Badania nad technologiami zgazowania węgla w Polsce

Transkrypt

1 Andrzej Strugała, Grzegorz Czerski * Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków Badania nad technologiami zowania węgla w Polsce Studies on coal gasification in Poland Przedstawiono informację na temat przebiegu dotychczasowej realizacji projektu badawczo-rozwojowego z zakresu zowania węgla realizowanego w ramach Strategicznego Programu Badań Naukowych i Prac Rozwojowych Zaawansowane technologie pozyskiwania energii. Na tle założonych celów i oczekiwanych wyników Projektu przedstawiono zakres dotychczas przeprowadzonych badań i prac technicznych oraz scharakteryzowano ich rezultaty. Progress in strategic studies on fluized-bed and underground gasification of coal in Poland was outlined. W maju 2010 r. Konsorcjum Naukowo-Przemysłowe Zowanie węgla rozpoczęło realizację Projektu o nazwie: Opracowanie technologii zowania węgla dla wysokoefektywnej produkcji paliw i energii. Projekt realizowany przez czterech partnerów naukowych (AGH Lider Projektu, IChPW Zabrze, GIG Katowice, Politechnika Śląska), finansowany jest ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju a jego budżet dodatkowo powiększony został przez wkład partnerów przemysłowych (Katowicki Holding Węglowy SA, KGHM Polska Miedź SA, ZAK SA, TAURON Polska Energia SA, TAURON Wytwarzanie SA oraz Południowy Koncern Węglowy SA). Termin zakończenia realizacji Projektu został wyznaczony na maj 2015 r. Celem Projektu realizowanego w ramach Strategicznego Programu Badań Naukowych i Prac Rozwojowych pt.: Zaawansowane technologie pozyskiwania energii jest określenie priorytetowych kierunków rozwoju technologii węglowych w aspekcie opracowania racjonalnej polityki oraz podjęcia strategicznych decyzji odnośnie rozwoju czystych, węglowych technologii energetycznych, dywersyfikacji bazy surowcowej dla przemysłu chemicznego a także zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego kraju poprzez wykorzystanie produktów powstających w procesach zowania węgla 1). Podstawowym wynikiem realizacji Projektu będzie opracowanie i weryfikacja w skali pilotowej procesów zarówno powierzchniowego jak i podziemnego zowania węgla. Na tej podstawie zostanie opracowana dokumentacja procesowa układów stanowiących podstawę do budowy krajowych instalacji demonstracyjnych zarówno powierzchniowego jak i podziemnego zowania węgla. Określone zostaną też strategiczne dla warunków krajowych kierunki rozwoju procesów zowania węgla kamiennego i brunatnego dla zastosowań w energetyce i chemii 2). Tematykę badawczą całego Projektu scharakteryzowano już wcześniej 3). Przedstawiono program prac dotyczących wytwarzania i przygotowania u ze zowania węgla dla zastosowań chemicznych. Tematem tego artykułu jest omówienie realizowanych aktualnie prac badawczych oraz ich dotychczasowych wyników. Prace te koncentrowały się głównie na (i) technologii ciśnieniowego zowania węgla kamiennego i brunatnego w reaktorze z cyrkulacyjnym złożem fluidalnym z wykorzystaniem ditlenku węgla jako czynnika zowującego, (ii) technologii podziemnego zowania węgla kamiennego metodą szybową oraz (iii) analizie krajowej bazy węgli kamiennych i brunatnych jako potencjalnych surowców do na- i podziemnego zowania węgla oraz strategii rozwoju technologii zowania węgla w Polsce. Zowanie węgla przy użyciu w reaktorze fluidalnym Tematem koordynowanych przez Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla w Zabrzu badań jest proces ciśnieniowego zowania węgla kamiennego oraz brunatnego w reaktorze z cyrkulującym złożem fluidalnym CFB (circulating fluidized bed) z wykorzystaniem jako czynnika zowującego. Zastosowanie ditlenku węgla jako jednego ze składników mieszaniny zowującej zostało podyktowane (i) możliwością obniżenia jednostkowego wskaźnika zużycia węgla oraz wskaźnika zużycia tlenu w procesie zowania, (ii) poprawą sprawności zowania oraz (iii) Dr hab. inż. Andrzej STRUGAŁA, prof. AGH w roku 1976 ukończył studia na Wydziale Metalurgii Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Obecnie pełni funkcję zastępcy kierownika Katedry Technologii Paliw na Wydziale Energetyki i Paliw AGH. Od maja 2010 r. kieruje projektem: Opracowanie technologii zowania węgla dla wysokoefektywnej produkcji paliw i energii elektrycznej realizowanym w ramach strategicznego programu badań naukowych i prac rozwojowych Zaawansowane technologie pozyskiwania energii. Specjalność naukowa technologia chemiczna technologia paliw. Dr inż. Grzegorz CZERSKI w roku 2002 ukończył studia na Wydziale Paliw i Energii Akademii Górniczo-Hutniczej im. St. Staszica w Krakowie. Jest adiunktem na tym Wydziale. Specjalność zagadnienia z zakresu technologii paliw stałych i owych, w szczególności procesy zowania i odowania węgla i biomasy. * Autor do korespondencji: Wydział Energetyki i Paliw, Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Mickiewicza 30; Kraków; tel. (12) , fax: (12) , gczerski@ agh.edu.pl 2181

2 obniżeniem jednostkowej emisji z procesu zowania. W porównaniu z innymi czynnikami zowującymi, zastosowanie ditlenku węgla stwarza jednak specyficzne wymagania co do warunków realizacji procesu zowania. Wymaga on obniżenia temperatury procesu zowania, wydłużenia czasu kontaktu ziaren węgla z medium zowującym, zwiększenia stężenia paliwa węglowego w przestrzeni reakcyjnej oraz łatwej dostępności aktywnej powierzchni karbonizatu węglowego dla. Warunki takie, sprzyjające przebiegowi reakcji zowania węgla przez, są zapewnione w znacznie większym stopniu w reaktorach fluidalnych niż w powszechnie obecnie stosowanych Fig. 1. Coal gasification pilot plant with infrastructure reaktorach dyspersyjnych. Z tego właśnie względu została wybrana technologia fluidalnego zowania węgla 4, 5). Dodatkowymi czynnikami przemawiającymi za wyborem tej technologii były mniej rygorystyczne wymagania co do zawartości Przygotowanie paliwa Kruszarka walcowa/młotkowa Przesiewacze Suszenie wstepne Granulacja paliwa <3 mm węgiel surowy Przygotowanie paliwa mielenie suszenie węgiel popiołu i uziarnienia zowywanego węgla, większa elastyczność paliwowa (możliwość stosowania także węgli niskojakościowych), niższe koszty inwestycyjne i eksploatacyjne oraz wyższa niezawodność i dyspozycyjność instalacji (wynikająca z niższej temperatury procesu oraz braku korozyjnego i erozyjnego oddziaływania ciekłego żużla), a także możliwość zastosowania ich również dla układów energetycznych o średniej mocy (rzędu 100 MW). Dokonany wybór odpowiada kierunkom badawczym, których wyniki wg DOE (USA) oraz głównych światowych dostawców urządzeń technologicznych do procesów zowania, determinować będą ich komercyjny rozwój 5, 6). Do takich kierunków zaliczyć bowiem należy opracowanie nowych rozwiązań konstrukcyjnych reaktorów zowania przeznaczonych do niskotemperaturowych procesów zowania (przebiegających poniżej temperatury mięknięcia popiołu), gwarantujących wysoką elastyczność paliwową, a w szczególności umożliwiających zowanie niskozmetamorfizowanych węgli o dużej zawartości popiołu, a także przeznaczonych dla potrzeb przemysłowych układów o średniej mocy, które determinują przyszłe zapotrzebowanie rynkowe na instalacje technologiczne zowania węgla. Na rys. 1 przedstawiono schemat budowanej obecnie w IChPW Zabrze instalacji pilotowej zowania węgla z wykorzystaniem jako czynnika zowującego wraz z odpowiednią infrastrukturą. Podstawowym elementem tej instalacji jest ciśnieniowy reaktor z cyrkulującym złożem fluidalnym. Infrastruktura pomocnicza obejmuje: węzeł przygotowania paliwa, zbiorniki ów technicznych, wytwornicę pary, układ chłodzenia i oczyszczania u procesowego, komorę spalania oraz turbinę ową. W instalacji tej prowadzone będą badania procesu ciśnieniowego zowania węgla kamiennego Wytwornica pary Wydajność pary: kg/h Ciśnienie pary: 3,1 MPa Temperatura: 239 o C Czynnik grzewczy: ziemny CO2 N2 O2 N 2 para Wytwornica pary Układ zowania O 2 Zbiorniki ów technicznych O2/N2/CO2 Pojemność zbiornika: m 3 Ciśnienie robocze: 2-36 bar, ZGAZOWANIE WĘGLA Ciśnieniowy reaktor CFB Ciśnienie: 15 bar Temperatura: o C Wydajność: 100 kg/h Granulacja paliwa: < 3 mm Dozowanie paliwa: N 2,, syn Chłodzenie u: płaszcz wodny Chłodzenie i oczyszczanie u 2182 surowy Chłodnia wentylatorowa Układ oczyszczania Rys. 1. Pilotowa instalacja zowania węgla wraz z infrastrukturą Instalacje bocznikowe Konwersji smół Wysokotemperaturoweg o odsiarczania u Skruber wodny z wypełnieniem (900/160 o C) Wymiennik konwekcyjny (160/40 o C) Tabela 1. Podstawowe parametry procesowe pilotowej instalacji zowania Table 1. Basic process parameters of the pilot gasification plant Strumień Jedn. Węgiel Tlen Para wodna Instalacje bocznikowe Membranowe usuwanie Adsorpcyjne usuwanie Komora spalania powietrze Turbina owa Usuwanie resztkowy Układ usuwania CO2 komin Adsorbcja/desorpcja Metyloaminy Wydajność: 20 Nm 3 /h spaliny Turbina owa Turbina owa Wymiennik ciepła Moc elektryczna: 30 kw Moc cieplna 80 kw i brunatnego w następujących warunkach: ciśnienie do 1,5 MPa, temp C, zużycie węgla ok. 100 kg/h. Wyniki symulacji parametrów procesowych pracy instalacji podano w tabeli 1. Gaz z reaktora Woda zimna Gaz przed cyklonem Gaz przed skruberem Recykl Popiół wyjście Ilość kg/h , ,4 285,85 177, ,33 Temperatura o C Ciśnienie MPa 1,50 1,50 1,73 1,50 0,20 1,50 1,50 1,50 1,50 We wrześniu br. ukończono budowę instalacji pilotowej wraz z infrastrukturą. Obecnie trwa jej rozruch technologiczny. Z początkiem 2013 r. zostaną rozpoczęte próby testowe zowania węgla. Trwają również prace związane z przygotowaniem pozostałej części infrastruktury tej instalacji, a mianowicie układów służących do (i) usuwania rtęci z przeznaczonego do zowania węgla na drodze niskotemperaturowej pirolizy, (ii) usuwania z u produkowanego w reaktorze CFB związków smołowych metodą wysokotemperaturową oraz metodą katalityczną, (iii) absorpcyjnego usuwania z u przy zastosowaniu własnych kompozycji rozpuszczalników aminowych, ziarnowych sorbentów formowanych oraz sorbentów wapniowych, (iv) wysokotemperaturowego usuwania H 2 S i NH 3 z u przy zastosowaniu sorbentów monolitycznych i wreszcie (v) separacji wodoru przy zastosowaniu wysokotemperaturowych membran poliimidowych. Technologia fluidalnego zowania węgla z wykorzystaniem jako czynnika zowującego może znaleźć zastosowanie w układach przemysłowych średniej mocy zarówno w zakresie produkcji chemicznej jak i w energetyce. W zakresie chemii szczególnie interesującym obszarem aplikacji jest produkcja wodoru, a energetyki produkcja energii i ciepła w kogeneracyjnych układach IGCC (integrated gasification combined cycle). Koncepcja takiego układu elektrociepłowni zintegrowanej z instalacją zowania węgla, wykorzystującej ciepło odpadowe została opracowana

3 w ramach Projektu przez Politechnikę Śląską. Istotnym wynikiem tych prac o potencjalnie dużej wartości komercyjnej będzie know- -how w zakresie wykorzystania ditlenku węgla jako czynnika zowującego w procesach zowania węgla kamiennego oraz brunatnego 5). Podziemne zowanie węgla kamiennego metodą szybową Obiektem badań koordynowanych przez Główny Instytut Górnictwa w Katowicach jest technologia podziemnego zowania węgla kamiennego metodą szybową. W metodzie tej do udostępniania węgla do zowania wykorzystuje się istniejące wyrobiska i/lub wyrobiska specjalnie do tego celu wykonane tradycyjnymi technikami górniczymi. Ta technologia znajduje głównie zastosowanie na terenach prowadzonej eksploatacji górniczej lub pozostałych po takiej eksploatacji. Umożliwia ona wykorzystanie pozostałych po zakończonej eksploatacji górniczej partii węgla a także wykorzystanie tych partii złoża w eksploatowanych kopalniach, które ze względów technicznych lub ekonomicznych nie nadają się do eksploatacji tradycyjnymi metodami górniczymi. Pilotowy georeaktor wraz z infrastrukturą naziemną usytuowany zostanie w warunkach geologiczno-górniczych Kopalni Węgla Kamiennego Wieczorek. Ta obecnie czynna kopalnia, należąca do Katowickiego Holdingu Węglowego SA, ma zostać postawiona po 2016 roku w stan likwidacji z powodu wyczerpania zasobów węgla. Zowaniu poddana zostanie wyznaczona partia węgla w znajdującym się na poziomie 400 m pokładzie 501 o miąższości 5 5,5 m. Charakterystykę przewidzianego do zowania pokładu podano w tabeli 2. Schemat ideowy instalacji georeaktora przedstawiono na rys. 2, a na rys. 3 pokazano sposób udostępnienia pokładu dla potrzeb zowania. Czynniki zowujące (powietrze wzbogacone w tlen) doprowadzane będą do georeaktora z powierzchni za pomocą systemu rurociągów umieszczonych w szybie i wyrobiskach. Powietrze będzie dostarczane z kompresora, a tlen ze zbiornika ciekłego tlenu wyposażonego w parownicę. Dostawa mediów zowujących oraz odbiór produktów zowania z georeaktora będą się odbywać z wyrobiska wykonanego 2 2,5 m nad przeznaczonym do zowania pokładem za pomocą dwóch otworów o średnicy ok. 200 mm, nawierconych skośnie w kształcie litery V. Tabela 2. Charakterystyka przewidzianego do zowania pokładu węgla kamiennego w KWK Wieczorek Table 2. Characteristics of hard coal seam intended for gasification at the Wieczorek coal mine Parametr Wartość Miąższość pokładu, m 2,6 6,0 Nachylenie pokładu, deg 4 6 Stopień wyeksploatowania pokładu, % 90 Warunki rozpoznania górniczo-geologicznego wystarczające Typ węgla 32.1 Zawartość popiołu, % 6 Zawartość wilgoci całkowitej, % 7 Wartość opałowa, MJ/kg 29 Zawartość siarki, % 0,9 Skłonność do samozapłonu, grupa IV Klasa stropu III Klasa spągu II Klasa zagrożenia pyłowego B Stopień zagrożenia wodnego I Zagrożenie tąpaniami niezagrożony Kategoria zagrożenia metanowego III Rurociąg odprowadzający powstający w georeaktorze będzie chłodzony przeponowo wodą, którą wcześniej wypełniona zostanie część wyrobiska po jego uprzednim doszczelnieniu metodą torkretowania. Proces zowania węgla w pilotowym georeaktorze przeprowadzony zostanie w drugiej połowie 2013 r. Przewidywany czas testowego zowania w tej instalacji to 3 miesiące a łączna ilość zowanego węgla wyniesie ok Mg. Produkowany niskokaloryczny wykorzystywany będzie dla potrzeb energetycznych w lokalnej kotłowni i/lub silniku małej mocy. Zakładane parametry procesowe pilotowej instalacji podziemnego zowania węgla kamiennego podano w tabeli 3. spaliny Rys. 2. Schemat pilotowej instalacji podziemnego zowania węgla 5) Fig. 2. Schematic diagram of UCG pilot plant 5) 11 powietrze 14 3 ścieki podsadzka tlen azot Legenda 1. Separator ścieków 8. Zbiornik i parownica tlenu 2. Pompa ścieków 9. Zbiornik i parownica azotu 3. Zbiornik ścieków 10. Sprężarka powietrza 4. Odsmalacz odśrodkowy 11. Skruber 5. Georeaktor 12. Wentylator (sprężarka wodokrężna, sprężarka Roots'a) 6. Układ podsadzki 13. Komora spalania z palnikiem 7. Pompy wody 14. Pompa wody obiegowej

4 chodnik badawczy dla udostępnienia georeaktora 5,5 m przekop wentylacyjny poz.400 m chodnik badawczy 2,5 m pokład m w skale płonnej w węglu pokładu otwory badawcze Z uwagi na specyficzny charakter przedsięwzięcia (instalacja pilotowa zlokalizowana na terenie czynnej kopalni) oprócz systemu monitoringu technologicznego, obejmującego pomiary temperatur, ciśnień, przepływów i składu produkowanego u, śledzenie frontu z wykorzystaniem techniki georadarowej (laserowej) termowizji oraz monitoring powietrza w celu określenia strat u, przewidziano dodatkowo wyposażenie instalacji w układy do monitoringu bezpieczeństwa i warunków pracy czynnej kopalni (obejmującego m.in. parametry wentylacyjne, skład atmosfery w wyrobiskach wentylacyjnych związanych z georeaktorem, pomiary różnicy potencjałów aerodynamicznych na tamach wentylacyjnych i przeciwpożarowych) oraz układy monitoringu oddziaływania na środowisko (obejmującego m.in. analizę wód i ścieków, zawartość CO w powietrzu). Obecnie trwają przygotowania do budowy geogeneratora w pokładzie przeznaczonym do zowania, polegające m.in. na wykonaniu otworów (kanałów), poprzez które doprowadza się czynniki zowujące i odbiera wyprodukowany. Po zakończeniu budowy rozpocznie się etap eksploatacji generatora, rozpoczynający się od zapalenia węgla w określonym miejscu uprzednio przygotowanej sieci kanałów. Dalsze prowadzenie procesu polega na kontrolowanym podawaniu czynników zowujących i odbiorze wytworzo- chodnik badawczy w skale płonnej ok...20m Rys. 3. Sposób udostępnienia pokładu 501 dla potrzeb zowania węgla 5) Fig. 3. Way of opening-out of coal bed 501 for coal gasification purposes 5) Tabela 3. Parametry procesowe pilotowej instalacji podziemnego zowania węgla kamiennego Table 3. Process parameters of pilot UCG plant for hard coal Parametr Wartość Przerób węgla, kg/h 600 Zużycie mediów zowujących, m 3 /h Powietrze Powietrze wzbogacone w tlen (do 60%) Produkcja u, m 3 /h 1600 Wartość opałowa u, MJ/m 3 4,5 ± 20% Zawartość, % N 2 CO CH 4 H 2 O węgiel pokładu 501 połączone otwory badawcze o średnicy 200 mm wykonane w kształcie litery V nego u. Ostatnim etapem jest wygaszenie generatora, polegające na zaprzestaniu podawania czynnika zowującego, napełnieniu georeaktora em niepalnym (np. azotem), następnie jego ochłodzeniu (np. wodą) i wypełnieniu powstałej pustki podsadzką. Jako potencjalny kierunek wykorzystania badanej technologii podziemnego zowania węgla można wskazać produkcję u do zasilania instalacji energetycznych o mocy rzędu 50 MW zlokalizowanych w pobliżu instalacji georeaktora, pracujących dla potrzeb lokalnego rynku energii elektrycznej i ciepła. Konieczność lokalizacyjnego powiązania producentów i odbiorców tak wytwarzanego u wynika z nieopłacalności przesyłu niskokalorycznego u na dalsze odległości. Krajowa baza surowcowa oraz strategia rozwoju technologii Prace z zakresu bazy surowcowej oraz strategii rozwoju technologii zowania węgla w Polsce są koordynowane przez AGH Kraków. W zakresie tematyki surowcowej celem Projektu jest określenie bazy węgli kamiennych i brunatnych przydatnej dla procesów naziemnego i podziemnego zowania. Przy wyborze tej bazy muszą być uwzględnione kryteria technologiczne tych procesów, koszty udostępnienia pokładów, pozyskiwania węgla oraz koszty środowiskowe a także uwarunkowania wynikające z założeń strategii rozwoju krajowej energetyki, strategii surowcowej Polski, dyrektyw środowiskowych UE oraz krajowych przepisów. W przypadku podziemnego zowania dodatkowo muszą być też uwzględnione warunki geologiczno-górnicze, uwarunkowania geośrodowiskowe wyrażające się wpływem tego procesu na zmiany środowiskowe jak i mogące generować różne zagrożenia oraz koszty udostępnienia i przygotowania pokładów węgla do specyficznego procesu jakim jest zowanie podziemne. Istotnym zagadnieniem jest też identyfikacja wzajemnych oddziaływań procesu podziemnego zowania węgla i środowiska w odniesieniu m.in. do warunków geologiczno górniczych, środowiska wodnego, warunków hydrologicznych i hydrogeologicznych, fizykochemicznych właściwości utworów geologicznych w georeaktorze podziemnego zowania węgla i jego otoczeniu, morfologii powierzchni terenu oraz atmosfery owej na powierzchni terenu i wynikających stąd zagrożeń. W ramach dotychczasowych prac zostały sformułowane kompleksowe kryteria weryfikacji złóż węgli pod kątem ich przydatności do procesu zowania. W oparciu o te kryteria zostaną sporządzone listy rankingowe złóż węgla kamiennego i brunatnego, nadających się do procesów zowania naziemnego i podziemnego. Dla wybranych złóż z tych list zostaną opracowane karty złożowe, zawierające szczegółową ich charakterystykę pod kątem przydatności do zowania. Ponadto zostaną wyznaczone rejony złożowe do budowy instalacji demonstracyjnej podziemnego zowania węgla kamiennego oraz instalacji pilotowej zowania podziemnego wg technologii otworowej na złożu węgla brunatnego. Kolejnym celem tej części Projektu jest strategiczna ocena technologii naziemnego i podziemnego zowania węgla. Jej wyniki zostaną wykorzystane do sformułowania priorytetowych 2184

5 kierunków rozwoju tych technologii umożliwiających podjęcie strategicznych decyzji inwestycyjnych w tym zakresie. Przeprowadzone dotychczas prace koncentrowały się na stworzeniu bazy danych dotyczących zarówno różnych procesów zowania jak i operacji jednostkowych dla zastosowań chemicznych oraz energetycznych, opracowaniu mapy rozwiązań technologicznych oraz sporządzeniu listy rankingowej technologii zowania węgla dla zastosowań w energetyce i chemii oraz przygotowaniu badanych oraz referencyjnych technologii zowania jak też tzw. technologii odniesienia do kompleksowej porównawczej oceny ich efektywności ekologicznej, technicznej i ekonomicznej. W tym ostatnim zakresie prace dotyczyły przygotowania i weryfikacji metodyki oceny efektywności ekologicznej, technicznej i ekonomicznej. Ocena taka zostanie przeprowadzona dla obu badanych technologii (ciśnieniowe zowanie węgla w złożu fluidalnym z wykorzystaniem jako czynnika zowującego oraz podziemne zowanie węgla kamiennego metodą szybową). Wyniki tej oceny zostaną porównane z wynikami podobnych ocen dla referencyjnych technologii zowania węgla (posiadających referencje przemysłowe) oraz dla technologii odniesienia (takich jak wytwarzanie energii elektrycznej przez spalanie węgla, wytwarzanie u syntezowego dla potrzeb chemii z u ziemnego, eksploatacja pokładów węgla metodą strugową). Szczególną uwaga poświęca się też identyfikacji mechanizmów wsparcia finansowego, niezbędnego do realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych o wysokim poziomie ryzyka, jakimi bezsprzecznie są innowacyjne technologie zowania węgla. kotłownię oraz silnik małej mocy. Podobnie jak w poprzednim przypadku, równolegle są realizowane badania laboratoryjne (w tym także badania w reaktorze ex-situ), symulacje komputerowe dotyczące m.in. wzajemnego oddziaływania georeaktor otoczenie (górotwór, środowisko wodne), analizy dotyczące oceny ryzyka technicznego przedsięwzięcia a także wyboru optymalnego sposobu utylizacji produkowanego u. W zakresie prac dotyczących bazy surowcowej dla zowania opracowano kryteria oceny przydatności krajowych złóż węgla kamiennego oraz brunatnego do procesów na- i podziemnego ich zowania. W oparciu o te kryteria przystąpiono do systematycznej oceny krajowych złóż obu rodzajów węgla jako bazy surowcowej zarówno pod kątem technologii naziemnego jak i podziemnego zowania. W zakresie prac dotyczących strategii rozwoju technologii zowania węgla w Polsce, w fazie końcowej znajduje się przygotowanie atlasu rozwiązań technologicznych procesów zowania węgla oraz poszczególnych operacji jednostkowych. Przygotowywana jest też lista rankingowa technologii zowania węgla dla zastosowań w energetyce i chemii. Zaawansowane są też prace w zakresie opracowania metodyki kompleksowej oceny porównawczej efektywności ekologicznej, technicznej i ekonomicznej. Ocenie tej poddane zostaną zarówno badane w ramach Projektu technologie jak też referencyjne technologie zowania oraz technologie odniesienia. Otrzymano: Podsumowanie Realizacja rozpoczętego w maju 2010 r. Projektu Opracowanie technologii zowania węgla dla wysokoefektywnej produkcji paliw i energii przebiega zgodnie z harmonogramem. Rozpoczęta została budowa instalacji pilotowej do ciśnieniowego zowania węgla kamiennego i brunatnego w reaktorze CFB z wykorzystaniem jako czynnika zowującego. Instalacja ta wyposażona będzie w infrastrukturę przeznaczoną do przygotowania węgla do zowania, zasilania reaktora mediami zowującymi, chłodzenia i oczyszczania powstającego u a także separacji wodoru ze strumienia u procesowego. Budowę i rozruch tej instalacji zakończono w drugiej połowie 2011 r. a obecnie są prowadzone testy zowania węgla kamiennego i brunatnego w skali pilotowej. Równolegle są prowadzone badania laboratoryjne, symulacje komputerowe i analizy samego procesu zowania oraz operacji przygotowania węgla do zowania a także oczyszczania, konwersji oraz utylizacji u wytwarzanego w tej instalacji. W zakresie technologii podziemnego zowania węgla kamiennego (PZW) powstał projekt pilotowego georeaktora, zlokalizowanego w warunkach górniczo-geologicznych KWK Wieczorek. Rozpoczęto już działania zmierzające do budowy instalacji pilotowej PZW. Jej zakończenie przewidziane jest na II połowę 2013 r. W tej instalacji przeprowadzony zostanie 3-miesięczny test zowania węgla w pokładzie 501. Produkowany będzie zasilał lokalną LITERATURA 1. Ogłoszenie konkursowe NCBiR, dostępne w: otwarcie-konkursow.html 2. Umowa nr SP/E/3/77008/10 na wykonanie Zadania Badawczego Opracowanie technologii zowania węgla dla wysokoefektywnej produkcji paliw i energii, Warszawa, 4 maja 2010 r. 3. A. Strugała, G. Czerski, Przem. Chem. 2010, 89, nr 11, M. Ściążko, Konf. Opracowanie technologii zowania węgla dla wysokoefektywnej produkcji paliw i energii elektrycznej, Kraków, 5. A. Strugała, K. Czaplicka-Kolarz, M. Ściążko, Polityka Energetyczna 2011, 14, z. 2, Gasification technologies. Gasification markets and technologies. Present and future. An industry perspective. U.S. Department of Energy Report, czerwiec 2002 r. 7. A. Sobolewski, Konf. Opracowanie technologii zowania węgla dla wysokoefektywnej produkcji paliw i energii elektrycznej, Kraków, 8. E. Krause, J. Szuścik, Konf. Opracowanie technologii zowania węgla dla wysokoefektywnej produkcji paliw i energii elektrycznej, Kraków,