Warszawa lipiec 2014 r.

Transkrypt

1 Rekomendacje Zespołu do spraw systemowych rozwiązań w zakresie polubownych metod rozwiązywania sporów gospodarczych, ułatwiających wykonywanie działalności gospodarczej Warszawa lipiec 2014 r. 1

2 W ostatnich latach możemy zaobserwować wzrost liczby spraw gospodarczych kierowanych do sądów powszechnych. W 2013 r. liczba ta przekroczyła 1,5 mln. O ile sam wzrost ilości sporów może być zrozumiały, towarzyszy bowiem wzrastającej aktywności gospodarczej naszego społeczeństwa, to jednak brak jest wystarczająco rozwiniętego systemu pozasądowych metod ich rozwiązywania, który mógłby stanowić szybszą i mniej kosztowną - w stosunku do rozstrzygania spraw na drodze sądowej - alternatywę. Z ostrożnych szacunków Ministerstwa Gospodarki wynika, że konflikty w sprawach gospodarczych w Polsce generują rocznie ok. 40 miliardów zł kosztów dla przedsiębiorców. Ponoszą oni koszty prowadzenia spraw sądowych, ale również straty związane z utratą renomy, zaufania u klientów oraz stratę czasu na prowadzenie sporu w sądzie. Według raportu Banku Światowego Doing Business 2014, średni czas postępowań sądowych wynosi w Polsce 480 dni, a średni czas oczekiwania na wykonanie wyroku dni. Trudno sobie wyobrazić możliwość uniknięcia sporów w obrocie gospodarczym. Warto jednak zwrócić uwagę, że zakończenie sytuacji spornej na drodze mediacji jest nie tylko szybsze i mniej kosztowne dla stron, ale daje również obu stronom szansę na kontynuowanie współpracy biznesowej, nie niszczy relacji między przedsiębiorcami, jak zazwyczaj ma to miejsce w przypadku wystąpienia przez nich na drogę sądową. Z punktu widzenia zatem interesu gospodarki, jak i samych przedsiębiorców, istotne w takiej sytuacji staje się rozwijanie i upowszechnianie systemu polubownych metod rozwiązywania sporów gospodarczych (ADR) po to, aby spory sądowe nie ograniczały rozwoju przedsiębiorczości. Zachęcenie przedsiębiorców do wykorzystywania ADR przy rozstrzyganiu sporów powinno być wykorzystane nie tylko w kontekście rozwiązania kluczowych problemów w tym obszarze, takich jak wysokie koszty i długotrwały czas trwania postępowań sądowych. Upowszechnienie polubownych metod rozwiązywania sporów jest również istotne jako mechanizm wspierający proces kształtowania postaw społeczeństwa obywatelskiego - poprzez upowszechnienie koncyliacyjnych postaw w życiu publicznym i gospodarczym w miejsce postaw konfrontacyjnych. Instytucja mediacji i arbitrażu to również rodzaj decentralizacji działań państwa, obdarzenie zaufaniem uczestników obrotu gospodarczego poprzez umożliwienie zarządzania przez nich prywatnym sporem bez udziału czynnika państwowego. Przyczynia się zatem do budowania w Polsce również kapitału społecznego. Celem inicjatywy Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Gospodarki p. Janusza Piechocińskiego oraz Ministra Sprawiedliwości p. Marka Biernackiego było podjęcie prac nad ww. zagadnieniem oraz wypracowanie rekomendacji prawnych i działań pozalegislacyjnych, które przyczyniłyby się do szerszego wykorzystania polubownych (i pozasądowych) metod rozwiązywania sporów w obrocie gospodarczym, przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiedniej jakości usług mediacyjnych i arbitrażowych. 2

3 Wstęp Podejmując prace nad problematyką polubownych metod rozwiązywania sporów gospodarczych, Ministerstwo Gospodarki dokonało rozpoznania sytuacji rynkowej w obszarze aktualnego zakresu stosowania ADR. Z badań ankietowych przeprowadzonych wśród przedsiębiorców na początku 2013 r. wynika, że pomimo stosunkowo niewielkiej wiedzy (niewiele ponad 50% przedsiębiorców) na temat pozasądowych form załatwiania sporów gospodarczych, wśród przedsiębiorców istnieje pozytywne nastawienie do ADR. Respondenci na bardzo wysokim poziomie (83,1%) oceniają samą możliwość skorzystania z pozasądowych form rozwiązywania sporów gospodarczych, jak również szanse porozumienia się oraz zawarcia ugody w oparciu o te formy. Respondenci, którzy weszli w spór gospodarczy, najczęściej wybierali dwie drogi jego rozwiązania: negocjacje (dwustronne rozmowy bez pośrednika) - 40,6% i drogę sądową (rozstrzyganie sporu przed sądem powszechnym) - 39,9%. Pozytywne opinie badanych na temat pozasądowych form załatwiania sporów rodzą zatem uzasadnione pytanie, dlaczego poziom wykorzystania tych rozwiązań przez przedsiębiorców był i jest wciąż marginalny w stosunku do deklarowanego. W 2012 r. jedynie ok spraw (ogółem z sądów rejonowych i okręgowych) zostało skierowanych przez sąd do mediacji, w postępowaniu pozasądowym zatwierdzono natomiast 26 ugód. Z informacji uzyskanych od przedsiębiorców, jak również od innych podmiotów uczestniczących lub zainteresowanych powyższą tematyką wynika, że tym, co zniechęca do korzystania z ADR, są m.in.: brak odpowiedniej wiedzy dotyczącej ADR, brak zaufania do instytucji mediatora, brak możliwości zaproponowania sposobu rozwiązania sporu przez mediatora, ograniczenia o charakterze ekonomicznym zawarte w przepisach, itp. Biorąc pod uwagę powyższe bariery, przedsiębiorcy rzadko korzystają z instytucji mediacji lub arbitrażu, wybierając rozstrzygnięcie sporu na drodze sądowej. Z ekonomicznego punktu widzenia długość procesów sądowych oraz konieczność ponoszenia kosztów w toku sprawy angażuje przedsiębiorców i prawników ponad konieczną potrzebę. Wydłużone procesy sądowe rodzą spiralę innych problemów. Według projektu badawczego Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce oraz Krajowego Rejestru Długów z 2014 r., na skutek problemów z otrzymywaniem należności 8,3% przedsiębiorstw ogranicza zatrudnienie lub obniża pensje pracowników, 9,1% ma problemy z wprowadzaniem produktów na rynek, a 6% firm w Polsce zwraca uwagę na konieczność podnoszenia cen. W odniesieniu do dużych firm o dobrym standingu finansowym opóźnienia nie mają takiego wpływu np. na płynność finansową, jak w przypadku małych podmiotów. Opisana sytuacja może ulec poprawie na skutek lepszego wykorzystania polubownych metod rozwiązania sporów gospodarczych w sytuacjach, gdy te opóźnienia powstają w wyniku np. sporu. 3

4 Ostatnie zmiany dotyczące zagadnień arbitrażu i mediacji w Kodeksie postępowania cywilnego zostały wprowadzone w 2005 r. Upływ niemalże 10 lat jest dobrym momentem na dokonanie pewnych podsumowań i rozważenie ewentualnych zmian. Przygotowane przez Zespół Rekomendacje stanowić będą podstawę opracowania projektu nowej ustawy w tym obszarze. Zarządzeniem z 23 września 2013 r. Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Gospodarki p. Janusz Piechocioński w ramach wspólnej inicjatywy z Ministrem Sprawiedliwości p. Markiem Biernackim - powołał Zespół do spraw systemowych rozwiązań w zakresie polubownych metod rozwiązywania sporów gospodarczych, ułatwiających wykonywanie działalności gospodarczej 1. Do Zespołu zaproszeni zostali eksperci teoretycy prawa oraz praktycy zajmujący się zagadnieniami mediacji. Głównym jego zadaniem było wypracowanie rekomendacji oraz opracowanie propozycji ewentualnych działań pozalegislacyjnych w zakresie upowszechnienia polubownych metod rozwiązywania sporów gospodarczych, w szczególności: zaproponowanie działań mających na celu dotarcie do przedsiębiorców, pełnomocników prawnych oraz sędziów, które zmienią ich podejście do możliwych sposobów rozwiązywania konfliktów, usprawnienie rozwiązywania sporów pomiędzy przedsiębiorstwami, ograniczenie barier, które hamują rozwój polubownych metod rozwiązywania sporów, określenie katalogu zachęt do stosowania mediacji, określenie sposobu zaprezentowania korzyści płynących ze stosowania polubownych metod rozwiązywania sporów, uatrakcyjnienie systemu sądownictwa polubownego. Podczas prac Zespołu zdiagnozowanych zostało kilka zasadniczych kwestii wymagających uregulowania zarówno od strony podmiotowej, jak i przedmiotowej. Rozwiązania zaproponowane przez Zespół dotyczące ADR skupiły się na 4 zasadniczych blokach: kwestiach procesowych, zagadnieniach ekonomicznych, rozwiązaniach administracyjnych (w szczególności w zakresie uregulowania zawodu mediatora) oraz rozwiązaniach systemowych (związanych z działaniami pozalegislacyjnymi, w tym edukacyjnymi). Dokument zawiera również propozycje najpilniejszych zmian w zakresie arbitrażu, wynikających z głosów podnoszonych zarówno przez teoretyków, jak praktyków prawa. Jednym z zasadniczych problemów pojawiających się w odniesieniu do polubownych metod rozwiązywania sporów jest fakt niewystarczającej wiedzy potencjalnych zainteresowanych o 1 Zarządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 września 2013 r. w sprawie powołania Zespołu do spraw systemowych rozwiązań w zakresie polubownych metod rozwiązywania sporów gospodarczych, ułatwiających wykonywanie działalności gospodarczej (Dziennik Urzędowy Ministra Gospodarki z dnia 2 października 2013 roku, poz. 17); 4

5 możliwości rozwiązania konfliktu w sposób inny niż na drodze postępowania sądowego oraz brak chęci do podjęcia rozmów ugodowych. W związku z powyższym Zespół zaproponował m.in. wprowadzenie obowiązku informowania sądu o działaniach związanych z próbą polubownego rozwiązania sporu na etapie przedsądowym. Na sąd z kolei nałożony zostałby obowiązek informowania stron o możliwościach i korzyściach związanych z mediacją, jak również ustalania celowości skierowania danej sprawy do mediacji. W sądach ponadto ustanowieni byliby koordynatorzy ds. mediacji. Biorąc pod uwagę wysoki koszt rozstrzygania sporów na drodze sądowej, a z drugiej strony brak wystarczających zachęt finansowych do korzystania z polubownych metod ich rozwiązywania, Zespół zaproponował zaliczenie kosztów mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd do wydatków. Umożliwi to zwolnienie strony procesu od ponoszenia kosztów mediacji. Brak obecnie takiej możliwości jest jedną z głównych barier rozwoju mediacji. Jednakże w przypadku nieusprawiedliwionej odmowy poddania się mediacji sąd będzie mógł zastosować sankcję kosztową przy rozliczeniu końcowym kosztów procesu, niezależnie od wyniku sprawy. Celem zachęcenia przedsiębiorców do wykorzystywania polubownych metod rozwiązywania sporów od strony finansowej, Rekomendacje przewidują propozycje zmian w prawie podatkowym, np. możliwość skorygowania w przypadku zawarcia ugody zobowiązania podatkowego poprzez pomniejszenie przychodu przez jedną ze stron sporu (przy zachowaniu symetryczności jeżeli chodzi o obowiązek skorygowania kosztów uzyskania przychodu przez drugą stronę) oraz brak konieczności potraktowania jako przychodu wierzytelności obniżonej w wyniku ugody. W ramach propozycji dotyczących podatku od towarów i usług zaproponowano z kolei, by wartość wierzytelności, z której podatnik zrezygnował w ramach ugody, nie stanowiła podstawy opodatkowania tym podatkiem. Istotnym ułatwieniem procesowym dla stron może być przyznanie mediatorowi uprawnienia do zaproponowania, na zgodny wniosek stron, sposobu rozwiązania sporu. Ideą Ministra Gospodarki jest wspieranie rozwoju przedsiębiorczości, czemu służy uczciwe i bezkonfliktowe porozumiewanie się w drodze kompromisu i ugody. W tym kontekście istotne znaczenie ma rozwój mediacji pozasądowej. Niezbędne jest m.in. uświadomienie pełnomocnikom, że opłaca się chronić klientów przed procesem sądowym, korzystając z polubownych metod rozwiązywania sporów, a w odniesieniu do samych przedsiębiorców - zachęcenie ich do rozwiązywania konfliktów na drodze innej niż sądowa. Z doświadczenia państw, w których mediacja w sporach gospodarczych jest powszechnie stosowana wynika, że proces uświadamiania stron do jej stosowania był dość długi. Ponadto, analizując przypadki poszczególnych krajów należy stwierdzić, ze ważnym impulsem w jej rozwoju i przyjęciu przez środowiska sędziowskie oraz prawnicze była za każdym razem interwencja 5

6 państwa. Przykładem takiego działania jest uchwalony przez Kongres Stanów Zjednoczonych Alternative Dispute Resolution Act 1998 ustawa nakazująca sądom stanowym ustanowienie na ich obszarze działania własnych programów stosowania mediacji. Dotyczyło to mediacji w ramach procedur sądowych. Innym z kolei przykładem są trzy miasta kanadyjskie: Ottawa, Windsor i Toronto, w których w latach 90-tych XX w. wprowadzono obligatoryjną mediację. Niechętne początkowo środowiska prawnicze stopniowo zaczęły przekonywać się do stosowania tej metody jako sposobu rozwiązania sporu. Obecnie znakomita większość spraw jest rozwiązywana w ten sposób. Biorąc pod uwagę doświadczenia tych państw można oczekiwać, że zmiany zaproponowane w polskim prawie zaowocują w niedalekiej przyszłości wzrostem popularności polubownych metod rozwiązywania sporów. 6

7 CZĘŚĆ I Mediacja 7

8 1. Obowiązkowe działania w zakresie mediacji pozasądowej oraz sądowej 1.1 Obowiązek poinformowania sądu o działaniach związanych z polubownym rozwiązaniem sporu na etapie przedsądowym Stan obecny: Aktualnie nie ma norm obligujących ani skłaniających powoda do tego, by wskazał, dlaczego nie skorzystał z metody alternatywnego rozwiązania sporu. Jedyną regulacją pośrednio odnoszącą się do wskazania, czy powód dał drugiej stronie możliwość dobrowolnego spełnienia świadczenia, jest norma wyrażona w art. 101 k.p.c. Regulacja ta nie dotyczy jednak mediacji, a ma znaczenie w zakresie odstępstwa od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Na jej podstawie strona wszczynająca postępowanie, jako strona wygrywająca, może być wyjątkowo obciążona kosztami, jeśli pozwany nie dał powodu do wytoczenia powództwa. Potwierdza to intencję ustawodawcy, by preferować polubowne rozwiązanie sporu zanim strona skorzysta z sądowej drogi dochodzenia roszczenia. Rekomendacja: Obowiązek wyjaśnienia przez powoda w piśmie wszczynającym postępowanie (w pozwie lub wniosku w postępowaniu nieprocesowym), czy strony podjęły próbę mediacji lub skorzystały z innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu oraz uzasadnienie przyczyn, które przemawiały przeciwko takiemu postępowaniu, jako warunek formalny pisma, w rozumieniu art. 187 k.p.c. 2. Uzasadnienie: Rekomendacja ma na celu skłonienie stron do skorzystania z możliwości polubownego rozwiązania sporu w każdej sytuacji, w której istnieje obiektywna możliwość alternatywnego wobec drogi sądowej - rozwiązania sporu. Wprowadzenie pozytywnego obowiązku wyjaśnienia przez stronę w piśmie procesowym wszczynającym postępowanie przyczyn, dla których skorzystała lub nie z możliwości polubownego rozwiązania sporu, zanim zainicjowała postępowanie sądowe, wpłynie na zwiększenie społecznej świadomości istnienia metod ADR oraz in concreto - na weryfikację przez strony stanowiska, czy takie rozwiązanie w powstałym sporze jest możliwe. Wprowadzenie obowiązku wyjaśnienia nie będzie stanowić utrudnienia w niezwłocznym sądowym dochodzeniu ochrony praw tam, gdzie okoliczności sporu tego wymagają z uwagi na uzasadniony interes powoda. W konsekwencji niespełnienia powyższego wymogu nie nastąpi zwrot pozwu (arg. z art k.p.c. in principio). 2 Rozwiązanie na wzór niemieckiego rozwiązania zawartego w 253 ust. 3 ZPO i wprowadzonego ustawą z 21 lipca 2012 r. dotyczącą wspierania mediacji (BGBl. I, s. 1577). 8

9 W sytuacji, gdy powód w sposób nieusprawiedliwiony nie poddał się mediacji sąd będzie mógł zastosować sankcję kosztową, przy rozliczeniu końcowym kosztów procesu, w postaci obciążenia powoda obowiązkiem zwrotu kosztów procesu, niezależnie od wyniku sprawy, zgodnie z proponowanym brzmieniem art k.p.c., 1.2 Obowiązki informacyjne sądu. Obowiązek informowania stron o możliwościach i korzyściach związanych z mediacją Stan obecny: Pomimo że przepis art. 10 k.p.c. ustanawia obowiązek dążenia sądu do ugodowego załatwienia sprawy w każdym stadium postępowania, to jego realizacja nie jest satysfakcjonująca. Duża ogólnikowość normy i brak jej rozwinięcia w postaci skonkretyzowanych instrumentów wspierających szanse ugodowego zakończenia sporu na etapie postępowania sądowego, skutkuje brakiem jednolitej praktyki sądowej w tym zakresie. Brak wyraźnego obowiązku informowania stron przez sąd o możliwości skorzystania z mediacyjnej próby rozwiązania sporu powoduje, że istnieje istotne zróżnicowanie w realizacji tego obowiązku pomiędzy poszczególnym sądami. Brak kompleksowej informacji dla stron o potencjalnych korzyściach postępowania mediacyjnego ogranicza liczbę sporów rozwiązywanych tą drogą. Rekomendacja: 1. Obowiązek pouczania o możliwości ugodowego załatwienia sporu i nakłaniania stron do mediacji, w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, zostanie nałożony na sąd poprzez zmianę w art. 10 k.p.c. oraz dodanie art k.p.c. Art. 10 k.p.c. otrzymuje brzmienie: Art. 10. W sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia, w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji. W art. 210 k.p.c. po 2 1 dodaje się 2 2 : Art Sąd poucza strony o możliwości ugodowego załatwienia sporu, w szczególności w drodze mediacji. 2. Wprowadzenie obowiązku informowania o mediacji w każdym pierwszym piśmie procesowym skierowanym do stron - w drodze uzupełnienia zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresów działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (w rozdziale 4, Inne czynności biurowe, dodaje się 133a). 9

10 Uzasadnienie: W pierwszym piśmie skierowanym do stron oraz na pierwszym posiedzeniu strony zostaną pouczone o możliwości skorzystania z mediacji. Pouczenie powinno zawierać wskazanie korzyści wynikających ze skutecznego rozwiązania sporu w tym trybie, takich jak: obniżenie kosztów sądowych, szybkość osiągnięcia porozumienia, poufność postępowania, a także wykorzystanie zatwierdzonej przez sąd ugody jako tytułu wykonawczego w przypadku braku realizacji porozumienia przez strony. Stronom wysyłane będą odpowiednio opracowane druki pouczenia dotyczące mediacji w różnego rodzaju sprawach. Informacja udzielana przez sąd będzie stanowiła dla stron impuls do zweryfikowania stanowisk w zakresie możliwości polubownego rozwiązania sporu na wstępnym etapie prowadzonego postępowania sądowego. Informacje przekazywane stronom o korzyściach mediacji początkowo będą miały przede wszystkim charakter edukacyjny, a w dalszej perspektywie przyczynią się do zwiększenia liczby postępowań mediacyjnych. 1.3 Spotkanie informacyjne Stan obecny: Obowiązujące przepisy nie przewidują organizowania w sądach spotkań informacyjnych dotyczących mediacji. W nielicznych sądach odbywają się dyżury mediatorów, organizowane na podstawie zezwoleń prezesów sądów, w ramach dobrych praktyk i współpracy pomiędzy sędziami i lokalnie działającymi ośrodkami mediacyjnymi. Rekomendacja: Przed wyznaczeniem rozprawy przewodniczący może nakazać stronom wzięcie udziału w posiedzeniu informacyjnym na temat mediacji. Proponuje się zatem w art k.p.c. po 5 dodać 6 w brzmieniu: 6. Sąd może nakazać stronom udział w spotkaniu informacyjnym dotyczącym mediacji. Uzasadnienie: Instytucja spotkania informacyjnego została przewidziana w Dyrektywie Komisji Europejskiej i Rady 2008/52/WE z 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (art. 5 1 in fine) i zaproponowana w projekcie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego. Stanowi dodatkową formę zachęcania do mediacji poprzez informowanie o możliwościach i korzyściach związanych z mediacją również poza rozprawą. Sposób przeprowadzania spotkań informacyjnych może być zróżnicowany i zależeć od indywidualnych możliwości organizacyjnych w poszczególnych sądach. Spotkania informacyjne mogą być 10

11 prowadzone przez odpowiednio przeszkolonych sędziów i referendarzy, nie ma przy tym przeszkód, aby byli to inni sędziowie niż referenci w sprawie. Spotkania mogłyby być też prowadzone przez mediatorów, o ile zgodziliby się poprowadzić je nieodpłatnie. Kwestie organizacyjne związane z prowadzeniem spotkań informacyjnych powinny zostać uregulowane poza k.p.c. 1.4 Powinności sędziego w zakresie oceny celowości skorzystania z mediacji Stan obecny: Dotychczasowa regulacja prawna nie podkreśla obowiązku sędziego do każdorazowej analizy, przed przystąpieniem do merytorycznego rozpoznania sprawy, czy konkretny spór, z uwagi na okoliczności, ma możliwość polubownego rozwiązania. Tym samym liczba spraw kierowanych do mediacji jest ograniczona. Rekomendacja: Przed wyznaczeniem pierwszego posiedzenia, przewodniczący ustala celowość skierowania sprawy do mediacji. W tym celu przewodniczący może wyznaczyć posiedzenie niejawne z udziałem stron. W przypadku, gdy strony oświadczą wolę przystąpienia do mediacji, sąd kieruje sprawę do mediacji. Ponadto w art k.p.c. po 4 proponuje się dodać 5 w brzmieniu: 5. W sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego sąd może nakazać stronom udział w pierwszym posiedzeniu mediacyjnym. Uzasadnienie: Rekomendacja eksponuje sędziowski obowiązek dokonania - w każdej sprawie - wszechstronnej oceny czy nadaje się ona do mediacji. Analiza taka powinna być dokonywana przede wszystkim na wstępnym etapie postępowania, przed przystąpieniem do merytorycznego rozpoznania sprawy. Niezależnie od możliwości nałożenia na strony obowiązku udziału w spotkaniu informacyjnym, przewodniczący może wezwać strony na posiedzenie niejawne, jeżeli uzna to za bardziej celowe. Na posiedzeniu sędzia będzie miał możliwość wysłuchania stron i zebrania materiału do dokonania bardziej uzasadnionej oceny czy spór, ze względu na okoliczności danej sprawy, ma szansę na polubowne rozwiązanie. Dodatkowo sędzia uzyska możliwość pouczenia stron o możliwościach i korzyściach związanych z mediacją oraz będzie miał sposobność nakłaniania stron do mediacji. W przypadku, gdy strony oświadczą wolę przystąpienia do mediacji, sąd skieruje sprawę do mediacji. 11

12 W celu umożliwienia szybkiego kontaktu stron z mediatorem, postanowienie o skierowaniu sprawy do mediacji zostanie doręczone mediatorowi niezwłocznie, np. pocztą elektroniczną, wraz z danymi kontaktowymi stron i pełnomocników. Strony i ich pełnomocnicy otrzymają na posiedzeniu dane kontaktowe wyznaczonego mediatora. Niestawienie się stron, zarówno na spotkaniu informacyjnym jak i posiedzeniu niejawnym, będzie skutkowało możliwością zastosowania przez sąd sankcji finansowej. Nowelizacja art. 103 k.p.c. pozwoli sądowi na swobodną ocenę postawy mediacyjnej stron podczas orzekania o kosztach i obciążenie strony obowiązkiem zwrotu kosztów, niezależnie od wyniku sprawy. Wobec ustawowych terminów trwania sądowego postępowania mediacyjnego, rozwiązanie to nie wpłynie na wydłużenie czasu trwania postępowania rozpoznawczego i nie spowoduje przewlekłości postępowania. 12

13 2. Pozostałe kwestie procesowe - etap sądowy, zmiany w KPC 2.1 Prawo mediatora do zapoznania się ze stanem sprawy Stan obecny: Obecnie, zgodnie z art k.p.c., sąd może upoważnić mediatora do zapoznania się z aktami jedynie na zgodny wniosek stron, co wymaga wydania postanowienia i przedłuża postępowanie. Brak znajomości akt sprawy, przynajmniej w niektórych przypadkach, może negatywnie wpłynąć na szansę efektywnego zakończenia postępowania mediacyjnego. Rekomendacja: Po przystąpieniu stron do mediacji, mediator będzie miał prawo do zapoznania się z aktami sprawy, chyba że któraś ze stron nie wyrazi na to zgody. W tym celu potrzebna jest zmiana art k.p.c. Uzasadnienie: Znajomość okoliczności sprawy przez mediatora jest czynnikiem budującym zaufanie do jego kompetencji, a także uwiarygodniającym go wobec stron i pełnomocników. Prawo mediatora do zapoznania się ze stanem sprawy ułatwi przeprowadzenie rzetelnego i efektywnego postępowania mediacyjnego. Mediator uzyska prawo do zapoznania się z aktami automatycznie po przystąpieniu stron do mediacji, co przyspieszy i ułatwi postępowanie. Jeśli zasada zostanie odwrócona, uprawnienie mediatora do zapoznania się z aktami będzie jednak mogło zostać wyłączone ze względu na wolę stron. Mediator będzie miał dostęp do akt sprawy w sądzie, akta nie będą mu przesyłane. 2.2 Możliwość zażądania od stron przedstawienia stanowisk Stan obecny: W sprawach skomplikowanych, w których już na wstępie zgromadzono liczne pisma procesowe i dowody, zapoznanie się z aktami w krótkim czasie, w zakresie umożliwiającym zidentyfikowanie okoliczności sporu, jest trudne do wykonania. Rekomendacja: W sprawach zawiłych mediator może zwrócić się do stron o przedstawienie stanowisk w formie pisemnej. O fakcie tym mediator informuje w protokole z przebiegu mediacji. Uzasadnienie: Znajomość aktualnych stanowisk stron ułatwi mediatorowi przygotowanie się do spotkania w możliwie najkrótszym terminie. Ponadto pozwoli na opracowanie konkretnych propozycji rozwiązania sporu, o ile taki wniosek zostanie złożony. 13

14 2.3 Formuła postępowania ADR Stan obecny: W praktyce zdarza się, że strony oczekują od mediatora przedstawienia im wariantowych propozycji rozwiązania sporu. Obecne przepisy tej kwestii nie regulują. Niepewność co do możliwości prowadzenia mediacji w formule koncyliacyjnej powoduje, że mediatorzy nie zawsze mogą spełnić oczekiwania stron. Rekomendacja: Mediator może, na zgodny wniosek stron, zaproponować sposób rozwiązania sporu. Uzasadnienie: Możliwość zaproponowania przez mediatora stronom, na ich zgodny wniosek, sposobu rozwiązania sporu zwiększy skuteczność postępowań mediacyjnych i liczbę ugód zawieranych w ich toku, szczególnie w sporach, w których strony występują bez profesjonalnego pełnomocnika. 2.4 Komunikacja mediator sędzia Stan obecny: Brak regulacji umożliwiającej mediatorowi szybkie skomunikowanie się ze stronami i ich pełnomocnikami celem wyznaczenia terminu posiedzenia mediacyjnego. Rekomendacja: Kierując sprawę do mediacji sąd przekazuje mediatorowi dane adresowe stron i pełnomocników a także inne dane kontaktowe, takie jak numery telefonu oraz adresy poczty elektronicznej, jeżeli są dostępne. Uzasadnienie: Stosowna regulacja w zakresie umożliwienia stronom szybkiego kontaktu z mediatorem będzie miała na celu zmniejszenie ryzyka związanego z niezakończeniem postępowania mediacyjnego w ustawowym terminie. 2.5 Moment skierowania do mediacji 14

15 Stan obecny: Zgodnie z art k.p.c. strony mogą zostać skierowane do mediacji jedynie do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę. Art k.p.c. z kolei przewiduje, że sąd może skierować strony do mediacji tylko raz w toku postępowania. Rekomendacja: Sąd może skierować strony do mediacji na każdym etapie postępowania, a także więcej niż jeden raz w toku postępowania. W tym celu potrzebna będzie zmiana art k.p.c. oraz uchylenie art k.p.c. Uzasadnienie: Możliwość polubownego zakończenia sporu pojawia się często na dalszym etapie postępowania, np. po przeprowadzeniu określonych dowodów. Stąd niezbędnym wydaje się poszerzenie możliwości skierowania sprawy do mediacji także na kolejnych etapach postępowania. Elastyczność chwili, w której sąd, z własnej inicjatywy lub na wniosek stron, będzie decydował o skierowaniu stron do mediacji, zwiększy istotnie szanse na zakończenie sporu w sposób polubowny. Sąd będzie mógł skierować strony do mediacji także w toku posiedzenia pojednawczego wywołanego zawezwaniem do próby ugodowej w trybie art. 184 k.p.c. 2.6 Wzmocnienie poczucia bezstronności mediatora Stan obecny: Aktualnie istnieje jedynie wzmianka dotycząca powinności zachowania przez mediatora bezstronności w toku postępowania wyrażona w art. 183³ k.p.c. Brak obowiązku ujawnienia okoliczności mogących wpływać na ocenę bezstronności mediatora wpływa negatywnie na społeczny odbiór mediacji i jej transparentność. Rekomendacja: Z chwilą wszczęcia postępowania mediacyjnego wyznaczony mediator, wyrażając zgodę na pełnienie funkcji, ma obowiązek złożenia oświadczenia o bezstronności wobec stron sporu. Mediator ma obowiązek niezwłocznego ujawnienia w toku postępowania wszystkich okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwość co do jego bezstronności lub neutralności w sprawie. Proponowana jest zmiana art k.p.c. poprzez wskazanie obowiązku mediatora do zachowania bezstronności przy prowadzeniu mediacji. 15

16 Sankcję za naruszenie zasady bezstronności i neutralności przez stałego mediatora stanowić będzie skreślenie z listy prowadzonej przez prezesa sądu okręgowego, po stwierdzeniu, że mediator nienależycie wykonuje obowiązki związane z prowadzeniem postępowania mediacyjnego, na wzór 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz.U. z 2003 r. Nr 108, poz. 1020). Od decyzji o skreśleniu z listy zainteresowanemu będzie przysługiwało odwołanie do prezesa sądu apelacyjnego, a następnie skarga do sądu administracyjnego. Uzasadnienie: Proponowana zmiana w k.p.c. wpłynie na wzmocnienie poczucia, że mediator nie pozostaje w konflikcie interesów z żadną ze stron, przyczyni się do jego większej wiarygodności oraz zwiększy szanse na zakończenie postępowania mediacyjnego poprzez zawarcie ugody. Obowiązek złożenia stosownego oświadczenia utrwali wizerunek postępowania mediacyjnego jako neutralnego i bezstronnego forum dla rozwiązywania sporów. 2.7 Wybór mediatora Stan obecny Zgodnie z art k.p.c. kierując strony do mediacji sąd wyznacza mediatora, jednakże strony mogą wybrać innego mediatora. Rekomendacja Jeżeli strony wyrażą zgodę na mediację, to sędzia wyznaczy mediatora wybranego przez strony. Jeżeli strony nie wybiorą mediatora, sędzia wyznaczy mediatora, wybierając w pierwszej kolejności osobę wpisaną na listę mediatorów prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego. W tym celu potrzebna będzie zmiana art k.p.c. Uzasadnienie Zaakcentowanie pierwszeństwa woli stron przy wyborze mediatora podkreśli aktywną rolę stron w zakresie kształtowania procedury i przebiegu mediacji oraz doprowadzi do realizacji celu, jakim jest wzrost satysfakcji z rozwiązania sporu. Porozumienie stron konfliktu co do wyboru osoby mediatora będzie stanowiło pierwszy krok w stronę pojednania oraz podkreśli znaczenie woli stron i ich samodzielności, co będzie miało znaczenie również przy kształtowaniu treści ugody. 2.8 Przedawnienie 16

17 Stan obecny: K.p.c., regulując chwilę wszczęcia postępowania mediacyjnego, jako czynności przerywającej bieg terminu przedawnienia roszczenia objętego wnioskiem, stanowi, że chwilą tą jest moment doręczenia odpisu wniosku mediatorowi (art k.p.c.). W pewnych sytuacjach mediacja nie zostaje jednak wszczęta, pomimo doręczenia odpisu wniosku, z przyczyn niezależnych od wnioskodawcy. Tym samym, mimo podjęcia przez wierzyciela aktów staranności zmierzających do ochrony jego roszczenia w postępowaniu mediacyjnym, istnieje ryzyko przedawnienia takiego roszczenia. Rekomendacja: Art k.p.c. otrzymuje brzmienie: 1. Wszczęcie mediacji następuje z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, z dołączonym dowodem doręczenia lub wysłania przesyłką poleconą jego odpisu drugiej stronie. 2. Mimo doręczenia wniosku, o którym mowa w 1, mediacja nie zostaje wszczęta, jeżeli: 1) stały mediator, w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówił przeprowadzenia mediacji, 2) strony zawarły umowę o mediację, w której wskazano jako mediatora osobę niebędącą stałym mediatorem, a osoba ta, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówiła przeprowadzenia mediacji, 3) strony zawarły umowę o mediację bez wskazania mediatora i osoba, do której strona zwróciła się o przeprowadzenie mediacji, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o przeprowadzenie mediacji, nie wyraziła zgody na przeprowadzenie mediacji albo druga strona w terminie tygodnia nie wyraziła zgody na osobę mediatora, 4) strony nie zawarły umowy o mediację, a druga strona nie wyraziła zgody na mediację. 3. W przypadkach określonych w 2 pkt 1-3, jeżeli wnioskodawca wytoczy w terminie 3 miesięcy od dnia, w którym mediator lub druga strona złożyli oświadczenie powodujące, że mediacja nie zostaje wszczęta, powództwo o roszczenie, które było objęte wnioskiem o przeprowadzenie mediacji, w odniesieniu do tego roszczenia zostają zachowane skutki przewidziane dla wszczęcia mediacji. Uzasadnienie: Zaproponowane brzmienie art k.p.c. ma na celu umożliwienie wierzycielowi, który zawarł umowę o mediację, uniknięcia przedawnienia roszczenia w sytuacji, w której składa wniosek o przeprowadzenie mediacji, ale do wszczęcia mediacji ostatecznie nie dochodzi ze względu na 17

18 brak zgody drugiej strony lub mediatora, tzn. z powodu okoliczności, na którą wierzyciel nie ma wpływu. Proponowana redakcja przepisu nawiązuje do art. 10 ust. 3 ustawy z 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r., nr 7, poz. 44). Ryzyko przedawnienia roszczenia objętego wnioskiem o wszczęcie postępowania mediacyjnego, wynikające z przyczyn nie tylko niezawinionych, ale i niezależnych od wnioskodawcy, a także brak pewności co do chwili doręczenia mediatorowi wniosku o mediację, istotnie ograniczają możliwość korzystania z tej instytucji w sytuacjach, gdy upływ terminu przedawnienia roszczenia nie jest odległy. W takiej sytuacji strona, zachowując ostrożność procesową, korzysta z zawezwania do próby ugodowej, o której mowa w art. 184 k.p.c. Istotną z punktu widzenia praktyki kwestią jest umożliwienie wierzycielowi dołączenia do wniosku o wszczęcie mediacji dowodu przesłania odpisu wniosku drugiej stronie przesyłką poleconą, a nie tylko wymaganego dotychczas dowodu doręczenia. W sytuacjach, gdy do wszczęcia mediacji nie dojdzie, pomimo ważnej klauzuli mediacyjnej i podjętych przez wierzyciela aktów staranności, proponowana regulacja przez okres 3 miesięcy chroni stronę, która zawarła umowę o mediację, przed skutkami upływu terminu przedawnienia przez wywołanie skutków analogicznych, jak w przypadku wszczęcia mediacji. Propozycja regulacji chroni osoby, które przed powstaniem sporu z umowy podstawowej zawarły w tej umowie klauzulę mediacyjną. Nie istnieje więc ryzyko jednostronnego nadużywania wniosku o wszczęcie postępowania mediacyjnego wyłącznie w celu zapobieżenia skutkowi przedawnienia roszczenia. Proponuje się także zrezygnować z dotychczasowego sformułowania: wszczęcie mediacji przez stronę (art k.p.c. in principio). O ile bowiem do wszczęcia innych postępowań sądowych może dojść na skutek inicjatywy jednej lub obu stron, nie sposób uznać, że jedna strona może samodzielnie wszcząć mediację. Zaproponowana zmiana ma charakter redakcyjny i korekcyjny. W kontekście ustalenia momentu wszczęcia mediacji, Zespół dostrzegł potrzebę rozważenia, czy ustawowego umocowania nie powinny uzyskać ośrodki mediacyjne. Wszczęcie mediacji następowałoby wówczas poprzez doręczenie odpisu wniosku o mediację mediatorowi lub ośrodkowi mediacyjnemu. Upraszczałoby to znacznie kwestię prawidłowych doręczeń, które są łatwiejsze, gdy instytucja działa w sposób ciągły, posiada siedzibę i sekretariat. Gdyby moment wszczęcia mediacji, a zarazem przerwanie biegu terminu przedawnienia, następowałby z chwilą doręczenia wniosku o przeprowadzenie mediacji ośrodkowi mediacyjnemu, konieczne stałoby się sprecyzowanie, jaki podmiot należy uznać za ośrodek mediacyjny. Rozwiązanie zbliżone znajduje się w art. 23a 5 k.p.k., w którym do przeprowadzania postępowania mediacyjnego w sprawach karnych umocowano zarówno osoby fizyczne, jak 18

19 i instytucje. Szczegółowe warunki dotyczące wymogów stawianych tym instytucjom oraz sposobu ich powoływania i odwoływania określone zostały w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Potrzeba przeprowadzenia dyskusji pod kątem ewentualnego wprowadzenia zmian w kierunku umocowania ośrodków mediacyjnych pozostaje w zbieżności z postanowieniami Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/11/UE z 21 maja 2013 r. w sprawie alternatywnych metod rozstrzygania sporów konsumenckich oraz zmiany rozporządzenia (WE) nr 2006/2004 i dyrektywy 2009/22/WE (tzw. dyrektywa w sprawie ADR w sporach konsumenckich). Państwa członkowskie muszą ją wdrożyć do 9 lipca 2015 r. Dyrektywa ta jest powiązana z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 524/2013 z 21 maja 2013 r. w sprawie internetowego systemu rozstrzygania sporów konsumenckich oraz zmiany rozporządzenia (WE) nr 2006/2004 i dyrektywy 2009/22/WE (rozporządzenie w sprawie ODR w sporach konsumenckich). Rozporządzenie weszło już w życie, ale większość jego przepisów stosuje się od 9 stycznia 2016 r., z wyjątkiem art. 2 ust. 3 i art. 7 ust. 1 i 5, które to regulacje stosuje się od 9 lipca 2015 r. Najogólniej mówiąc, dyrektywa i rozporządzenie zawierają instrumenty prawne wzajemnie się uzupełniające, w tym odnoszące się do podmiotów rozwiązujących spory za pomocą metod ADR. System ten zakłada m.in. wprowadzenie platformy on - line mającej służyć rozwiązywaniu sporów konsumenckich. Dostępność wysokiej jakości podmiotów ADR w całej Unii jest warunkiem koniecznym właściwego funkcjonowania platformy ODR. W tym celu państwa członkowskie zostały zobowiązane do zapewnienia działania podmiotów ADR, które będą spełniać wymagania unijne i zostaną wpisane do wykazu, o którym mowa w art. 20 ust. 4 Dyrektywy 2013/11/UE. Aby zapewnić skuteczne działanie ośrodków mediacyjnych, należałoby określić standardy ich działania oraz zasady prowadzenia ich wykazu. Takie rozwiązanie realizowałoby zarazem cel, jakim jest podniesienie poziomu usług mediacyjnych oraz ułatwienie dostępu do aktualnej i pełnej informacji dotyczącej działania ośrodków. Obecnie, zgodnie z art k.p.c., ośrodki mogą być tworzone przez organizacje pozarządowe oraz uczelnie. Zarówno strony, jak i sędziowie nie mają wiedzy, co do poziomu świadczonych w nich usług mediacyjnych. Przepisy k.p.c. nie pozwalają na wyznaczenie ośrodka mediacyjnego przy kierowaniu sprawy do mediacji sądowej. Rozważenia wymaga kwestia definicji ośrodka mediacyjnego, określenia wymogów dla ośrodków mediacyjnych, które będą mogły zostać wpisane na listy prowadzone przez prezesów sądów okręgowych, zasad i sposobu prowadzenia list przez prezesów sądów okręgowych oraz centralnej listy ośrodków mediacyjnych przez Ministra Sprawiedliwości - w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości wydanego na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w k.p.c. Na rynku mogłyby działać również ośrodki nie wpisane na listy. Strony pozostające w sporze uzyskałyby możliwość wyboru, czy skorzystać z usług ośrodka mediacyjnego wpisanego na listę, czy zdecydować się na współpracę z ośrodkiem nie wpisanym do wykazu. 19

20 W toku prac Zespołu wskazywano również, że ewentualna zmiana art k.p.c., poprzez umożliwienie sędziemu, przy kierowaniu sprawy do mediacji, wyznaczenia zarówno mediatora, jak i ośrodka mediacyjnego, mogłaby ułatwić kwestię doręczeń, ewentualnych zastępstw mediatorów, tworzenia zespołów mediatorów oraz wybór mediatora specjalizującego się w określonej dziedzinie. 20

21 3. Aspekty ekonomiczne zachęty, ulgi, koszty, 3.1 Koszty mediacji - rekomendowane zmiany w ustawie z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Zaliczenie kosztów mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd do wydatków w rozumieniu ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Stan obecny: Obecnie koszty mediacji nie stanowią wydatków sądowych. W konsekwencji nie ma możliwości zwolnienia stron od kosztów mediacji ze skierowania sądu. Brak takiej możliwości stanowi jedną z głównych barier rozwoju mediacji. Nawet strony korzystające ze zwolnienia od kosztów sądowych zmuszone są we własnym zakresie pokrywać koszty mediacji. Rekomendacja: Proponuje się: skreślenie art. 6 u.k.s.c. w art. 5.1 u.k.s.c. dodanie pkt 11 o treści: koszty mediacji ze skierowania sądu. Uzasadnienie: Zaliczenie kosztów mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd do kosztów sądowych wydatków umożliwi zwolnienie strony od kosztów mediacji, a także wypłatę wynagrodzenia mediatorowi w toku postępowania tymczasowo ze środków Skarbu Państwa (analogicznie jak przy wynagrodzeniu biegłego) Zwolnienie od opłaty sądowej wniosku o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem w wyniku prowadzenia mediacji na podstawie umowy o mediację. Stan obecny: Zgodnie z art. 71 pkt 7 u.k.s.c., wniosek o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem podlega opłacie stałej w wysokości 50 zł. Rekomendacja: Proponuje się: skreślenie pkt 7 w art. 71 u.k.s.c. 21

22 w art. 95 ust. 1 u.k.s.c. dodanie pkt 8 o treści: o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem w wyniku prowadzenia mediacji na podstawie umowy o mediację Uzasadnienie: Zwolnienie od opłaty sądowej wniosków o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem w wyniku mediacji pozasądowej przyczyni się do zwiększenia atrakcyjności mediacji pozasądowych i odciąży system sądownictwa państwowego Podwyższenie opłaty stałej od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Stan obecny: Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej podlega opłacie w wysokości 40 zł, niezależnie od wartości przedmiotu sporu. Rekomendacja: Podwyższenie opłaty stałej od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w trybie art. 184 k.p.c. w sprawach o prawa niemajątkowe oraz prawa majątkowe, gdy wartość przedmiotu sporu przekracza zł - do 400 zł oraz pozostawienie opłaty stałej w wysokości 40 zł w sprawach o prawa majątkowe, gdy wartość przedmiotu sporu nie przekracza zł. W tym celu konieczna jest zmiana art. 23 pkt 3 u.k.s.c. Uzasadnienie: Istotne podwyższenie opłaty sądowej od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w trybie art. 184 k.p.c. przyczyni się do ograniczenia nadużywania tej instytucji jako instrumentu przerywającego bieg terminu przedawnienia. Z danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w 2013 r. do sądów rejonowych wpłynęło wniosków o zawezwanie do próby ugodowej, z czego zawartych zostało jedynie 207 ugód. Podwyższenie opłaty urealni także osiągnięcie jej celu, jakim jest pokrycie kosztów organizacyjnych przeprowadzenia postępowania. Jednocześnie pozostawienie opłaty w wysokości 40 zł w sprawach do zł nie ograniczy możliwości korzystania z instytucji zawezwania do próby ugodowej w sprawach o mniejszej wartości przedmiotu sporu Zwrot całej opłaty sądowej, jeżeli w toku postępowania sądowego zawarto ugodę przed mediatorem. Stan obecny: 22

23 Zgodnie z art. 79 ust. 1 w pkt. 2 lit. a) u.k.s.c. gdy w toku postępowania strony zawrą ugodę przed mediatorem, sąd z urzędu zwraca powodowi ¾ opłaty sądowej. Rekomendacja: Gdy w toku postępowania sądowego strony zawrą ugodę przed mediatorem, sąd zwróci powodowi całość uiszczonej opłaty sądowej. W art. 79 w ust. 1 w pkt 1 w lit. g) średnik zastępuje się przecinkiem i dodaje się lit. h) w brzmieniu: h) pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji, jeżeli w toku postępowania sądowego zawarto ugodę przed mediatorem;, natomiast w art. 79 ust. 1 pkt. 2 skreśla się lit. a). Uzasadnienie: Propozycja ma na celu zwiększenie atrakcyjności mediacji oraz stworzenie bodźca do częstego korzystania z niej Zwrot pozwanemu połowy uiszczonej opłaty od zarzutów w sprawie, która zakończyła się zawarciem ugody sądowej Stan obecny: Zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. c) u.k.s.c. w sprawie, która zakończyła się zawarciem ugody, sąd zwraca stronie połowę opłaty od pisma wszczynającego postępowanie w sprawie. W przypadku, gdy do zawarcia ugody dochodzi w sprawie, w której wydany został nakaz zapłaty, a następnie wniesiono zarzuty, powód uiszcza jedynie ¼ opłaty sądowej, natomiast pozwany składając zarzuty od nakazu zapłaty wnosi resztę opłaty, tj. ¾. Gdy strony zawierają ugodę, sąd zwraca powodowi połowę opłaty od pozwu (tj. 1/8). Pozwany nie uzyskuje zwrotu opłaty od zarzutów w żadnej części. Rekomendacja: W sprawie, w której został wydany nakaz zapłaty i która zakończyła się zawarciem ugody sądowej, sąd zwróci powodowi połowę uiszczonej opłaty od pozwu, natomiast pozwanemu połowę uiszczonej opłaty od zarzutów. Proponuje się zmianę art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. c) u.k.s.c. Uzasadnienie: Wprowadzenie równych zasad zwrotu uiszczonej opłaty sądowej dla powoda i pozwanego zachęci obie strony procesu do polubownego rozwiązania sporu i zawarcia ugody sądowej. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 18 marca 2014 r., (sygnatura akt SK 53/12) stwierdził, że przepis art

24 ust. 1 pkt 3 lit. c) u.k.s.c. jest zgodny z Konstytucją RP. Obecna regulacja różnicująca sytuację stron, co do zwrotu opłaty, powoduje jednak, że strony nie są w równym stopniu zainteresowane zawarciem ugody, co może znacznie utrudniać osiągniecie porozumienia. Rekomendacje, stanowiące pakiet propozycji w zakresie polubownego rozwiązywania sporów, stanowią właściwe miejsce do zaproponowania zmiany legislacyjnej, stwarzającej istotną zachętę dla obu stron do zakończenia sporu w drodze ugody. 3.2 Wynagrodzenie pełnomocnika Stan obecny Obecnie przepisy regulują kwestię wynagrodzenia pełnomocnika jedynie w zakresie ogólnym tzn. bez odrębnych unormowań uwzględniających udział profesjonalnego pełnomocnika w postępowaniu mediacyjnym (por. art. 98 k.p.c. oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu 3 ). Rozporządzenia stanowią, że przy przyznawaniu wynagrodzenia pełnomocnikowi sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy adwokata i radcy prawnego, a także charakter sprawy i wkład pracy w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Mogłoby to uzasadniać zasądzenie wyższych kosztów zastępstwa procesowego w przypadku większego nakładu pracy, wygenerowanego zaangażowaniem w postępowanie mediacyjne. Tym niemniej brak w tym zakresie jednolitej praktyki sądów skutkuje orzekaniem co do wysokości kosztów zastępstwa procesowego na zasadach ogólnych. Rekomendacja: Proponuje się zmianę art zd. drugie k.p.c. poprzez dodanie po słowach: czynności podjęte przez niego w sprawie wyrazów: w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu. 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie otrzymuje brzmienie: 3 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U. Nr 163, poz. 1348), tj. z dnia 25 lutego 2013 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 461) oraz Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U. Nr 163, poz 1349), tj. z dnia 25 lutego 2013 r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 490). 24

25 2 ust. 1. Zasądzając opłatę za czynności adwokata z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy adwokata, a także charakter sprawy i wkład pracy adwokata w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia, w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu. 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych otrzymuje brzmienie: 2 ust. 1. Sąd może zasądzić opłatę za czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy adwokata, a także charakter sprawy i wkład pracy adwokata w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia, w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu. Uzasadnienie: Obecnie brak jest regulacji wyraźnie wskazującej na możliwość zasądzenia wyższych kosztów przy zaangażowaniu pełnomocnika do skorzystania z instytucji mediacji. Profesjonalny pełnomocnik, zwykle będący głównym doradcą przedsiębiorcy, szuka rozwiązania optymalnego dla przedsiębiorcy i siebie. Sytuacja, kiedy zaangażowanie pełnomocników w mediację nie znajduje odzwierciedlenia w honorarium zasądzanym w postaci kosztów zastępstwa procesowego, nie stanowi dla nich zachęty do proponowania mediacji jako sposobu rozwiązania sporu. Pomimo możliwości zasądzania de lege lata wyższego honorarium profesjonalnym pełnomocnikom korzystającym z instytucji mediacji, w oparciu o normę odnoszącą się do nakładu pracy, koniecznym jest dokonanie zmiany legislacyjnej, ponieważ ingerencja w ww. akty wykonawcze stanowić może sprawny i uniwersalny środek zmieniający praktykę jurysdykcyjną. Przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia adwokata i radcy prawnego będą brane pod uwagę również czynności podjęte przez pełnomocnika w celu polubownego rozwiązania sporu na etapie przedsądowym, jak i w toku mediacji ze skierowania sądu. 3.3 Sankcja kosztowa (zasada zawinienia) Stan obecny: Obecny stan prawny kwestię obciążenia stron kosztami procesu sprowadza do zasady odpowiedzialności za wynik sprawy oraz uzupełniająco odwołuje się do zasad słuszności, zawinienia, czy asumptu do wytoczenia sprawy (art k.p.c.). Rekomendacja: Art k.p.c. otrzymuje brzmienie: 25

26 Art Przepis 1 dotyczy zwłaszcza kosztów powstałych wskutek uchylenia się od wyjaśnień lub złożenia wyjaśnień niezgodnych z prawdą, zatajenia lub opóźnionego powołania dowodów, a także nieusprawiedliwionej odmowy poddania się mediacji. Uzasadnienie: Rekomendowane rozwiązanie podkreśla znaczenie mediacji i w praktyce zachęca do skorzystania z tej instytucji przez strony. Nieusprawiedliwiona odmowa poddania się mediacji może zostać potraktowana jako zachowanie niesumienne, zagrożone sankcją obowiązku zwrotu kosztów, niezależnie od wyniku sprawy. Właściwa ocena zachowania strony należeć będzie do sądu. Przypisanie stronie niesumienności lub niewłaściwego postępowania (nieusprawiedliwionej odmowy poddania się mediacji) powinno zostać dokonane po starannym rozważeniu całokształtu okoliczności konkretnego przypadku. 3.4 Zachęty podatkowe Skutki zawarcia ugody w zakresie podatków dochodowych. Stan obecny: W przypadku braku dochodzenia roszczeń, z kategorii kosztów uzyskania przychodów wyłączone są nie tyle wydatki, co wartości, które w związku z tym nie weszły do majątku podatnika. Dlatego nie uważa się za koszty uzyskania przychodu umorzonych wierzytelności, z wyjątkiem tych, które uprzednio zarachowane zostały jako przychody należne (art. 23 ust. 1 pkt 41 u.p.d.o.f., art. 16 ust. 1 pkt 44 u.p.d.o.f.).umorzenie zobowiązania, które nie jest traktowane zasadniczo jako koszt uzyskania przychodu u wierzyciela, powoduje również określone skutki podatkowe u dłużnika. Wartość umorzonego zobowiązania stanowi przychód, o którym jest mowa w art. 12 ust. 1 pkt 3 lit. a) u.p.d.o.p. (wartość umorzonych zobowiązań), a nie przychód, o którym mowa w art. 12 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy (nieodpłatne świadczenie) (np. interpretacja Ministra Finansów (ITPB3/ a/13/DK)). W przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych, umorzenie w całości lub w części należności pieniężnych mających charakter cywilnoprawny stanowi dla zobowiązanego - co do zasady - przychód z innych źródeł w rozumieniu art. 20 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 pkt 9 u.p.d.o.f. W przypadku przychodów osiąganych przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, w sytuacji, gdy należności pieniężne były związane z działalnością gospodarczą osoby zobowiązanej do ich ponoszenia, wówczas dla tej osoby stanowią przychód z prowadzonej działalności gospodarczej, stosownie do art. 14 w związku z art. 10 ust. 1 pkt 3 u.p.d.o.f. (np. interpretacja Ministra Finansów (ITPB2/ /12/RS.)). 26