczne. Ważnym jest, aby załoga była wykwalifikowana (wyszkolona i doświadczona) i wypoczęta, powinno się używać języka roboczego zrozumiałego dla wszystkich, powinno się prowadzić analizy stanu technicznego kadłuba i jego wyposażenia oraz siłowni okrętowych, a także urządzeń sterowych, śrub napędowych, urządzeń obserwacji i łączności i inn. Wymagana jest fachowa obsługa i konserwacja, bieżąca i systematyczna kontrola stanu technicznego, zachowanie porządku i przestrzeganie szeroko pojętych zasad bhp i ergonomii [1,6]. Na statku istnieje ryzyko wystąpienia wypadków przy pracy czy pogorszenia stanu zdrowia załoganta. Dbałość o stanowisko pracy, utrzymanie porządku, bieżące prace porządkowe przy wykonywaniu np. remontów podczas których dochodzić może do rozlewów olejowych, to kwestie które mają wpływ na bezpieczeństwo. Ważnym jest również odpowiedni strój roboczy, np. obuwie pewnie trzymające stopę z podeszwą antypoślizgową, czy ochrona głowy poprzez kask oraz słuchu z wykorzystaniem ochronników słuchu. W warunkach sztormowych ryzyko urazów znacząco wzrasta, zarówno na stanowiskach pracy jak i w miejscach wypoczynku. Możliwe są uderzenia w głowę, stłuczenia, zranienia wymagające opatrzenia a niekiedy nawet szycie. Załoga przygotowana jest na takie scenariusze zdarzeń. Posiada środki do udzielenia pomocy doraźnej- jednakże w ograniczonym zakresie. W sytuacjach poważnego pogorszenia stanu zdrowia kontaktuje się ze służbami specjalistycznymi i postępuje zgodnie ze wskazówkami, bądź czeka na ewakuację poszkodowanego. 1037
4 Rys. 2. Bezpieczeństwo statku Źródło: Opracowanie własne Bezpieczeństwo żeglugi związane jest również z wyposażeniem w środki i urządzenia ratunkowe, sygnałowe, nawigacyjne i radiowe. Statki zgodnie z wymaganiami przepisów (w zależności od typu i wielkości), powinny być wyposażone w łodzie ratunkowe, tratwy ratunkowe, systemy MES (Morskie Systemy Ewakuacji), koła ratunkowe, pasy ratunkowe, ubrania ratunkowe, środki ochrony cieplnej oraz inne środki i urządzenia ratunkowe, a także służące do wzywania pomocy i komunikacji. Ilość i rodzaj środków ratunkowych, ich rozmieszczenie, sposób instalowania i wyposażenie określa konwencja SOLAS (Międzynarodowa konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu). Na każdym statku znajduje się łódź ratunkowa. Kiedyś były to łodzie umieszczane na burtach. Obecnie są to głównie łodzie zrzutowe, umieszczane na rufie statku. Ewakuacja z ich wykorzystaniem jest bezpieczniejsza gdyż ich zrzut następuję z wykorzystaniem siły grawitacji. Ponadto łódź zrzutowa podczas wodowania, po uderzeniu w wodę, zanurza się i wypływa w bezpiecznej odległości od statku. Ma to znaczenie w przypadkach ewakuacji w sytuacji pożaru plamy paliwa, rozlewów olejowych wokół jednostki. Łódź posiada system zraszania i chłodzenia, co zwiększa bezpieczeństwo w takich wypadkach. Jest zabudowana i szczelna, co znacznie zwiększa szansę przeżycia w trudnych warunkach hydrometeorologicznych. Na burcie statku znajduje się 1038
5 łódź ratownicza przeznaczona do udzielania pomocy. Wodowana za pomocą żurawika pozwala na szybkie dotarcie do rozbitka i udzielnie mu pomocy. Na każdym statku znajdują się ponadto tratwy pneumatyczne lub sztywne. Pneumatyczne, wyrzucane za burtę, samoczynnie otwierają się, będąc schronieniem dla załogi i pasażerów. Sztywne wodowane są za pomocą żurawików. W przypadku konieczności wykorzystania tratw, wyrzuca się je za burtę. Tratwa otwiera się, załoga schodzi po burcie po sztormtrapie, lub skacze do wody i płynie do tratwy. Gdy zachodzi konieczność przejścia na inny statek, przechodzenie na burtę innego statku lub statku ratowniczego odbywa się w wykorzystaniem trapu lub sztormtrapu, bądź konieczne jest dopłynięcie. Każdy z członków załogi wyposażony jest w pas/ kamizelkę ratunkową. Przepisy stanowią o ich rozmieszczeniu i wymaganej liczbie. Dzisiejsze kamizelki znacznie równią się od pierwszych. Wykonane z coraz lepszych materiałów (pierwsze wykonane były z korka), wyposażone w szybki sposób mocowania (zamiast skomplikowanego systemu wiązania) doposażone są w linkę ratunkową, samoczynnie zapalające się pławki świetlne, pławki dymne. Niektóre posiadają indywidualne nadajniki pozwalające na szybką i precyzyjną lokalizację rozbitka. Rozwiązaniem, które stopniowo wypiera kamizelki są kombinezony ratunkowe. Ich ogromna zaleta polega na tym, że oprócz właściwości wypornościowych, które pozwalają na utrzymywanie się na wodzie, gwarantują ochronę przed wyziębieniem (a hipotermia jest najczęstszą przyczyną śmierci rozbitków). Chroniąc całą powierzchnię ciała (mają jedynie niewielki otwór na twarz) zwiększają szansę przeżycia. Doposażone są m.in. w gwizdek, który w sytuacji wyczerpania, gdy wzywanie pomocy za pomocą głosu jest niemożliwe, umożliwia sygnalizowanie obecności gwizdaniem. Do wyposażenia statków należą też koła ratunkowe rozmieszczona w określony w przepisach sposób. Wyrzucane za burtę ułatwiają osobie przebywające w wodzie utrzymanie się na wodzie, dopłynięcie do burty, przyciągniecie poszkodowanego. Statki wyposażone są również w wyrzutnie linki ratunkowej oraz urządzenia ratownicze, w tym umożliwiające szybkie podnoszenie rozbitków. Stosowane są także pętle z wysięgnikiem do ratowania rozbitków. Ciekawym rozwiązaniem są systemy do nadzorowania bezpieczeństwa załogi, tzw. Man Overboard System- człowiek za burtą. Alarmują one o wypadnięciu za burtę załoganta. Mogą być zintegrowane z innymi systemami i urządzeniami. Mogą spowodować np. automatyczne zatrzymanie silnika, mogą włączyć autopilota, mogą włączyć światła skierowane na obszar poszukiwań. Nowoczesne środki i techniki w ratownictwie mają zapewnić z jednej strony możliwość szybkiego i bezpiecznego opuszczenia statku, z drugiej zaś możliwość bezpiecznego utrzymania się na wodzie do czasu dotarcia służb ratowniczych oraz jak najszybsze zlokalizowanie rozbitków. Ewakuacja pasażerów z dużych jednostek i dużych jednostek szybkich, jest odrębnym problemem w ratownictwie morskim. W sytuacji zagrożenia, tonięcia statku, ważnym jest aby w krótkim czasie, w bezpieczny sposób ewakuować dużą liczbę ludzi. Ewakuacja może odbywać się za pomocą łodzi ratunkowych, które coraz częściej są łodziami krytymi o dużej pojemności lub za pomocą Morskiego Systemu Ewakuacji (MES). MES coraz częściej zastępuje tratwy ratunkowe, ze względu na wiele zalet które posiada. Możliwa jest ewakuacja do tratw ratunkowych ześlizgami krytymi (tzw. suchy ześlizg) lub odkrytymi ześlizgami, lub w przypadku jednostek o niskiej burcie bezpośrednio do tratwy. Pasażerowie zjeżdżalniami lub spiralnymi ześlizgami trafiają bezpośrednio do tratw lub na platformy, z których przechodzą do tratw. Istnieje możliwość asysty członka załogi podczas ewakuacji pasażera. Systemy, tratwy gwarancją ochronę cieplną i są stabilne niezależnie od warunków pogodowych. Morski System Ewakuacji umożliwia ewakuację pasażerów niezależnie od warunków atmosferycznych. Konstrukcja systemu kompensuje oddziaływanie statku- kołysanie podczas ewakuacji oraz falowania. Pasażerowie korzystający z ześlizgów krytych, mają zapewniony komfort cieplny. Jest to tzw. ewakuacja sucha. Pasażerowie trafiają bezpośrednio do tratwy ratunkowej. W zależności od rozwiązania możliwa jest ewakuacja 860 pasażerów w niecałe 30 minut (RFD MES) lub 734 pasażerów w tym samym czasie (VEC). Na jednostkach mniejszych jest to średnio 109 pasażerów w 15 minut (RFD MES). Zaletą systemu MES jest także krótki czas jego uruchomienia- około 90 sekund, łatwość obsługi- nawet przez jednego członka załogi. System jest lekki i zajmuje mało miejsca. Może być montowany na pokładach otwartych i między pokładami. W sytuacjach gdy załoga lub załoga i pasażerowie zmuszeni są do opuszczenia statku lub gdy stan zdrowia załoganta/pasażera pogarsza się, wykorzystywane są siły i środki służb ratowniczych. Zadania Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa (SAR) to: poszukiwanie i ratowanie każdej osoby znajdującej się w niebezpieczeństwie na morzu, bez względu na okoliczności, w jakich znalazła się w niebezpieczeństwie, przez: utrzymywanie ciągłej gotowości do przyjmowania i analizowania 1039
6 zawiadomień o zagrożeniu życia na morzu; planowanie, prowadzenie i koordynowanie akcji poszukiwawczych i ratowniczych; utrzymywanie w gotowości sił i środków ratownictwa życia na morzu; współdziałanie podczas akcji poszukiwawczych i ratowniczych z jednostkami organizacyjnymi, współdziałanie z innymi systemami ratowniczymi funkcjonującymi na obszarze kraju; współdziałanie z odpowiednimi służbami innych państw, w szczególności podczas akcji poszukiwawczych i ratowniczych. Zadania Służba SAR wykonuje na podstawie Planu akcji poszukiwawczych i ratowniczych, opracowanego zgodnie z postanowieniami Konwencji SAR. Granice obszaru poszukiwania i ratownictwa, na którym Służba SAR wykonuje swoje zadania oraz zasady współpracy w dziedzinie ratowania życia na morzu z odpowiednimi służbami innych państw, określają porozumienia zawarte z zainteresowanymi państwami. Inne zadania realizowane przez SAR to zwalczanie zanieczyszczeń na morzu (Krajowy planu zwalczania zagrożeń i zanieczyszczeń środowiska morskiego), holowanie i ściąganie z mielizny, walka z pożarami, wsparcie medyczne oraz ratownictwo brzegowe. Działania służb SAR w obszarze ratowania życia ludzkiego na morzu polegają przede wszystkim na poszukiwaniu i podejmowaniu rozbitków z wody i środków ratunkowych. Prowadzone są z wykorzystaniem sprzętu, m. in. morskich statków ratowniczych, które mogą wykonywać zadania bez względu na stan morza i porę dnia. Na ich pokładach udzielana jest rozbitkom kwalifikowana pomoc medyczna. Transportowani są oni statkami, łodziami lub samolotami na ląd. Służby SAR biorą tez udział w gaszeniu pożarów na statkach oraz podejmują holowanie ratownicze. W drugim obszarze działań są odpowiedzialne za usuwanie z powierzchni morza rozlewów ropy naftowej, produktów ropopochodnych (oleje) oraz innych niebezpiecznych i szkodliwych substancji chemicznych (HNS) powstałych w wyniku wypadków morskich oraz katastrof przemysłowych na lądzie, awaryjne wyładowywanie ropopochodnych płynnych oraz HNS ze zbiornikowców [10], koordynowanie akcji zwalczania zagrożeń oraz zanieczyszczeń środowiska morskiego, poszukiwanie oraz wydobywanie zagubionych substancji i towarów niebezpiecznych w opakowaniach, a także zapobieganie przedostawania się olejów i HNS do środowiska morskiego. Dziania te realizowane są z wykorzystaniem jednostek specjalistycznych wyposażonych w sprzęt do zwalczania olejów. Środki techniczne ratownictwa morskiego to: statki, holowniki i łodzie ratownicze, służące do poszukiwania i ratowania rozbitków oraz jednostki do zwalczania rozlewów olejowych, pojazdy samochodowe, przyczepy specjalistyczne, mniejsze łodzie ratownicze i sprzęt przeciwrozlewowy. Ze Służbą SAR współdziałają jednostki organizacyjne Marynarki Wojennej, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej, Policji, opieki zdrowotnej oraz inne będące w stanie udzielić pomocy. Współdziałanie polega w szczególności na udzielaniu niezbędnej pomocy [9]. Problemy bezpieczeństwa statków i żeglugi, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień bezpieczeństwa pożarowego oraz zagadnienia związane z nowoczesnymi środkami ratowniczymi i działaniem służby SAR zostały przedstawione przez autora w odrębnych publikacjach [3,4,9]. Podsumowanie Statek jako miejsce pracy jest obiektem dla którego istnieje szereg uwarunkowań wpływających na bezpieczeństwo i komfort pracy. Bezpieczeństwo związane jest z jego stanem technicznym,wyposażeniem w środki zapobiegające wystąpieniu zagrożeń, umożliwiające walkę z nimi, środki łączności, środki ratunkowe i ratownicze, profesjonalizm załogi, umiejętność działania w sytuacjach kryzysowych. Ważnym jest przestrzeganie procedur dotyczących zachowania na stanowisku pracy i ochrony. Należy dążyć do tego, aby z wykorzystaniem możliwych środków, ograniczać obciążenia na stanowiskach pracy. Towarzyszą one jednak pracy na morzu i nie są możliwe do całkowitego wyeliminowania. Zwielokrotnione występują w siłowni okrętowej, gdzie oddziaływanie w szczególności hałasu, drgań i promieniowania cieplnego, w znaczący sposób wpływa na kondycję psychofizyczną załogantów. Są również czynniki na które załoga nie ma bezpośredniego wpływu. Należą do nich: warunki żeglugi, rodzaj akwenu, natężenie ruchu, warunki hydrometeorologiczne. Mogą stać się czynnikami obciążającymi i wpływającymi na bezpieczeństwo. W sytuacji wystąpienia zagrożenia załoga polegać musi przede wszystkim na swoich umiejętnościach oraz wyposażeniu statku. Często zadziałanie instalacji np. gaśniczej, umożliwia rozwiązanie problemu. Są jednak sytuacje kiedy konieczna jest ewakuacja, czy pomoc służb specjalistycznych. W zależności od typu statku oraz jego wielkości, stosuje się różne środki ratownicze i ratunkowe. Mogą to być np. łodzie zrzutowe rufowe, tratwy ratunkowe czy MES dla statków pasażerskich. Gdy konieczna jest pomoc służb 1040
7 specjalistycznych wykorzystywane są siły i środki SAR. Służby ratownicze posiadają statki i łodzie ratownicze wyposażenie tak, by ewakuować poszkodowanych i udzielić im niezbędnej pomocy. Streszczenie W artykule przedstawiono złożony problem zapewnienia akceptowalnego poziomu bezpieczeństwa i komfortu pracy na morzu. Warunki hydrometeorologiczne, stan techniczny jednostki, wyposażenie w konstrukcyjne i eksploatacyjne środki zabezpieczeń, środki ratownicze i ratunkowe, wyszkolenie załogi, to niektóre z czynników determinujących bezpieczeństwo żeglugi. Obecność zwielokrotnionych w stosunku do lądowych obciążeń psychicznych i fizycznych to czynniki, które mają wpływ na komfort pracy, ale również bezpieczeństwo. Do najistotniejszych obciążeń należą hałas, drgania, promieniowanie cieplne, niekomfortowa, ograniczona przestrzeń pracy, śledzenie wielu parametrów i podejmowanie szybkich decyzji oraz długoczasowa izolacja od rodziny i społeczeństwa. Safety and ergonomics on board Abstract In this paper the very complex problem of the acceptable level of safety and comfort on board assurance was presented. Weather conditions, the technical condition of the vessel, passive and active safety equipment and installations, emergency and rescue means, crew trainings are only some of the factors determining the safety of sea voyage. The presence of multiplied compared to on and psychological stresses and physical factors that affect the comfort but also safety of work at sea. The most significant factor are noise, vibration, thermal radiation, uncomfortable, limited space of work, the need of keeping track of multiple parameters and make quick decisions, also long term isolation from family and society. LITERATURA / BIBLIOGRAPHY [1]. Girtler J., Koszmider S., Plewiński L., Wybrane zagadnienia eksploatacji statków morskich w aspekcie bezpieczeństwa żeglugi. Wyższa Szkoła Morska w Szczecinie, Szczecin, [2]. Krystosik-Gromadzińska A., Analiza ergonomiczna stanowiska pracy- operator siłowni okrętowej, Zeszyty Naukowe- Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy, Katowice,2015. [3]. Krystosik-Gromadzińska A., Systemy ratownicze w Polsce- Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa, Monografia wieloautorska. Systemy Ratownicze w Polsce a bezpieczeństwo cywilne i wojskowe, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych, Wrocław, [4]. Krystosik-Gromadzińska A., Wybrane aspekty bezpieczeństwa w transporcie morskim, Logistyka nr 3/2015. str [5]. Kubacka M.: Ergonomia w oceanotechnice, CTO, Gdańsk, [6]. Łusznikow E., Ferlas Z., Bezpieczeństwo żeglugi, Wyższa Szkoła Morska w Szczecinie, Szczecin, [7]. Milan L.: Zarys ergonomii okrętowej cz. I i II, Wyższa Szkoła Morska, Gdynia, [8]. [9]. (dostęp ). [10]. Banaszek A.: Wybrane elementy projektowania i eksploatacji hydraulicznych układów centralnego zasilania na współczesnych produktowcach i chemikaliowcach, Wyd. Uczelnianie ZUT w Szczecinie, Szczecin 2013r. 1041
8 1042
Podstawy urządzeń okrętowych
Podstawy urządzeń okrętowych -wykład WYPOSAŻENIE RATUNKOWE Przepisy dotyczące wyposażenia ratunkowego: Konwencja o Bezpieczeństwa Życia na Morzu (SOLAS); Kodeks Środków Ratunkowych (Kodeks LSA); Przepisy
Bardziej szczegółowoUREGULOWANIE PRAWNE DYREKTORA URZĘ DU MORSKIEGO W GDYNI W ZAKRESIE WYPOSAŻ ENIA STATKÓW W Ś RODKI I URZĄ DZENIA RATUNKOWE W Ż EGLUDZE KRAJOWEJ
ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MARYNARKI WOJENNEJ ROK LI NR 4 (183) 2010 Daniel Duda Akademia Marynarki Wojennej UREGULOWANIE PRAWNE DYREKTORA URZĘ DU MORSKIEGO W GDYNI W ZAKRESIE WYPOSAŻ ENIA STATKÓW W Ś RODKI
Bardziej szczegółowoHARCERSKI OŚRODEK MORSKI PUCK ZWIĄZKU HARCERSTWA POLSKIEGO. 3. Wiadomości o jachtach motorowych i motorowo-żaglowych. Duże jachty motorowe.
HARCERSKI OŚRODEK MORSKI PUCK ZWIĄZKU HARCERSTWA POLSKIEGO Program szkolenia Program szkolenia Wykaz przedmiotów: 1. Wiadomości ogólne. 2. Przepisy. 3. Wiadomości o jachtach motorowych i motorowo-żaglowych.
Bardziej szczegółowoOrganizacja Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa w Polsce i na świecie
Organizacja Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa w Polsce i na świecie Wykład 1 RATOWNICTWO RATOWNICTWO POSUKIWANIE I RATOWANIE MIENIA RATOWANIE ŻYCIA SAR SALVAGE Search and Rescue RATOWANIE I OCHRONA
Bardziej szczegółowoWybrane aspekty bezpieczeństwa w transporcie morskim
KRYSTOSIK-GROMADZIŃSKA Agata 1 Wybrane aspekty bezpieczeństwa w transporcie morskim WSTĘP Transport morski od najdawniejszych czasów jest związany z życiem człowieka. Jest integralną częścią historii rozwoju
Bardziej szczegółowoCharakterystyka środków technicznych SAR
Charakterystyka środków technicznych SAR Środki techniczne SAR, podział ogólny: Brzegowe Stacje Ratownicze (BSR); Jednostki pływające; Jednostki powietrzne; Centra koordynacji; Brzegowe Stacje Ratownicze
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 16 marca 2015 r. Poz. 358 OBWIESZCZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW z dnia 2 marca 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Rady
Bardziej szczegółowoKOMUNIKAT NR 1 DYREKTORA URZĘDU MORSKIEGO W SŁUPSKU. z dnia 20 lipca 2010 r.
KOMUNIKAT NR 1 DYREKTORA URZĘDU MORSKIEGO W SŁUPSKU z dnia 20 lipca 2010 r. w sprawie liczby, rodzaju i rozmieszczenia, środków i urządzeń ratunkowych, oraz minimalnego zestawu urządzeń nawigacyjnych,
Bardziej szczegółowoI. KARTA PRZEDMIOTU WYMAGANIA WSTĘPNE W ZAKRESIE WIEDZY, UMIEJĘTNOŚCI I INNYCH KOMPETENCJI EFEKTY KSZTAŁCENIA
I. KARTA PRZEDMIOTU. Nazwa przedmiotu: RATOWNICTWO MORSKIE. Kod przedmiotu: Xr. Jednostka prowadząca: Wydział Nawigacji i Uzbrojenia Okrętowego. Kierunek: Nawigacja 5. Specjalność: Wszystkie specjalności
Bardziej szczegółowoZarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej
Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej Szczecin 2013 1 Wprowadzenie Ryzyko zawodowe: prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń
Bardziej szczegółowoKatarzyna Domańska Bezpieczeństwo podczas szkolenia i egzaminów żeglarskich
Katarzyna Domańska Bezpieczeństwo podczas szkolenia i egzaminów żeglarskich Bezpieczeństwo podczas szkolenia i egzaminów żeglarskich Katarzyna Domańska Komisja Szkolenia PZŻ Gdynia 25 marca 2017 Bezpieczeństwo
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 30 sierpnia 2017 r. Poz. 1631 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 8 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu organizacji zwalczania zagrożeń i zanieczyszczeń
Bardziej szczegółowoDziennik Ustaw 15 Poz. 460 ZAKRES WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH
Dziennik Ustaw 15 Poz. 460 Załącznik nr 4 ZAKRES WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH I. Zakres wiedzy i umiejętności wymaganych do uzyskania patentu żeglarza jachtowego. 1) budowa jachtów, w tym: a) zasady obsługi
Bardziej szczegółowoBEZPIECZEŃSTWO NA JACHTACH KOMERCYJNYCH
OŚRODEK SZKOLENIOWY Zaprasza żeglarzy na szkolenie BEZPIECZEŃSTWO NA JACHTACH KOMERCYJNYCH OBOWIĄZKOWE SZKOLENIE DLA CZŁONKÓW ZAŁÓG JACHTÓW KOMERCYJNYCH W ZWIĄZKU Z NOWYMI PRZEPISAMI. MIEJSCE SZKOLENIA:
Bardziej szczegółowoSZKOLENIE OKRESOWE PRACOWNIKÓW ADMINISTRACYJNO- BIUROWYCH
SZKOLENIE OKRESOWE PRACOWNIKÓW ADMINISTRACYJNO- BIUROWYCH Materiał szkoleniowo- dydaktyczny opracowała: Magdalena Kozik - starszy specjalista ds. BHP I REGULACJE PRAWNE Źródła prawa w dziedzinie ochrony
Bardziej szczegółowoWojciech Paczkowski Wypadek na morzu - zasady postępowania. powania w oczekiwaniu na pomoc
Wojciech Paczkowski Wypadek na morzu - zasady postępowania powania w oczekiwaniu na pomoc WYPADEK NA MORZU ZASADY POSTĘPOWANIA W OCZEKIWANIU NA POMOC DziałalnośćMorskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa
Bardziej szczegółowoI. KARTA PRZEDMIOTU CEL PRZEDMIOTU
I. KARTA PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu: OCHRONA ŚRODOWISKA MORSKIEGO. Kod przedmiotu: Fm 3. Jednostka prowadząca: Wydział Mechaniczno-Elektryczny 4. Kierunek: Mechanika i budowa maszyn 5. Specjalność:
Bardziej szczegółowoTematyka zajęć prowadzonych przez kpt. Marcinkowskiego na 1 i 2 semestrze
Tematyka zajęć prowadzonych przez kpt. Marcinkowskiego na 1 i 2 semestrze Mechanicy Budowa okrętu 4. Treść zajęć dydaktycznych SEMESTR I (Wykład - 15 godz.) 1. Geometria kadłuba statku: linie teoretyczne,
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA TRANPORTU, BUDOWNICTWA I GOSPODARKI MORSKIEJ 1) z dnia.. 2012 r.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA TRANPORTU, BUDOWNICTWA I GOSPODARKI MORSKIEJ 1) z dnia.. 2012 r. w sprawie planu udzielania schronienia statkom potrzebującym pomocy na polskich obszarach morskich 2) Na podstawie
Bardziej szczegółowoKomunikat Nr 3 Dyrektora Urzędu Morskiego w Słupsku. z dnia 10 maja 2003r.
Komunikat Nr 3 Dyrektora Urzędu Morskiego w Słupsku z dnia 10 maja 2003r. o wprowadzeniu w życie wytycznych dla armatorów w sprawie szczegółowych instrukcji alarmowych dla poszczególnych statków i wytycznych
Bardziej szczegółowoMorski Oddział Straży Granicznej
Morski Oddział Straży Granicznej Źródło: http://www.morski.strazgraniczna.pl/mor/aktualnosci/20550,zakonczona-modernizacja-jednostki-plywajacej-sg-3 12.html Wygenerowano: Środa, 4 października 2017, 18:44
Bardziej szczegółowoRAMOWY PROGRAM SZKOLENIA OKRESOWEGO PRACOWNIKÓW INŻYNIERYJNO-TECHNICZNYCH
RAMOWY PROGRAM SZKOLENIA OKRESOWEGO PRACOWNIKÓW INŻYNIERYJNO-TECHNICZNYCH Lp. 1. Temat szkolenia Regulacje prawne z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy: a) aktualne przepisy (z uwzględnieniem zmian),
Bardziej szczegółowoKomunikat Nr 14 Dyrektora Urzędu Morskiego w Słupsku z dnia 6 czerwca 2005 roku
Komunikat Nr 14 Dyrektora Urzędu Morskiego w Słupsku z dnia 6 czerwca 2005 roku o wytycznych w sprawie ilości, rodzaju i rozmieszczenia środków i urządzeń ratunkowych oraz minimalnego zestawu urządzeń
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 13 stycznia 2015 r. Poz. 48 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY I ROZWOJU 1) z dnia 9 grudnia 2014 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 13 stycznia 2015 r. Poz. 48 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY I ROZWOJU 1) z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznego
Bardziej szczegółowoBałtyckie Centrum Badawczo-Wdrożeniowe Gospodarki Morskiej i jego rola we wzmacnianiu innowacyjności Pomorza Zachodniego.
Bałtyckie Centrum Badawczo-Wdrożeniowe Gospodarki Morskiej i jego rola we wzmacnianiu innowacyjności Pomorza Zachodniego. KONCEPCJA STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ CENTRUM Zakład b-r górnictwa morskiego Prowadzenie
Bardziej szczegółowoPROBLEMATYKA PRAKTYCZNEGO SZKOLENIA NA ŻAGLOWCACH I MORSKICH JEDNOSTKACH SZKOLNYCH
PROBLEMATYKA PRAKTYCZNEGO SZKOLENIA NA ŻAGLOWCACH I MORSKICH JEDNOSTKACH SZKOLNYCH Czesław DYRCZ Akademia Marynarki Wojennej 2/23 Plan wystąpienia Wprowadzenie Prawne uwarunkowania odbywania praktyk Tradycja
Bardziej szczegółowoDziałania ratownicze w środowisku turbiny wiatrowej
Działania ratownicze w środowisku turbiny wiatrowej w prowadzenie Praca w środowisku turbin wiatrowych zaliczana jest do prac szczególnie niebezpiecznych, ponieważ wiąże się z występowaniem wielu zagrożeń
Bardziej szczegółowoI. KARTA PRZEDMIOTU CEL PRZEDMIOTU
I. KARTA PRZEDMIOTU. Nazwa przedmiotu: PRAWO I UBEZPIECZENIA MORSKIE 2. Kod przedmiotu: Pum 3. Jednostka prowadząca: Wydział Mechaniczno-Elektryczny 4. Kierunek: Mechanika i budowa maszyn 5. Specjalność:
Bardziej szczegółowoSTUDIA PODYPLOMOWE BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY Z A G A D N I E N I A D O E G Z A M I N U D Y P L O M O W E G O :
STUDIA PODYPLOMOWE BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY Z A G A D N I E N I A D O E G Z A M I N U D Y P L O M O W E G O : 1. PRAWNA OCHRONA PRACY : System ochrony pracy w Polsce. Uregulowania prawne w zakresie
Bardziej szczegółowoPrzykładowy program szkolenia okresowego pracowników inżynieryjno-technicznych
Przykładowy program szkolenia okresowego pracowników inżynieryjno-technicznych 1. Założenia organizacyjno-programowe a) Forma nauczania Kurs z oderwaniem od pracy. b) Cel szkolenia Celem szkolenia jest
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA TRANSOPRTU, BUDOWNICTWA i GOSPODARKI MORSKIEJ 1) z dnia.. w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji zawodowych marynarzy 2)
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA TRANSOPRTU, BUDOWNICTWA i GOSPODARKI MORSKIEJ 1) z dnia.. w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji zawodowych marynarzy 2) Na podstawie art. 68 ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 18 stycznia 2017 r. Poz. 118 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI MORSKIEJ I ŻEGLUGI ŚRÓDLĄDOWEJ 1) z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawie nadzoru przeciwpożarowego
Bardziej szczegółowoPOŻAR W PORCIE, CZYLI O POTRZEBIE ZMIANY REGULACJI PRAWNEJ DOTYCZĄCEJ OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ W PORTACH MORSKICH
POŻAR W PORCIE, CZYLI O POTRZEBIE ZMIANY REGULACJI PRAWNEJ DOTYCZĄCEJ OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ W PORTACH MORSKICH Dr Magdalena Adamowicz Katedra Prawa Morskiego WPiA walka z pożarem Czas + szybkość reagowania
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI MORSKIEJ I ŻEGLUGI ŚRÓDLĄDOWEJ 1
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI MORSKIEJ I ŻEGLUGI ŚRÓDLĄDOWEJ 1 z dnia 12 sierpnia 2016 r. w sprawie inspekcji jachtów morskich, instrukcji bezpieczeństwa jachtu morskiego i wzoru karty bezpieczeństwa
Bardziej szczegółowoOznaczenie prowadzącego Zakład:
NAZWA ZAKŁADU Oznaczenie prowadzącego Zakład: Nazwa prowadzącego zakład Adres siedziby Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL-Świdnik S.A. Al. Lotników Polskich 1, 21-045 Świdnik Telefon 81 722 51 10 Fax
Bardziej szczegółowoRatownictwo specjalistyczne
Ratownictwo specjalistyczne Puck, 14 marzec 2015 r. mł.bryg. Jarosław Wszałek Wydział Operacyjno-Szkoleniowy KP PSP w Pucku Podstawą opracowania,,planu rozwoju sieci jednostek ratownictwa specjalistycznego
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA TRANSPORTU, BUDOWNICTWA I GOSPODARKI MORSKIEJ 1) z dnia.2012 r.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA TRANSPORTU, BUDOWNICTWA I GOSPODARKI MORSKIEJ 1) z dnia.2012 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznego uprawiania żeglugi przez statki morskie 2) Na podstawie art. 86 ust.
Bardziej szczegółowolp tematy pracy promotor dyplomant data otrzymania tematu uwagi ZAKŁAD URZĄDZEŃ NAWIGACYJNYCH
Tematy prac dyplomowych inżynierskich dla studentów niestacjonarnych prowadzone przez nauczycieli akademickich Instytutu Inżynierii Ruchu Morskiego na rok akademicki 2008/2009 lp tematy pracy promotor
Bardziej szczegółowoPRZEPISY NADZORU KONWENCYJNEGO STATKÓW MORSKICH
PRZEPISY NADZORU KONWENCYJNEGO STATKÓW MORSKICH ZMIANY NR 3/2011 do CZĘŚCI II ŚRODKI I URZĄDZENIA RATUNKOWE 2009 GDAŃSK Zmiany Nr 3/2011 do Części II Środki i urządzenia ratunkowe 2009, Przepisów nadzoru
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI
Dz.U.02.70.650 2003-05-01 zm. Dz.U.03.65.603 1 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 10 maja 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu wózków jezdniowych z napędem silnikowym.
Bardziej szczegółowoPODSTAWY ERGONOMII i BHP. - Bezpieczna praca na. pokładach statków handlowych
PODSTAWY ERGONOMII i BHP - Bezpieczna praca na pokładach statków handlowych Informacje które powinien uzyskać nowa zatrudniony marynarz: zasady pracy na statku i w tym dziale, w którym ma być zatrudniony,
Bardziej szczegółowoPrzykładowy szkolny plan nauczania* /przedmiotowe kształcenie zawodowe/
Przykładowy szkolny plan nauczania* /przedmiotowe kształcenie zawodowe/ Typ szkoły: technikum - 4-letni okres nauczania /1/ Zawód: Technik żeglugi śródlądowej; symbol 315216 Podbudowa programowa: gimnazjum
Bardziej szczegółowoDZIAŁANIA PRZECIWPOWODZIOWE ORAZ RATOWNICTWA NA WODACH. TEMAT 6: Udzielanie pomocy ludziom i zwierzętom. Autor: Janusz Szylar
DZIAŁANIA PRZECIWPOWODZIOWE ORAZ RATOWNICTWA NA WODACH TEMAT 6: Udzielanie pomocy ludziom i zwierzętom Autor: Janusz Szylar O ŻYCIU OFIARY DECYDUJĄ SEKUNDY POMOC SKUTECZNA TO POMOC NATYCHMIASTOWA RATUJĄC
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz wynikające z niej działania w Starostwie Powiatowym w Gryfinie
Załącznik Nr 1 do Zarządzenia Nr /2005 Z dnia 2005 r. INSTRUKCJA oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz wynikające z niej działania w Starostwie Powiatowym w Gryfinie 1. DEFINICJE. 1) RYZYKO
Bardziej szczegółowoSZKOLENIE PODSTAWOWE STRAŻAKÓW RATOWNIKÓW OSP
SZKOLENIE PODSTAWOWE STRAŻAKÓW RATOWNIKÓW OSP Zagrożenia występujące podczas wypadków w komunikacji kolejowej str. 2 Zagrożenia bezpośrednie: Uwięzienie pasażerów i obsługi w wagonach oraz lokomotywie;
Bardziej szczegółowoSposób współpracy jednostek systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne z jednostkami współpracującymi z systemem
Strona 1. Cel... 2 2. Zakres stosowania... 2 3. Odpowiedzialność... 2 4. Definicje... 2 5. Opis postępowania... 5 5.1. Działania na miejscu zdarzenia... 5 5.2. Działania na miejscu zdarzenia jednostek
Bardziej szczegółowoZarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej
Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej Szczecin 2013 1 Wprowadzenie Ryzyko zawodowe: prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz wynikające z niej działania w Starostwie Powiatowym w Gryfinie. Rozdział 1 Definicje
Załącznik Nr 1 do Zarządzenia Nr /2006 z dnia 2006r. INSTRUKCJA oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz wynikające z niej działania w Starostwie Powiatowym w Gryfinie Rozdział 1 Definicje 1.
Bardziej szczegółowoCZĘŚĆ III SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA
Nazwa Obowiązki/Wymagania Szacunkowa, maksymalna ilość godzin dla 1 pracownika przez okres 1 miesiąca Szacunkowa Ilość osób potrzebna do pracy Opiekun ekspozycji Statek Dar Pomorza Opiekun ekspozycji Gdańsk-
Bardziej szczegółowoW Y T Y C Z N E. Do weryfikacji z uprawnień zawodowych morskich i śródlądowych na stopnie motorowodne. Opracowano w oparciu o :
W Y T Y C Z N E Do weryfikacji z uprawnień zawodowych morskich i śródlądowych na stopnie motorowodne. Opracowano w oparciu o : 1. Rozporządzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 9 kwietnia 2013 r. w
Bardziej szczegółowoOCENA RYZYKA ZAWODOWEGO NA STANOWISKU OPERATORA WÓZKA WIDŁOWEGO
OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO NA STANOWISKU OPERATORA WÓZKA WIDŁOWEGO CHARAKTERYSTYKA STANOWISKA PRACY Kart analizy Data: Wydział: Autor: Stanowisko pracy: operator widłowego A. Opis stanowiska pracy Pracownik
Bardziej szczegółowoTQM filozofia zarządzania System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy... 22
I. PRAWO PRACY 1. Źródła prawa pracy Podstawowe zasady prawa pracy... 9 2. Stosunek pracy... 9 Umowa o pracę... 10 Zmiany istniejącego stosunku pracy... 10 3. Podstawowe obowiązki pracownika... 11 4. Regulamin
Bardziej szczegółowoINSPEKCJA PAŃSTWA BANDERY
IM Wykład 2 INSPEKCJA PAŃSTWA BANDERY FLAG STATE INSPECTION FSI FLAG STATE CONTROL - FSC Na przykładzie procedur ADMINISTRACJI MORSKIEJ RP (oraz przykładowych innych administracji) 2 Podstawy prawne inspekcji
Bardziej szczegółowoPrzeciwdziałanie poważnym awariom przemysłowym - aktualny stan prawny
Przeciwdziałanie poważnym awariom przemysłowym - aktualny stan prawny dr Agnieszka Gajek Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy HISTORIA Dyrektywa Seveso I Dyrektywa Seveso II Dyrektywa
Bardziej szczegółowoKarta oceny ryzyka zawodowego stanowiąca szczegółowy wykaz zagrożeń oraz środków profilaktycznych, a także stopień ryzyka przy pracy na wysokości
Karta oceny zawodowego stanowiąca szczegółowy wykaz zagrożeń oraz środków profilaktycznych, a także stopień przy pracy na wysokości Możliwe Poślizgnięcie, potknięcie, upadek i uderzenie Śliska powierzchnia
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp 11 Wykaz skrótów użytych w treści 12 Literatura 12
Spis treści Wstęp 11 Wykaz skrótów użytych w treści 12 Literatura 12 I. Regulacje prawne z zakresu prawa pracy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy 1. Międzynarodowe źródła prawa 13 Dyrektywy UE 14
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu: Organizacja pracy w laboratorium analitycznym
Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu: Organizacja pracy w laboratorium analitycznym 1. Podstawowe pojęcia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy zna podstawowe pojęcia związane z
Bardziej szczegółowoSYSTEMY RATOWNICZE W POLSCE- MORSKA SŁUŻBA POSZUKIWANIA I RATOWNICTWA
Agata KRYSTOSIK-GROMADZIŃSKA Arkadiusz KONKOLEWSKI Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa (SAR) jest organem odpowiedzialnym w Polsce za działania poszukiwania, ewakuacji i ratowania ludzi znajdujących
Bardziej szczegółowoKatastrofy: budowlane, drogowe, kolejowe.
Katastrofy: budowlane, drogowe, kolejowe. Katastrofa budowlana Katastrofa budowlana jest to niezamierzone, gwałtowne zniszczenie obiektu budowlanego lub jego części, a także konstrukcyjnych elementów rusztowań,
Bardziej szczegółowoPozycja prawna kapitana cz. 1. zwierzchnictwa występujących w działalności gospodarczej. Wynika to ze specyfiki
Piotr Radwański Kapitan jako kierownik statku morskiego Sytuacja prawna kapitana statku morskiego wyróżnia się na tle innych form zwierzchnictwa występujących w działalności gospodarczej. Wynika to ze
Bardziej szczegółowoInżynieria Ruchu Morskiego wykład 01. Dr inż. Maciej Gucma Pok. 343 Tel //wykłady tu//
Inżynieria Ruchu Morskiego wykład 01 Dr inż. Maciej Gucma Pok. 343 Tel. 91 4809 495 www.uais.eu //wykłady tu// m.gucma@am.szczecin.pl Zaliczenie Wykładu / Ćwiczeń Wykład zaliczenie pisemne Ćwiczenia -
Bardziej szczegółowoRozwiązania techniczne stosowane w ratownictwie morskim w aspekcie ich przydatności w realnych kryzysowych warunkach w żegludze morskiej
ŁOSIEWICZ Zbigniew 1 Rozwiązania techniczne stosowane w ratownictwie morskim w aspekcie ich przydatności w realnych kryzysowych warunkach w żegludze morskiej WSTĘP Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO)
Bardziej szczegółowo1. Informacja o Systemie Bezpieczeństwa
1. Informacja o Systemie Bezpieczeństwa Poniższą informację o zagrożeniach, skutkach tych zagrożeń, środkach zapobiegawczych i działaniach w przypadku wystąpienia awarii Zarząd Synthos Dwory 7 spółka z
Bardziej szczegółowoCentralny Magazyn Dystrybucyjny w Błoniu
NAZWA ZAKŁADU Oznaczenie prowadzącego zakład: Centralny Magazyn Dystrybucyjny w Błoniu Nazwa prowadzącego zakład Adres siedziby Bayer Sp. z o.o. Aleje Jerozolimskie 158, 02-326 Warszawa Telefon 22-5723605
Bardziej szczegółowoPROGRAM SZKOLENIA OKRESOWEGO pracowników administracyjno-biurowych
( miejscowość i data) PROGRAM SZKOLENIA OKRESOWEGO pracowników administracyjno-biurowych 1. Cel szkolenia a. zaznajomienie pracowników z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować zagrożenia dla bezpieczeństwa
Bardziej szczegółowoRAMOWY PROGRAM SZKOLENIA I WYMAGANIA EGZAMINACYJNE NA POZIOMIE POMOCNICZYM W DZIALE POKŁADOWYM NA ŚWIADECTWO MARYNARZA WACHTOWEGO
Załącznik nr 1 RAMOWY PROGRAM SZKOLENIA I WYMAGANIA EGZAMINACYJNE NA POZIOMIE POMOCNICZYM W DZIALE POKŁADOWYM NA ŚWIADECTWO MARYNARZA WACHTOWEGO Tabela zbiorcza Przedmiot Liczba godzin I II III IV V VI
Bardziej szczegółowoCZŁOWIEK ZA BURTĄ REKIN!!!
CZŁOWIEK ZA BURTĄ REKIN!!! mgr inż. kpt.ż.w. Mirosław Wielgosz Trzy możliwe sytuacje: 1. Akcja natychmiastowa. człowiek za burtą został zauważony z mostka i akcja została podjęta natychmiast. 2. Akcja
Bardziej szczegółowoDane na dzień r.
Dane na dzień 31.12.2016 r. Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy (KSRG) to integralna część organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, mający na celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska,
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE NR / 2019 WOJEWODY DOLNOŚLĄSKIEGO - SZEFA OBRONY CYWILNEJ WOJEWÓDZTWA
ZARZĄDZENIE NR / 2019 WOJEWODY DOLNOŚLĄSKIEGO - SZEFA OBRONY CYWILNEJ WOJEWÓDZTWA z dnia j j lutego 2019 roku w sprawie utworzenia wojewódzkiej formacji obrony cywilnej - Dolnośląskiej Formacji Ratownictwa
Bardziej szczegółowoHEMPEL PAINTS (POLAND)
Informacje na temat środków bezpieczeństwa oraz sposobu postępowania w przypadku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej na terenie HEMPEL PAINTS (POLAND) Sp. z o. o. w Niepruszewie. 1. Informacje o zakładzie:
Bardziej szczegółowoW SPRAWIE POWOŁANIA KOMPETENCJI I OPŁAT TERENOWEJ KOMISJI INSPEKCYJNEJ (TKI) WE WROCLAWIU
INFORMACJA W SPRAWIE POWOŁANIA KOMPETENCJI I OPŁAT TERENOWEJ KOMISJI INSPEKCYJNEJ (TKI) WE WROCLAWIU Adresy i numery telefonów do TKI Adres siedziby ul. Kleczkowska 52 50-227 Wrocław html Strona internetowa
Bardziej szczegółowoKOMUNIKAT NR 3 Dyrektora Urzędu Morskiego w Szczecinie z dnia 19 grudnia 2008 r.
KOMUNIKAT NR 3 Dyrektora Urzędu Morskiego w Szczecinie z dnia 19 grudnia 2008 r. w sprawie liczby, rodzaju i rozmieszczenia, środków i urządzeń ratunkowych oraz minimalnego zestawu urządzeń nawigacyjnych,
Bardziej szczegółowoDane na dzień 31.12.2015 r. powiatowym
Dane na dzień 31.12.2015 r. Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy (KSRG) to integralna część organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, mający na celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska,
Bardziej szczegółowoBezpieczeństwo obsługi statków powietrznych
Bezpieczeństwo obsługi statków powietrznych w aspekcie szkolenia przyszłych mechaników lotniczych mgr inż. Arkadiusz Hernik 2 3 Podstawowe pojęcia Bezpieczeństwo pracy zespół warunków, które powinny być
Bardziej szczegółowoPraktyczne aspekty zastosowania telekomunikacji satelitarnej przez administrację publiczną
Praktyczne aspekty zastosowania telekomunikacji satelitarnej przez administrację publiczną H e r t z S y s t e m s Lt d Sp. z o. o. A l. Z j e d n o c z e n i a 1 1 8 A 65-1 2 0 Z i e l o n a G ó r a Te
Bardziej szczegółowoREZOLUCJA MSC.380(94) (przyjęta w dniu 21 listopada 2014 r.)
REZOLUCJA MSC.380(94) (przyjęta w dniu 21 listopada 2014 r.) POPRAWKI DO MIĘDZYNARODOWEJ KONWENCJI O BEZPIECZEŃSTWIE ŻYCIA NA MORZU (SOLAS), 1974 r. z późn. zm. KOMITET BEZPIECZEŃSTWA MORSKIEGO, PRZYWOŁUJĄC
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 25 lutego 2014 r. Poz. 239 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY I ROZWOJU 1) z dnia 5 lutego 2014 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 25 lutego 2014 r. Poz. 239 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY I ROZWOJU 1) z dnia 5 lutego 2014 r. w sprawie ramowych programów przeszkoleń dla
Bardziej szczegółowoSZKOLENIE Z ZAKRESU OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO. Program opracował: inż. Grzegorz Guździk- specjalista ds. bhp. 1.Wstęp
SZKOLENIE Z ZAKRESU OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO Program opracował: inż. Grzegorz Guździk- specjalista ds. bhp 1.Wstęp Ryzyko zawodowe wiąże się z możliwością poniesienia straty. Towarzyszy ono każdej działalności.
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp 11 Wykaz skrótów użytych w treści 12 Literatura 12
Wstęp 11 Wykaz skrótów użytych w treści 12 Literatura 12 I. Regulacje prawne z zakresu prawa pracy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy 1. Międzynarodowe źródła prawa 13 1.1. Dyrektywy UE 14 1.2. Konwencje
Bardziej szczegółowo1. Ogólna charakterystyka
System HotFoam jest najnowszym osiągnięciem w dziedzinie zabezpieczeń przeciwpożarowych. Ze względu na udowodnioną skuteczność i szybkość w zwalczaniu ognia jest najchętniej stosowanym rozwiązaniem w miejscach
Bardziej szczegółowoInformacja dotycząca bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Wójt Gminy Turawa Waldemar Kampa, ul. Pustkowska 13, Węgry
Informacja dotycząca bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zgodnie z Rozporządzeniem Ministra infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 120, poz. 1126) Adres: nr działek 800, k.m. 1, obręb
Bardziej szczegółowoINFORMACJA BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA
INFORMACJA BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA 1. Przedmiot i zakres opracowania Przedmiotem opracowania jest informacja bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Podstawę opracowania stanowi art. 21a ust.4 ustawy
Bardziej szczegółowoURZĄD MORSKI W SZCZECINIE W Y K A Z
PRZEPISY MIĘDZYNARODOWE I KRAJOWE KONWENCJE, USTAWY ORAZ ROZPORZĄDZENIA I ZARZĄDZENIA WYDANE NA ICH PODSTAWIE I. KONWENCJE MIĘDZYNARODOWE 1. Międzynarodowa konwencja o liniach ładunkowych, 1966 (Dz. U.
Bardziej szczegółowoTABELA KONWENCJI I DYREKTYW MIĘDZYNARODOWYCH
TABELA KONWENCJI I DYREKTYW MIĘDZYNARODOWYCH Tytuł aktu Czy dotyczy jachtów rekreacyjnych o długości poniżej 24 m Źródło Regulation 3 Exceptions (a) The present Regulations, unless expressly provided otherwise,
Bardziej szczegółowoLISTA OŚRODKÓW SZKOLENIOWYCH UZNANYCH PRZEZ MISISTRA WŁAŚCIWEGO DO SPRAW GOSPODARKI MORSKIEJ z dnia 28.08.2015 r.
LISTA OŚRODKÓW SZKOLENIOWYCH UZNANYCH PRZEZ MISISTRA WŁAŚCIWEGO DO SPRAW GOSPODARKI MORSKIEJ z dnia 28.08.2015 r. 1.Akademia Morska Studium GMDSS 81-345 Gdynia, Aleja Jana Pawła II/3 tel./fax. 58 690-11-69
Bardziej szczegółowoNOWOCZESNE TECHNIKI I ŚRODKI W RATOWNICTWIE MORSKIM MODERN MARINE RESCUE TECHNIQUES AND DEVICES Agata M. Krystosik-Gromadzińska
NOWOCZESNE TECHNIKI I ŚRODKI W RATOWNICTWIE MORSKIM MODERN MARINE RESCUE TECHNIQUES AND DEVICES Agata M. Krystosik-Gromadzińska Katedra Inżynierii Bezpieczeństwa i Energetyki, Wydział Techniki Morskiej
Bardziej szczegółowoBHP i podstawy ergonomii. Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie BHP
BHP i podstawy ergonomii Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie BHP Zagadnienia Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie BHP. Szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Rodzaje prac wymagające
Bardziej szczegółowo10. ZAGROŻENIE POWAŻNĄ AWARIĄ
z przeprowadzeniem oceny strategicznej oddziaływania programu środowiska 10. ZAGROŻENIE POWAŻNĄ AWARIĄ Poważna awaria, wg ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo środowiska (Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz.
Bardziej szczegółowoLISTA OŚRODKÓW SZKOLENIOWYCH UZNANYCH PRZEZ MISISTRA WŁAŚCIWEGO DO SPRAW GOSPODARKI MORSKIEJ z dnia 31.03.2015 r.
LISTA OŚRODKÓW SZKOLENIOWYCH UZNANYCH PRZEZ MISISTRA WŁAŚCIWEGO DO SPRAW GOSPODARKI MORSKIEJ z dnia 31.03.2015 r. 1.Akademia Morska Studium GMDSS 81-345 Gdynia, Aleja Jana Pawła II/3 tel./fax. 58 690-11-69
Bardziej szczegółowoInformacja o występujących zagrożeniach w WARTER Spółka z o. o. oddział Kędzierzyn-Koźle
Szanowni Państwo Rodzaje i ilości znajdujących się w zakładzie substancji niebezpiecznych, decydujących o zaliczeniu zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej lub
Bardziej szczegółowoLotniskowe Służby Ratowniczo Gaśnicze
BŁASZKIEWICZ Dorota 1 URBANEK Małgorzata 2 Lotniskowe Służby Ratowniczo Gaśnicze WSTĘP Podstawowym celem Lotniskowych Służb Ratowniczo Gaśniczych jest ratowanie życia lidzkiego, w razie wypadku statku
Bardziej szczegółowoStrażnik w Straży Miejskiej -kierowca
Nazwa zakładu Urząd Miasta Nowy Targ Jednostka organizacyjna j.w KARTA wyników oceny zawodowego na stanowisku pracy: Strażnik w Straży Miejskiej -kierowca Nr karty: 01/2011 Data założenia karty: 07.02.2011
Bardziej szczegółowost.bryg. dr inż. Jerzy Ranecki Zastępca Komendanta Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej w Poznaniu
st.bryg. dr inż. Jerzy Ranecki Zastępca Komendanta Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej w Poznaniu Duża liczba poszkodowanych (dziesiątki, setki). Bardzo duże zniszczenia obiektów przemysłowych (budynki,
Bardziej szczegółowoInformacje na temat środków bezpieczeństwa i sposobów
Podstawa prawna: Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r., poz. 672z późn. zm.), art. 261a nakładający na prowadzącego zakład o dużym ryzyku oraz organy gminy dodatkowe obowiązki informacyjne wskazane
Bardziej szczegółowoInformacja na temat środków bezpieczeństwa i sposobu postępowania w przypadku poważnej awarii przemysłowej
Informacja na temat środków bezpieczeństwa i sposobu postępowania w przypadku poważnej awarii przemysłowej Zgodnie z art. 261a Ustawy Prawo ochrony środowiska Dz.U. z 2013r. poz. 1232 z późniejszymi zmianami
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 14 grudnia 2012 r. Poz. 1412 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA TRANSPORTU, BUDOWNICTWA I GOSPODARKI MORSKIEJ 1) z dnia 4 grudnia 2012 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 14 grudnia 2012 r. Poz. 1412 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA TRANSPORTU, BUDOWNICTWA I GOSPODARKI MORSKIEJ 1) z dnia 4 grudnia 2012 r. w sprawie Narodowego
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA TRANSPORTU, BUDOWNICTWA I GOSPODARKI MORSKIEJ (1) z dnia 7 sierpnia 2013 r.
Dz.U.2013.937 2014.10.08 zm. Dz.U.2014.1349 1 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA TRANSPORTU, BUDOWNICTWA I GOSPODARKI MORSKIEJ (1) z dnia 7 sierpnia 2013 r. w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji członków załóg statków
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 6 października 2015 r. Poz. 1547
Warszawa, dnia 6 października 2015 r. Poz. 1547 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY I ROZWOJU 1) z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie służby poszukiwania i ratownictwa lotniczego Na podstawie art. 140d
Bardziej szczegółowoJakie sytuacje mogą nas zaskoczyć?
Jakie sytuacje mogą nas zaskoczyć? - Co może wywołać sytuacje awaryjne w Termach? Przerwa w dostawie prądu, ciepła, wody, Wyciek lub rozpylenie substancji niebezpiecznej Pożar Atak terrorystyczny, groźny
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 2 MINIMALNY ZESTAW URZĄDZEŃ NAWIGACYJNYCH, RADIOWYCH, ŚRODKÓW SYGNAŁOWYCH, WYDAWNICTW I PODRĘCZNIKÓW ORAZ PRZYBORÓW NAWIGACYJNYCH
Załącznik nr 2 MINIMALNY ZESTAW URZĄDZEŃ NAWIGACYJNYCH, RADIOWYCH, ŚRODKÓW SYGNAŁOWYCH, WYDAWNICTW I PODRĘCZNIKÓW ORAZ PRZYBORÓW NAWIGACYJNYCH I. Postanowienia ogólne 1. Dodatkowe urządzenia nawigacyjne
Bardziej szczegółowo