Jak przedsiębiorcy wybierają sprzedawcę energii elektrycznej?

Transkrypt

1 Jak przedsiębiorcy wybierają sprzedawcę energii elektrycznej? Autor: Witold Włodarczyk (dodatek do Rzeczposolitej z dnia przygotowany przez URE) Swoboda wyboru kontrahenta jest jedną z podstawowych cech działalności gospodarczej prowadzonej w ramach systemu gospodarki rynkowej. Zasada ta z trudem i przez wiele lat wdrażana jest również na rynku energii elektrycznej. Polskie doświadczenia w tym zakresie dobitnie świadczą, jak trudny i skomplikowany jest to proces. Usankcjonowane prawnie możliwości zmiany sprzedawcy energii elektrycznej istnieją w Polsce od 1998 roku a od 2004 roku wszyscy odbiorcy (ok. 1,9 mln), nie będący gospodarstwami domowymi, posiadają prawo wyboru sprzedawcy. Zasada ta (tzw. zasada TPA) oznacza w tym przypadku dostęp trzeciej strony do sieci przesyłowej. Umożliwia ona zakup energii poza spółką dystrybucyjną, na której terenie znajduje się siedziba odbiorcy, tj. u wytwórcy lub pośrednika. Przykładowo, firma z Poznania może zawrzeć umowę handlową z elektrownią albo spółką obrotu, a więc firmą pośredniczącą w handlu energią elektryczną z terenu Śląska. Dostawę prądu nadal jednak będzie realizowała lokalna spółka dystrybucyjna ENEA, pobierając za świadczenie tej usługi opłatę przesyłową. Kilkudziesięciu przedsiębiorców, którzy wykorzystali praktycznie taką możliwość, plasuje nasz kraj na szarym końcu wśród krajów Unii Europejskiej, liberalizujących rynki energii. W 2004 roku odbiorcy korzystający z zasady TPA zakupili niecałe 10 TWh, wobec 106 TWh energii elektrycznej sprzedanej wszystkim odbiorcom końcowym. Obserwacja zachowań podmiotów funkcjonujących na rynku polskim (wytwórcy, Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. spółki dystrybucyjne zakłady energetyczne, przedsiębiorstwa obrotu, odbiorcy finalni) skłania do sformułowania generalnego wniosku o nieprzygotowaniu większości uczestników rynku do zmiany zachowań, polegających na dokonywaniu wyborów na podstawie przesłanek rynkowych (zróżnicowane oferty cenowe, standardy jakościowe, świadczenie usług komplementarnych). Celem prezentowanego tekstu nie jest analiza całego kompleksu przyczyn takiego stanu rzeczy (ograniczenia rozwoju konkurencji w hurtowym obrocie energią, dominująca pozycja i wynikające z niej praktyki elektroenergetycznych przedsiębiorstw sieciowych, zasady

2 funkcjonowania rynku bilansującego, stan regulacji prawnych, czy wreszcie ukształtowane wieloletnie nawyki). Podstawowym zamiarem autora jest wskazanie motywów, sposobów realizacji, trudności i katalogu korzyści tych odbiorców biznesowych (głównie przemysłowych), którzy zdecydowali się na zmianę sprzedawcy energii elektrycznej. Trzeba przy tym zaznaczyć, że systematyczne i wszechstronne badania procesu zmiany sprzedawcy energii są trudne do przeprowadzenia, przede wszystkim z uwagi na oczywistą tajemnicę zawieranych kontraktów. Stąd też poniższe spostrzeżenia i wnioski sformułowane zostały przy wykorzystaniu informacji z wielu różnorodnych źródeł, takich jak artykuły w prasie specjalistycznej Nowy Przemysł, Świat Energii, Wokół Energetyki, materiały z konferencji (np. Klient na Rynku Energii Warszawa, wrzesień 2005 r., II Krajowe Forum Odbiorców Energii Warszawa, październik 2005, materiały Urzędu Regulacji Energetyki, a także bezpośrednie wywiady z przedstawicielami przedsiębiorców). 1. W praktyce funkcjonowania polskich przedsiębiorstw efektywność zarządzania energią elektryczną nie jest traktowana priorytetowo. Po ten sposób racjonalizacji kosztów sięga się w dalszej kolejności po ograniczeniu kosztów osobowych, logistycznych i materiałowych. W ramach gospodarki energetycznej wiodącym kierunkiem przedsięwzięć jest nadal obniżenie wysokiej, technologicznej energochłonności produkcji. W nowocześnie zarządzanych przedsiębiorstwach są to działania komplementarne a każda oszczędność na koszcie energii jest istotna z punktu widzenia minimalizacji jednostkowych kosztów produkcji. 2. Zamiar zmiany sprzedawcy wymaga wnikliwej analizy zużycia energii, stanu, dostosowania i funkcjonowania układów pomiarowych. Nawet jeśli nie dochodziło do podjęcia decyzji o zmianie sprzedawcy, to te prace analityczne i podjęte działania (np. sporządzanie codziennych grafików obciążeń, określenie optymalnego czasu urządzeń), przynosiły wymierne efekty w poprawie zarządzania gospodarką energetyczną w firmie. 3. Decyzja o zmianie sprzedawcy energii elektrycznej podejmowana jest przy spełnieniu co najmniej trzech podstawowych celów: oszczędności wynikających z samej ceny energii elektrycznej (co najmniej o 5% niższa od ceny oferowanej przez dotychczasowego sprzedawcę), optymalizacji cen w zależności od zużycia energii w poszczególnych godzinach doby oraz niezawodności dostaw. Równoczesna realizacja powyższych celów prowadzi w niektórych przypadkach do skokowego spadku udziału kosztów energii w kosztach operacyjnych przedsiębiorstwa. W jednym z takich przedsiębiorstw, które z powodzeniem przeprowadziło takie przedsięwzięcie, udział kosztów energii zmniejszył się z ok. 10% do ok. 4,5%. W innej firmie, przy rocznym 2

3 zakupie energii i usług przesyłowych za ok. 12 mln zł., zmiana sprzedawcy zaowocowała oszczędnościami rzędu tys. zł. rocznie. 4. Zmiana sprzedawcy stanowiła poważne przedsięwzięcie biznesowe, które wymagało porównania nakładów i efektów. Po stronie nakładów najważniejszą pozycją były inwestycje związane z dostosowaniem układów pomiarowych, nakłady związane z informatyzacją kontroli zapotrzebowania oraz koszty związane z koniecznością zakupu energii na tzw. rynku bilansującym. Przykładowo, przedsiębiorstwo kupujące rocznie ok. 600 GWh zainwestowało ok. 2 mln zł w system informatyczny, ale oszczędności po zmianie sprzedawcy sięgające rocznie 3,8 mln zł pozwalają te nakłady uznać za w pełni uzasadnione. Skala oszczędności z tytułu korzystniejszej ceny i optymalizacji zużycia energii, przewyższająca poniesione nakłady decydowała o racjonalności przedsięwzięcia. Kolejnym efektem nowego układu z partnerami na rynku było zwiększenie niezawodności dostaw. Znaczenie tego elementu zależy od profilu konkretnego przedsiębiorstwa (wysokość strat spowodowanych przerwami w dostawach prądu). W jednym z przedsiębiorstw, które zmieniło sprzedawcę roczna liczba zakłóceń w dostawach spadła z 37 do W większości przedsiębiorstw organizacja procesu zakupu energii elektrycznej prowadzona jest przez służby techniczne (najczęściej w pionie głównego energetyka). W nielicznych, zaobserwowano wyższy poziom zarządzania polegający na podziale funkcji pomiędzy komórką techniczną (optymalizacja zużycia, opomiarowanie) i działem zaopatrzenia (analiza rynku, oferty, polityka zakupów, przetargi, umowy). Prowadzenie zakupów energii elektrycznej w wydziałach zaopatrzenia uznać trzeba za rozwiązanie racjonalne, ponieważ polityka zakupów tego rodzaju towaru stanowi element całościowej strategii marketingu przemysłowego danej firmy. 6. Dominującą formą poszukiwania sprzedawcy był przetarg, w ramach którego kierowano ofertę do kilku potencjalnych sprzedawców. Najczęściej były to samodzielne spółki obrotu lub spółki handlowe zależne od spółek dystrybucyjnych. Konkretne elementy umowy wynegocjowane ze zwycięzcą przetargu stanowią rzecz jasna element tajemnicy handlowej (w tym okres na jaki zawarto umowę), wydaje się jednak, że najbardziej efektywną i zgodną z duchem gry konkurencyjnej jest zasada umowy rocznej i cykliczność przetargów. W sytuacjach skutecznej zmiany sprzedawcy przez dużych i średnich odbiorców (zużywających ponad 40 GWh energii elektrycznej rocznie) dała się zauważyć poprawa relacji z lokalnym przedsiębiorstwem sieciowym realizującym fizycznie dostawy energii (a więc świadczącym tylko usługi przesyłowe), ale które 3

4 wcześniej było także sprzedawcą energii, dla odbiorcy, który sprzedawcę zmienił. Lokalna spółka dystrybucyjna (za pośrednictwem zależnej od niej spółki obrotu) może być potencjalnie będzie uczestnikiem kolejnego przetargu. 7. W działaniach towarzyszących procesowi wyboru sprzedawcy ujawniają się także pewne elementy jakościowe, istotne z punktu widzenia funkcjonowania i wizerunku firmy. Zaliczyć do nich można uzyskanie przewagi konkurencyjnej we własnej branży, wejście na nowe obszary biznesowe, promowanie sprawności i nowoczesności menedżerów. 8. Jest rzeczą zrozumiałą, że w opinii przedsiębiorców źródła kosztów towarzyszących procesowi zmiany sprzedawcy były jednocześnie wskazywane jako podstawowe trudności w powszechnym wykorzystywania prawa wyboru. Z uwagi na duży stopień ryzyka (związanego przede wszystkim z kosztami rynku bilansującego), na zmianę sprzedawcy trudno było się zdecydować w przedsiębiorstwach o sezonowym charakterze produkcji albo takich, w których aktywność produkcyjna uzależniona była od koniunkturalnych wahań popytu na określone produkty. Równocześnie jednak wskazywano na małą jeszcze liczbę ofert ze strony potencjalnych sprzedawców (w tym wytwórców energii elektrycznej oferujących zakup tzw. pasma - czyli określonego wolumenu energii elektrycznej o stałych parametrach technicznych wytwarzanej przez konkretnego wytwórcę). Pojawienie się większej ilości ofert umożliwiłoby uruchomienie np. aukcji, redukujących koszty organizowania przetargów. 9. Kolejnym elementem wskazywanym przez przedsiębiorców, jako utrudnienie w swobodnym funkcjonowaniu na rynku, jest skomplikowany system zawieranych umów. Poza dwoma podstawowymi rodzajami tj. umową na zakup i umową na przesył energii elektrycznej, niezbędne jest zawarcie umowy na pełnienie funkcji OHT (operatora techniczno-handlowego), umowy o uczestnictwo w grupie bilansującej, umów zakupu/sprzedaży energii elektrycznej (w celu weryfikacji pozycji kontraktowej), umowy zakupu energii rezerwowej. W skrajnym przypadku zawarcie umów przez przedsiębiorstwo trwało 2 lata. 10. W pojedynczych przypadkach przedsiębiorcy decydowali się na przekazanie zarządzania swoją infrastrukturą energetyczną (transformatory, generatory, sieci średnich i niskich napięć, stacje rozdzielcze), wyspecjalizowanej firmie. Można przypuszczać, że w miarę rozwoju konkurencyjnego rynku i większej liczby podmiotów zmieniających sprzedawcę energii elektrycznej, wzrośnie popyt na tego typu 4

5 usługi, jak również na usługi związane z obsługą i zarządzaniem układami pomiaroworozdzielczymi. 11. Należy także oczekiwać zwiększenia kompleksowości umów w wyniku rozszerzania przez nowych sprzedawców oferty produktów. Do tej pory dominowały kontrakt na pełną dostawę oraz kontrakt ze stałą ustaloną ceną. Innymi elementami oferty mogą być natomiast dostawy na zapotrzebowanie szczytowe, umowy wiązane, utrzymanie i konserwacja instalacji i urządzeń energetycznych, dostawy pasmowe, zarządzanie profilem dostaw, wydajność sieciowa. 12. Pozytywne przykłady skutecznej zmiany sprzedawcy to takie, w których odbiorca precyzyjnie dokonał projekcji opcji oszczędnościowych w zakresie zużycia i zakupu energii, właściwie zorganizował proces zakupu w firmie, wynegocjował korzystne warunki kontraktu. Wysoki stopień przygotowania przedsięwzięcia pozwolił na pokonanie istniejących barier i efektywne funkcjonowanie na rynku energii. Podsumowując, przedsięwzięcie zmiany sprzedawcy musi być przede wszystkim opłacalne. Poza korzyściami wynikającymi z niższych cen i racjonalizacją zużycia energii elektrycznej, przedsiębiorcy biorą pod uwagę charakter procedur, formy płatności, stopień ryzyka finansowego oraz zaangażowanie pracowników związanych z operacją zmiany sprzedawcy. Ma to szczególnie istotne znaczenie w przypadku mniejszych przedsiębiorstw. Nierzadkie są bowiem przypadki rezygnacji przedsiębiorców zniechęconych długotrwałymi procedurami i negocjacjami. Ewolucja funkcjonowania rynku energii elektrycznej w Polsce, proces tworzenia regulacji prawnych i wynikających z nich rozwiązań systemowych skłaniają do sformułowania generalnej konstatacji: Przełom w rozwoju konkurencyjnego rynku może nastąpić w wyniku znacznie większej aktywności odbiorców wyrażającej się wpływem na kształt przepisów, zdecydowaną postawą w negocjacjach z przedsiębiorstwami sieciowymi oraz rozszerzaniem form współpracy z pośrednikami w handlu energią elektryczną. 5