PRZYRODNICZYCH I SPORTOWO-TURYSTYCZNYCH FORM ZAGOSPODAROWANIA KAMIENIOŁOMÓW ANTONI KUŚKA

Transkrypt

1 J. A. Lis, M. A. Mazur (red.), 2007: Przyrodnicze wartości polsko-czeskiego pogranicza jako wspólne dziedzictwo Unii Europejskiej. Centrum Studiów nad BioróŜnorodnością, Uniwersytet Opolski, ss KAMENARKA W ŠTRAMBERKU NA MORAWACH JAKO WZORZEC PRZYRODNICZYCH I SPORTOWO-TURYSTYCZNYCH FORM ZAGOSPODAROWANIA KAMIENIOŁOMÓW THE KAMENARKA IN ŠTRAMBERK IN MORAVIA AS AN EXAMPLE OF NATURAL AND SPORT-TURISTIC FORM OF QUARRIES DEVELOPMENT ANTONI KUŚKA Katedra Nauk Biologicznych AWF Katowice Raciborska 1, Katowice, antokusk@neostrada.pl ABSTRACT: In Štramberk in Moravia in the old quarry called "Kamenarka" the botanic garden has been created. Vertical walls of the quarry are perfect place for climbing. These initiatives have caused increasing of tourist value of Štramberk and the nature value has retained as well. KEY WORDS: Moravia, Štramberk, quarries, research. 50 km na południe od polskiej granicy, od Cieszyna, u północnych podnóŝy Beskidów leŝy małe, liczące 3,4 tysiąca mieszkańców miasteczko Štramberk, połoŝone na południowych stokach wapiennej Białej Góry (Bila hora). Miasto jest znane z kamieniołomów wapienia, pamiątek prehistycznych i historycznych, ale przede wszystkim z bogatej flory i fauny kserotermicznej oraz jedynego w Czechach stanowiska motyla niepylaka apollo. Inwentaryzacja florystyczna i faunistyczna prowadzona w rezerwacie Kamenarka i jego okolicy przez botaników i zoologów dostarczyła bogatego materiału, z którego część juŝ opublikowano. Autor otrzymał

2 interesjący materiał chrząszczy z rodziny Cantharidae zabrane głównie do pułapki świetlnej w latach Wyniki i krótkie omówienie zamieszczono w końcowej części artykułu. Eksploatację wapienia na zboczach góry Bila hora i Kotouč w Štramberku rozpoczęto w XVIII wieku. W kamieniołomie Kamenarka zakończono eksploatację w 1920r., a w dolnej części wyrobiska utworzono wysypisko śmieci. Potem teren zniwelowano i utworzono boisko piłkarskie funkcjonujące do 1997 r., kiedy decyzją władz miasta boisko zlikwidowano, a teren dawnego kamieniołomu zaprojektowano jako ogród botaniczny - botanicka zahrada a arboretum. Pod względem faunistycznym teren Kamenarki miał przejąć funkcję głównego ośrodka reintrodukcji niepylaka apollo, który po wyginięciu około 1930 r. został z powodzeniem ponownie wprowadzony w 1986 r. na zbocza pobliskiej góry Kotouč (Kuśka, Lukášek 1993). Autorem planu zagospodarowania przyrodniczego wyrobiska jest prof. inŝ. Ivar Otruba, który od 1993 roku przygotowywał projekt, a jego realizacja zaczęła się wiosną 1997r. Właścicielem terenu, realizatorem projektu i obecnie opiekunem ogrodu botanicznego jest Petr Pavlik. Ściany wapienia jurajskiego zawierają bogatą faunę kopalnych małŝy, głowonogów i innych zwierząt morza jurajskiego. W Muzeum Przyrodniczym na Placu Wacława w Pradze jest specjalna ekspozycja zwierząt kopalnych ze Štramberka licząca ponad 600 róŝnych gatunków zwierząt morskich z kamieniołomów Kamenarka i Kotouč. Część pionowych ścian wapiennych, wysokich na 35 metrów od lat 30. słuŝy jako teren wspinaczek skalnych. Większość dróg wspinaczkowych naleŝy do klasy bardzo trudnych, nadzwyczaj i skrajnie trudnych. Cieszą się one duŝym powodzeniem wśród taterników czeskich i polskich. TakŜe miłośnicy speleologii mają swoją trakcję. Jest nią odkryta ponownie, głęboka na 70 m jaskinia Pout ová. Flora Na skalne dno dolnego kamieniołomu o powierzchni 9,32 ha systematycznie wprowadzano rośliny skalne, murawowe, a w zagłębienia z wodą takŝe wodne, pochodzące z najbliŝszych okolic miasta. Po usunięciu nawierzchni dawnego boiska i warstwy śmieci, odsłonięto wapienne podłoŝe wsadzono ponad 22 tysiące sadzonek drzew, krzewów i roślin zielnych naleŝących do 78 gatunków i około 200 m2 darni z

3 interesującymi roślinami (Pavlik 2005). Szczególnie interesujące są rośliny rosnące w kilkunastu mniejszych i trzech większych, głębszych zbiornikach wodnych. Z bardziej interesujących roślin wodnych i wilgociolubnych warto wymienić: Myricaria germanica, Typha laxmanii, Equisetum variegatum, Pinguicula vulgaris, Epipactis palustris i Eriophorum latifolium. Na zacienionych, północnych ścianach duŝe płaty tworzy Asplenium trichomanes, na południowych: Sedum album, Festuca pallens, Scabiosa lucida, Gentianopsis ciliata, Ononis arvensis, Galeopsis angustifolia i inne. Większość naskalnych roślin pochodzi z zachowanych fragmentów kserotermicznych zboczy góry Kotouč. Górne piętro kamieniołomu, traktowane jako rezerwat przyrody, o bardziej pochyłych zboczach, jest juŝ w duŝej mierze pokryte naturalną roślinnością naskalną z duŝym udziałem rozchodnika białego. Fauna Systematyczne badania fauny okolic Štramberka pozwalają podać wstępne wyniki badań. Spośród ssaków na 58 znanych gatunków w Czechach stwierdzono w okolicach Štramberka 39 gatunków, w tym orzesznicę, koszatkę i pilcha. Z gadów wykazano 7 gatunków w tym bardzo liczną jaszczurkę murową Podarcis muralis, która tu występuje na północnej krawędzi swego zasięgu w Europie (Pavlik, Suhaj 2000). W stawkach licznie występują kumaki górskie i traszki. Z motyli dziennych wykazano 72 gatunki. Do najcenniejszych naleŝy niepylak apollo, którego reintrodukcję rozpoczęto w starej części kamieniołomu na Kotouču od hodowli 10 gąsienic tego motyla. Po kilka latach populacja osiągnęła ponad 1000 osobników. Badania wykazały, Ŝe gatunek ten ma jedną generację, młode larwy wylęgają się juŝ w lutym, niekiedy w marcu. Larwa Ŝeruje na rozchodnikach, przechodzi 5 stadiów rozwojowych, przepoczwarcza się i w czerwcu wychodzi dojrzały motyl. W 2003 r. naliczono 636 samców i 126 samic. Motyle są mało płochliwe i są wdzięcznym obiektem dla fotografików przyrody. Niestety duŝa część populacji co roku jest takŝe nielegalnie odławiana przez kolekcjonerów pięknych motyli.

4 Badania własne Inwentaryzacja faunistyczna w rejonie Štramberka została zintensyfikowana z chwilą powstania ośrodka naukowego jakim było powstanie ogrodu botanicznego. W latach funkcjonowała pułapka świetlna do odłowów motyli nocnych i innych owadów. Wśród nich dość licznie odławiano chrząszcze z rodziny Cantharidae, które zostały oznaczone przez autora, a lista gatunków została wzbogacona w wyniku dodatkowych odłowów czerpakiem w warstwie zielnej zboczy Białej Góry, Kamenarki i w runie leśnym na północnych stokach góry Kotouč. Zebrane gatunki stanowią 1/3 znanych z Czeskiej Republiki. Wśród nich około połowa to gatunki rzadkie, z których na uwagę zasługuje grupa gatunków występujących głównie w górach: Absidia rufotestacea, A. schoenherri, Ancistronycha adominalis, A. cyanipennis, A. erichsonii i Metacantharis discoidea. Kilka zebranych gatunków prawie wyłącznie Ŝyje w starych, mało zmienionych zbiorowiskach leśnych, są to Malthodes flavoguttatus, M. maurus, M. spretus, Rhagonycha lutea, R.translucida. Z gatunków ciepłolubnych na szczególna uwagę zasługuje Malchinus nigrinus, gatunek rzadki na Słowacji i w Czechach, a z Polski znany jedynie z okolic Przemyśla i z Roztocza. Lp. Nazwa gatunkowa pułapka czerpak 1. Absidia rufotestacea (Letzn.) 3 2. Absidia schoenherri (Dej.) 1 3. Ancistronycha abdominalis (F.) 1 4. Ancistronycha cyanipennis (Fald.) 1 5. Ancistronycha erichsonii (Bach) 6 6. Cantharis flavilabris (Fall.) 1 7. Cantharis livida rufipes Herbst Cantharis nigricans (Mull.) 5 9. Cantharis obscura L Cantharis pellucida F Cantharis rufa L Cantharis rustica Fall Malchinus nigrinus Schauf Malthinus punctatus (Geoffr.) Malthodes fibulatus Kies. 1

5 16. Malthodes flavoguttatus (Kies.) Malthodes guttifer Kies Malthodes hexacanthus Kies Malthodes marginatus (Latr.) Malthodes maurus (Cast.) Malthodes minimus (L.) Malthodes pumilus (Breb.) Malthodes spretus Kies Metacantharis clypeata (Ill.) Metacantharis discoidea Ahr Rhagonycha fulva (Scop.) Rhagonycha gallica Pic Rhagonycha lignosa (Muell.) 29. Rhagonycha limbata Thoms Rhagonycha lutea (Mull.) Rhagonycha testacea (L.) 32. Rhagonycha translucida (Kryn.) 54 Współpraca członków społecznych organizacji ochrony przyrody, organizacji turystycznych, naukowców z uczelni wyŝszych Ostrawy, władz miejskich, stworzyła odpowiednie warunki do tego by z brzydkiego kamieniołomu wapienia powstała jeszcze jedna atrakcja turystyczna, sportowa i miejsce badań naukowych. Miasto, które całe jest skansenem z 270 drewnianymi domami, pięknymi kamieniczkami w rynku, dwoma muzeami, bogatą bazą restauracyjną i noclegową, piękną średniowieczną wieŝą zamkową zwaną Truba, jaskinią Šipka gdzie znaleziono szczątki człowieka neandertalskiego, wzbogaciło się o nowe atrakcje w wyniku wspólnej inicjatywy ludzi aktywnych jak Jan Lukášek, Petr Pawlik i wielu innych.

6 Literatura KUŚKA A., LUKÁŠEK J O udanej reintrodukcji n niepylaka apollo Parnassius apollo w Štramberku na Morawach. Chrońmy przyr. ojcz., 49(3): PAVLIK P., ŠUHAJ J Výskyt ještĕrky zedni Podarcis muralis (Laurenty, 1768) v České republice. Sbornik Přirodov. Klubu v Uh. Hradišti, 5: PAVLIK P Botanicka zahrada a arboretum Štramberk. Současný staw (nejmladši botanicka zahrada w ČR).Sbornik z konf. Introdukcje a genetické zdroje rostlin.praha 5-9, 9.