Urniaż J.: Współczesne trendy rozwoju sportu a idee humanizmu olimpijskiego. Olsztyńska Szkoła Wyższa. Olsztyn 2008

Transkrypt

1 Urniaż J.: Współczesne trendy rozwoju sportu a idee humanizmu olimpijskiego. Olsztyńska Szkoła Wyższa. Olsztyn 2008 Henryk Sozański, Jakub Adamczyk, Marcin Siewierski Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie Zakład Teorii Sportu SPORT DZIECI I MŁODZIEŻY NIEKTÓRE EFEKTY DŁUGOFALOWE Sport dzieci i młodzieży, sport młodocianych jest integralnym obszarem systemu sportu. Ta oczywista (jakby się wydawało) prawda nie zawsze jest jednak rzeczywistością. Zwracaliśmy już na to uwagę wciąż jednak płyną sygnały o niepokojącym zjawisku wyodrębniania się sportu dzieci i młodzieży w coraz bardziej autonomiczny system w coraz mniejszym stopniu spełniający organizacyjne i szkoleniowe przesłania wynikające z samych systemowych założeń sportu [16]. Coraz więcej wskazuje, że hasła (jak i sformułowania programowe) sport wszystkich dzieci, szkolenie sportowe utalentowanej młodzieży, czy też szkolenie rezerw w praktyce zamykają się na dążeniach do maksymalizacji wyników w kategoriach młodzieżowych a młodociani mistrzowie skutecznie wyszkoleni drogą intensywnego treningu mają ograniczone możliwości pełnego rozwoju w dorosłości [4, 6, 9, 12]. A przecież o efekty długofalowe chodzi. I taka winna być misja sportu dzieci i młodzieży [3, 13]. Warto raz jeszcze dokonać takiej lustracji w przededniu IO w Pekinie. Wszak współzawodnictwo olimpijskie to dziś najbardziej miarodajny sprawdzian poziomu sportu w danym kraju na tle tendencji światowych [Sozański 11, 14, 15, 17]. I bezwzględna ocena jakości i funkcji przyjętego systemu szkolenia, wyrażająca się również efektywnością rozwoju karier młodocianych zawodników. Analiza przebiegu karier sportowych poszerza wiedzę dotyczącą nie tylko należytych kryteriów doboru i selekcji w poszczególnych dyscyplinach, ale także wyboru odpowiedniej ścieżki rozwoju prowadzącej do osiągnięcia apogeum możliwości w wieku seniora. Popatrzmy z tej perspektywy na niektóre, wielce charakterystyczne przykłady. Jak więc ocenić czy kariery sportowe zdolnych juniorów przebiegają w prawidłowy sposób i czy z mistrzów sportu młodzieżowego wyrastają dorośli czempioni? Na ryc. 1 przedstawiono miejsca reprezentacji Polski wg zajmowanych miejsc w rankingu sportów letnich, w dwóch kategoriach wiekowych juniora i seniora. 1

2 Zajmowane miejsca w rankingu zawodów letnich Juniorzy Seniorzy Ryc. 1 Miejsca reprezentacji Polski wg punktacji ME, MŚ, IO juniorów i seniorów w letnich dyscyplinach i konkurencjach olimpijskich. Wyniki te jednoznacznie przekonują, iż rokrocznie notujemy większe sukcesy w sporcie młodzieżowym niż dorosłym. Co więcej, niepokojącym jest również fakt, że w ch olimpijskich pozycje te są najniższe na przestrzeni lat. Sytuację taką zanotowano w roku 1996, 2000 a najniższy dotąd poziom notujemy w roku Oznacza to nie tylko, że sport młodzieżowy jest u nas na wyższym poziomie, ale także sygnalizuje błędy w systemie szkolenia. Prawidłowo bowiem prowadzone szkolenie powinno prowadzić najlepszych spośród juniorów do zdobywania nominacji olimpijskich i skutecznej rywalizacji w gronie seniorów. Nieco inaczej sytuacja ta przedstawia się w dyscyplinach zimowych. Na ryc. 2 przedstawiono analogiczne dane dla rankingów w olimpijskich dyscyplinach zimowych. Choć i w tym przypadku widać lepsze wyniki w młodzieżowych kategoriach, to różnica ta nie jest tak znacząca. W ostatnich ch (2006 i 2007) widoczne jest nawet odwrócenie tych proporcji. Należy jednak pamiętać, iż w okresie tym polski sport seniorski odniósł kilka znaczących, choć jednostkowych sukcesów. Medale olimpijskie Tomasza Sikory, Justyny Kowalczyk czy sukcesy Adama Małysza mogą jednak nieco przesłaniać obraz rzeczywistej sytuacji. Z wyjątkiem niewielkiej grupy wybitnych zawodników, sporty zimowe w Polsce nie stoją wszak na najwyższym poziomie. 2

3 Zajmowane miejsca w rankingu zawodów zimowych Seniorzy Juniorzy Ryc. 2. Miejsca reprezentacji Polski wg punktacji ME, MŚ, IO juniorów i seniorów w zimowych dyscyplinach i konkurencjach olimpijskich. Wyłaniający się z analizy tych danych obraz sytuacji prowokuje do dwojakiego rodzaju przemyśleń. Z jednaj strony bowiem znaczne osiągnięcia jakie osiągają polscy zawodnicy w kategorii juniorów nie są przecież same w sobie powodem do niepokoju. Wręcz przeciwnie, sukcesy zawsze informują o skuteczności przyjętych rozwiązań. Ma to jednak szczególną wartość, jeżeli jest to wynik racjonalnie prowadzonego szkolenia a nie dążenia do osiągania wysokich wyników w młodości. Taki model prowadzenia karier zawodniczych nazwany intensywnym [9], jest oczywistym błędem. Jakkolwiek wiąże się z bardzo szybkim rozwojem osiągnięć, z apogeum w wieku młodzieńczym - to jego następstwem bywa długotrwała stagnacja i bardzo częste odchodzenie od sportu. Trening taki charakteryzuje się znacznie większymi obciążeniami, większą objętością pracy w tym znacznie większym od początku udziałem obciążeń specjalnych w najwyższych strefach intensywności, to nieuchronnie prowadzi do nadmiernej i przedwczesnej eksploatacji młodych zawodników. Z drugiej strony pozostaje pytanie, jak ciesząc się z sukcesów w sporcie dzieci i młodzieży pozostawać liczącym się krajem w rywalizacji seniorów. Jak dokonywać trudnej transformacji potencjału młodzieżowego na pole wyczynu olimpijskiego. O tym, że nie jest to niemożliwe przekonuje analiza dokonana przed Igrzyskami Olimpijskimi w Atenach. Poszukując odpowiedzi na pytanie jak poszczególne kraje wykorzystują swój potencjał szkoleniowy, wyliczono % stosunku osiągnięć junior-senior za 100 przyjmując dorobek 3

4 punktowy juniorów w konkretnych mistrzostwach (ME i MŚ) danego roku [15]. Dane te ukazano w tab. 1. Wyniki wskazują na zwiększanie się liczby zawodników punktujących w większości krajów. Te o najwyższym współczynniku to USA i Kuba a z krajów europejskich Hiszpania i Szwecja. Tab. 1. Stosunek dorobku punktowego senior/junior w dyscyplinach wchodzących do programu letnich igrzysk olimpijskich w IO, MŚ i ME w ch w krajach uszeregowanych wg miejsca w punktacji IO 2004 (wskaźnik efektywności szkolenia) Analizę tę rozszerzono poszukując współczynnika całościowego dla wszystkich rodzajów imprez. Wszystkie analizowane (europejskie) kraje osiągnęły wynik powyżej 1. Oznacza to, że liczba zawodników odnoszących sukcesy i zdobywających punkty w kategoriach młodzieżowych, zwiększa się w kategorii seniora. Charakterystyczne, że dla Polski ten wskaźnik był mniejszy od jedności (tab. 1). Nie dość, że nie obserwowano charakterystycznej dla innych krajów odbudowy z nadmiarem [12] to liczba punktujących zawodników uległa pomniejszeniu. Oznacza to, że w procesie szkolenia gubimy zdolnych zawodników. Mając to na uwadze podjęto próbę analizy dalszej, obejmującej już Dane pomieszczone w tab. 2 pokazują, że niezmiennie te same kraje dominują przy analizie uwzględniającej % dorobek punktowy junior-senior. Niewiele zmieniło się także w ujęciu współczynnika całościowego (ryc. 3). Te same kraje przodują w efektywności szkolenia. 4

5 Tab. 2. Stosunek dorobku punktowego senior/junior w dyscyplinach wchodzących do programu letnich igrzysk olimpijskich w IO, MŚ i ME w ch w krajach uszeregowanych wg miejsca w punktacji IO 2004 (wskaźnik efektywności szkolenia) 3 2,5 2 1,5 2,67 2,48 2,0 1,67 1,65 1,62 1,49 1,34 1,27 1,18 1,16 1 0,5 0 Szwecja Hiszpania Wlk. Brytania Węgry Włochy Francja Grecja Ukraina Rosja Niemcy Polska Ryc. 3 Współczynnik efektywności szkolenia w wybranych krajach europejskich. Dla niektórych krajów współczynnik przekracza 2, co wystawia jak najlepsze świadectwo tamtejszym systemom szkolenia. W tym zestawieniu Polska wyraźnie odbiega od najlepszych. I choć widoczna jest pewna poprawa, bowiem udało się nam przekroczyć wskaźnik 1, to wciąż jest to efekt odległy od krajów przodujących. Nie może to zaspakajać 5

6 ambicji blisko 40 milionowego państwa. W sytuacji gdy polski sport młodzieżowy stanowi potęgę w rywalizacji młodzieżowej, rodzi to znaczne oczekiwania wobec dalszych sukcesów, w klasyfikacjach seniorów. Co kryje się za tymi zestawieniami charakteryzującymi pozycje poszczególnych reprezentacji narodowych? Zmierzając do konkretyzacji, w dalszej części badań analizie poddano indywidualne przebiegi karier czołowych polskich zawodników w dwóch wymiernych dyscyplinach indywidualnych: lekkiej atletyce i pływaniu. Skupiono się na tych którzy uzyskali minima olimpijskie do IO 2008, bądź kandydowali do ich uzyskania. Z uwagi na fakt, iż w lekkiej atletyce wskaźniki wynikowe uprawniające do startu w Igrzyskach Olimpijskich można uzyskiwać do 6 lipca (wyjątkiem jest tu maraton i chód na 50 km), uwzględniono sportowców, którzy pretendowali do startu w IO a ich dotychczasowe wyniki pozwalały mieć nadzieję na udany (punktowany) start. Zawodników podzielono na grupy konkurencji, wydzielając: sprint, biegi na 400 m i 400 m przez płotki (sprint przedłużony), biegi długie i średnie, skoki, rzuty i chód. Rezultaty tych analiz przedstawiono na ryc. 4-14, przeliczając na punkty wg tabel IAAF [18]. We wszystkich analizowanych przypadkach największa akceleracja poziomu sportowego przypada na początkowe treningu. Z reguły od roku życia tempo wzrostu jest już bardzo niewielkie a u niektórych dochodzi do stabilizacji poziomu. Jest to zrozumiałe, gdyż im wyższy poziom sportowy zawodnika tym trudniej o dalszy progres. pkt sprint kobiet O-K. D. D. J. I. B. E. K. Ryc. 4 Dynamika rozwoju karier wybranych zawodniczek Kadry Olimpijskiej w sprincie. 6

7 W sprincie kobiet czołówkę stanowią zawodniczki młode, często będące jeszcze w wieku młodzieżowca (U-23). Można powiedzieć, że dwie z nich odnosiły znaczące sukcesy w wieku juniorskim. I.B. to mistrzyni Europy juniorek (100 m i 4 x 100 m) z 2005 roku. Dotychczasową prawidłowość rozwoju jej kariery potwierdza medal Młodzieżowych Mistrzostw Europy w biegu rozstawnym w 2007 roku a także miejsce w reprezentacji seniorów. Z drugiej jednak strony dotychczasowe wyniki nie plasują jej w gronie czołowych zawodniczek kontynentu. By tak się stało, potrzebny jest dalszy dynamiczny progres. Podobna sytuacja dotyczy także E.K., brązowej medalistki Mistrzostw Świata Juniorów z 2006 r. Dalsze starty przyniosły jej brązowy medal w biegu sztafetowym młodzieżowych mistrzostw Europy a także stałe zadomowienie się w składzie reprezentacyjnej sztafety seniorek. Jeśli jednak u sprinterek tych nie dojdzie do dalszego dynamicznego rozwoju, będziemy mieli do czynienia z przedwczesną stabilizacją osiągnięć, tak charakterystyczną dla wielu polskich sportowców. Interesujące, że spośród wielu młodzieżowych mistrzów w konkurencjach sprinterskich w Europie, znaczna część z nich wyraźnie zaznacza swój udział na seniorskich arenach. Przykłady Marka Lewisa-Francisa, Craiga Pickeringa, Tobiasa Ungera, Periklisa Iakovakisa czy Johana Wissmana a u kobiet Ivet Lalovej, Christine Arron, Kim Gevaert, Natalyi Nazarovej, Tashy Danvers-Smith czy Zuzanny Hejnovej potwierdzają, że po sukcesach w wieku juniora można w prawidłowym programie szkolenia nadal rozwijać się na miarę europejską czy światową. W tym samym czasie polscy zawodnicy, którzy zdobywali medale w zawodach młodzieżowych i juniorskich są zwykle dalecy od powtórzeniach ich w rywalizacji z seniorami. Kto dziś pamięta, że w rywalizacji na dystansach od 100 do 400 m także w biegach płotkarskich mieliśmy medalistów imprez w randze mistrzostw Europy i świata. Wielokrotnie jednak ich nazwiska były później całkowicie anonimowe w kontekście rywalizacji seniorów. W tej sytuacji warto przyjrzeć się przykładom sportowców, którzy przełamują ten niekorzystny obraz. Tak się akurat składa, że obydwa przypadki dotyczą biegu na 400 m przez płotki. Mistrzostwa Świata w Osace (2007 r.) przyniosły Polsce w tej konkurencji dwa brązowe medale. Choć osiągnięcia podobne, to jednak droga do nich zupełnie różna. W rywalizacji kobiet, zawodniczka A.O. (ryc. 6) stopniowo wspinała się po kolejnych szczeblach rozwoju. W wieku juniorskim nie osiągała wielkich sukcesów. Pierwszymi symptomami awansu była w jej przypadku nominacja olimpijska w 2000 r. Następnie, już w 2002 r. zawodniczka zdobyła brązowy medal Mistrzostw Europy w Monachium. Potwierdzeniem przynależności do światowej czołówki okazały się Mistrzostwa Świata w 7

8 Paryżu w 2003 r., w których zajęła czwarte miejsce. W tej chwili jest uważana za czołową płotkarkę świata. Zupełnie inny przebieg kariery widoczny jest u najlepszego polskiego płotkarza na 400 m. Zawodnik M.P. dosyć późno rozpoczął specjalizowanie się na tym dystansie. Pierwsze treningu w wieku juniora zaowocowały prawdziwą eksplozją wyników. W drugim roku specjalizacji (1999) zajął czwarte miejsce na Mistrzostwach Europy Juniorów w Rydze. Po zaledwie trzech ch, w 2000 roku został mistrzem świata juniorów (Santiago de Chile). Od samego początku jego kariera obfitowała w wiele osiągnięć (m.in. złoty medal młodzieżowych mistrzostw Europy w 2003 roku, szóste miejsce w finale olimpijskim w 2004 roku czy srebrny medal Mistrzostw Europy w 2006 roku). Ukazane tu przykłady pokazują dwie różne drogi dochodzenia do najwyższych wyników w kategorii seniora. Stopniowej progresji z mniejszymi sukcesami w wieku juniora i apogeum w ch późniejszych A.O., lub też znacznych osiągnięć już w wieku młodszym, a następnie utrzymywania wysokiego poziomu M.P. Szczególnie ten drugi przypadek wskazuje, iż możliwe jest płynne przejście transformacji junior-senior, przy odpowiednio prowadzonym procesie szkolenia. pkt sprint mężczyzn Ł. Ch. D. K. M. U. M. J. Ryc. 5 Dynamika rozwoju karier wybranych zawodników Kadry Olimpijskiej w sprincie. 8

9 pkt m m ppł kobiet A. T. A. O. M. B. G. P. Z. R. Ryc. 6 Dynamika rozwoju karier wybranych zawodniczek Kadry Olimpijskiej w sprincie przedłużonym. pkt m m ppł mężczyzn M. P. M. M. D. D. K. K. Ryc. 7 Dynamika rozwoju karier wybranych zawodników Kadry Olimpijskiej w sprincie przedłużonym. Godna bliższego przyjrzenia się jest również sytuacja w biegach średnich, długich oraz rzutach kobiet. Charakterystyczne, że trzon naszej reprezentacji stanowią zawodniczki starsze. Zrozumiałe, że specyfika tych konkurencji sprawia, iż możliwe jest odnoszenie sukcesów także w wieku późniejszym. Zastanawia jednak brak rezerw zawodniczek, które 9

10 wkrótce mogłyby zastąpić reprezentantki, których wiek już dawno przekroczył 30 lat (ryc. 8, 11 i 12). pkt biegi średnie i długie L. Ch. K. K. D. G. M. S. H. Sz. F-J. W. Ryc. 8 Dynamika rozwoju karier wybranych zawodników Kadry Olimpijskiej w biegach średnich i długich. pkt skoki kobiet M. P. A. R. M. T. Ryc. 9 Dynamika rozwoju karier wybranych zawodniczek Kadry Olimpijskiej w skokach. Chlubnym wyjątkiem jest tu była mistrzyni olimpijska w rzucie młotem z Sydney z 2000 roku K.S. (ryc. 11). Miotaczka ta od najmłodszych lat zdobywała laury w 10

11 kategoriach juniora młodszego, juniora i młodzieżowca a następnie skutecznie kontynuuje karierę w kategorii seniorki. W bloku konkurencji skocznościowych interesująca jest dynamika przebiegu karier dwóch najlepszych polskich tyczkarek. M.P. już w wieku 18 lat rywalizowała na wysokim poziomie wśród seniorek (VII miejsce Mistrzostw Europy w Budapeszcie w 1998 roku). Porównując osiągnięcia punktowe (wg tabel IAAF ryc. 9) widzimy, że wyniki uzyskiwane w tym czasie w innych konkurencjach były wyraźnie lepsze. Jest to oczywiście związane z faktem, iż jest to stosunkowo młoda konkurencja lekkoatletyczna i dopiero właśnie teraz następuje jej dynamiczny rozwój. Druga z zawodniczek (A.R.) później dołączyła do światowego poziomu, wciąż znajdując się w światowej czołówce. pkt skoki mężczyzn M. S. P. K. A. W. M. B. Ryc.10 Dynamika rozwoju karier wybranych zawodników Kadry Olimpijskiej w skokach. Nieco odmienną sytuację obserwujemy w bloku skoków mężczyzn (ryc. 10). Dwaj analizowani skoczkowie wzwyż (A.W. i M. B.) uzyskali dość wcześnie (21 lat) wyniki na światowym poziomie (236 cm). Problemem jest tu jednak brak stabilizacji na tym poziomie i brak powtarzalności wyników. Sytuację tę dobrze ilustruje ryc

12 pkt rzuty kobiet (1) K. S. A. W. B. M. U. J. Ryc. 11 Dynamika rozwoju karier wybranych zawodniczek Kadry Olimpijskiej w rzutach (cz. 1). Przykładem dobrze rozwijającej się kariery sportowej przedstawiciela bloku rzutów mężczyzn jest młociarz, S.Z. Ten były mistrz świata i Europy (odpowiednio 1994 i 1995 r.) juniorów kontynuował pasmo sukcesów także w wieku seniora, zdobywając m.in. złoty medal Igrzysk Olimpijskich w Sydney w 2000 r., mistrzostwo świata w 2001 r. czy brązowy medal Mistrzostw Świata w 2005 r. U pozostałych dwóch przedstawicieli bloku rzutów widoczny jest stały postęp, który mimo mniejszych sukcesów w kategoriach młodzieżowych pozwolił im osiągnąć wyniki plasujące ich w czołówce seniorów na świecie. To cenne, gdyż i w tych konkurencjach w historii naszej lekkiej atletyki mamy przykłady zawodników, którzy będąc młodzieżowymi mistrzami (M.P. mistrz świata juniorów w rzucie młotem w 2000 roku czy podwójny mistrz Europy dysk i kula M.H. z roku 2001zatrzymali się w rozwoju. 12

13 pkt rzuty kobiet (2) D-Z. K. S. M. J. W. W. P. Ryc. 12 Dynamika rozwoju karier wybranych zawodniczek Kadry Olimpijskiej w rzutach (cz. 2). pkt rzuty mężczyzn P. M. T. M. S. Z. Ryc. 13 Dynamika rozwoju karier wybranych zawodników Kadry Olimpijskiej w rzutach. 13

14 pkt 1200 chód S. K. B. K. G. S. Ryc. 14 Dynamika rozwoju karier wybranych zawodników Kadry Olimpijskiej w chodzie. Chód od lat jest konkurencją, która wzbudza w naszym kraju duże zainteresowanie kibiców przy okazji imprez mistrzowskich. Przez kilkanaście lat za sprawą jednego z najwybitniejszych chodziarzy w historii R.K. była to jedna z najbardziej medalodajnych konkurencji w polskiej lekkiej atletyce. Obecnie po zakończeniu przez niego kariery, następcy nie odnoszą już takich sukcesów. Co jednak bardziej niepokojące, u najlepszych obecnie zawodników brak jest stałej progresji, krzywa przebiegu ich kariery nie wykazuje progresu (ryc. 14). Wiele polskich talentów lekkoatletycznych nie rozwinęło się na miarę możliwości. Na ryc przedstawiono kilka przykładów zawodników, których kariery uległy załamaniu. 14

15 45,96 s Ryc Przebieg kariery zawodnika T.J. punkty* ,1 s 48,30 s 46,78 s 45,27 s 45,80 s 46,17 s I m MŚ J DSQ 45,90 s 46,86 s 47,28 s 46,46 s T.J. 47,22 s Ryc. 15 Przebieg kariery zawodnika T.J. punkty* III m HME 1: : : : : : : :48.05 III m MEJ W.K. 1: : : : : : Ryc. 16 Przebieg kariery zawodnika W.K. 15

16 punkty* I m - MEJ 58,33 s 59,10 s 61,63 s Z.M. 57,78 s 59,47 s 60,49 s 61,14 s Ryc. 17 Przebieg kariery zawodniczki Z.M. Trudno wnikać w szczegóły i przyczyny takiego stanu rzeczy. Na pomyślny przebieg kariery i pełny rozwój potencjału zawodnika w decydujący sposób wpływają dwa czynniki: poziom uzdolnień i warunków ujawniony w procesie selekcji oraz racjonalny trening [1, 19, 20]. Z pewnością nie wszystkie takie przypadki spowodowane są niewłaściwym treningiem i nadmierną eksploatacją w wieku młodzieńczym. Decydować mogą przecież kwestie psychiczne, zdrowotne czy osobiste. W wielu przypadkach decydującym powodem odchodzenia od sportu będzie brak stabilności finansowej czy możliwości połączenia kariery sportowej z pracą zawodową czy studiami. Faktem jednak jest, że zbyt wielu utalentowanych zawodników zostaje w naszym systemie szkolenia zgubionych. Przytoczone tu dane mają za zadanie zwrócić uwagę na to niekorzystne zjawisko, a w kontekście Igrzysk Olimpijskich w Pekinie a może przede wszystkim przyszłych roku 2012 w Londynie, stać się przyczynkiem do dyskusji nad krokami zmierzającymi do zmiany tego stanu. Właśnie w kontekście długofalowych efektów szkolenia. Popatrzmy teraz w tym samym kontekście na przykłady z pływania. Dyscypliny, która w ostatnich ch poczyniła w naszym kraju wielkie postępy. Jak tu kształtuje się efektywność szkolenia, szacowana poprzez rozwój karier zawodników? 16

17 Decydujący wpływ na wyniki sportowe badanych pływaków (od wielu lat należących do kadry narodowej i odnoszących sukcesy na arenie krajowej i międzynarodowej) miał przebieg procesu szkolenia oraz trafny dobór i selekcja na poszczególnych etapach treningu. Punkty * Wiek [] KB OJ BK PK PS MS ŁG ŁW MR ŁGi MH ZM Ryc.18. Zestawienie najlepszych wyników uzyskiwanych przez pływaków kadry olimpijskiej w karierze zawodniczej. Przykłady różnej długotrwałości i tempa rozwoju. Wywodzą się oni bowiem z najlepszych szkół mistrzostwa sportowego w kraju, w których poziom selekcji jest najwyższy zarówno pod względem liczby jak i istotności kryteriów selekcyjnych, tj. z SMS-u w Krakowie, Szczecinie, Oświęcimiu i Warszawie. Analizując dynamikę rozwoju sportowego należy wziąć pod uwagę czas trwania wieloletniego procesu szkolenia uwzględniając specyfikę kolejnych etapów szkolenia. Na rycinie 18 przedstawiającej przebieg karier zawodniczych obserwujemy odmienne tempo rozwoju wyników u badanych pływaków (od pierwszych startów w zawodach w wieku lat, do 2007 roku - średni wiek ok. 23 ), co świadczy o zróżnicowanym poziomie sportowym badanych zawodników w poszczególnych ch szkolenia. 17

18 Współcześnie słyszy się wiele o braku odpowiedniej liczebności rezerw lub niskiej jakości ich przygotowania, dlatego określenie czasu uzyskania strefy maksymalnych wyników od rozpoczęcia kariery (czy wcześniej szkolenia sportowego) staje się jak najbardziej aktualne. Grupa badanych pływaków poziom maksymalnych wyników osiągnęła średnio po 8 ch treningu (ryc.18) [7, 8], co pokrywa się z badaniami innych autorów, opisywanych w literaturze [5]. Warto również zapoznać się z danymi indywidualnymi najlepszych polskich zawodników (ryc. 19 i 20) charakteryzującymi nie tylko same wyniki w konkretnych stylach i na poszczególnych dystansach lecz również opisujących rodzaj i poziom osiągnięć (rodzaj zawodów, miejsca, itp.). W związku z tym, iż rozwój wyniku sportowego jest jednym z czynników determinujących przebieg i treść treningu pływackiego w zależności od wieku i płci, wyniki analizy zgromadzonych danych, dotyczących zawodników najwyższej kwalifikacji (członków kadry olimpijskiej, posiadających odmienne specjalizacje - styl pływacki), mogą posłużyć do tworzenia nowych programów szkolenia - na poszczególnych etapach zaawansowania w tej dyscyplinie. Winny one również uwzględniać szkolenie rezerw, skupiających potencjalnych następców obecnych mistrzów. Wraz z postępem wyników zachodził rozwój osiągnięć sportowych. Rycina 19 przedstawia osiągnięcia O.J. w drodze do Igrzysk Olimpijskich w Pekinie, począwszy od 4 miejsca w Halowych Mistrzostwach Polski Mł. Jun., poprzez liczne osiągnięcia krajowe i międzynarodowe, ustanawiając dwukrotnie rekord świata na dystansie 200 m. stylem motylkowym. Postęp osiągnięć można również zaobserwować u P.K. (ryc. 20), który drogę do sukcesu - jakim niewątpliwie jest 4 miejsce na I.O i tytuł mistrza świata w 2005 roku - rozpoczął w wieku 13 lat. Debiutował w Halowych MP Mł. Jun., które odbyły się w Zielonej Górze zajmując VI miejsce. Analizując ścieżki rozwoju badanych zawodników należy podkreślić, iż istotą właściwego przebiegu procesu treningu, zapewniającego osiągnięcie tak wysokich wyników, jest logiczne kształtowanie funkcji i umiejętności, zgodnie z postawionym celem głównym. Uzyskanie najwyższych osiągnięć w okresie pełnej dojrzałości sportowej oraz utrzymania możliwie najdłuższego okresu mistrzostwa sportowego wymaga zachowania naturalnego rytmu rozwojowego organizmu. Należy również wykorzystać przy tym istniejące możliwości i warunki, niezależnie od tego, w jakim okresie osiągnie się pułap tej dojrzałości [9]. Zatem założeniem treningu progresywnego, a dopiero w późniejszych ch intensywnego jest osiągnięcie celów perspektywicznych (np. zdobycie mistrzostwa 18

19 olimpijskiego po osiągnięciu dojrzałości sportowej, jak w przypadku O.J). Tylko taka koncepcja ma szanse powodzenia i daje możliwość powtarzania rekordowych wyników. Ukierunkowanie zabiegów treningowych na chwilowe efekty i wczesną specjalizację bywa zgubnym i nierozsądnym postępowaniem. Przyczynia się często do przedwczesnej rezygnacji z uprawiania sportu przez młodych zawodników, którzy przy właściwie stymulowanym rozwoju byliby potencjalnymi kandydatami na przyszłych mistrzów [9, 10]. 19

20 I- ZMP Jun. II- MP Sen. V-Światowe Igrzyska Młodz. I- ME Sen. I- MP Sen. I- ZMP Sen. IV ZME Sen. V - XXVII IO II- MŚ Sen. I- MP Sen. I- ZMP Sen. I- ZME Sen. I- MP Sen. V MŚ Sen (25m). I- ME Sen. I- ZMP Sen. I- MŚ Sen. I- MP Sen. IV- ME Sen. (25m) I- ZMP Sen. I- MP Sen. I- ME Sen. I- XXVIII IO I- MP Sen. I- MŚ I- ZMP Sen. I- Trójmecz CZ-P-U I-MP Sen. I- ME I- ME (25m) I-ZMP I- Trójmecz CZ- P-U I- MP II- MŚ I- ME (25m) I- ZMP I- PŚ I- Halowe MP Jun. I - ZMP Młod. Jun. I-LMP Młod. Jun. I- ZMP Jun. I- ZMP Sen. I- MP Sen. V- ZME Sen. III- ME Sen. I- ME Jun IV-ZMP Mł. Jun. RŚ RŚ Punkty* Wiek [] *- Przeliczane wg tabel wielobojowych FINA na [2]. Ryc. 19. Największe osiągnięcia OJ w poszczególnych ch treningu. 20

21 VI- ZMP Młod. Jun. II- Letnie MP Jun. I- ZMP Jun. II- Europ. Młodz.Dni Olimp. I- Trójmecz Pływacki Jun. VI- MP Sen. I- Letnie MP Jun. VII- ZMP Sen. II- Halowe MP Jun. V- ME Jun. II- MP Sen. I- VIII Ogólnopol. Olimp.Młodz. I- Halowe MP Sen. I- ZMP Jun. VIII- MŚ I- ME Jun. I- MP Sen. I- ZMP Sen. IV - XXVIII IO I- MP Sen. I- ZMP Sen. I- MP Sen. I- MŚ I- ME (25m) I- PŚ I- ZMP Sen. I - MP Sen. I- ME I-ME (25m) I- PŚ I- MP Sen. VI- MŚ I- PŚ I- ZMP VI- Halowe MP Młod. Jun. IX- Letnie MP Młod.Jun. III- Halowe MP Jun. I- Letnie MP Jun Punkty* Wiek [] *- Przeliczane wg tabel wielobojowych FINA na Ryc. 20 Największe osiągnięcia PK w poszczególnych ch treningu. 21

22 Piśmiennictwo : 1. Bompa T. [2000]: Total Training for Young Champions. Human Kinetics, Champaign. 2. Gunther C. [2004]: Comparative Performance Tables For Swimming. SMS- Sport Marketing Service Agentur des DSV. 3. Naglak Z. [1999]: Metodyka trenowania sportowca. Wrocław. 4. Perkowski K., Śledziewski D. [1998]: Metodyczne podstawy treningu sportowego. COS, Warszawa. 5. Płatonow W. N., Sozański H. [1991]: Optymalizacja struktury treningu sportowego. RCMSzKFiS, Warszawa. 6. Raczek J. [1986]: Szkolenie młodzieży w systemie sportu wyczynowego. AWF, Katowice. 7. Siewierski M. [2005]: Rozwój karier zawodników i zawodniczek Polskiej Kadry Olimpijskiej w pływaniu do Igrzysk Olimpijskich w Atenach (2004). [w:] Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Proces doskonalenia treningu i walki sportowej. T.2, AWF, Warszawa. 8. Siewierski M., Adamczyk J. [2006]: Dynamics and character of sports level changes of Polish Olympic Team competitors in swimming until the World Championships in Montreal (2005). [w:] Kobrinsky M.E.: Second International Scientific practical conference for young scientists. Belarusian State University of Physical Culture, Ministry of Sport and Tourism of Belarus Republic, Minsk. 9. Sozański H. [1986]: Zróżnicowanie rozwoju sportowego młodocianych zawodników w zależności od rodzaju treningu. AWF, Warszawa. 10. Sozański H. [1999]: Podstawy teorii treningu sportowego. COS, Warszawa. 11. Sozański H. [2002]: Strategia optymalizacji systemu przygotowań olimpijskich. [w:] Sozański H., Perkowski K., Śledziewski D. (red.). Trening sportowy na przełomie wieków. Współczesny sport olimpijski i sport dla wszystkich. 12. Sozański H. [2003a]: Progresywny i intensywny rozwój karier sportowych uwarunkowania, specyfika, konsekwencje. [w:] Szkolenie uzdolnionej sportowo młodzieży w polskim systemie edukacyjnym. PTNKF, Warszawa; (12-31); 13. Sozański H. [2003b]: Współzawodnictwo sportowe dzieci i młodzieży w perspektywie europejskiej. [w:] Żukowska Z., Żukowski R. (red.) Wychowanie poprzez sport. 22

23 14. Sozański H. [2003c]: O potrzebie strategii rozwoju sportu. [w:] Śledziewski D., Kuder A., Perkowski K., (red.) Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej. 15. Sozański H., Kosmol A., Kuder A., Poliszczuk D. [2004]: Efektywność szkolenia w sporcie młodzieżowym w świetle pozycji polskiego sportu w igrzyskach olimpijskich, mistrzostwach świata i mistrzostwach europy w ch [w:] Śledziewski D., Kuder A., Perkowski K., (red.) Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej. Diagnostyka. 16. Sozański H. [2005]: Systemowe uwarunkowania modelu treningu młodocianych i ich wpływ na rozwój karier. [w:] Śledziewski D., Kuder A., Perkowski K., (red.): Modelowe rozwiązania treningu w szkoleniu młodzieży uzdolnionej sportowo. PTNKF, Warszawa. 17. Sozański H. [2006]: O potrzebie działań modernizacyjnych w polskim sporcie. [w:] Śledziewski D., Kuder A., Perkowski K., (red.): Proces doskonalenia treningu i walki sportowej. Tom Spiriev B. [2008]: IAAF Scoring Tables of Athletics. Monaco. 19. Susłow F. P., Sycz W. L., Szustin B. N. [1995]: Sowremiennaja sistema sportiwnoj podgotowki. SAAM, Moskwa. 20. Szachlina L. [2001]: Mediko-biołogiczeskoje osnowy sportiwnoj trenirowki żenszczin. Naukowa Dumka. Kijew. 23