20-LETNIA GWARANCJA KSIĄŻKA O SIEKIERACH

Transkrypt

1 20-LETNIA GWARANCJA KSIĄŻKA O SIEKIERACH

2 ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CAŁOŚĆ Co zużywamy, co i jak robimy oraz co niszczymy, jest w zasadzie kwestią etyki. Jesteśmy w pełni odpowiedzialni za całość. Aczkolwiek staramy się sprostać tej odpowiedzialności, jednakże nie zawsze nam się to udaje. Jednym z elementów tej odpowiedzialności jest jakość i trwałość produktu. Wytwarzanie dobrego produktu stanowi dowód poczucia odpowiedzialności wobec nabywcy, który go będzie używał. Pod warunkiem zapoznania się z prawidłowym sposobem posługiwania się nim i jego konserwacji, wysokiej jakości produkt będzie z dużą dozą prawdopodobieństwa służył dłużej. Jest to dobre dla klienta, użytkownika. Ale jest to także dobre widziane w szerszym kontekście: dłuższa żywotność produktu czyni, że mniej zużywany (mniejsze zużycie surowców i energii), mamy mniej pracy (uzyskujemy czas na inne rzeczy, które są dla nas ważne lub sprawiają nam przyjemność) i mniej niszczymy (mniej odpadów). 20-LETNIA Jako jeden ze swoich celów firma Gränsfors Bruk postawiła sobie wytwarzanie produktów o wysokiej jakości i długiej żywotności. GWARANCJA Jako dowód tej ambicji, oraz aby nie było żadnych wątpliwości co do poważnego traktowania przez nas odpowiedzialności producenta, Gränsfors Bruks AB udziela 20-letniej gwarancji na swoje produkty. W towarzyszącej każdej zakupionej siekierze KSIĄŻCE O SIEKIERACH znajduje się KARTA GWARANCYJNA SIEKIERY. Gwarancja uwarunkowana jest stosowaniem się do podanych wskazówek dotyczących posługiwania się siekierą i jej konserwacji. (Patrz m.in. strony ) Gränsfors Bruk produkuje siekiery od 1902 roku, a łomy od roku 1942.

3 Kowal Lennart Pettersson, specjalista od siekier.

4 SIEKIERA BĘDZIE TYLKO TAK DOBRA, JAK DOBRY BYŁ JEJ KOWAL Siekiery Gränsfors są owocem pracy bardzo wysoko wykwalifikowanych i zdolnych kowali. Dowodem ich zdolności zawodowych jest umiejętność wykuwania siekier z taką dokładnością, że nie wymagają one żadnej obróbki końcowej. Tym właśnie siekiery Gränsfors różnią się od innych siekier, produkowanych przemysłowo. W Gränsfors Bruk kowal może poświęcić siekierze tyle czasu, ile ona wymaga. Nasi kowale nie pracują na akord. Nie jest już konieczne szmerglowanie, szlifowanie gruboziarniste, szlifowanie drobnoziarniste, polerowanie ani malowanie, które służą do ukrycia lub usunięcia powstałych przy kuciu defektów. Będący dobrym fachowcem kowal jest dumny ze swojej zawodowej kompetencji. Kiedy jest już zadowolony z wyniku swojej pracy i uznaje siekierę za gotową, wybija w jej głowicy swoje inicjały. AS Anders Strömstedt KS Kjell-Åke Sjölund RA Rune Andersson BA Bert-Ove Andersson LP Lennart Pettersson UN Ulrik Nilsson DG Daniel Gräntz MM Mattias Mattsson US Ulrika Stridsberg Siekiery firmy Gränsfors otrzymały w 1990 roku nagrodę w zorganizowanym przez Föreningen Svensk Form (Związek Wzornictwa Szwedzkiego) i Naturskyddsföreningen (Liga Ochrony Przyrody) konkursie Ekologiczne projektowanie. Szwedzki związek ochrony obiektów kultury budowlanej przydzielił w 1999 roku Gränsfors Bruk dyplom, za wkład wniesiony na polu konserwacji obiektów budowlanych za wysokiej jakości produkty używane często przy konserwacji obiektów budowlanych. 2

5 NAGRODZONA UTMÄRKT SVENSK FORM 1995 Siekiera myśliwego Siekiera stolarska Proces kucia jest ważny. Jednocześnie jednak także wszystko inne musi zostać wykonane w odpowiedni sposób. Siekiery Gränsfors wykuwane są ze specjalnego stopu stali, hartowane na całej długości ostrza i wyżarzane. Siekiery mają trzonki z wysokiej jakości drewna hikorowego, są naoliwione i wyposażone w osłony ostrza.

6 ROZWAŻANIA PRZYŚWIECAJĄCE PRODUKOWANYM DZISIAJ PRZEZ GRÄNSFORS BRUK SIEKIEROM Przed nadejściem epoki przemysłowej siekiery wytwarzane były w wielu małych kuźniach. O kształcie i strukturze siekiery decydowało jej zastosowanie, wymogi użytkownika oraz fachowość wytwarzającego ją kowala. Do połowy XIX-go wieku siekiery używane były w drobnej działalności gospodarczej, przez rzemieślników, oraz w samowystarczalnych gospodarstwach chłopskich. Wraz z charakteryzującym epokę przemysłową zakrojonym na szeroką skalę wycinaniem lasów, siekiery znalazły zupełnie nowych masowych nabywców: przedsiębiorstwa leśne i wyspecjalizowanych drwali. Wzrost popytu na siekiery sprawił, że ich produkcja stała się komercyjnie bardziej atrakcyjna i została skoncentrowana do fabryk siekier. Długie serie i racjonalizacja procesu produkcyjnego obniżyły koszty ich wytwarzania. Kształt siekier i ich struktura uległy zmianie, często kosztem jakości. Siekiery uległy standaryzacji i stały się wytwarzanymi masowo produktami przemysłowymi. Duże ilości energii zużywane były na uzyskanie zgodności siekier z ówczesnymi wymogami dotyczącymi wyglądu produktu przemysłowego: Wszystkie siekiery określonego modelu miały być dokładnie takie same. Aby ukryć strukturę kutej powierzchni, wszystkie powierzchnie siekiery były szmerglowane do połysku, po czym niektóre jej części były malowane i lakierowane piecowo. Normą stały się firmowe nalepki o wesołych kolorach. Pod pewnym względem wróciliśmy do czasu poprzedzającego nadejście epoki przemysłu leśnego. Siekiery używane są dzisiaj przez drwali w drobnej działalności gospodarczej, rolników, właścicieli domów jednorodzinnych i właścicieli domków letnich, oraz przez miłośników przebywania na wolnym powietrzu. Dostarczane dzisiaj przemysłowi 4

7 leśnemu miliony metrów sześciennych papierówki i dłużyc nigdy nawet nie otarły się o żadną siekierę. Na tym polu siekiery zastąpione zostały całkowicie przez piły motorowe i maszyny do wyrębu lasu. Przy współpracy pracujących w Gränsfors Bruk kowali z projektantem, Hans Erik Persson, firma Gränsfors Bruk przygotowała siekiery w oparciu o technikę, kształt i funkcję, które bazując na starej, często zapomnianej, wiedzy, dostosowane zostały do potrzeb wynikających z dzisiejszego zastosowania siekier. Siekiery Gränsfors Bruk bazują na następujących pięciu podstawowych założeniach: 1. Siekiera będzie tak dobra, jak dobry był kowal który ja wykonał. Niczym 5 nie upiększana kuta powierzchnia jest gwarancją fachowości kowala i jakości siekiery. 2. Bardziej inteligentna produkcja zużywa mniej zasobów naturalnych i pozwala uzyskać wyższą jakość i dłuższą żywotność. Dłuższa żywotność produktu może się przyczynić do zmniejszenia zużycia zasobów naturalnych i redukcji ilości odpadów. 3. Wyeliminowane zostało zbędne szmerglowanie, malowanie i mocowanie trzonka klejem epoksydowym, co daje lepsze środowisko pracy i zmniejsza zanieczyszczanie środowiska. 4. Bierzemy na siebie pełną odpowiedzialność za Całościową jakość. Środowisko pracy, odpowiedzialność producenta i ochrona środowiska to kilka kluczowych względów jakimi się kierujemy, inne to etyka i piękno. 5. Dobra wiedza o produkcie może się przyczynić do wzrostu jego wartości. Dlatego właśnie potrzebna jest informacja o siekierach. Książka o siekierach jest jednym źródłem takiej informacji, muzeum siekier innym. Gabriel Brånby

8 Ucho Ostrze Policzek Wykute nauszniki czepca, dające bardziej solidne i trwałe zamocowanie trzonka. Trzonek Zakończenie trzonka, zabezpieczenie przeciwpoślizgowe. Zgrubienie zabezpieczające siekierę przed wyślizgnięciem się z rąk osoby nią się posługującej. CZĘŚCI SIEKIERY } 6 Głowica siekiery Obuch (grzbiet głowicy) Ochrona ostrza Siekiery Gränsfors Bruk mają ochronę ostrza ze skóry, garbowanej zgodnie ze starymi tradycyjnymi metodami. Trzonek z hikory Spośród wszystkich rodzajów drewna, drewno z hikory nadaje się najlepiej na trzonki, ponieważ dzięki swoim długim włóknom jest mocne i giętkie. Trzonki z włókna szklanego i tworzyw sztucznych mogą być bardziej trwałe, ale naszym zdaniem trzonki z hikory są wystarczająco mocne, a jednocześnie bardziej przyjazne z punktu widzenia ochrony środowiska. (Drewno z drzew hikory, które są uprawiane na południu USA, używane było wcześniej między innymi do produkcji nart i rakiet tenisowych. W Szwecji na trzonki używano wcześniej jarzębinę, jesion, buk i brzozę).trzonki wykańczane są olejem lnianym i woskiem pszczelim. Ich kształt daje pewny chwyt także wtedy, kiedy dłonie trzymane są blisko końca trzonka, co przy rąbaniu daje większą siłę uderzenia i bezpieczniejszą pracę.

9 JAKĄ SIEKIERĘ WYBRAĆ? Siekiera turystyczna Siekiera harcerska/campingowa lub mała siekiera myśliwska, która mieści się łatwo w plecaku. Dzięki kształtowi ochrony ostrza głowica siekiery nie niszczy wnętrza plecaka. Taka siekiera pozwala na odrąbywanie dosyć dużych gałęzi oraz dzielenie drewna opałowego na polana do obozowego ogniska. U wielu osób budzi wiele wspomnień i marzenia o pełnym emocji życiu w naturze. Siekiera z trzonkiem ma 34 cm długości, masę 0,7 kg i ochronę ostrza ze skóry. Siekiera myśliwska Specjalna siekiera dla myśliwych. Nadaje się do rąbania drewna i dzielenia mięsa. Siekiera ta ma zaokrąglony obuch, którego używa się do zrywania skóry przy jej zdzieraniu z ciał zwierząt. Dolna część trzonka ma idące wokół rowki, których zadaniem jest zapewnienie dobrego chwytu także przy wilgotnych i umazanych dłoniach. Siekiera z trzonkiem ma 48 cm długości, masę 0,9 kg i ochronę ostrza ze skóry. 7

10 Amerykańska siekiera drwalska Profesjonalna siekiera przeznaczona do pracy w sposób, w jaki pracowało się kiedyś. Wykonana ręcznie z jednego kawałka twardej stali, a następnie ostrożnie podgrzana i naostrzona. Zapotrzebowanie na taką tradycyjną amerykańską siekierę wyraził Geoffrey Burke, szkutnik i drwal z New Hampshire. Był on, razem z kolekcjonerem siekier Lawrence Lyford, bardzo pomocny przy przygotowaniu odpowiedniego modelu. Głowica ma masę 1,5 kg i ostrze o długości 11,5 cm. Siekiera ma trzonek z amerykańskiej hikory, nieco wygięty o długości 81 lub 90 cm, lub całkiem prosty o długości 81 cm. Siekiera dostarczana jest ze skórzaną ochroną ostrza. Siekiera dwustronna Począwszy od ostatniego ćwierćwiecza 19-go wieku, różne modele siekier dwustronnych zdobyły sobie dużą popularność w USA, co zawdzięczają swojemu dobremu wyważeniu i uniwersalności. Na ogół jedno ostrze było wąskie i bardzo ostre, przeznaczone do ścinania drzew, a drugie wykańczane było bardziej tępo i przeznaczone do wykonywania zamków węgłowych oraz ociosywania blisko ziemi, przy których to pracach ostrze wykończone bardziej ostro mogłoby szybko ulec uszkodzeniu. Dzisiaj, siekiery dwustronne używane są jako siekiery robocze i siekiery do rzucania przez uprawiających sporty ciesielskie. Głowica ma masę 2,1 kg i ostrza o długości ok. 15 cm. Obie siekiery mają proste trzonki z hikory, siekiera do rzucania o długości 74 cm, a siekiera robocza o długości 89 cm, przy czym w tej ostatniej uchwyt trzonka zakończony jest zgrubieniem. Obie dostarczane są z ochronami ostrzy ze skóry licowej. 8

11 Mała siekiera leśna Siekiera ta ma większą głowicę i dłuższy trzonek od siekiery turystycznej, a co za tym idzie daje większą siłę uderzenia przy rąbaniu. Jest większa, ale daje się włożyć do dużego plecaka. Nadaje się dobrze do samochodu i łodzi. Siekiera z trzonkiem ma 50 cm długości, masę 1,0 kg i ochronę ostrza ze skóry. Duża siekiera leśna Profesjonalna siekiera dla osób pragnących pracować w lesie w sposób tradycyjny. Idealna do okrzesywania ściętych drzew. Kuta z zaokrąglonymi kształtami, dzięki którym nadaje się do rąbania świeżego, wypuszczającego żywicę drewna, np. świerkowego i sosnowego. Długi trzonek zapewnie dużą siłę uderzenia. Siekiera z trzonkiem ma 64 cm długości i masę 1,2 kg. Osłona ostrza ze skóry. Mała siekiera rozłupująca lub Najmniejsza Siekiery te mogą być używane jednoręcznie do mniejszych kawałków drewna. Są one kute i szlifowane w sposób dający ich stosunkowo wąskiemu klinowi głowicy wklęsłe powierzchnie policzków. Wchodzą łatwo i szybko w kawałki drewna opałowego i efektywnie je rozłupują, kiedy grubsza część zaczyna je rozpierać. Stalowe zabezpieczenie trzonka. Masa 1,6 kg lub 1,5 kg, długość 60 cm lub 48 cm. Trzonek ma idące wokół rowki zapewniające dobry chwyt. Osłona ostrza ze skóry. Duża siekiera rozłupująca Siekiera służąca do rozłupywania wszelkiego typu drewna opałowego. Wklęsła powierzchnia policzków głowicy zapewnia dobre właściwości rozłupujące. Stalowe zabezpieczenie trzonka. Masa 2,6 kg, długość 70 cm. Trzonek ma idące wokół rowki zapewniające dobry chwyt. Osłona ostrza ze skóry. Siekier rozłupujących nie należy używać do wbijania klinów rozłupujących drewno, ani używać w roli klinów. Do tego celu nadaje się tylko młotosiekiera. 9

12 Młoto-siekiera Jest to siekiera do rozłupywania bardzo grubego i czeczotowatego drewna. Masa siekiery i jej mocny, spełniający rolę młota obuch ze ściętymi krawędziami, czyni ją odpowiednią do wbijania klinów rozłupujących. (Patrz tekst ostrzegawczy na stronie 21.) Kształtem przypomina ona poza tym Dużą siekierę rozłupującą. Siekiera z trzonkiem waży 3,2 kg i ma 80 cm długości. Stalowe zabezpieczenie trzonka. Rowki idące wokół uchwytu trzonka zapewniają dobry chwyt. Osłona ostrza ze skóry. Klin do rozłupywania drewna Klin do rozłupywania drewna z hartowanym ostrzem i obróconym, rowkowanym obuchem ze sfazowanymi krawędziami. Masa 1,5 kg, długość 23 cm. (Patrz tekst ostrzegawczy na str. 21) 10 Siekiera stolarska Siekiera ta ma proste, długie i wąskie ostrze, które daje równą powierzchnię po cięciu. Dzięki wykutemu w głowicy siekiery wgłębieniu ręka trzymana może być niemal prosto nad ostrzem, co jest ważne, ponieważ tego typu praca wymaga stabilności i dokładności. Obuch siekiery może być używany w roli młotka, a jej trzonek jest prosty, aby pasował do wszystkich chwytów. Płaski, prosty kształt siekiery czyni ją odpowiednią do prac w suchym drewnie. Siekiera z trzonkiem ma 45 cm długości, masę 0,9 kg i skórzaną osłonę ostrza.

13 Toporek do rzeźbienia Toporek do rzeźbienia i formowania drewna. Opracowany przy współpracy pracującego z drewnem artysty rzeźbiarza Wille Sundqvist oraz doradcy Onni Linnanheimo, w oparciu o starsze toporki do rzeźbienia. Toporek ten ma stosunkowo długie, zaokrąglone ostrze z szerokim i prostym szlifem, pomagającym przy ociosywaniu. Trzonek ma długość 37 cm i nierówną powierzchnię, której zadaniem jest zapewnienie lepszego chwytu. Masa toporka z trzonkiem wynosi 1 kg. Osłona ostrza ze skóry. Toporek dostarczany jest standardowo w wersji dla osób praworęcznych, z szerszym prostym szlifem ostrza po lewej stronie, ale dostępny jest także z szerszym prostym szlifem ostrza po prawej stronie, dla osób leworęcznych, oraz z prostymi zwykłymi szlifami po obu stronach. Topór ciesielski, model 1900 Topór ten ma tradycyjny kształt i nadaje się do ciosania dłużyc i desek, np. przy budowie domów z bali drewnianych. Czasami używa się toporów, których ostrze ma szlif tylko po jednej stronie i z trzonkiem wygiętym na bok. Występują topory prawostronne i lewostronne, zależnie od szlifu ostrza i kierunku wygięcia trzonka. Topór ciesielski firmy Gränsfors jest standardowo ostrzony dwustronnie i wyposażony w trzonek, który nie jest wygięty w żadną stronę. Topór z trzonkiem ma 51 cm długości, masę 1,6 kg i ochronę ostrza ze skóry. Uwaga! Informacja o specjalnym asortymencie do prac ciesielskich znajduje się w ulotce informacyjnej, którą można zamówić z Gränsfors Bruk. 11

14 W KUŹNI SIEKIER GRÄNSFORS BRUK Gränsfors, komuna Nordanstig w północnej części krainy Hälsingland, między Hudiksvall a Sundsvall. Budynek jest nieco większy od otaczających go domków i widać wyraźnie, że był od czasu do czasu w miarę potrzeb rozbudowywany. Po wejściu do środka przez drewniane drzwi w starszej części budynku, przejściu przez magazyn, kantynę i biuro, dochodzi się do kuźni znajdujące się w nieco nowszej dobudówce. Tutaj słychać równomierne uderzenia młotów maszynowych i widać obracające się duże koła zamachowe. Kraina Hälsingland jest piękna. Fakt ten daje o sobie przypomnieć, kiedy odwiedza się Gränsfors Bruk. Wzdłuż wiejskiej drogi wijącej się między Gnarp a Bergsjö znajdują się jeziora, urodzajne doliny i błękitnawe góry. Tu i ówdzie, rozrzucone pośród łąk z pasącymi się końmi i owcami, leżą domy i stodoły. Nagle pojawia się tablica Gränsfors Bruk. Skręca się między drewniane domy i jabłonie, i tam, przy szumiącym potoku, znajduje się kuźnia siekier. 12

15 Sześć młotów maszynowych kuźni otaczane jest szczególną opieką. Są one prawdziwymi weteranami, większość z nich wyprodukowana została w mieście Arboga w latach 30-tych i 40-tych. Najstarszy zakupiony został nowy w 1916 roku za koron. Siła uderzenia wynosi około 180 ton, a wykonują one około 80 uderzeń na minutę.

16

17 Aby stal stała się kujna, musi zostać podgrzana do 1200 C. Po uzyskaniu odpowiedniej temperatury, którą kowal poznaje po czerwono-żółtym kolorze stali, żarzący się koniec zostaje odcięty i rozpoczyna się obróbka na różnych kowadłach i tłocznikach. Kowal obchodzi się zgrabnie z gorącą stalą i powoli przekształca czworokątny kawałek stali na głowicę siekiery. Na koniec kowal wybija znak firmowy Gränsfors Bruk i swoje własne inicjały, poddaje siekierę oględzinom, a następnie odwiesza ją, aby wystygła. 15

18 W pomieszczeniu sąsiadującym z kuźnią znajduje się szlifiernia. Tam szlifowane są ostrza siekier oraz, jeżeli mają mieć jakieś specjalne zastosowanie, niektóre obuchy. Po odkuciu i wyszlifowaniu ostrza, dolna część głowicy siekiery poddana zostaje hartowaniu poprzez podgrzanie do 820 C, a następnie szybkie schłodzenie w zimnej wodzie. Przy odpuszczaniu głowica siekiery trzymana jest przez 60 minut w piecu o temperaturze 195 C, co pozwala na usunięcie ze stali naprężeń własnych, które mogły w niej wystąpić podczas wykuwania i hartowania. Po hartowaniu i odpuszczeniu głowicy siekiery, jej twardość poddana zostaje próbie w postaci testu Rockwella. Każda głowica siekiery poddana zostaje także próbie, polegającej na uderzeniu przez kowala każdego czubka ostrza dużym młotem. Jeżeli ostrze wytrzymuje tą próbę, to siekiera jest w porządku. Następnie, osoba mocująca trzonek przymierza go do głowicy siekiery i wykańcza odpowiednio jego koniec nożem, tak, aby pasował do ucha głowicy i miał względem niej odpowiednie kąty. Następnie trzonek zostaje wciśnięty do głowicy siekiery przy użyciu prasy hydraulicznej. (Patrz mocowanie trzonka, str. 35.) Na koniec siekiera poddana zostaje oględzinom, a jej głowica nasmarowana zostaje hydrofobowym i zapobiegającym korozji olejem. Do siekiery załączona zostaje ochrona ostrza i książka o siekierach. 16

19 Od lewej, w pierwszym rzędzie: Bert-Ove Andersson, Daniel Gräntz, Anders Strömstedt, Jan Mattsson, Lennart Pettersson, Ulrik Nilsson, Rune Andersson, Gabriel Brånby, Siw Lundholm, Anneli Andersson, Fredrika Norlin, Rosa Jansson, Margareta Östberg-Kynell, Ulrika Stridberg. Lars Eriksson, Kjell-Åke Sjölund, Katarina Larsson. Nie ma na fotografii: Mattias Mattsson, Domingo Gas Pallarés, Anna-Karin Pettersson. Gränsfors Bruk jest małą firmą rodzinną. Poza siekierami Gränsfors Bruk produkuje m.in. łomy o nazwie TOVE. Siostrzna firma w Östersund, Woolpower AB Szwecja, produkuje ciepłą bieliznę z wełny merynosowej, która sprzedawana jest pod nazwą handlową Woolpower. 17

20 Trzymaj trzonek obiema rękami, aby zmniejszyć ryzyko poślizgnięcia się siekiery lub niewłaściwego uderzenia nią. Przy podnoszeniu siekiery trzymaj jedną rękę wyżej na trzonku, a następnie pozwól jej zsunąć się w kierunku uchwytu podczas ruchu siekiery w dół. Odrąbanie grubych gałęzi bez rozszczepiania może czasami wymagać ich podcięcia w kierunku pod gałąź lub od góry. OKRZESYWANIE Kierunek ciosania: od końca gdzie były korzenie do czubka pnia. Stój zawsze tak, aby pień znajdował się między tobą, a gałęziami które będziesz odrąbywać. W ten sposób zmniejszasz ryzyko uderzenia się siekierą w nogi w wypadku jej poślizgnięcia się. Dopilnuj, aby przy zamachiwaniu się siekierą żadne małe gałęzie ani nic innego nie znalazło się na jej drodze. Usuń ewentualne wiszące gałęzie, które mogłyby zmienić kierunek siekiery. Cięcie od góry Stój pewnie i nie próbuj nigdy utrzymywać równowagi na gałęziach lub pniach. Cięcie pod gałąź Cięcie w kierunku gałęzi (normalny kierunek cięcia) 18

21 Spośród najczęściej występujących szwedzkich gatunków drzew, najwyższą zawartość energetyczną ma drewno z dębu i brzozy, a po nim drewno z sosny, świerku i drzewa osikowego, w podanej kolejności. Świeże drewno opałowe zawiera ok. 45% wody. Zanim drewno zostanie użyte na opał, jego zawartość wody powinna spaść do 25% lub poniżej, co normalnie uzyskuje się susząc drewno przez jedno lato. Kora, a w szczególności kora brzozowa, jest przeszkodą dla procesu suszenia drewna. Dlatego drewno porąbane na mniejsze kawałki schnie szybciej od drewna w większych, otoczonych korą, kawałkach. Oznacza to także, że drewno porąbane na polana nie pleśnieje ani nie gnije tak łatwo a do tego nadaje się dużo lepiej na opał. Suche drewno spalane w odpowiednich warunkach, tzn. z dobrym dopływem powietrza, zmniejsza ryzyko negatywnego wpływu spalania na środowisko. Zima uznawana jest za porę roku najodpowiedniejszą do ścinania drzew. Przywiezione do domu drewno najlepiej jest pociąć na odpowiedniej wielkości kawałki za pomocą piły tarczowej, piły motorowej, lub piły kabłąkowej. Najlepsza jest solidna piła kabłąkowa, pozwalająca na odpowiednie WIEDZA O DREWNIE 19 napięcie brzeszczotu. Drewno należy porąbać jak najszybciej im dłużej schnie, tym staje się bardziej lepkie i trudniej się rozłupuje. Nawet duże kawałki drewna sosnowego i brzozowego dają się dosyć łatwo rozłupywać, pod warunkiem, że są świeżo po ścięciu i mają dużo soków. Już po kilku miesiącach półsuche kłody stają się dużo trudniejsze do rozłupywania. Drewno zamarznięte jest za to kruche i daje się łatwo rozłupywać. Aby przyspieszyć schnięcie kawałków drewna, które są zbyt cienkie, aby mogły być rozłupywane, można usunąć z nich nieco kory poprzez korowanie wzdłużne pasmami. W wypadku ścięcia drzewa z liśćmi szczególnie zaraz po ich wypuszczeniu z okrzesywaniem można poczekać aż liście zwiędną. Wtedy duża część zawartej w drewnie wody zdążyła odparować przez liście, i drewno schnie szybko po porąbaniu. Samo rozłupywanie jest jednak nieco trudniejsze niż w przypadku drewna świeżego, pełnego soków (Ścinając drzewa liściaste wczesną wiosną, kiedy soki idą do góry, zmniejsza się późniejszy problem z dużą ilością pędów wypuszczanych wokół pniaka).

22 ROZŁUPYWANIE DREWNA Używaj szerokiego, stabilnego pniaka, o wysokości sięgającej kolan. Jest ważne, aby pniak stał na stabilnym, niesprężynującym podłożu. Sprężynujące podłoże zmniejsza efektywną siłę uderzenia siekierą, a co za tym idzie jej zdolność rozłupywania. Umieść rozłupywany kawałek drewna jak najdalej od siebie, na najbardziej oddalonej części pniaka. W wypadku nie trafienia siekierą w rozłupywany kawałek drewna, zatrzymuje się ona na ogół na pniaku, co zmniejsza ryzyko trafienia nią ziemi lub nóg. Umieść rozłupywany kawałek drewna jak najdalej od siebie. Drewno daje się na ogół rozłupać najłatwiej uderzeniem od góry. Przy skierowanym w dół uderzeniu trzymaj siekierę prostymi rękami za sam koniec trzonka, ponieważ daje to większą siłę uderzenia i bezpieczniejsze rozłupywanie. Odległość do rozłupywanego kawałka dopasowuj przemieszczając stopy, a nie ramionami. W momencie rozłupywania trzonek siekiery powinien się znajdować w miarę możliwości w położeniu poziomym. Staraj się, aby siekiera trafiała rdzeń, ponieważ ułatwia to rozłupywanie nawet sękatych kawałków drewna. W wypadku obecności sęku postaraj się, aby siekiera przeszła prosto przez niego. Rozłupywanie dużych kłód zaczynaj od krawędzi. Na wysokości kolan. 20 Bardzo duże kłody rozłupuje się najłatwiej stopniowo, obciosując je po kawałku.

23 Technika ta na ogół funkcjonuje, ale może być niebezpieczna w wypadku oderwania się drewna od siekiery, kiedy ta znajduje się w powietrzu. Dlatego odradzamy stosowania tej techniki. Siatka do rąbania drewna Pniak wystaje przez otwór w siatce. Po rozłupaniu kawałki drewna są zatrzymywane przez siatkę i nie musi się ich podnosić z ziemi. Rozłupywanie drewna staje się łatwiejsze i szybsze, a jednocześnie bezpieczniejsze, ponieważ siatka, oraz drewniane elementy jej konstrukcji, zapobiegają pójściu siekiery w nieodpowiednim kierunku. W przypadku kłód naprawdę dużych, pełnych sęków lub czeczotowatych, może się okazać, że rozłupanie wymaga użycia klinów. Użyj dwóch klinów. Wbij jeden klin przy jednej krawędzi. Wbij klin młotosiekierą lub młotem, aby powstało pęknięcie. Włóż następny klin nieco dalej i uderzaj go do powiększenia się pęknięcia. Przenieś klin pierwszy dalej, itd. aż do pęknięcia całej kłody. Nie używaj zwykłej siekiery w roli klina ani młota. Nie jest ona do tego przeznaczona i może ulec zwichrowaniu. Tylko młoto-siekiera dostosowana jest do wbijania klinów. Pamiętaj, że uderzanie stalą w stal związane jest zawsze z pewnym ryzykiem mogąca się przy nim oderwać stalowa drzazga może uszkodzić np. oko. Używaj okularów ochronnych i odpowiedniego ubrania roboczego. Dopilnuj, aby krawędzie klina rozłupującego i grzbietu obucha były zawsze sfazowane. 21

24 SUSZENIE I PRZECHOWYWANIE DREWNA OPAŁOWEGO Drewno opałowe przed użyciem musi dobrze wyschnąć. Kiedyś mówiono, że Drewno na opał należy porąbać przed Wielkanocą, ponieważ zdąży wtedy wyschnąć przed nadejściem pory opalania w zimie. Jeżeli się zdąży, to można ściąć drzewa i porąbać drewno przy końcu roku, aby mogło schnąć przez zimę, kiedy wilgotność powietrza jest najniższa. Kilka podstawowych zasad przy układaniu stosów drewna: Aby mogło schnąć, drewno układane w stosy musi być porąbane, lub przynajmniej mieć zerwaną korę. (Jest to szczególnie ważne w przypadku drewna z drzew liściastych, których kora jest na ogół bardziej zbita niż kora drzew iglastych.) Umieść stos drewna na suchym i łatwo się drenującym podłożu, najlepiej w miejscu nasłonecznionym. Na samym dole podłóż kilka żerdzi lub patyków, aby drewno nie dotykało wilgotnego podłoża. Dopilnuj, aby drewno było odwrócone częścią z korą w dół, ponieważ zmniejsza to ryzyko jego gnicia. Układaj polana w pewnych odstępach, a będą wtedy szybciej schły (dawniej mówiono, że musi między nim móc przejść mysz). 22 Stos drewna Ułóż na ziemi kratownicę z żerdzi. Na żerdziach połóż niezbyt gęstą podłogę z drewien. Dopilnuj, aby drewna były odwrócone korą w dół. Ułóż pierścień z dużych kłód. Mniejsze i nierówne kawałki wrzuć do środka nie układając ich.

25 Kiedy stos zaczyna być w sam raz wysoki dokłada się więcej na środku i wyrównuje go w ten sposób. Stroną z korą w dół W wypadku położenia rozłupanego kawałka drewna korą do góry, kora ta działa jak pokrywa. Korowa pokrywa przeszkadza w odparowywaniu wilgoci, co spowalnia proces osuszania. W wypadku układania stosu przy ścianie: Pozostaw szczelinę powietrzną między stosem drewna a ścianą. Możesz z powodzeniem pozwolić, aby stos był nieco pochylony do wewnątrz, gdyż eliminuje to ryzyko jego rozsypania się po wyschnięciu i osadzeniu się. Najlepiej palą się suche małe polana Drewno porąbane na polana schnie dużo szybciej od drewna w kłodach. Duże kawałki drewna których powierzchnia już się pali, są nadal zimne w środku. To chłodzi ognisko i pogarsza spalanie. Kilka żerdzi, drzewo, ściana lub coś podobnego tworzy ograniczenie z jednej lub z drugiej strony. Jeżeli z jednej lub z obu stron ma się pionowe żerdzie, to można z powodzeniem rozpiąć stalowy drut lub linkę między nimi, nad nimi lub pośrodku stosu. W ten sposób stabilizuje się stos, co pozwala na dołożenie do niego więcej drewna. Strona z korą w dół Suche drewno nie dymi Suche i łatwo drenujące się podłoże Żerdzie 23

26 O oto jak możesz chronić drewno opałowe przed deszczem i śniegiem: Na górze stosu kładzie się porąbane drewno, tak, aby będąc pochylone do zewnątrz pozwalało wodzie spływać ze stosu. Używaj zasady dachówek. Alternatywą jest postawienie nieco nad stosem spadzistego dachu z desek lub płyt. Nie zasłaniaj boków. Powietrze musi móc mieć możliwość przepływu przez stos i między stosem a dachem. Jeżeli nie chce się wychodzić po opał na zimno i przy złej pogodzie, to można już na jesieni ułożyć stos suchego opału na werandzie lub w piwnicy. Uwaga! Drewno składane wewnątrz musi być gwarantowanie suche! (W przeciwnym razie można mieć problemy z wilgocią i grzybem.) Jest dobrze, jeżeli drewno opałowe może leżeć w cieple przez ostatni okres przed użyciem ułatwia to jego zapalanie i polepsza proces spalania. Popiół Usunięty z pieca lub piecyka popiół należy przechowywać przez kilka dni w żaroodpornym naczyniu, aby się schłodził (resztki żaru mogą przetrwać nawet kilka dni i spowodować pożar w wypadku nazbyt wczesnego wyrzucenia popiołu). Popiół po paleniu drewnem można zebrać i rozsiać po trawnikach i kwietnikach (ale nie w miejscu uprawy ziemniaków, ponieważ stałyby się szorstkie). Popiół drzewny zawiera szereg pożytecznych soli, przede wszystkim węglan potasu, tzw. potaż, i podwyższa ph zakwaszonej gleby. Dlatego zaleca się dodawanie niewielkiej ilości popiołu drzewnego do kompostu. 24

27 ROZPALANIE OGNISKA W piecu i piecyku Dopilnuj, aby przesłona i/lub szyber były otwarte. Wkładaj polana tak gęsto, aby paląc się ogrzewały się nawzajem, ale w odległości pozwalającej na swobodny dopływ powietrza do ognia. Włóż pod polana zmięty papier gazetowy lub kawałek kory brzozowej. W piecu na drewno, bezpośrednio przed właściwym rozpaleniem należy zacząć od rozpalenia niewielkiej ilości papieru lub kory brzozowej w popielniku. Jeżeli się obawia dostania się dymu do pomieszczenia, to można sprawdzić kierunek ciągu w piecyku trzymając zapaloną zapałkę przy górnej krawędzi otworu piecyka. W wypadku wydostawania się płomienia z piecyka należy dopilnować, aby np. wyciąg kuchenny był wyłączony/zamknięty. Jeżeli mimo wszystko ma się w kominie ciąg odwrotny, to można na czas rozpalania w piecyku otworzyć okno w pomieszczeniu. Wpływające gwałtownie powietrze uchodzi wtedy na ogół przez komin, co daje w nim prawidłowy kierunek ciągu. (Jest to dobra metoda odwrócenia ciągu w piecyku w wypadku dymienia do pomieszczenia). Nie ograniczaj zbytnio dopływu powietrza po rozpaleniu ognia w piecyku. Sprawdź czy dopływ powietrza jest odpowiedni wychodząc na zewnątrz i obserwując dym. Palące się prawidłowo drewno emituje tylko dwutlenek węgla i parę wodną, a co za tym idzie nie widać praktycznie żadnego dymu (przy bardzo niskiej temperaturze może być widoczny biały dym). W naturze Zacznij od wybrania odpowiedniego miejsca. Najlepszym podłożem pod ognisko jest np. piasek, żwir lub ziemia. Nie rozpalaj ogniska na płaskich kamieniach (pękają łatwo pod wpływem gorąca i pozostają na nich szpecące czarne plamy), torfowiskach ani w pobliżu krzaków i drzew. Otocz w miarę możliwości przyszłe palenisko kamieniami. Do palenia staraj się używać suchych patyków i gałęzi. Suche patyki do rozpalenia można znaleźć zawsze nawet podczas deszczu na dole pni świerków. 25

28 Także kora brzozowa nadaje się świetnie do rozpalania, ale pamiętaj, aby nigdy nie zrywać kory z żyjących brzóz! Zacznij od rozpalenia mniejszych patyków i w miarę rozpalania się ogniska dodawaj większych. Zawsze gaś dobrze ogień, najlepiej wodą. Jeżeli ognisko rozpalone zostało w miejscu przypadkowym, postaraj się na ile to jest możliwe przywrócić miejscu jego wcześniejszy wygląd. Respektuj ewentualne zakazy rozpalania ognisk, które są szczególnie częste na wiosnę i przy suchych latach. Pamiętaj też o tym, że prawo zabrania łamania i ścinania żyjących krzaków i drzew. Potnij żywicowate drewno sosnowe piłą na kawałki o długości dziesięciu centymetrów, a następnie rozczep je na grube patyczki. Taki rozczepiony patyczek z żywicowatego drewna sosnowego rozpali nawet najbardziej oporne ognisko. Żywicowate drewno sosnowe nazywane jest także drewnem rozpałkowym. Siekiera na pasku Niemal wszystkie siekiery z Gränsfors Bruk można wygodnie nosić na pasku od spodni w otrzymywanym z siekierą chroniącym ostrze futerale. Polana stojące dają ognisko palące się szybko, a polana leżące palące się wolniej. Żywicowate drewno sosnowe Czasami można znaleźć żółto-czerwonawe drewno sosnowe o silnym zapachu (szczególnie w starych, uszkodzonych pniach i karczach). Po wysuszeniu, to bogate w żywicę drewno jest być może najbardziej nadającym się do rozpalania. Wsuń pasek futerału pod pasek od spodni. Teraz siekiera jest bezpiecznie i wygodnie zaczepiona. 26

29 FORMOWANIE SIEKIERĄ Na ogół rozróżnia się między siekierami do rąbania a siekierami do ociosywania. Siekiera do rąbania ma kształt przystosowany do przecinania włókien drewna i rozłupywania go, a siekiera stolarska do ociosywania ma ciąć drewno. Dlatego siekiera stolarska ma długie, wąskie i proste ostrze z prostym szlifem. Jako oparcia dla obrabianego kawałka drewna używaj drewnianego pniaka. Nie używaj tego samego pniaka, co do rąbania drewna opałowego, ponieważ kawałki drewna rąbanego na opał pozostawiły na nim przeważnie piasek i ziemię, które tępią ostrze. Ostrość jest ważna w przypadku siekiery stolarskiej! Pozwól ostrzu siekiery opadać na obrabiany kawałek drewna tak, aby punkt cięcia przesuwał się stopniowo od dolnej części ostrza, do jego części górnej. Zwracaj uwagę, aby trzymać siekierę pod kątem zmniejszającym ryzyko odniesienia obrażeń w wypadku jej poślizgnięcia się. Trzymaj obrabiany kawałek drewna bliżej tylnej krawędzi pniaka, aby zwiększyć prawdopodobieństwo zatrzymania się na nim siekiery w wypadku jej poślizgnięcia się. Ociosuj zawsze w kierunku włókien drewna, ponieważ w przeciwnym razie można łatwo oderwać kawałki, które się miało zamiar zachować. Siekiera stolarska lub toporek do formowania używane są głównie do ociosywania z grubsza kawałków drewna przeznaczonych do rzeźbienia lub do prac stolarskich (patrz słowo ociosać», która oznacza szybko i z grubsza formować). 27

30 UŻYWANIE TOPORA CIESIELSKIEGO Topór jest narzędziem specjalnym, używanym przede wszystkim przy budowie drewnianych domów z bali, do wyrównywania bali i wykonywania zamków węgłowych. Cieśla używa na ogół dwóch różnych rodzajów toporów ciesielskich: 1) Topora do rąbania; mającego prosty trzonek i ostrze szlifowane obustronnie. Używany jest przy wykonywaniu zamków węgłowych. 2) Topora do wyrównywania; który ma trzonek wygięty w lewo lub w prawo i ostrze szlifowane tylko po jednej stronie. Wygięty trzonek, aby uniknąć uderzania dłońmi w bale. Przed przystąpieniem do prac ręcznych bal został okorowany i opiłowany po bokach, był magazynowany przez ½ 1 roku, i został sfrezowany na górze i na dole. Bal który ma zostać wyrównany kładzie się na dwóch specjalnie do tego celu przeznaczonych kozłach, które dają odpowiednią wysokość roboczą. Wsunięty z boku klin unieruchamiający bal Bal Bal Ostrze Przy wyrównywaniu topór używany jest w roli hebla do wyrównywania powierzchni bali. Można oczywiście wyrównywać heblem elektrycznym, ale nie pozwala on uzyskać żywej powierzchni pozostawianej przez topór ciesielski. Obecnie używa się w dużej mierze maszyn i tylko prace wykończeniowe wykonywane są ręcznie. 28 Wysokość kozła: Nad kozłem powinno się móc stać okrakiem dotykając całymi stopami do ziemi. Ulotkę z informacjami o różnych narzędziach ciesielskich można zamówić z Gränsfors Bruk.

31 Dłonie należy trzymać razem. Prawą rękę trzyma się najbliżej głowicy. Kciuk prawej ręki trzyma się na górze trzonka, a nie wokół niego, aby uniknąć skaleczenia paznokcia. Pęknięcia naturalne Górna połowa bala Dolna połowa bala Bal ulega często skręceniu podczas suszenia. Jeżeli pęknięcia idą w dół (patrząc od lewej do prawej), to bal wyrównuje się ociosując jego górną połowę od siebie, a dolną do siebie. Jeżeli pęknięciaidą do góry, to robi się to odwrotnie. W ten sposób unika się ociosywania w kierunku pod włókna. Deszcz Deszcz Pęknięcie naturalne Podczas pracy przesuwa się cały czas do tyłu, co pozwala sprawdzać gładkość uzyskanej powierzchni. Balowi należy nadać jak najbardziej gładką i hydrofobową powierzchnię, ewentualne drobne zadry nie mają prawa tworzyć kieszonek dla wody deszczowej. Dlatego bal wyrównuje się w pozycji odwrotnej do tej, w jakiej będzie później stanowił element ściany domu. Jeżeli wnętrze będzie miało wykładzinę panelową, to bal odwraca się stroną z naturalnymi pęknięciami do wewnątrz. W przeciwnym razie odwraca się go stroną z pęknięciami do zewnątrz, celem uzyskania ładnego i dającego się łatwo czyścić wnętrza. Prawidłowo Nieprawidłowo 29

32 RZUT TOPOREM Przednie ostrze topora Reguły Liczy się tylko trafienie powierzchni celu przednim ostrzem topora. Warunkiem jest jednak pozostanie topora wbitego w tarczę. Wystarczy, że przednie ostrze topora dotyka linii dzielącej pola o różnej punktacji, a już liczą się punkty wyższe. Zwycięzcą zostaje osoba mająca najwięcej punktów po trzech rzutach. (Zamów pełne reguły zawodów ze szwedzkiego związku rzutu toporem, Yxkastareförbundet. ) Svenska Yxkastarförbundet Vålsjö skola Orsta Kolsva, Szwecja 6,1м Rzucający musi pozostać za linią rzutu. Co najmniej 24 (609,9 мм) Topór do rzucania Masa: co najmniej 2,5 lbs (1134 g.) razem z trzonkiem Maks. 6 (152, 4 мм) 30

33 Szwedzki Związek Rzutu Toporem (Svenska Yxkastareförbundet) organizuje doroczne mistrzostwa Szwecji w rzucie toporem. Mistrzowie Szwecji 1989 Jan Engman, Leksand 1990 Inge Mörk, Mora Tylne ostrze 1991 Urpo Salmela, Skövde topora 1992 (panów) Tommy Långdahl, Hedemora 1992 (pań) Sari Sundqvist, Nordanstig 1993 (panów) Tommy Långdahl, Hedemora 1993 (pań) Nina Holm, Nordanstig 1994 (panów) Tommy Långdahl, Hedemora 1994 (pań) Ulla Sundqvist, Nordanstig 1995 (panów) Urpo Salmela, Skövde 1995 (pań) Sari Sundqvist, Nordanstig 1996 (panów) Anders Lindberg, Tönnånger 1996 (pań) Karin Eriksson, Östersund 1997 (panów) Urpo Salmela, Skövde 1997 (pań) Karin Eriksson, Östersund 1998 (panów) Henry Olofsson, Strömsund 1998 (pań) Tina Johansson, Mantorp 1999 (panów) Roy Bergström, Tönnånger 1999 (pań) Kristina Gustavsson, Åsbro 2000 (panów) Roy Bergström, Tönnånger 2000 (pań) Mona Elofsson, Tönnånger 2001 (panów) Robert Mårtensson, Strömsund 2001 (pań) Tina Nordberg, Kolsva 2002 (panów) Sauli Saari, Kolsva 2002 (pań) Mona Elofsson, Tönnånger 2003 (panów) Stefan Persson, Tönnånger 2003 (pań) Mona Elofsson, Tönnånger 2004 (panów) Stefan Persson, Tönnånger 2004 (pań) Tanja Väinölä, Kolsva 2005 (panów) Robert Mårtensson, Tveeggarna 2005 (pań) Tanja Väinölä, Kolsva 2006 (panów) Urpo Salmela, Skövde 2006 (pań) Majly Frisk, Tönnånger 2007 (panów) Dennis Sandström, Skövde 2007 (pań) Majly Frisk, Tönnånger 2008 (panów) Robert Mårtensson, Tveeggarna 2008 (pań) Anki Hedberg, Tönnånger 31 Organizatorzy i uczestnicy: Pamiętajcie o bezpieczeństwie, aby żaden uczestnik ani widz nie odniósł obrażeń! punkty 4 (101,6 мм) 60 (1,5 м) 36 (914,4 мм)

34 KONSERWACJA SIEKIER Siekiery należy przechowywać w miejscu suchym, ale nie na tyle suchym lub ciepłym, aby istniało ryzyko wyschnięcia i skurczenia się trzonka w głowicy siekiery. Dopilnuj, aby przy zakładaniu na siekierę ostrze ani jego ochrona nie były mokre. Przed odstawianiem siekiery na dłuższy czas posmaruj najlepiej ostrze odrobiną tłuszczu lub oleju. Siekiery które nie są olejone mogą rdzewieć! Siekiery przeznaczone są do rąbania lub ciosania! Tylko młoto-siekiera ma obuch wystarczająco mocny, aby nadawał się do uderzania. Nigdy nie używaj innych siekier w roli młoto-siekiery ani klina. Zbyt mocne uderzenie w obuch lub obuchem może spowodować deformację lub pęknięcie ucha siekiery. Jak szlifować siekierę Szlifowanie Ostrze szlifuje się w kilku etapach, w zależności od stopnia zużycia siekiery. 1. Duże nacięcia i inne uszkodzenia można zeszlifować tarczą szmerglową, ale pamiętaj, aby nie dopuścić do nadmiernego rozgrzania się stali, ponieważ spowodowałoby utratę jej twardości. Dlatego często chłodź! Najprostszą metodą jest użycie drobnego płaskiego pilnika. Dopilnuj, aby zachować oryginalny kształt ostrza. Szlifuj pilnikiem/poleruj w równym stopniu po obu stronach ostrza i na jego całej długości. Powierzchnia szlifu Jeżeli powierzchnia szlifu ma być płaska, to cała szlifowana powierzchnia ostrza ma przylegać do tarczy szmerglowej/pilnika. 2. Mokra tarcza szlifierska lub mokra osełka pozwala zeszlifowywać drobniejsze uszkodzenia oraz ślady normalnego zużycia, i nadać ostrzu podstawową ostrość. Pamiętaj o zachowaniu kształtu ostrza. W przypadku siekiery z prostym szlifem ostrza: Przyłóż całą powierzchnię szlifu do kamienia. Przy szlifowaniu na kamieniu obrotowym: Najpierw przyłóż tylną krawędź szlifu ostrza, a następnie opuść ostrze tak, aby przylegało całą powierzchnią szlifu do kamienia. To 32

35 Pilnik do siekier - Drobny pilnik do siekier Diament do siekier - Ta osełka ma jedną grubą i jedną drobną powierzchnię. Obrotowy kamień szlifierski czy szlifować pod kierunek obrotów kamienia szlifierskiego, czy zgodnie z tym kierunkiem, to już kwestia smaku. Szlifując pod otrzymuje się mniej drobnych «zadziorów. Szlifując z eliminuje się ryzyko zahaczenia ostrzem o kamień szlifierski. Stój pewnie z jedną nogą koło kamienia szlifierskiego. Oprzyj siekierę o jakąś umieszczoną na podstawie szlifierki podporę, lub oprzyj łokieć o udo. Podczas szlifowania przesuwaj siekierę powoli tam i z powrotem, aby ostrze przeszlifowane zostało równomiernie na swojej całej długości. Pamiętaj też, aby do szlifowania wykorzystywać całą szerokość kamienia, ponieważ w przeciwnym razie stanie się on szybko nierówny i trudny w użyciu. Po szlifowaniu opróżnij pojemnik szlifierki z wody, ponieważ ma ona negatywny wpływ na kamień (Alternatywą do obrotowego kamienia szlifierskiego jest gruba osełka). 3. Ostrzenie końcowe ma na celu usunięcie drobnych nierówności ostrza i rys. Do ostrzenia końcowego potrzebna jest najpierw szorstka, a następnie gładka osełka. Nawilż osełkę wodą (dotyczy to szczególnie osełek z iłołupka lub piaskowca) lub naoliw ją, np. oliwą do osełek, tzw. honing oil, lub oliwą do maszyn do szycia. Przesuwaj osełkę ruchem obrotowym wzdłuż ostrza. Obracaj siekierę często i ostrz po obu stronach, a wtedy odpadną także zadziory. Wycieraj osełkę od czasu do czasu, aby usunąć pozostałe na niej zadziory i uniknąć uszkodzenia przez nie ostrza. Przed odłożeniem osełki po ostrzeniu przepłucz ją i dokładnie wytrzyj. Kamień do siekier z jedną szorstką i jedną gładką stroną, z pochodzącego z Gotland piaskowca 33

36 Jeżeli chce się dla jakiegoś specjalnego celu uzyskać szczególnie ostre ostrze, to po jego obróbce osełką można je jeszcze naostrzyć na skórzanym pasku, przesuwając po nim ostrze tam i z powrotem, zwrócone od kierunku przesuwu. Kształt siekiery dostosowany jest do zastosowania, dla którego jest przewidziana. Twarde rodzaje drewna wymagają siekier z ostrzem o dużym kącie przekroju ( tępych ), natomiast siekiery z ostrzem o bardziej spiczastym przekroju nadają się do miękkich rodzajów drewna. Do rąbania odpowiednio twardych i miękkich rodzajów drewna Do Nieprawidłowy ociosywania szlif 34 Ostrze zaokrąglone Siekiera leśna / do rąbania Ostrze proste Siekiera stolarska Nieprawidłowy szlif Siekiery z prostym ostrzem nadają się do obciosywania, a siekiery z ostrzem zaokrąglonym do rąbania drewna w lesie. Dopilnuj, aby kształt ostrza pozostał niezmieniony po szlifowaniu. Pamiętaj, że nieprawidłowo przeszlifowana siekiera może się łatwiej poślizgnąć. Dlatego szlifuj równomiernie na całej długości ostrza po jego obu stronach! Uwaga Trzonek zamocowany przy użyciu drewnianego klina lub kleju epoksydowego może się obluzować, np. w wypadku przechowywania siekiery w zbyt suchym miejscu. Zawsze sprawdzaj regularnie, czy trzonek siedzi mocno w głowicy siekiery.

37 Mocowanie trzonka Jest ważne, aby trzonek siekiery był dobrej jakości. Zarówno trzonek jak i drewniany klin muszą być bardzo suche przy mocowaniu. W przeciwnym razie trzonek i klin mogą po zamocowaniu wyschnąć, skurczyć się, i obluzować w głowicy siekiery. Inną częstą przyczyną spadnięcia głowicy siekiery z trzonka jest deformacja ucha siekiery w wyniku jej nieprawidłowego używania, polegającego na uderzaniu w obuch lub używaniu go w roli młota. Przed ponownym osadzeniem głowicy na trzonku konieczne jest na ogół usunięcie starego trzonka. Jeżeli jest on osadzony przy użyciu kleju epoksydowego, to jego usunięcie z głowicy jest trudne. Nie próbuj jednak nigdy wypalić trzonka ciepło odhartowuje stal! W wypadku wymiany trzonka na nowy postępuj jak niżej: 1. Odpiłuj trzonek blisko głowicy siekiery. 2. Usuń wiertłem jak największą część masy epoksydowej i drewna z wnętrza ucha głowicy. 3. Po usunięciu większości masy epoksydowej i drewna, ich resztki można wybić od strony, po której się uprzednio odpiłowało trzonek. 4. Oczyść wnętrze ucha, np. nożem. 5. Podłóż dwie deseczki pod głowicę siekiery i wciśnij nowy trzonek uderzając go. Dopilnuj, aby trzonek mocno osiadł w głowicy siekiery i wystawał trochę po jej drugiej stronie. Sprawdź, czy trzonek znalazł się pod pożądanym kątem względem głowicy. 6. Wpuść klej stolarski do szczeliny trzonka i powlecz nim klin. 7. Wbij klin na ile to jest możliwe. 8. Odpiłuj wystający koniec trzonka i wystającą z niego część drewnianego klina. Pozostaw kilka milimetrów. 9. Na koniec wbij żelazny trójząb ukośnie w stosunku do klina drewnianego. 35

38 Burch Monte Complete guide to Building Log Homes Sterling Publishing Co, New York 1960 LITERATURA Sven-Gunnar Håkansson Blockhäuser und Hütten Verlag Th. Schäfer 2003 Dudley Cook The Ax Book (Keeping warm with an Ax) Alan C. Hood & Co 1999 Jansson, Jan-Ove Blockhausbau (Traditionelle Techniken aus Schweden) Verlag Th.Schäfer Jansson, Torgney Das Schleifen von Schneidwekzeugen Tormek, Lindesberg, Schweden 1993 Hard, Roger Build Your Own Low-Cost Log Home Storey Communications 1985 Lee, Leonard The Complete Guide to Sharpening The Taunton Press 1995 Phelps, Hermann Holzbaukunst, der Blockbau Bruder, Karlsruhe (1942) 1989 Reissinger, Gottfried Die Konstruktionsgrundlagen der Axt Hamburg, Berlin 1959 Salaman, R.A. Dictionary of Woodworking Tools The Taunton Press 1990 Schadwinkel, Hans-Tewes - Heine, Günther - Gerner, Manfred Das Werkzeug des Zimmermanns Verlag Th.Schäfer 1986 E. Stenzel Merkblätter für die deutsche Waldarbeit Eberswalde 1935 Sundqvist, Wille Swedish Carving Techniques The Taunton Press Weisgerber, Bernie/Vachowski, Brian An Ax to Grind - A Practical Ax Manual USDA Forest Service, Missoula 1999 KSIĄŻKA O SIEKIERACH dostępna jest w języku angielskim, The Axe Book, niemieckim, Das Buch der Äxte, francuskim, Le Livrèt des Haches oraz japońskim. KSIĄŻKA O SIEKIERACH zawiera ilustracje wykonane przez Elisabeth Berg, która wykonała także większość fotografii, z wyjątkiem fotografii na samej górze na stronie 3, Jan Lipka, oraz na stronie 17, Kristofer Lönnå. Wszystkie wydzielone z tła zdjęcia produktów zostały wykonane przez Åke Gunnarsson, VUE. Produkcja Eriksson & Gullberg, Stockholm i Sonny Lundin, Hassela. Dziękujemy tym wszystkim, którzy udostępnili nam materiały, służyli dobrymi radami i poddali krytycznej ocenie treść niniejszej książki! Gränsfors Bruks AB 2009 ISBN

39 MUZEUM SIEKIER Muzeum siekier Gränsfors (na ilustracji) ma około 2000 siekier i toporów, starych i nowych, pochodzących przede wszystkim ze Szwecji. Muzeum położone jest przy kuźni Gränsfors Bruks, 10 km od E4 między Hudiksvall a Sundsvall, na drodze między Gnarp a Bergsjö. Otwarte prawie zawsze. Informacja o tym, kto ma klucz, znajduje się na drzwiach. Telefon W normalnych godzinach pracy pokazy sztuki kowalskiej. 37

40 Gränsfors Yxsmedja, S Bergsjö, Szwecja Telefon , Fax