Autorzy opracowania: dr Małgorzata Pośniak, prof. dr hab. Sławomir Czerczak, mgr inż. Małgorzata Kupczewska- Dobecka, mgr Agnieszka Jankowska, dr

Transkrypt

1

2 Autorzy opracowania: dr Małgorzata Pośniak, prof. dr hab. Sławomir Czerczak, mgr inż. Małgorzata Kupczewska- Dobecka, mgr Agnieszka Jankowska, dr Małgorzata Szewczyńska

3 SPIS TREŚCI STRESZCZENIE HARMONOGRAM REALIZACJI PRACY NAUKOWO BADAWCZEJ CEL GŁÓWNY I CELE SZCZEGÓŁOWE PRACY PRACE WYKONANE W I ETAPIE ZADANIA METODYKA BADAŃ I STOSOWANE NARZĘDZIA BADAWCZE Oznaczanie związków karbonylowych Oznaczanie metali i ich związków Oznaczanie benzenu OPIS ZREALIZOWANYCH PRAC Wyniki pomiarów na stanowiskach pracy Scenariusze narażenia Walidacja wybranych modeli do oceny narażenia Algorytm zdefiniowanych czynności do oceny narażenia inhalacyjnego na substancje rakotwórcze lub mutagenne w środowisku pracy PRZEWODNIK Z PROCEDURĄ BEZPOMIAROWEJ OCENY POZIOMU STĘŻEŃ RAKOTWÓRCZYCH/MUTAGENNYCH W POWIETRZU NA STANOWISKACH PRACY I ODPOWIEDNIEGO DOBORU DO ZAGROŻEŃ ŚRODKÓW OCHRONY ZBIOROWEJ I INDYWIDUALNEJ ORAZ ŚRODKÓW ORGANIZCYJNYCH Procedura postępowania podczas bezpomiarowej oceny poziomu stężeń rakotwórczych/mutagennych w powietrzu na stanowiskach pracy Zalecenia do doboru środków ochrony zbiorowej, indywidualnej i organizacyjnej Środki ochrony zbiorowej i indywidualnej w modelach Zalecenia profilaktyczne do ograniczania ryzyka zawodowego powodowanego przez substancje i mieszaniny chemiczne rakotwórcze/mutagenne Aplikacja on-line do bezpomiarowej oceny inhalacyjnego narażenia zawodowego PILOTAŻOWE SZKOLENIE W ZAKRESIE WYKOZYSTANIA PROCEDURY DO BEZPOMIAROWEJ OCENY POZIOMU STĘŻEŃ PODSUMOWANIE BIBLIOGRAFIA... 8 ZAŁĄCZNIKI ZAŁĄCZNIK. Wyniki pomiarów, opisy stanowisk pracy oraz wykonywanych czynności ZAŁĄCZNIK 2. Wykaz substancji rakotwórczych /mutagenntch ( bez ropo- i węglopochodnych) ZAŁĄCZNIK 3. Foliogramy i materiały z seminarium : pilotażowe szkolenie w zakresie wykorzystania procedury do bezpomiarowej oceny poziomu stężeń

4 STRESZCZENIE Celem głównym pracy jest opracowanie narzędzi do bezpomiarowej oceny inhalacyjnego narażenia zawodowego na substancje rakotwórcze/mutagenne i upowszechnienie ich w krajowych przedsiębiorstwach. W wyniku realizacji pracy naukowo-badawczej wybrano do oceny inhalacyjnego narażenia zawodowego modele predykcyjne ECETOC TRA, MEASE i Stoffenmanager. Dokonano walidacji tych modeli na podstawie wyników pomiarów stężeń arsenu i jego związków, kadmu i jego związków, formaldehydu, benzenu, 4,4`-metylenodianiliny, 2,2`dichloro-4,4`-etylenodianiliny oraz pyłów drewna twardego i mieszanego. Przygotowano wykaz ponad tysiąca substancji sklasyfikowanych jako rakotwórcze i/lub mutagenne rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 272/2008 z dnia 6 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin. W wykazie tym podano oprócz klasyfikacji i oznakowania, podane są wskaźniki którymi dysponowanie jest konieczne podczas korzystania z modeli predykcyjnych. Przeprowadzone badania, a także wcześniejsze prace w tym zakresie, umożliwiły opracowanie algorytmu zdefiniowanych czynności do bezpomiarowej oceny narażenia inhalacyjnego na substancje rakotwórcze lub mutagenne w środowisku pracy, którego informatyczna wersja została umieszczona w Bazie wiedzy ChemPył w serwisie internetowym CIOP-PIB w postaci programu on-line dostępnego bezpłatnie dla użytkowników ( 4

5 Aby ułatwić zainteresowanym pracodawcom i pracownikom zarządzającym bezpieczeństwem i higieną pracy w zakładach, w których występują substancje rakotwórcze/mutagenne została opracowana instrukcja do posługiwania się tym algorytmem i modelami ECETOC TRA, MEASE i Stoffenmanager. Implementacja algorytmu i programu informatycznego do bezpomiarowej oceny inhalacyjnego narażenia zawodowego na substancje rakotwórcze/mutagenne w zakładach pracy ułatwi, a w wielu przypadkach umożliwi identyfikowanie zagrożeń związanych z występowaniem tych niebezpiecznych dla zdrowia czynników środowiska pracy, przede wszystkim w mikro, małych i średnich zakładach. Wyniki oceny ryzyka zawodowego zawiązanego z narażeniem na rakotwórcze/mutagenne substancje chemiczne i ich mieszaniny uzyskiwane dzięki zastosowaniu opracowanego algorytmu w praktyce dadzą podstawę pracodawcom do podejmowania odpowiednich działań (np. wybór właściwych środków ograniczania ryzyka, indywidualnego wyposażenia ochronnego) w celu zminimalizowania ryzyka zawodowego, co w efekcie końcowym przyczyni się do zmniejszenia liczby zawodowych chorób nowotworowych i śmiertelności z ich powodu, zmniejszenia kosztów leczenia, a także do wydłużenia aktywności zawodowej pracowników mających kontakt z substancjami rakotwórczymi/mutagennymi w pracy 2 HARMONOGRAM REALIZACJI PRACY NAUKOWO BADAWCZEJ pn. Opracowanie narzędzi do bezpomiarowej oceny inhalacyjnego narażenia zawodowego na substancje rakotwórcze oraz zaleceń do profilaktyki chorób nowotworowych Termin realizacji: Rezultat do rozliczenia (nr i tytuł etapu) Ocena narażenia zawodowego na substancje rakotwórcze / mutagenne w wybranych procesach technologicznych Termin realizacji etapu Walidacja wybranych bezpomiarowych modeli do oceny narażenia na wybrane substancje rakotwórcze/mutagenne oraz opracowanie algorytmu do oceny narażenia inhalacyjnego na substancje rakotwórcze lub mutagenne w środowisku pracy

6 Etap I (od daty zawarcia umowy do grudnia 204 r.) Ocena narażenia zawodowego na substancje rakotwórcze/mutagenne w wybranych procesach technologicznych, obejmowała: - dokonanie wyboru odpowiednich scenariuszy narażenia oraz stanowisk pracy, na których będą przeprowadzone pomiary stężeń substancji chemicznych rakotwórczych/mutagennych, - rozpoczęcie pomiarów rzeczywistych stężeń wytypowanych substancji w środowisku pracy, - rozpoczęcie szacowania poziomów stężeń substancji rakotwórczych/mutagennych na wytypowanych stanowiskach pracy w oparciu o modele predykcyjne. Etap II (od stycznia 205 r. do 25 października 205 r.) Opracowanie algorytmu zdefiniowanych czynności koniecznych do oceny narażenia inhalacyjnego na substancje rakotwórcze lub mutagenne w środowisku pracy oraz przewodnika z procedurą bezpomiarowej oceny poziomu stężeń substancji chemicznych w powietrzu na stanowiskach pracy. W zakres prac wchodzić będzie: Kontynuacja pomiarów i prac w zakresie szacowania poziomów stężeń substancji rakotwórczych/mutagennych w oparciu o modele predykcyjne Walidacja wybranych bezpomiarowych modeli do oceny narażenia na wybrane substancje rakotwórcze/mutagenne, obejmująca porównanie oszacowanych wielkości stężeń z danymi pomiarowymi Opracowanie algorytmu zdefiniowanych czynności koniecznych do oceny narażenia inhalacyjnego na substancje rakotwórcze lub mutagenne w środowisku pracy Przeprowadzenie szkoleń pilotażowych w zakresie wykorzystania procedury do bezpomiarowej oceny poziomu stężeń dla pracodawców mikro, małych lub średnich przedsiębiorstw Opracowanie przewodnika z procedurą bezpomiarowej oceny poziomu stężeń substancji chemicznych w powietrzu na stanowiskach pracy. 6

7 3 CEL GŁÓWNY I CELE SZCZEGÓŁOWE PRACY Celem pracy jest opracowanie narzędzi do bezpomiarowej oceny inhalacyjnego narażenia zawodowego na substancje rakotwórcze/mutagenne i upowszechnienie ich w krajowych przedsiębiorstwach. Celami szczegółowymi pracy są: przetestowanie wybranych modeli pod kątem ich zastosowania do bezpomiarowej oceny inhalacyjnego narażenia zawodowego na substancje rakotwórcze/mutagenne, walidacja modelu, opracowanie przewodnika z dokładną procedurą bezpomiarowej oceny poziomu stężeń substancji chemicznych w powietrzu na stanowiskach, opracowanie algorytmu zdefiniowanych czynności koniecznych do oceny narażenia inhalacyjnego na substancje rakotwórcze lub mutagenne w środowisku pracy, przeprowadzenie szkoleń pilotażowych w zakresie wykorzystania procedury do bezpomiarowej oceny poziomu stężeń dla pracodawców, pracowników lub specjalistów bhp mikro, małych lub średnich przedsiębiorstw. Szczegółowe cele II etapu obejmowały: badanie stężeń substancji rakotwórczych/mutagennych w powietrzu na stanowiskach pracy oraz zestawienie wyników pomiarów stężeń substancji rakotwórczych w powietrzu na wytypowanych do badań na ok. 30 stanowiskach pracy, na których występuje narażenie na substancje rakotwórcze/mutagenne opracowanie kolejnych 5 scenariuszy zawodowego narażenia na substancje rakotwórcze/mutagenne kontynuacja szacowania poziomów stężeń substancji rakotwórczych/mutagennych na wytypowanych stanowiskach pracy w oparciu o wybrany model predykcyjny walidacja wybranych bezpomiarowych modeli do oceny narażenia na wybrane substancje rakotwórcze/ mutagenne na podstawie porównania oszacowanych wielkości stężeń z danymi pomiarowymi opracowanie algorytmu zdefiniowanych czynności koniecznych do oceny narażenia inhalacyjnego na substancje rakotwórcze/mutagenne opracowanie przewodnika z procedurą bezpomiarowej oceny poziomu stężeń substancji chemicznych w powietrzu na stanowiskach przeprowadzenie szkoleń 7

8 pilotażowych w zakresie wykorzystania procedury do bezpomiarowej oceny poziomu stężeń dla pracodawców, pracowników lub specjalistów bhp mikro, małych lub średnich przedsiębiorstw. 4 PRACE WYKONANE W I ETAPIE ZADANIA Podczas realizacji I etapu pracy dokonano analizy piśmiennictwa dotyczącego modeli bezpomiarowych do ilościowej oceny narażenia zawodowego na substancje chemiczne, która była podstawą wyboru modelu ECETOC TRA ver.3.. do oceny narażenia na organiczne substancje rakotwórcze/mutagenne oraz modelu MEASE do oceny narażenia na metale i ich związki. Do szacowania narażenia zawodowego na pyły drewna twardego wytypowano model Stoffenmanager. Rozpoczęto badania rzeczywistych stężeń substancji chemicznych o działaniu rakotwórczym/mutagennym oraz zbieranie danych dotyczących chronometrażu pracy i stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej. Przeprowadzono pomiary stężeń i opracowano wyniki dotyczące narażenia zawodowego na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, formaldehyd, arsen, kadm, 4,4`-metylenodianilinę, 2,2`-dichloro-4,4`etylenodianilinę, pyły drewna mieszanego (w tym rakotwórczego drewna twardego). Łącznie dla 60 pracowników dokonano oceny narażenia zawodowego na rakotwórcze substancje. Pomiary będą kontynuowane w II etapie pracy. Zebrane dane dotyczące warunków pracy zostały wykorzystane do opracowania scenariuszy narażenia. Opracowano 2 scenariusze narażenia zawodowego w hutach podczas: produkcji wyrobów z cynku, ołowiu, kadmu, srebra i produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej, 2 scenariusze narażenia w laboratoriach podczas obróbki preparatów patomorfologicznych i w procesie stapiania 4,4`-metylenodianiliny oraz scenariusz narażenia na 2,2`-dichloro-4,4`metylenodianilinę w odlewni form płytek ceramicznych. Poziom stężeń arsenu i kadmu w powietrzu oszacowano z wykorzystaniem modelu MEASE, a do szacowania poziomu stężeń organicznych substancji rakotwórczych: formaldehydu, 4,4`-metylenodianiliny i 2,2`-dichloro-4,4`-metylenodianiliny zastosowano model ECETOC TRA. ECETOC TRA (Targeted Risk Assessment - Celowa ocena ryzyka narażenia w miejscu pracy) wykorzystuje deskryptory zastosowań jako użyteczne narzędzie stanowiące część pakietu informacyjnego i umożliwiające zidentyfikowanie odpowiedniego wpisu dotyczącego 8

9 oszacowywania narażenia. Targeting rozumiane jest jako określenie zakresu scenariusza narażenia (zastosowanie i warunki stosowania substancji prowadzące do emisji i narażenia), określenie docelowych grup (pracownik, konsument, środowisko). Model ECETOC TRA może służyć do szacowania narażenia na substancje CMR (rakotwórcze, mutagenne lub działające toksycznie na rozrodczość) z zachowaniem szczególnej ostrożności. Wynika to z faktu, że specyficzne narażenie na CMR może być poza zakresem stosowania modelu ECETOC TRA (np. narażenie na włókna). Jednak dla prostych substancji takich jak np. benzen, zastosowanie modelu ECETOC TRA nie budzi zastrzeżeń (ECETOC 202) Model MEASE został stworzony przez prywatną organizację konsultingową na zlecenie stowarzyszenia przemysłu metali nieżelaznych EUROMETAUX (European Association of Metals). Model MEASE łączy w sobie założenia modelu EASE i ECETOC TRA z wytycznymi szacowania ryzyka zdrowotnego dla metali (HERAG). Model ten zalecany jest do szacowania narażenia zawodowego na metale i substancje nieorganiczne drogą inhalacyjną oraz przez skórę. MEASE podobnie jak ECETOC TRA wykorzystuje deskryptory zastosowań, jako użyteczne narzędzie stanowiące część pakietu informacyjnego i umożliwiające zidentyfikowanie odpowiedniego wpisu dotyczącego oszacowywania narażenia. Model Stoffenmanager został opracowany w Holandii przez TNO Quality of Life aby zapewnić zakładom przemysłowym skuteczne narzędzie oceny i kontroli ryzyka. Stoffenmanager jest modelem umożliwiającym ilościowe szacowanie narażenia inhalacyjnego na pary i pyły. Model ten został wstępnie zwalidowany przez autorów w odniesieniu do około 250 wyników pomiarów stężeń. Okazało się, że Stoffenmanager dobrze odwzorowuje stężenia rzeczywiste, tzn. jest w odpowiednim stopniu zachowawczy. 5 METODYKA BADAŃ I STOSOWANE NARZĘDZIA BADAWCZE W ramach realizacji pracy ( I i II Etapu) przeprowadzono pomiary stężeń i opracowano wyniki dotyczące narażenia zawodowego na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, formaldehyd, arsen, kadm, benzen, 4,4`-metylenodianilinę, 2,2`-dichloro-4,4`etylenodianilinę, pyły drewna twardego i mieszanego. Do oznaczania ww. substancji wykorzystano techniki wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC) z detekcją diodową (DAD) i fluorescencyjną (FL), chromatografie jonową (IC) z detekcją konduktometryczną oraz absorpcyjną spektrometrię atomową (ASA) (Tabela ). 9

10 Tabela. Stosowane metody analityczne OZNACZANIA SUBSTANCJA Związki karbonylowe Formaldehyd Metale i ich związki NORMA /METODA OZNACZANIA Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 999, nr 22, s Formaldehyd metoda oznaczania GAWĘDA E. Metale i metaloidy - oraz ich związki rozszerzona metoda oznaczania Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2007, nr 4(54), s TECHNIKA ANALITYCZNA HPLC/DAD ASA Benzen Pyły drewna mieszane PN-Z :2005 Ochrona czystości powietrza -- Badania zawartości benzenu i jego homologów z nasyconym łańcuchem bocznym -- Część 0: Oznaczanie benzenu na stanowiskach pracy metodą chromatografii gazowej PN-9/Z-04030/05 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości pyłu. Oznaczanie pyłu całkowitego na stanowiskach pracy metodą filtracyjno-wagową PN-9/Z-04030/06 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości pyłu. Oznaczanie pyłu respirabilnego na stanowiskach pracy metodą filtracyjno-wagową. GC/FID 5. Oznaczanie związków karbonylowych Do oznaczania związków karbonylowych (aldehydów i ketonów) wykorzystano metodę wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detekcją diodową. Stosowano następujące warunki: kolumna Ultra C8 (25 cm x 4,6 mm) o średnicy ziarna 5 m faza izokratyczna: Acetonitryl/woda (70/30) szybkość przepływu ml/min temperatura kolumny 5 o C długość fali analitycznej detektora DAD: 365 nm objętość nastrzyku 20 μl Przykładowy chromatogram roztworu wzorcowego związków karbonylowych przedstawiono na rysunku 2. 0

11 Rysunek 2. Przykładowy chromatogram roztworu wzorcowego związków karbonylowych 5.2 Oznaczanie metali i ich związków Do przeprowadzenia analizy ilościowej próbek metali i ich związków w środowisku pracy stosowano spektrofotometr absorpcji atomowej Spectra AA880 firmy Varian, z atomizacją w kuwecie grafitowej, wyposażony w lampy HDL do oznaczania ołowiu, chromu, niklu, kobaltu, arsenu, selenu, srebra. Parametry oznaczania metali ustawiono wg metody opisanej w PiMOŚP. Przykładowe parametry oznaczania wybranych metali podano w tabeli 2. Tabela 2. Przykładowe parametry oznaczania wybranych metali PARAMETR OŁÓW CHROM NIKIEL KOBALT Korekcja tła Analityczna długość fali Rodzaj lampy Metodą Zeemana 283,3 nm 357,9 nm 232,0 nm 242,5 nm Z katoda wnękowa HDL, do oznaczania ołowiu Z katoda wnękowa HDL, do oznaczania chromu Z katoda wnękowa HDL, do oznaczania niklu Prąd lampy 5 ma 7 ma 4mA 7 ma Szerokość szczeliny 0,5 nm 0,5 nm 0,2 nm 0,2 nm Temperatura/ czas etapu spopielania Temperatura/ czas etapu atomizacji Z katoda wnękowa HDL, do oznaczania kobaltu 400 O C/ 8 s 000 O C/ 8 s 800 O C/ 8 s 750 O C/ 8 s 200 O C/ 3 s 2600 O C/ 3,2 s 2400 O C/ 3, s 2300 O C/ 3 s

12 Parametry kuwety grafitowej Objętość dozowanej próbki Objętość całkowita analizowanej próbki Standardowa, pokrywana pirolitycznie 0 µl 20 µl 5.3 Oznaczanie benzenu Do oznaczania benzenu wykorzystano metodę chromatografii gazowej z detekcją plomieniowo-jonizacyjną. Oznaczanie substancji chemicznych zaadsorbowanych na węglu aktywnym przeprowadzono na chromatografie gazowym, warunki pracy chromatografu były następujące: kolumna kapilarna DB-5 MS, długości 60 m o średnicy wewnętrznej 0,32 mm usieciowana 5% difenylo 95% dimetylopolisiloksanem o grubości filmu 0,2 m. temperatura kolumny temperatura dozownika 60 o C 250 C temperatura detektora 280 C dzielnik próbki 0: strumień objętości helu przez kolumnę ml/min strumień objętości powietrza 300 ml/min strumień objętości wodoru 30 ml/min make up 25 ml/min 6 OPIS ZREALIZOWANYCH PRAC 6. Wyniki pomiarów na stanowiskach pracy Wyniki pomiarów na wybranych stanowiskach pracy zestawiono w postaci tabeli i przedstawiono w Załączniku. Wyniki pomiarów, opisy stanowisk pracy oraz wykonywanych czynności były podstawą do opracowania dla wybranych substancji 5 scenariuszy narażenia zawodowego. 6.2 Scenariusze narażenia Scenariusze narażenia zawodowego na substancje rakotwórcze/mutagenne opracowano na podstawie badań środowiska pracy, które zostały przeprowadzone na wytypowanych stanowiskach pracy w zakładach produkujących lub stosujących substancje chemiczne zaklasyfikowane jako rakotwórcze/mutagenne zgodnie z rozporządzeniem PE i Rady 272/2008 (CLP), dla których ustalone są wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) 2

13 lub DNEL. W I etapie pracy wybrano następujące substancje: arsen [ ], klasyfikacja rakotwórczości/mutagenności Carc. A (jako tritlenek arsenu) formaldehyd [ ], klasyfikacja rakotwórczości/mutagenności Carc. B (zm. Od.2.204) benzen [7-43-2] klasyfikacja rakotwórczości/mutagenności Carc. A pyły drewna twardego i mieszanego Badania obejmowały przeanalizowanie charakteru wykonywanych czynności, chronometrażu pracy, zebranie szczegółowych informacji dotyczących procesu technologicznego, stosowanych maszyn i urządzeń, warunków pracy m.in. wielkość pomieszczeń pracy, zastosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, a także zastosowanych środków organizacyjnych, przeprowadzenie pomiarów ilościowych na stanowiskach pracy. W II etapie projektu wykonano oznaczenia ilościowe stężeń na 30 stanowiskach pracy, które pogrupowano w scenariusze narażenia zawodowego na substancje rakotwórcze/mutagenne, kierując się kategorią rozpatrywanego procesu technologicznego: narażenie na arsen - operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji miedzi elektrolitycznej (obsługa wanien, przezbrajanie grup podkładowych, spustowy metali i żużla, wytapiacz metali nieżelaznych, operator indukcyjnego pieca anodowego suwnicowy, piecowy pieców obrotowo-wahadłowych) narażenie na formaldehyd - produkcja mebli (operator linii oklejającej) narażenie na benzen przemysł gumowy (wulkanizator, konfekcjonowanie opon) narażenie na pyły drewna produkcja mebli (operator szlifierki, montażysta, operator wiertarki, przecinanie i nacinanie płyty meblowej, operator frezarki). Szablon scenariusza narażenia oraz zasady postępowania przy opracowywaniu scenariuszy przedstawiono w sprawozdaniu z I etapu pracy. W tabeli 3 przedstawiono wykaz scenariuszy narażenia zawodowego wraz z przyporządkowaną kategorią procesu zgodnie z rodzajem zastosowanego modelu oraz zmierzone i oszacowane stężeniami w powietrzu środowiska pracy dla substancji o działaniu rakotwórczym. 3

14 Tabela 3. Porównanie zmierzonych i oszacowanych stężeń substancji o działaniu rakotwórczym w powietrzu środowiska pracy dla poszczególnych scenariuszy narażenia zawodowego z przyporządkowaną kategorią procesu zgodnie z rodzajem wybranego modelu (całość) Wybrany Substancja Scenariusz Zmierzone stężenie model i oszacowane stężenie Kategoria procesu Arsen Operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej (elektrolizerowy obiegu podkładkowego: codzienna obsługa wanien, przezbrajanie grup podkładowych itp.) 0,004 0,0009 0,000 0,007 0,007 0,0068 0,003 0,054 0,0023 0,0048 0,0050 0,0023 0,0028 0,003 0,0026 0,0023 0,0003 0,002 0,004 0,0022 0,030 0,0029 0,0023 MEASE 0,08 PROC25. Inne operacje wysokotemperaturowe z metalami Arsen Operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Spustowy metali i żużla I 0,0392 0,082 0,033 0,02 0,088 0,0244 0,024 0,042 0,027 0,038 0,0269 0,0049 0,003 0,0022 0,0072 0,0077 0,0036 0,0027 0,0054 0,007 0,004 0,045 MEASE 0,077 PROC22. Potencjalnie zamknięte operacje przetwarzania z minerałami/metalami w podwyższonej temperaturze. Warunki przemysłowe. Czynności wykonywane w hutach, piecach, rafineriach, piecach koksowniczych. Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłem i oparami. Znaczenie może mieć emisja środka bezpośrednio chłodzącego. 4

15 Arsen Operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Spustowy metali i żużla II 0,024 0,057 0,089 0,086 0,037 0,067 0,090 0,022 0,06 0,07 0,2 0,00 0,0086 0,0062 0,07 0,0094 0,049 0,037 0,09 0,0045 0,0046 0,0027 0,0025 0,0040 0,0059 0,0023 0,0048 0,063 0,058 0,004 0,006 0,0067 0,007 0,0059 MEASE 0,077 PROC22. Potencjalnie zamknięte operacje przetwarzania z minerałami/metalami w podwyższonej temperaturze. Warunki przemysłowe. Czynności wykonywane w hutach, piecach, rafineriach, piecach koksowniczych. Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłem i oparami. Znaczenie może mieć emisja środka bezpośrednio chłodzącego. Arsen Operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Wytapiacz metali nieżelaznych MEASE 0,077 PROC22. Potencjalnie zamknięte operacje przetwarzania z minerałami/metalami w podwyższonej temperaturze. Warunki przemysłowe. Czynności wykonywane w hutach, piecach, rafineriach, piecach koksowniczych. Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłem i oparami. Znaczenie może mieć emisja środka bezpośrednio chłodzącego. Arsen Operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Operator indukcyjnego pieca anodowego suwnicowy 0,00 0,0023 0,0086 0,0045 0,0034 MEASE 0,077 PROC22. Potencjalnie zamknięte operacje przetwarzania z minerałami/metalami w podwyższonej temperaturze. Warunki przemysłowe. Czynności wykonywane w hutach, piecach, rafineriach, piecach koksowniczych. Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłem i oparami. Znaczenie może mieć emisja środka bezpośrednio chłodzącego. PROC22. Potencjalnie zamknięte operacje przetwarzania z minerałami/metalami w podwyższonej temperaturze. Warunki przemysłowe. Czynności wykonywane w hutach, piecach, rafineriach, piecach koksowniczych. Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłem i oparami. Znaczenie może mieć emisja środka Arsen Operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Rafiniarz metali nieżelaznych 0,0340 0,0275 0,0367 0,023 0,0220 0,0367 0,0252 0,0280 0,073 0,048 0,0282 MEASE 0,077 5

16 0,07 0,038 bezpośrednio chłodzącego. Arsen Operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Piecowy pieców obrotowowahadłowych 0,0274 0,0522 0,034 0,047 0,086 0,043 0,006 0,0359 0,054 0,0386 0,052 0,05 0,0288 0,0297 0,0067 0,032 0,0209 0,0075 0,0287 0,077 MEASE 0,077 PROC22. Potencjalnie zamknięte operacje przetwarzania z minerałami/metalami w podwyższonej temperaturze. Warunki przemysłowe. Czynności wykonywane w hutach, piecach, rafineriach, piecach koksowniczych. Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłem i oparami. Znaczenie może mieć emisja środka bezpośrednio chłodzącego. Formaldehyd Produkcja mebli. Operator linii oklejającej (wyciąg włączony). 0,004 0,0 0,003 0,002 ECETOC TRA 0,94 PROC6. Operacje kalandrowania. Przetwarzanie matrycy produktu, kalandrowanie dużych, odsłoniętych powierzchni w podwyższonej temperaturze. Formaldehyd Produkcja mebli. Operator linii oklejającej (wyciąg wyłączony). 0,5 0,8 0,7 0,6 0,6 0,7 ECETOC TRA 9,4 PROC6. Operacje kalandrowania. Przetwarzanie matrycy produktu, kalandrowanie dużych, odsłoniętych powierzchni w podwyższonej temperaturze. Benzen Przemysł gumowy. Wulkanizator,2 ECETOC TRA 24,4 PROC4. Wytwarzanie preparatów lub wyrobów poprzez tabletkowanie, prasowanie, wyciskanie, granulowanie. Przetwarzanie preparatów i/lub substancji (płynnych lub stałych) w preparaty lub wyroby. Substancje będące częścią matrycy chemicznej mogą być narażone na warunki wysokoenergetyczne (ciepło, energia mechaniczna). Narażenie jest przede wszystkim związane z substancjami lotnymi i/lub powstałymi oparami; może również powstać pył. Benzen Przemysł gumowy. Konfekcjonowanie opon 0,22 0, 0,4 0,5 ECETOC TRA 8,79 PROC8b. Przenoszenie substancji lub preparatu (załadunek/rozładunek) do/z naczyń/dużych pojemników w pomieszczeniach przeznaczonych do tego celu. Pobieranie próbek, ładowanie, napełnianie, przenoszenie, przesypywanie, workowanie w pomieszczeniach przeznaczonych do tego celu. Należy 6

17 oczekiwać narażenia związanego z pyłami, oparami, aerozolami lub wyciekami oraz czyszczeniem urządzeń. Pyły drewna Produkcja mebli. Operator szlifierki 8,46 7,83 3,24 6,54 Stoffenmanger 45 Mechaniczne szlifowanie drewna np: szczotki ścierne, taśma szlifierska, szlifierka pozioma, szlifierka ręczna Pyły drewna Produkcja mebli. Montażysta (wiercenie) 4,46 5,50,45 5,00 Stoffenmanger 5 Mechaniczna obróbka drewna przy użyciu niewielkiej siły prowadząca do narażenia na mniejszą ilość pyłu np: wiercenie, wiercenie kolumnowe, dłutowanie, wiercenie otworów pod kołki, śruby oporowe, formierka Pyły drewna Produkcja mebli. Operator wiertarki 6,2 4,58 4,24 5,2 2,7,75,87,92 Stoffenmanger 7 Mechaniczna obróbka drewna przy użyciu niewielkiej siły prowadząca do narażenia na mniejszą ilość pyłu np: wiercenie, wiercenie kolumnowe, dłutowanie, wiercenie otworów pod kołki, śruby oporowe, formierka Pyły drewna Produkcja mebli. Przecinanie, nacinanie płyty meblowej 7,9 4,2 8,74 7,58 5,92 3,9 3,08 4,7 Stoffenmanger 7,5 Mechaniczna obróbka drewna prowadząca do narażenia na drobny pył np: frezarka dolnowrzecionowa, dłutownica łańcuszkowa, maszyny CNC, ruter wertykalny, czopiarka, tokarka lub obcinarka, piła stołowa, piła taśmowa, piła wzdłużna, piła tarczowa, piła ukosowa Pyły drewna Produkcja mebli. Operator frezarki 3,67 3,50 2,67 3,04 Stoffenmanger 4,6 Mechaniczna obróbka drewna prowadząca do narażenia na drobny pył np: frezarka dolnowrzecionowa, dłutownica łańcuszkowa, maszyny CNC, ruter wertykalny, czopiarka, tokarka lub obcinarka, piła stołowa, piła taśmowa, piła wzdłużna, piła tarczowa, piła ukosowa Tabela 4. Kategorie procesu modelu Stoffenmanager dla pyłów drewna.mechaniczne szlifowanie drewna 2. Mechaniczna obróbka drewna prowadząca do narażenia na drobny pył 3. Mechaniczna obróbka drewna prowadząca do narażenia na gruby pył lub płatki Ciała : drewno 4. Ręczne szlifowanie drewna Szlifowanie ręczne Np: szczotki ścierne, taśma szlifierska, szlifierka pozioma, szlifierka ręczna Np: frezarka dolnowrzecionowa, dłutownica łańcuszkowa, maszyny CNC, ruter wertykalny, czopiarka, tokarka lub obcinarka, piła stołowa, piła taśmowa, piła wzdłużna, piła tarczowa, piła ukosowa Np: strugarka grubościówka, strugarka powierzchni, dłutownica, frezarka do wczepów płetwiastych, piła łańcuchowa, rozdrabniarka 7

18 5. Mechaniczna obróbka drewna przy użyciu niewielkiej siły prowadząca do narażenia na mniejszą ilość pyłu Wiercenie, wiercenie kolumnowe, dłutowanie, wiercenie otworów pod kołki, śruby oporowe, formierka 6. Inne ręczne prace Ręczne piłowanie, heblowanie, wiercenie, wyrzynarka, pilarka szablasta 8

19 Procesy wysokotemperaturowe W przypadku benzenu, szacowanie narażenia w procesach wysokotemperaturowych jest możliwe dzięki wykorzystaniu krzywej zależności między prężnością par a temperaturą zamieszczonej na Ryc.. W przypadku substancji wysokolotnych (o prężności par > 0 kpa) szacowanie narażenia procesach wysokotemperaturowych jest możliwe bez konieczności podawania prężności pary w temperaturze procesu. Wynika to z faktu, że model ECETOC TRA szacuje najwyższe pasmo narażenia właśnie dla substancji o prężności par > 0 kpa. Dlatego mozliwe było oszacowanie narażenia na formaldehyd w trakcie oklejania na gorąco przy produkcji mebli. Ryc. Zależność prężności pary od temperatury dla benzenu (za Wikipedia 9

20 Scenariusz narażenia w hutnictwie: Produkcja wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Elektrolizerowy obiegu podkładkowego.. Nazwa i opis czynności Operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej (elektrolizerowy obiegu podkładkowego: codzienna obsługa wanien, przezbrajanie grup podkładowych itp.) 2. Nazwa substancji modelowanej Arsen [ ] 3. Właściwości fizykochemiczne: masa cząsteczkowa: 74,9 prężność pary: nie dotyczy temperatura topnienia: 64ºC (temp. sublimacji) rozpuszczalność w wodzie: nierozpuszczalny 4. Czas trwania czynności ok. 4 h < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: > 64ºC (> temp. wrzenia As) 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie ok. % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 0,004 0,0009 0,000 0,007 0,007 0,

21 0,003 0,054 0,0023 0,0048 0,0050 0,0023 0,0028 0,003 0,0026 0,0023 0,0003 0,002 0,004 0,0022 0,030 0,0029 0,0023. Kategoria procesu PROC PROC25. Inne operacje wysokotemperaturowe z metalami. 2. Wybór modelu i obliczenia MEASE 2

22 MEASE.02.0 Exposure Assessment Tool For Metals And Inorganic Substances 2009, 200 EBRC Consulting GmbH D. Vetter Hannover, Germany Substance characteristics Model parameters R Exposure modifier Molecular weight (g/mol) 74, Melting point ( C) C Vapour pressure (Pa) Physical form 0 Medium fugacity (temperature based) Content in preparation (including alloys) 0% Operational conditions (OC) Model parameters R Exposure modifier Process category --- Process temperature ( C) C Scale of operation Industrial use Duration of exposure (minutes) 00% OCs used for dermal exposure assessment Model parameters R Exposure modifier Pattern of use Pattern of exposure control Contact level Medium dermal exposure potential Low dermal exposure potential Low/medium dermal exposure potential Risk management measures (RMM) Model parameters R Exposure modifier Implemented RMMs 8% (as reflected in RMM efficiency based on reduction factor above) Respiratory protective equipment (RPE) 00% Use of gloves 0% Exposure estimate Dermal exposure estimate Exposed skin area Total dermal loading Inhalation exposure estimate Exposure estimate 0,005 µg/cm²/day 980 cm² 0,0 mg/day 0,08 mg/m³ 22

23 Scenariusz narażenia w hutnictwie: Produkcja wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Spustowy metali i żużla I 2. Nazwa i opis czynności Operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Spustowy metali i żużla I 2. Nazwa substancji modelowanej Arsen [ ] 3. Właściwości fizykochemiczne: masa cząsteczkowa: 74,9 prężność pary: nie dotyczy temperatura topnienia: 64ºC (temp. sublimacji) rozpuszczalność w wodzie: nierozpuszczalny 4. Czas trwania czynności ok. 4 h < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: > 64ºC (> temp. wrzenia As) 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie ok. % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 0,0392 0,082 0,033 0,02 0,088 0,

24 0,024 0,042 0,027 0,038 0,0269 0,0049 0,003 0,0022 0,0072 0,0077 0,0036 0,0027 0,0054 0,007 0,004 0,045. Kategoria procesu PROC PROC22. Potencjalnie zamknięte operacje przetwarzania z minerałami/metalami w podwyższonej temperaturze. Warunki przemysłowe. Czynności wykonywane w hutach, piecach, rafineriach, piecach koksowniczych.należy oczekiwać narażenia związanego z pyłem i oparami. Znaczenie może mieć emisja środka bezpośrednio chłodzącego. 2. Wybór modelu i obliczenia MEASE 24

25 MEASE.02.0 Exposure Assessment Tool For Metals And Inorganic Substances 2009, 200 EBRC Consulting GmbH D. Vetter Hannover, Germany Substance characteristics Model parameters R Exposure modifier Molecular weight (g/mol) 74, Melting point ( C) C Vapour pressure (Pa) Physical form 0 Medium fugacity (temperature based) Content in preparation (including alloys) 0% Operational conditions (OC) Model parameters R Exposure modifier Process category --- Process temperature ( C) C Scale of operation Industrial use Duration of exposure (minutes) 00% OCs used for dermal exposure assessment Model parameters R Exposure modifier Pattern of use High dermal exposure potential Pattern of exposure control High dermal exposure potential Contact level High dermal exposure potential Risk management measures (RMM) Model parameters R Exposure modifier Implemented RMMs 22% (as reflected in reduction factor RMM efficiency based on above) Respiratory protective equipment (RPE) 00% Use of gloves 00% Exposure estimate Dermal exposure estimate Exposed skin area Total dermal loading Inhalation exposure estimate Exposure estimate 50 µg/cm²/day 980 cm² 99 mg/day 0,077 mg/m³ 25

26 Scenariusz narażenia w hutnictwie: Produkcja wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Spustowy metali i żużla II 3. Nazwa i opis czynności Operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Spustowy metali i żużla II 2. Nazwa substancji modelowanej Arsen [ ] 3. Właściwości fizykochemiczne: masa cząsteczkowa: 74,9 prężność pary: nie dotyczy temperatura topnienia: 64ºC (temp. sublimacji) rozpuszczalność w wodzie: nierozpuszczalny 4. Czas trwania czynności ok. 4 h < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: > 64ºC (> temp. wrzenia As) 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie ok. % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 0,024 0,057 0,089 0,086 0,037 0,067 26

27 0,090 0,022 0,06 0,07 0,2 0,00 0,0086 0,0062. Kategoria procesu PROC PROC22. Potencjalnie zamknięte operacje przetwarzania z minerałami/metalami w podwyższonej temperaturze. Warunki przemysłowe. Czynności wykonywane w hutach, piecach, rafineriach, piecach koksowniczych. Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłem i oparami. Znaczenie może mieć emisja środka bezpośrednio chłodzącego. 2. Wybór modelu i obliczenia MEASE 27

29 Scenariusz narażenia w hutnictwie: Produkcja wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Wytapiacz metali nieżelaznych 4. Nazwa i opis czynności Operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Wytapiacz metali nieżelaznych. 2. Nazwa substancji modelowanej Arsen [ ] 3. Właściwości fizykochemiczne: masa cząsteczkowa: 74,9 prężność pary: nie dotyczy temperatura topnienia: 64ºC (temp. sublimacji) rozpuszczalność w wodzie: nierozpuszczalny 4. Czas trwania czynności ok. 4 h < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: > 64ºC (> temp. wrzenia As) 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie ok. % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 0,07 0,0094 0,049 0,037 0,09 0,

30 0,0046 0,0027 0,0025 0,0040 0,0059 0,0023 0,0048 0,063 0,058 0,004 0,006 0,0067 0,007 0,0059. Kategoria procesu PROC PROC22. Potencjalnie zamknięte operacje przetwarzania z minerałami/metalami w podwyższonej temperaturze. Warunki przemysłowe. Czynności wykonywane w hutach, piecach, rafineriach, piecach koksowniczych. Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłem i oparami. Znaczenie może mieć emisja środka bezpośrednio chłodzącego. 2. Wybór modelu i obliczenia MEASE 30

32 Scenariusz narażenia w hutnictwie: Produkcja wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Operator indukcyjnego pieca anodowego - suwnicowy 5. Nazwa i opis czynności Operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Operator indukcyjnego pieca anodowego suwnicowy. 2. Nazwa substancji modelowanej Arsen [ ] 3. Właściwości fizykochemiczne: masa cząsteczkowa: 74,9 prężność pary: nie dotyczy temperatura topnienia: 64ºC (temp. sublimacji) rozpuszczalność w wodzie: nierozpuszczalny 4. Czas trwania czynności ok. 4 h < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: > 64ºC (> temp. wrzenia As) 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie ok. % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 0,00 0,0023 0,0086 0,0045 0,

33 . Kategoria procesu PROC PROC22. Potencjalnie zamknięte operacje przetwarzania z minerałami/metalami w podwyższonej temperaturze. Warunki przemysłowe. Czynności wykonywane w hutach, piecach, rafineriach, piecach koksowniczych. Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłem i oparami. Znaczenie może mieć emisja środka bezpośrednio chłodzącego. 2. Wybór modelu i obliczenia MEASE 33

35 Scenariusz narażenia w hutnictwie: Produkcja wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Rafiniarz metali nieżelaznych 6. Nazwa i opis czynności Operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Rafiniarz metali nieżelaznych. 2. Nazwa substancji modelowanej Arsen [ ] 3. Właściwości fizykochemiczne: masa cząsteczkowa: 74,9 prężność pary: nie dotyczy temperatura topnienia: 64ºC (temp. sublimacji) rozpuszczalność w wodzie: nierozpuszczalny 4. Czas trwania czynności ok. 4 h < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: > 64ºC (> temp. wrzenia As) 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie ok. % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 0,0340 0,0275 0,0367 0,023 0,0220 0,

36 0,0252 0,0280 0,073 0,048 0,0282 0,07 0,038. Kategoria procesu PROC PROC22. Potencjalnie zamknięte operacje przetwarzania z minerałami/metalami w podwyższonej temperaturze. Warunki przemysłowe. Czynności wykonywane w hutach, piecach, rafineriach, piecach koksowniczych. Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłem i oparami. Znaczenie może mieć emisja środka bezpośrednio chłodzącego. 2. Wybór modelu i obliczenia MEASE 36

38 Scenariusz narażenia w hutnictwie: Produkcja wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Piecowy pieców obrotowo - wahadłowych 7. Nazwa i opis czynności Operacje wysokotemperaturowe z metalami przy produkcji wyrobów z miedzi elektrolitycznej. Piecowy pieców obrotowo-wahadłowych 2. Nazwa substancji modelowanej Arsen [ ] 3. Właściwości fizykochemiczne: masa cząsteczkowa: 74,9 prężność pary: nie dotyczy temperatura topnienia: 64ºC (temp. sublimacji) rozpuszczalność w wodzie: nierozpuszczalny 4. Czas trwania czynności ok. 4 h < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: > 64ºC (> temp. wrzenia As) 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie ok. % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 0,0274 0,0522 0,034 0,047 0,086 0,043 38

39 0,006 0,0359 0,054 0,0386 0,052 0,05 0,0288 0,0297 0,0067 0,032 0,0209 0,0075 0,0287 0,077. Kategoria procesu PROC PROC22. Potencjalnie zamknięte operacje przetwarzania z minerałami/metalami w podwyższonej temperaturze. Warunki przemysłowe. Czynności wykonywane w hutach, piecach, rafineriach, piecach koksowniczych. Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłem i oparami. Znaczenie może mieć emisja środka bezpośrednio chłodzącego. 2. Wybór modelu i obliczenia MEASE 39

41 Scenariusz narażenia Produkcja mebli. Operator linii oklejającej (wyciąg włączony).. Nazwa i opis czynności Produkcja mebli. Operator linii oklejającej (wyciąg włączony). 2. Nazwa substancji modelowanej Formaldehyd [ ] 3. Właściwości fizykochemiczne: masa cząsteczkowa: 30,03 prężność pary: 576 hpa temperatura topnienia: -92ºC rozpuszczalność w wodzie: nieograniczona 4. Czas trwania czynności 280 min < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: > 80 ºC 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie < % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 0,004 0,0 0,003 0,002. Kategoria procesu PROC 4

42 PROC6. Operacje kalandrowania. Przetwarzanie matrycy produktu, kalandrowanie dużych, odsłoniętych powierzchni w podwyższonej temperaturze. 2. Wybór modelu i obliczenia: ECETOC TRA ver. 3.. Physical-chemical properties - minimum input for Human Health and Environmental Assessment Molecular weight 30,02 g.mol - Vapour pressure 5,8E+05 Pa conversio (Pa OR hpa) n VP of volatiles (Pa) at process Type of temperatu Use of setting re ventilation? Process Category (PROC) PROC 6 industrial No Long-term Inhalative Exposure Estimate (mg/m3) 9,38E-0 Short-term Inhalative Exposure Estimate (mg/m3) 3,75E+00 Is substance a solid? (yes/no) Duration of activity [hours/day] >4 hours (default) Indoors with LEV and enhanced general ventilation Use of respiratory protection and, if so, minimum efficiency? No <%% Substance in preparation? 42

43 Scenariusz narażenia Produkcja mebli. Operator linii oklejającej (wyciąg włączony). 2. Nazwa i opis czynności Produkcja mebli. Operator linii oklejającej (wyciąg włączony). 2. Nazwa substancji modelowanej Formaldehyd [ ] 3. Właściwości fizykochemiczne: masa cząsteczkowa: 30,03 prężność pary: 576 hpa temperatura topnienia: -92ºC rozpuszczalność w wodzie: nieograniczona 4. Czas trwania czynności >4 h < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: > 80 ºC 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie < 0.7% 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 0,5 0,8 0,7 0,6 0,6 0,7. Kategoria procesu PROC 43

44 PROC6. Operacje kalandrowania. Przetwarzanie matrycy produktu, kalandrowanie dużych, odsłoniętych powierzchni w podwyższonej temperaturze. 2. Wybór modelu i obliczenia: ECETOC TRA ver. 3.. Physical-chemical properties - minimum input for Human Health and Environmental Assessment Molecular weight 30,02 g.mol - Vapour pressure (Pa OR 5,8E+05 Pa hpa) conversion VP of volatiles (Pa) Type of at process Use of setting temperature ventilation? Process Category (PROC) Is substance a solid? (yes/no) Duration of activity [hours/day] PROC 6 industrial No >4 hours (default) Long-term Inhalative Exposure Estimate (mg/m3) 9,38E-00 Short-term Inhalative Exposure Estimate (mg/m3) 3,75E+0 Indoors with enhanced general ventilation Use of respiratory protection and, if so, minimum efficiency? No <% Substance in preparation? 44

45 . Nazwa i opis czynności Przemysł gumowy. Wulkanizator. Scenariusz narażenia Przemysł gumowy. Wulkanizator 2. Nazwa substancji modelowanej Benzen [7-43-2] 3. Właściwości fizykochemiczne: masa cząsteczkowa: 78, prężność pary: 0 hpa temperatura topnienia: 5,5 ºC rozpuszczalność w wodzie: nieograniczona 4. Czas trwania czynności 8 h < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: 50 ºC 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie < % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ),2. Kategoria procesu PROC 45

46 PROC4. Wytwarzanie preparatów lub wyrobów poprzez tabletkowanie, prasowanie, wyciskanie, granulowanie. Przetwarzanie preparatów i/lub substancji (płynnych lub stałych) w preparaty lub wyroby. Substancje będące częścią matrycy chemicznej mogą być narażone na warunki wysokoenergetyczne (ciepło, energia mechaniczna). Narażenie jest przede wszystkim związane z substancjami lotnymi i/lub powstałymi oparami; może również powstać pył. 2. Wybór modelu i obliczenia: ECETOC TRA ver. 3.. Physical-chemical properties - minimum input for Human Health and Environmental Assessment Molecular weight 78, g.mol - Vapour pressure (Pa OR 0 hpa hpa) conversion VP of volatiles (Pa) Type of at process Use of setting temperature ventilation? Process Category (PROC) Is substance a solid? (yes/no) Duration of activity [hours/day] PROC 4 industrial No >4 hours (default) Long-term Inhalative Exposure Estimate (mg/m3) 2,44E+0 Short-term Inhalative Exposure Estimate (mg/m3) 9,76E+0 Indoors with enhanced general ventilation Use of respiratory protection and, if so, minimum efficiency? No <% Substance in preparation? 46

47 . Nazwa i opis czynności Scenariusz narażenia Przemysł gumowy. Konfekcja opon Przemysł gumowy. Konfekcjonowanie opon 2. Nazwa substancji modelowanej Benzen [7-43-2] 3. Właściwości fizykochemiczne: masa cząsteczkowa: 78, prężność pary: 0 hpa temperatura topnienia: 5,5 ºC rozpuszczalność w wodzie: nieograniczona 4. Czas trwania czynności do 4 h < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: 50 ºC 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie < % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 0,22 0, 0,4 0,5. Kategoria procesu PROC 47

48 PROC4. Wytwarzanie preparatów lub wyrobów poprzez tabletkowanie, prasowanie, wyciskanie, granulowanie. Przetwarzanie preparatów i/lub substancji (płynnych lub stałych) w preparaty lub wyroby. Substancje będące częścią matrycy chemicznej mogą być narażone na warunki wysokoenergetyczne (ciepło, energia mechaniczna). Narażenie jest przede wszystkim związane z substancjami lotnymi i/lub powstałymi oparami; może również powstać pył. 2. Wybór modelu i obliczenia: ECETOC TRA ver. 3.. Physical-chemical properties - minimum input for Human Health and Environmental Assessment Molecular weight 78, g.mol - Vapour pressure (Pa OR 0 hpa hpa) conversion VP of volatiles (Pa) Type of at process Use of setting temperature ventilation? Process Category (PROC) Is substance a solid? (yes/no) Duration of activity [hours/day] PROC 4 industrial No -4 hours Long-term Inhalative Exposure Estimate (mg/m3) 8,79E+00 Short-term Inhalative Exposure Estimate (mg/m3) 5,86+0 Indoors with enhanced general ventilation Use of respiratory protection and, if so, minimum efficiency? No <% Substance in preparation? 48

49 2. Nazwa i opis czynności Scenariusz narażenia Produkcja mebli. Operator szlifierki Produkcja mebli. Operator szlifierki. Obróbka bryły 2. Nazwa substancji modelowanej Drewno 3. Właściwości fizykochemiczne: n.d. 4. Czas trwania czynności 320 min < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: pokojowa 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie 00 % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 8,46 7,83 3,24 6,54. Kategoria procesu PROC Mechaniczne szlifowanie drewna np: szczotki ścierne, taśma szlifierska, szlifierka pozioma, szlifierka ręczna 2. Wybór modelu i obliczenia: Stoffenmanager 49

50 50

51 Scenariusz narażenia Produkcja mebli. Montażysta 3. Nazwa i opis czynności Produkcja mebli. Montażysta. Obróbka bryły 2. Nazwa substancji modelowanej Drewno 3. Właściwości fizykochemiczne: n.d. 4. Czas trwania czynności 60 min < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: pokojowa 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie 00 % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 4,46 5,50,45 5,00. Kategoria procesu PROC Mechaniczna obróbka drewna prowadząca do narażenia na drobny pył np: frezarka dolnowrzecionowa, dłutownica łańcuszkowa, maszyny CNC, ruter wertykalny, czopiarka, tokarka lub obcinarka, piła stołowa, piła taśmowa, piła wzdłużna, piła tarczowa, piła ukosowa 2. Wybór modelu i obliczenia: Stoffenmanager 5

52 52

53 4. Nazwa i opis czynności Scenariusz narażenia Produkcja mebli. Operator wiertarki Produkcja mebli. Operator wiertarki. Obróbka bryły 2. Nazwa substancji modelowanej Drewno 3. Właściwości fizykochemiczne: n.d. 4. Czas trwania czynności 300 min < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: pokojowa 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie 00 % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 6,2 4,58 4,24 5,2 2,7,75,87,92. Kategoria procesu PROC Mechaniczna obróbka drewna prowadząca do narażenia na drobny pył np: frezarka dolnowrzecionowa, dłutownica łańcuszkowa, maszyny CNC, ruter wertykalny, czopiarka, tokarka lub obcinarka, piła stołowa, piła taśmowa, piła wzdłużna, piła tarczowa, piła ukosowa 53

54 2. Wybór modelu i obliczenia: Stoffenmanager 54

55 5. Nazwa i opis czynności Scenariusz narażenia Produkcja mebli. Przycinanie, nacinanie płyty meblowej Produkcja mebli. Przycinanie, nacinanie płyty meblowej. Obróbka bryły 2. Nazwa substancji modelowanej Drewno. 3. Właściwości fizykochemiczne: n.d. 4. Czas trwania czynności 360 min < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: pokojowa 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie 00 % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 7,9 4,2 8,74 7,58 5,92 3,9 3,08 4,7. Kategoria procesu PROC Mechaniczna obróbka drewna prowadząca do narażenia na drobny pył np: frezarka dolnowrzecionowa, dłutownica łańcuszkowa, maszyny CNC, ruter wertykalny, czopiarka, tokarka lub obcinarka, piła stołowa, piła taśmowa, piła wzdłużna, piła tarczowa, piła ukosowa 55

57 6. Nazwa i opis czynności Produkcja mebli. Operator frezarki. Obróbka bryły 2. Nazwa substancji modelowanej Drewno 3. Właściwości fizykochemiczne: n.d. 4. Czas trwania czynności 300 min < 5 min 5 min - h h 4h >4h 5. Temperatura procesu: Scenariusz narażenia Produkcja mebli. Operator frezarki pokojowa 6. Typ wentylacji operacja wykonywana na zewnątrz budynku sprawna wentylacja ogólna wentylacja mechaniczna LEV LEV + sprawna wentylacja ogólna 7. Środki ochrony dróg oddechowych tak nie 8. Wydajność środków ochrony dróg oddechowych 90 % 95 % 9. Zawartość substancji w preparacie 00 % 0. Narażenie (Zmierzone stężenie ) 3,67 3,50 2,67 3,04. Kategoria procesu PROC Mechaniczna obróbka drewna prowadząca do narażenia na drobny pył np: frezarka dolnowrzecionowa, dłutownica łańcuszkowa, maszyny CNC, ruter wertykalny, czopiarka, tokarka lub obcinarka, piła stołowa, piła taśmowa, piła wzdłużna, piła tarczowa, piła ukosowa 57

59 6.3 Walidacja wybranych modeli do oceny narażenia W celu przeanalizowania jakości korelacji między zmierzonymi i oszacowanymi stężeniami wyznaczono współczynnik korelacji Pearsona (r) pomiędzy zlogarytmowanymi wartościami pochodzącymi z pomiarów a zlogarytmowanymi wartościami obliczonymi na podstawie modelu. W celu przeanalizowania dopasowania modelu do danych empirycznych wyznaczono współczynnik determinacji (r 2 ) pomiędzy zlogarytmowanymi wartościami pochodzącymi z pomiarów a zlogarytmowanymi wartościami obliczonymi na podstawie modelu. Współczynnik korelacji i determinacji wyznaczono za pomocą programu Excel 200. Korelację bardzo dużą (zależność bardzo dużą) oznacza współczynnik korelacji większy od 0,8. Hipotezę o istotności współczynnika korelacji przetestowano za pomocą testu dla istotności współczynnika Pearsona. Dokładne dopasowanie modelu do danych uzyskuje się w momencie, gdy współczynnik determinacji przyjmuje wartość. Oznacza to, że wartości stężeń oszacowanych za pomocą modelu są równe wartościom stężeń pochodzącym z pomiarów. Przyjęto, że wartość współczynnika determinacji równa lub większa 0,5 oznacza, że model jest zadowalająco dopasowany do danych empirycznych. Hipotezę o istotności współczynnika determinacji przetestowałam za pomocą testu F - Snedecora. 0 mease R 2 = 0,3697 Liniowy (linia poprawna) - Liniowy (0xwięcej) Liniowy (0xmniej) log(oszacowane) -2 Liniowy (mease) log(zmierzone) -2-0 Ryc. 2. Porównanie średnich stężeń zmierzonych i oszacowanych za pomocą modelu MEASE dla stopów w procesach metarulgicznych (kadm i arsen) (r=0,6, p<0,00, n=5) 59

60 2 stoffenmanager R 2 = 0,805 Liniowy (linia poprawna) Liniowy (0xwięcej) 0 Liniowy (0xmniej) log(oszacowane) - Liniowy (stoffenmanager) log(zmierzone) 0 2 Ryc. 3. Porównanie średnich stężeń zmierzonych i oszacowanych za pomocą modeli dla pyłów (drewno, 4,4 -Metylenodianilina, 2,2 -Dichloro-4,4 -metylenodianilina) (r=0,9, p<0,00, n=32) 2 R 2 = 0,6422 ECETOC Liniowy (linia poprawna) 0 Liniowy (0xwięcej) Liniowy (0xmniej) log(oszacowane) - Liniowy (ECETOC) log(zmierzone) 0 Ryc. 4. Porównanie średnich stężeń zmierzonych i oszacowanych za pomocą modelu ECETOC TRA dla substancji lotnych (benzen i formaldehyd) (r=0,8, p<0,00, n=9) 60

61 2 R 2 = 0,9339 ECETOC Liniowy (linia poprawna) 0 Liniowy (0xwięcej) Liniowy (0xmniej) log(oszacowane) - Liniowy (ECETOC) log(zmierzone) 0 Ryc. 5. Porównanie średnich stężeń zmierzonych i oszacowanych za pomocą modelu ECETOC TRA dla substancji lotnych w procesach wysokotemperaturowych (benzen i formaldehyd) (r=0,97, p<0,00, n=3) Z przeprowadzonej analizy wynika, że zastosowane modele właściwie odwzorowują badane sytuacje. Na wykresach widać, że prawie wszystkie oszacowane wartości narażenia były wyższe od wartości zmierzonych (znajdują się powyżej linii poprawnej). W przypadku substancji lotnych modele przeszacowały narażenie ponad 0-krotnie w większości przypadków. W przypadku zastosowania modeli do szacowania narażenia na kadm i arsen w procesach wysokotemperaturowych częściowo model MEASE oszacował narażenie właściwie (przeszacował narażenie, ale nie więcej niż 0-krotnie) a częściowo znacznie przeszacował narażenia (ponad 0-krotnie). Przy zastosowaniu tego modelu należy wziąć pod uwagę, że narażenie może być znacznie przeszacowane. W przypadku pyłów model Stoffenmanager właściwie oszacował narażenie na pyły drewna (przeszacował narażenie, ale nie więcej niż 0-krotnie). 6

62 6.4 Algorytm zdefiniowanych czynności do oceny narażenia inhalacyjnego na substancje rakotwórcze lub mutagenne w środowisku pracy Na podstawie uzyskanych wyników badań, a także wcześniejszych prac w tym zakresie [0-2, 4-6] opracowano algorytm zdefiniowanych czynności do oceny narażenia inhalacyjnego na substancje rakotwórcze lub mutagenne w środowisku pracy, którego informatyczna wersja została umieszczona w Bazie wiedzy ChemPył internetowym CIOP-PIB. w serwisie Algorytm (Ryc.6) powinien ułatwić, a w wielu przypadkach umożliwić identyfikowanie zagrożeń związanych z występowaniem substancji rakotwórczych/mutagennych w środowisku pracy, przede wszystkim w mikro, małych i średnich zakładach. Korzystanie z tego algorytmu dostarczy prawidłowych danych do prowadzenia rejestrów prac wykonywanych w kontakcie z substancjami i ich mieszaninami o działaniu rakotwórczym/mutagennym, które są przekazywane właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy [2], co powinno przyczynić się do uzyskiwania bardziej wiarygodnych wyników dotyczących zawodowego narażenia w Polsce na czynniki rakotwórcze/mutagenne, a także statystyk dotyczących chorób zawodowych i śmiertelności powodowanej tymi niebezpiecznymi czynnikami. Wyniki szacowania poziomu narażenia na rakotwórcze/mutagenne substancje chemiczne i ich mieszaniny uzyskiwane dzięki zastosowaniu tego algorytmu w praktyce dadzą podstawę pracodawcom do podejmowania odpowiednich działań (np. wybór właściwych środków ograniczania ryzyka, indywidualnego wyposażenia ochronnego) w celu zminimalizowania ryzyka zawodowego, co w efekcie końcowym przyczyni się do zmniejszenia liczby zawodowych chorób nowotworowych i śmiertelności z ich powodu, zmniejszenia kosztów leczenia, a także do wydłużenia aktywności zawodowej pracowników mających kontakt z substancjami rakotwórczymi/mutagennymi w pracy. Aby ułatwić zainteresowanym pracodawcom i pracownikom zarządzającym bezpieczeństwem i higiena pracy w zakładach, w których występują substancje rakotwórcze/mutagenne została opracowana instrukcja do posługiwania się tym algorytmem i modelami ECETOC TRA, MEASE i Stoffenmanager, podana w rozdziale 8. 62

63 Ryc. 6. Diagram postępowania przy wyborze modelu do szacowania ryzyka 63

64 7 PRZEWODNIK Z PROCEDURĄ BEZPOMIAROWEJ OCENY POZIOMU STĘŻEŃ RAKOTWÓRCZYCH/MUTAGENNYCH W POWIETRZU NA STANOWISKACH PRACY I ODPOWIEDNIEGO DOBORU DO ZAGROŻEŃ ŚRODKÓW OCHRONY ZBIOROWEJ I INDYWIDUALNEJ ORAZ ŚRODKÓW ORGANIZCYJNYCH 7. Procedura postępowania podczas bezpomiarowej oceny poziomu stężeń rakotwórczych/mutagennych w powietrzu na stanowiskach pracy W celu przeprowadzenia oszacowania narażenia na substancje rakotwórcze/mutagenne należy wejść na stronę Bazy CHEMPYŁ w zakładkę Niebezpieczne Substancje Chemiczne Następnie z lewego panelu wybrać Bezpomiarowe metody oceny narażenia i ryzyka zawodowego - Substancje rakotwórcze i mutagenne oraz rozwinąć Dane do oceny narażenia 64

65 Pojawi się okno aplikacji na którym zamieszczone sa linki do stron internetowych z bezpomiarowymi metodami szacowania narażenia oraz w postaci pliku pdf w języku polskim intrukcje postępowania w danym modelu. 65

66 W okno Nazwa substancji chemicznej lub numer CAS należy wpisać Nr CAS szukanej substancji np lub podać jej nazwę, ale w tym przypadku wyświetlą się wszystkie substancje rakotwórcze/mutagenne w nazwie których występuje wpisana przez nas - czyli w tym przypadku benzen i po nr CAS należy wybrać tą która nas interesuje Po wciśnięciu ikony + znajdującej się z lewej strony nr CAS rozwinie się tabela z informacjami o danej substancji rakotwórczej//mutagennej: Klasyfikacja CLP Oznakowanie Właściwości fizykochemiczne Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń Szacowanie narażenia 66

67 67

68 W zakładce SZACOWNIE NARAŻENIA pojawi się pytanie : Jaka jest ilość posiadanych informacji dotyczących warunków operacyjnych i środków kontroli ryzyka? W zależności od udzielonej odpowiedzi program skieruje do odpowiedniego modelu Mała do ECETOC TRA (jak w omawianym przykładzie) lub do MEASE Dużą do Stoffenmanager Wciskając w nazwę modelu z tego miejsca aplikacja również przekieruję na odpowiednią stronę internetową. W załączniku 2 przedstawiono częściowy wykaz substancji rakotwórczych/mutagennych (bez ropo- i węglopochodnych) umieszczonych w bazie wraz z ich klasyfikacją zgodna z CLP oraz wskaźnikami potrzebnymi do oszacowania poziomu stężeń substancji rakotwórczej lub mutagennej z zastosowaniem wybranych modeli MEASE, ECETOC TRA, Stoffenmanager. Model ECETOC TRA dostępny na stronie na stronie internetowej pod adresem Po kliknięciu w zakładkę DOWNLOAD INTEGRATED TOOL pojawi się panel logowania, następnie po wypełnieniu danych i wciśnięciu SEND zostanie na adres a użytkownika wysłany program ECETOC TRA w postaci pliku programu Excel. 68

69 Z załączonych plików Excela należy uruchomić ECETOC TRA.xls Następnie wejść w zakładkę INTRAFRACE Do uruchomienia modelu ECETOC TRA w zakładce INERFRACE pojawi się następujące okno programu: 69

70 Wymagane są następujące dane wejściowe oznaczone w programie jako żółte pola: dane identyfikacyjne substancji (nr w rejestrze CAS, nazwa), właściwości fizykochemiczne substancji - masa cząsteczkowa, - temperatura wrzenia i topnienia, - prężność pary w temp. procesu lub pylistość zawartość procentowa substancji w preparacie. parametry, które określają warunki operacyjne: o skala zastosowania (przemysłowe lub profesjonalne) o kategoria PROC (które są zdefiniowane w arkuszu i można je rozwinąć i odpowiednio dopasować). Tłumaczenie w języku polskim przedstawiono w tabeli 5. o czas trwania narażenia 70

71 Tabela 5. Deskryptory kategorii procesów (PROC) Kategorie procesów PROC PROC2 PROC3 PROC4 PROC5 PROC6 Zastosowanie w zamkniętym procesie technologicznym, brak prawdopodobieństwa narażenia Zastosowanie w zamkniętym procesie technologicznym ze sporadycznym, kontrolowanym narażeniem Zastosowanie w zamkniętym procesie wsadowym (synteza lub wytwarzanie) Zastosowanie w procesie wsadowym i innym procesie (synteza), w którym powstaje możliwość narażenia Mieszanie we wsadowych procesach wytwarzania preparatów* lub wyrobów (wieloetapowy i/lub znaczący kontakt) Operacje kalandrowania Przykłady i wyjaśnienia Zastosowanie substancji w wysoce zintegrowanym, systemie zamkniętym charakteryzującym się niewielkim prawdopodobieństwem wystąpienia narażenia, tj. wszelkie próbki są pobierane poprzez systemy pętli zamkniętych Proces ciągły, którego celem filozofii projektu nie jest minimalizowanie emisji System nie jest wysoce zintegrowany i możliwe jest sporadyczne narażenie, np. podczas konserwacji, pobierania próbek i zatrzymywania urządzeń Wsadowa produkcja chemikaliów lub ich wytwarzanie, przy których większość operacji przeprowadzanych jest w kontrolowanych warunkach (np. przez zamknięty transfer/przepływ, ale z wystąpieniem możliwości kontaktu z chemikaliami (np. podczas pobierania próbek) Zastosowanie we wsadowej produkcji chemikaliów, w której istnieje znaczna możliwość narażenia, np. podczas załadunku, pobierania próbek lub rozładunku materiału oraz w przypadkach, gdy plan procesu może skutkować narażeniem Produkcja lub wytwarzanie produktów lub wyrobów chemicznych z wykorzystaniem technologii związanych z mieszaniem i łączeniem materiałów ciekłych lub sypkich, w których proces przebiega etapowo i stwarza możliwość znacznego kontaktu z substancją na każdym etapie Przetwarzanie matrycy produktu, kalandrowanie dużych, odsłoniętych powierzchni w podwyższonej temperaturze 7

72 Kategorie procesów PROC7 PROC8a PROC8b Napylanie przemysłowe Przenoszenie substancji lub preparatu (załadunek/rozładunek) do/z naczyń/dużych pojemników w pomieszczeniach nieprzeznaczonych do tego celu Przenoszenie substancji lub preparatu (załadunek/rozładunek) do/z naczyń/dużych pojemników w pomieszczeniach przeznaczonych do tego celu Przykłady i wyjaśnienia Techniki rozpylania w powietrzu Napylanie w celu powlekania powierzchni, kleje, środki polerujące/czyszczące, produkty ochrony powietrza, piaskowanie Substancje mogące ulec wchłonięciu w postaci aerozoli. Energia cząstek aerozolu może wymagać zaawansowanych środków kontroli narażenia; w przypadku powlekania osadzanie się powłoki na niepożądanych elementach ( overspray ) może prowadzić do przedostania się substancji do odpadów wodnych i stałych. Pobieranie próbek, ładowanie, napełnianie, przenoszenie, przesypywanie, workowanie w pomieszczeniach nie przeznaczonych do tego celu. Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłami, oparami, aerozolami lub wyciekami oraz czyszczeniem urządzeń. Pobieranie próbek, ładowanie, napełnianie, przenoszenie, przesypywanie, workowanie w pomieszczeniach przeznaczonych do tego celu. Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłami, oparami, aerozolami lub wyciekami oraz czyszczeniem urządzeń. PROC9 PROC0 PROC PROC2 Przenoszenie substancji lub preparatu do małych pojemników (przeznaczoną do tego celu linią do napełniania wraz z ważeniem) Nakładanie pędzlem lub wałkiem Napylanie nieprzemysłowe Zastosowanie środków porotwórczych w wytwarzaniu pian Specjalnie zaprojektowane linie do napełniania równocześnie wychwytujące emisję oparów i aerozoli oraz minimalizujące wycieki. Niskoenergetyczne rozprowadzanie np. powłok, w tym również czyszczenie powierzchni. Substancja może zostać wchłonięta do płuc w postaci oparów, wejść w kontakt ze skórą w postaci kropelek, poprzez rozlanie, wycieranie oraz przenoszenie obrobionej powierzchni. Techniki rozpylania w powietrzu Napylanie w celu powlekania powierzchni, kleje, środki polerujące/czyszczące, produkty ochrony powietrza, piaskowanie Substancje mogące ulec wchłonięciu w postaci aerozoli. Energia cząstek aerozolu może wymagać zaawansowanych środków kontroli narażenia. Wytwarzanie tworzyw spienionych. Substancje chemiczne mogą być emitowane w postaci aerozolu. 72

73 Kategorie procesów PROC3 PROC4 PROC5 PROC6 PROC7 PROC8 PROC9 PROC20 Obróbka wyrobów przemysłowych poprzez zamaczanie lub zalewanie Wytwarzanie preparatów lub wyrobów poprzez tabletkowanie, prasowanie, wyciskanie, granulowanie Stosowanie jako odczynniki laboratoryjne Zastosowanie materiałów jako paliw; należy oczekiwać ograniczonego narażenia na niespalony produkt Stosowanie środków poślizgowych w warunkach wysokoenergetycznych i w procesach częściowo otwartych Smarowanie w warunkach wysokoenergetycznych Ręczne mieszanie, podczas którego dochodzi do bliskiego kontaktu z substancją. Dostępne są jedynie środków ochrony osobistej Płyny termoprzewodzące i hydrauliczne w profesjonalnych zastosowaniach rozproszonych w systemach zamkniętych Przykłady i wyjaśnienia Operacje zanurzania Obróbka wyrobów przemysłowych poprzez zamaczanie, zalewanie, zanurzanie, nasączanie, wypłukiwanie lub wpłukiwanie substancji, w tym formowanie na zimno lub stosowanie matryc typu żywicowego. Obejmuje przenoszenie obrabianych przedmiotów (np. po barwieniu, powlekaniu). Substancja nanoszona na powierzchnię niskoenergetycznymi technikami, jak np. zanurzanie wyrobu w łaźni lub wylewanie preparatu na powierzchnię. Przetwarzanie preparatów i/lub substancji (płynnych lub stałych) w preparaty lub wyroby. Substancje będące częścią matrycy chemicznej mogą być narażone na warunki wysokoenergetyczne (ciepło, energia mechaniczna). Narażenie jest przede wszystkim związane z substancjami lotnymi i/lub powstałymi oparami; może również powstać pył. Zastosowanie substancji w małej skali laboratoryjnej (< l lub kg w miejscu pracy). Większe laboratoria i instalacje badawczo-rozwojowe należy traktować jako procesy przemysłowe. Obejmuje zastosowanie materiałów jako paliw (w tym dodatków), gdzie należy oczekiwać ograniczonego narażenia na niespalony produkt. Nie obejmuje narażenia w wyniku wycieku lub spalenia. Stosowanie środków poślizgowych w warunkach wysokoenergetycznych (temperatura, tarcie) pomiędzy częściami ruchomymi a substancją; istotna część procesu jest otwarta dla pracowników. W wyniku szybkiego ruchu części metalowych płyn roboczy może tworzyć aerozole lub opary. Zastosowanie w charakterze środka poślizgowego w przypadku występowania znacznej energii lub temperatury pomiędzy substancją a częściami ruchomymi. Dotyczy czynności, w których ma miejsce bliski i celowy kontakt z substancją bez stosowania specjalnej kontroli narażenia innej niż środki ochrony osobistej. Oleje silnikowe i maszynowe, płyny hamulcowe. W tego rodzaju zastosowaniach środek poślizgowy może być narażony na warunki wysokoenergetyczne, zaś w trakcie użytkowania mogą zachodzić reakcje chemiczne. Zużyte płyny należy usuwać jako odpady. Naprawa i konserwacja mogą prowadzić do kontaktu substancji ze skórą. 73

74 Kategorie procesów Przykłady i wyjaśnienia Niskoenergetyczne Ręczne cięcie, zwijanie lub składanie PROC2 postępowanie z substancjami materiału/wyrobu na zimno (włączając metale w związanymi w materiałach i/lub postaci masowej), mogące prowadzić do uwalniania wyrobach włókien, oparów z metalu lub pyłów. Potencjalnie zamknięte operacje Czynności wykonywane w hutach, piecach, PROC22 przetwarzania z minerałami/metalami w podwyższonej temperaturze Warunki przemysłowe rafineriach, piecach koksowniczych. Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłem i oparami. Znaczenie może mieć emisja środka bezpośrednio chłodzącego. PROC23 PROC24 PROC25 PROC26 PROC27a PROC27b Otwarte operacje przetwarzania i przenoszenia z minerałami/metalami w podwyższonej temperaturze Wysokoenergetyczna (mechaniczna) obróbka substancji związanych w materiałach i/lub wyrobach Inne operacje wysokotemperaturowe z metalami Magazynowanie litych substancji nieorganicznych w temperaturze otoczenia Produkcja proszków metali (procesy wysokotemperaturowe) Produkcja proszków metali (procesy na mokro) Odlewanie w formach piaskowych i odlewanie ciśnieniowe, spust i odlewanie stopionych ciał stałych, przegarnianie stopionych ciał stałych, układanie nawierzchni; Należy oczekiwać narażenia związanego z pyłem i oparami. Substancja (w tym metale w formie masowej) poddawana działaniu znacznej energii termicznej lub kinetycznej w procesie walcowania/kształtowania na gorąco, mielenia, cięcia mechanicznego, wiercenia lub szlifowania. Należy oczekiwać narażenia związanego przede wszystkim z pyłem. Można oczekiwać pyłu lub emisji aerozoli związanych z bezpośrednim chłodzeniem. Spawanie, lutowanie, żłobienie, brązowanie, cięcie płomieniowe. Należy oczekiwać narażenia związanego przede wszystkim z oparami i gazami. Przenoszenie i magazynowanie rud, koncentratów, surowych tlenków metali i złomu; pakowanie, rozpakowywanie, mieszanie i ważenie proszków metali oraz innych minerałów. Produkcja proszków metali poprzez procesy metalurgiczne na gorąco (atomizacja, sucha dyspersja) 2. Produkcja proszków metali poprzez procesy metalurgiczne na mokro (elektroliza, mokra dyspersja) 3,2,3 - jednostki operacyjne, które nie mogą być przypisane do kategorii modelu ECETOC TRA środki kontroli ryzyka: o czynność wykonywana na zewnątrz budynku o rodzaj wentylacji ogólnej o wentylacja miejscowa o wydajność środków ochrony dróg oddechowych. 74

75 Po uzupełnieniu danych i uruchomieniu procesu szacowania przez wciśnięcie RUN program oszacuje narażenie i poda wartości stężenia w powietrzu na stanowisku pracy. 75

76 Oszacowane przez model ECETOC TRA stężenia odpowiadają stężeniu na poziomie 90-ego percentyla, czyli że statystycznie rzecz biorąc, 90% szacowanych stężeń jest niższa lub równa obliczonej wartości. Szczegółową instrukcję do programu ECETOC TRA można również pobrać ze strony internetowej w postaci angielskojęzycznego pliku pdf. Z przeprowadzonej analizy wynika, że model ECETOC TRA może służyć do szacowania narażenia na substancje CMR (rakotwórcze, mutagenne lub działające toksycznie na rozrodczość) z zachowaniem szczególnej ostrożności, w przypadkach specyficznego narażenia na CMR np. narażenie na włókna, w które są poza zakresem stosowania modelu 76

77 ECETOC TRA. Dla prostych substancji takich jak np. benzen, zastosowanie modelu ECETOC TRA nie budzi zastrzeżeń. Model MEASE dostępny jest w postaci pliku programu Excel na stronie ( Po wejściu w zakładkę DOWNLOAD zostanie pobrany plik Excela, który po otwarciu pojawi się jako arkusz kalkulacyjny Do uruchomienia modelu MEASE wymagane są następujące dane wejściowe: właściwości fizykochemiczne substancji: o stan skupienia (gaz, ciecz, roztwór wodny, ciało lub bryła) 77

78 o masa cząsteczkowa o temperatura topnienia o prężność par (ciecze) lub pylistość (ciała ) zawartość procentowa substancji w preparacie parametry opisujące warunki operacyjne: o skala zastosowania (przemysłowe lub profesjonalne) o kategoria procesu, (MEASE podobnie jak ECETOC TRA wykorzystuje podane w Tabeli 5 deskryptory kategorii procesów PROC. Dla PROC-ów od 2 do 27a model szacuje narażenie w oparciu o dane pomiarowe z przemysłu metalurgicznego). o o temperatura procesu czas trwania czynności środki kontroli ryzyka: o system zamknięty o rodzaj wentylacji ogólnej o typ wentylacji miejscowej o techniki zmniejszania emisji. Po uzupełnieniu danych program MEASE szacuje ocenę narażenia: 78

79 Należy podkreślić, że oszacowane przez model MEASE stężenia odpowiadają stężeniu na poziomie 90-ego percentyla podobnie jak w przypadku modelu ECETOC TRA, czyli że statystycznie rzecz biorąc, 90% szacowanych stężeń jest niższa lub równa obliczonej wartości. Model MEASE nie jest zalecany do stosowania w przypadku szacowania narażenia na substancje organiczne. Model Stoffenmanager ver. 6 (najnowsza wersja) - jest dostępny on-line po zalogowaniu na stronie internetowej pod adresem w języku angielskim, holenderskim i fińskim. Wchodzimy w zakładkę WARUNKI (conditions). Otwiera nam się okno z warunkami i zasadami korzystania ze Stoffenmanager w języku polskim, które zamykamy po zapoznaniu się z tekstem. Następnie podajemy nazwę firmy oraz adres . Zaznaczmy pole PRZECZYTAŁEM WARUNKI (I have read the conditions). Klikamy przycisk DALEJ (next). Wybieramy podstawową, bezpłatną wersję PODSTAWOWA (basic) i klikamy przycisk DALEJ (next). Następnie dokonujemy weryfikacji podanych danych klikając przycisk ZAKOŃCZ (finish). Hasło zostanie wysłane na podany adres . Kiedy już mamy hasło logujemy się na stronie Stoffenmanager: 79

80 W trakcie logowania musimy zaznaczyć, w jakim celu będziemy wykorzystywać model. Zaznaczamy NARAŻENIE ILOŚCIOWE (quantitative exposure assessment). Po lewej w stronie w menu nawigacji znajdziemy następujące zakładki: 80

81 PRZEWODNIK (guide) - gdzie znajdziemy podstawowe informacje dotyczące korzystania z modelu. MOJE USTAWIENIA (my settings) - gdzie możemy dokonać zmiany adresu bądź hasła. PODSTAWOWE INFORMACJE (basic information) - gdzie wprowadzamy infomacje dotyczące produktów, składników oraz dostawców, które następnie są tam zapisane i dostępne dla użytkownika w dalszym postępowaniu. SZACOWANIE RYZYKA (risk assessment) - gdzie w zakładce INHALACJA (inhalation) dokonujemy szacowania narażenia i gdzie dostępne są raporty z wykonanych przez nas szacowań dla poszczególnych produktów. KONTROLA (control) - gdzie możemy dobierać dodatkowe środki kontroli ryzyka do naszych szacowań narażenia. RAPORTY (reports) - gdzie dostępne są raporty z wprowadzonych przez nas danych (nie dostępne w jęz. angielskim) Szacowanie narażenia za pomocą modelu Stoffenmanager rozpoczynamy od wprowadzenia informacji na temat stosowanego przez nas produktu lub substancji w zakładce PODSTWOWE INFORMACJE (basic information). Wymagane informacje znajdziemy w karcie charakterystyki dostarczonej razem z produktem/składnikiem. Dla ułatwienia program informuje nas, w którym punkcie karty charakterystyki znajduje się dana informacja. 8

82 WPROWADZANIE INFORMACJI DOTYCZĄCYCH PRODUKTU Wybieramy PODSTAWOWE INFORMACJE (basic information), następnie Produkty (products) Nowy produkt (new products) Nazwa produktu (product name) Data wykonania karty charakterystyki (date MSDS) Dostawca (supplier) Dodajemy dostawcę lub wybieramy z listy wyboru spośród wprowadzonych wcześniej dostawców. W celu dodania nowego dostawcy klikamy na ikonę, pod którą kryje się opcja dodaj dostawcę (add supplier) - wyskakuje nam nowe okno dialogowe, w którym możemy podać wszystkie dostępne dane dostawcy, jednak wymagana jest tylko nazwa dostawcy. Postać produktu wzbudzająca obawy (concerns) Wybieramy z listy wyboru SUBSTANCJA STAŁA lub CIECZ Następnie przechodzimy do zakładki Szacowanie ryzyka inhalacyjnego (risk assessment inhalation) 82

83 W punkcie Informacje dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa podajemy klasyfikację i oznakowanie produktu zgodnie z rozporządzeniem nr 272/2008 (CLP) lub dyrektywą 999/45/WE. Istnieje również możliwość automatycznego przełożenia starej klasyfikacji wg 999/45/WE na klasyfikację CLP. Jeżeli nie mamy informacji dotyczącej klasyfikacji i oznakowania produktu zaznaczamy NIE DOTYCZY (not applicable). 83

84 Skład produktu (composition of the product) Dodajemy składnik produktu klikając na ikonkę UTWÓRZ NOWY SKŁADNIK (create a new component) lub wybieramy z listy wyboru spośród wprowadzonych wcześniej składników. W nowym oknie dialogowym wpisujemy dostępne dane dotyczące składnika produktu. Nazwa (name) Numer CAS (CAS number) Substancja stała lub ciecz (liquid or solid) Prężność par [Pa] (vapour pressure) w przypadku cieczy Masa cząsteczkowa (molecular weight) Wartość dopuszczalna (exposure limit) nie wymagane Typ dopuszczalnej wartości (type of limit value) nie wymagane Zapisujemy ZAPISZ (save) Przechodzimy do zakładkę Stężenie w produkcie (concentration within product) 84

85 Określamy stężenie procentowe składnika w produkcie, a następnie klikamy ikonkę POŁĄCZ TEN SKŁADNIK Z PRODUKTEM (connect this component to the product). Wprowadzamy kolejne składniki produktu. I zatwierdzamy przez kliknięcie ikony ZAPISZ (save). Dopóki nie wypełnimy wszystkich wymaganych pól po prawej stronie widoczny będzie status NIE GOTOWY (not ready) w kolorze czerwonym. Jeżeli wszystkie wymagane pola będą wypełnione widoczny będzie status GOTOWY (ready) w kolorze zielonym. Wówczas wciskamy ikonę ZAMKNIJ (close). Jeżeli mamy SUBSTANCJA STAŁA (solid) pojawiają nam się następujace dane do uzupełnienia: Pylistość (dustiness) Bryłki (object) Granulki/ziarenka/płatki (granules /grains/ flakes) Gruby pył (coarse dust) Drobny pył (fine dust) Produkt szczególnie pylisty (extremely dust product) Następnie przechodzimy do zakładki Szacowanie ryzyka inhalacyjnego (risk assessment inhalation) Informacje nt. zdrowia i bezpieczeństwa, gdzie podajemy klasyfikację i oznakowanie produktu zgodnie rozporządzeniem nr 272/2008 (CLP) lub z dyrektywą 999/45/WE. Istnieje również możliwość automatycznego przełożenia starej klasyfikacji na klasyfikację CLP. Jeżeli nie mamy informacji dotyczącej klasyfikacji i oznakowania produktu zaznaczamy NIE DOTYCZY (not applicable). Wprowadzamy Skład produktu (composition of the product. 85

86 Dodajemy składnik produktu klikając na ikonkę UTWÓRZ NOWY SKŁADNIK (create a new component) lub wybieramy z listy wyboru spośród wprowadzonych wcześniej składników. W nowym oknie dialogowym wpisujemy dostępne dane dotyczące składnika produktu. Nazwa (name) Numer CAS (CAS number) Substancja stała lub ciecz (liquid or solid) Prężność par [Pa] (vapour pressure) w przypadku cieczy Masa cząsteczkowa (molecular weight) Wartość dopuszczalna (exposure limit) nie wymagane Typ dopuszczalnej wartości (type of limit value) nie wymagane Następnie zapisujemy wprowadzone dane ZAPISZ (save) Wprowadzamy Stężenie w produkcie (concentration within product). Określamy stężenie procentowe składnika w produkcie a następnie klikamy ikonkę POŁĄCZ TEN SKŁADNIK Z PRODUKTEM (connect this component to the product). Wprowadzamy kolejne składniki produktu. Po wpisaniu wszytkich składników zapisujemy dane ZAPISZ (save). Dopóki nie wypełnimy wszystkich wymaganych pól po prawej stronie widoczny będzie status NIE GOTOWY (not ready) w kolorze czerwonym. Jeżeli wszystkie wymagane pola będą wypełnione widoczny będzie status GOTOWY (ready) w kolorze zielonym. Następnie wciskamy klawisz ZAMKNIJ (close) PRZEPROWADZANIE SZACOWANIA NARAŻENIA INHALACYJNEGO Przechodzimy do zakładki SZACOWANIE RYZYKA (risk assessment) Wybieramy Risk Assessment - inhalation. oraz Nowe szacowanie ryzyka (new risk assessment) 86

87 Następnie wprowadzamy: Nazwa (name) Nazwa szacowania (name) Lokalizacja/wydział (location/department) Dodajemy miejsce, w którym stosowany jest produkt/składnik korzystając z ikonki DODAJ NOWĄ LOKALIZACJĘ/WYDZIAŁ (add new location/department) lub wybieramy z listy wyboru spośród wprowadzonych wcześniej miejsc. Przechodzimy do zakładki Produkt (product) Wybieramy z listy wyboru SUBSTANCJA STAŁA lub CIECZ Następnie wybieramy WYBIERZ PRODUKT (select a product) Wybieramy z listy wyboru wcześniej wprowadzony produkt. Jeżeli produkt rozcieńczony jest wodą, należy podać stężenie produktu w wodzie. 87

88 Jeżeli produkt nie jest rozcieńczony wodą należy pozostawić 00% (If you dilute the product with water, please give the percentage product in the solution). Przechodzimy do zakładki PROCES (proces). W zakładce Scharakteryzuj zadanie (type of task) wybieramy z listy wyboru odpowiednią kategorię procesu. W tabeli 6 przedstawiono tłumaczenie na język polski opisów kategorii procesów stosowanych przez model Stoffenmanager dla cieczy. 88

89 Tabela 6. Kategorie procesu modelu Stoffenmanager dla cieczy Opis Stosowanie cieczy w szczelnie zamkniętych pojemnikach Stosowanie cieczy z możliwością uwalniania jedynie niewielkich ilości Stosowanie cieczy na małych powierzchniach lub incydentalne stosowanie cieczy Stosowanie cieczy przy użyciu niskiego ciśnienia, małych przepływów i na małych powierzchniach Stosowanie cieczy na dużych powierzchniach lub wyrobach Stosowanie cieczy (przy niskim ciśnieniu ale dużym przepływie) bez wytwarzania mgły lub spreju Stosowanie cieczy przy wysokim ciśnieniu ze znaczącym wytwarzaniem mgły lub spreju Przykłady - Transport/przesuwanie zamkniętych pojemników - Pobieranie i pomiary małych próbek za pomocą mierników - Stosowanie małych ilości w warunkach laboratoryjnych, np. za pomocą pipety - Naklejanie nalepek - Czyszczenie małych przedmiotów, np. noży - Cementowanie - Łączenie i rozłączanie linii produkcyjnych - Mieszanie/rozcieńczanie cieczy - Ręczne spuszczanie lub nalewanie produktu - Malowanie odlewów za pomocą wałka lub pędzla - Sklejanie przedmiotów - Odtłuszczanie lub czyszczenie małych maszyn/narzędzi/wyrobów itp. - Zanurzanie małych obiektów w naczyniu z płynem do czyszczenia - Malowanie korpusów statków wałkiem lub pędzlem - Odtłuszczanie wielkich maszyn - Klejenie lub czyszczenie ścian - Używanie mocno zanieczyszczonych narzędzi/wyrobów lub ładunków - Postępowanie z zanurzonymi lub pomalowanymi przedmiotami - Mechaniczne zanurzanie dużych przedmiotów w kąpielach np. czyszczących - Pokrywanie wyrobu pianą w celu czyszczenia lub nadania powłoki - Mieszanie wyrobów z dużą szybkością (mikser) - Niekontrolowane przelewanie cieczy z dużej wysokości - Stosowanie płynów obróbkowych podczas obróbki skrawaniem, polerowania czy borowania - Malowanie natryskowe wyrobu - Gazowanie wyrobu z wytworzeniem wyraźnej mgły - Otwieranie będącej pod ciśnieniem linii produkcyjnej w celu pobrania próbki lub wyjęcia produktu - Otwarcie układu zamkniętego, w którym wyroby poddawane są działaniu wysokiego ciśnienia lub temperatury - Czynności w bezpośrednim otoczeniu otwartych kąpieli (wysoka temp., wrzący roztwór) Następnie uzupełniamy: CZAS TRWANIA CZYNNOŚCI (duration task): -30 min./dzień 0,5-2 h/dzień 2-4 h/dzień 89

90 4-8 h/dzień CZĘSTOTLIWOŚĆ CZYNNOŚCI (frequency task): dzień w roku dzień w miesiącu dzień na 2 tygodnie dzień w tygodniu 2-3 dni w tygodniu 4-5 dni w tygodniu Odległość pracownika od źródła wydzielania (distance to task) Czy zadanie wykonywane w strefie oddychania pracownika (<m)? (Is the task being carried out in the breathing zone of an employee - distance head-product <m?) Czy inni pracownicy w pomieszczeniu wykonują jednocześnie tą samą czynność? (Is there more than one employee carrying out the same task simultaneously?) Czy zadanie poprzedzone jest odparowaniem, suszeniem lub prażeniem? (Is the task followed by a period of evaporation, drying or curing?) Ochrona pracownika (protection of employee) Czy stosowane są indywidualne środki ochrony dróg oddechowych? (Is personal protective equipment applied?) brak ochrony (no protection) półmaska z filtrem/pochłaniaczem (half mask respirator with filter/cartridge) maska z filtrem/pochłaniaczem (full face respirator with filter/cartridge) pół/maska zasilana sprężonym powietrzem klasy TM (half/full face powered air respirator TM) pół/maska zasilana sprężonym powietrzem klasy TM2 lub 3 (half/full face powered air respirator TM2 or 3) kaptur lub hełm z systemem dostarczania powietrza klasy TH (hood or helmet with supplied air system TH) kaptur lub hełm z systemem dostarczania powietrza klasy TH2 (hood or helmet with supplied air system TH2) kaptur lub hełm z systemem dostarczania powietrza klasy TH3 (hood or helmet with supplied air system TH3) 90

91 Po uzupełnieniu przechodzimy do zakładki Miejsce pracy (workplace) Uzupełniamy dane: Opis pomieszczenia, w którym używany jest produkt (description of working room) Wybierz kubaturę pomieszczenia (please select the volume of the working room): <00 m 3 00 m m 3 >000 m 3 proces przeprowadzany na zewnątrz (handling outdoors) Wybierz typ wentylacji ogólnej (please characterize type of general ventilation): komora natryskowa (spraying booth) wentylacja naturalna otwarte drzwi i okna (general ventilation - open windows and doors) wentylacja ogólna mechaniczna (general ventilation mechanical) brak wentylacji ogólnej (no general ventilation) Czy pomieszczenie jest sprzątane codziennie? (Is the working room being cleaned daily?) Czy zachowane są zasady dobrej praktyki produkcji? (Are inspections and maintenance of machines/ancillary equipment being done at least monthly to ensure good condition and proper functioning and performance?) Opis warunków pracy (description of worker situation) Wybierz środki kontroli ryzyka (Please select available control measures): system zamknięty z wentylacją wywiewną (containment of the source with LEV local exhaust ventilation) system zamknięty (containment of the source) miejscowa wentylacja wywiewna (LEV local exhaust ventilation) użycie produktu w sposób redukujący emisję (use of a product that reduces the emmision) brak środków kontroli ryzyka (no control measures at the source) Ochrona pracownika (protection of employee) Czy pracownik pracuje w kabinie? (Is the employee situated in a cabin?) Pracownik znajduje się w oddzielnym pomieszczeniu z niezależnym dopływem czystego powietrza 9

92 (The worker is in separated control room with independent clean air supply) Pracownik znajduje się w otwartej lub zamkniętej kabinie bez niezależnego dopływu czystego powietrza (The worker is in open or closed cabin without independent clean air supply) Pracownik nie pracuje w kabinie (The employee does not work in a cabin) Na koniec przechodzimy do zakładki Szacowanie ryzyka (risk assessment) Model podaje oszacowane stężenie dla każdej substancji chemicznej wchodzącej w skład produktu oddzielnie (stężenie 90-ego percentyla). Ponadto model generuje wykres częstości skumulowanej stężeń dla danej substancji chemicznej na podstawie wprowadzonych przez użytkownika informacji, co pozwala na odczytanie wielkość narażenia dla 90-ego, 50-ego czy 25-ego percentyla. W celu wyświetlenia wykresu należy kliknąć ikonkę znajdującą się pod napisem click the icon to view the exposure distribution. W celu zapisania danego szacowania należy kliknąć ZAPISZ (save). Wszystkie przeprowadzone i zapisane szacowania narażenia dostępne są w zakładce SZACOWANIE RYZYKA, INHALACJA (risk assessment, inhalation) w menu po lewej stronie ekranu. 92

93 Jeżeli w zakładce Produkt (product) wybraliśmy SUBSTANCJA STAŁA (solid) Uzupełniamy kolejne dane w zakładkach podobnie jak w przypadku cieczy: Czy w badanej sytuacji dochodzi do nadawania kształtu poprzez obróbkę lub cięcie materiału? (Does your situation concern shaping by removing or cutting of material?) NIE (no) Wybieramy z listy wyboru wcześniej wprowadzony produkt Wybierz produkt (select a product) W zakładce Proces (proces) wybieramy Scharakteryzuj zadanie (characterize your task) Wybieramy z listy wyboru odpowiednią kategorię procesu W tabeli 7 przedstawiono tłumaczenie na język polski opisu kategorii procesów stosowanych przez model Stoffenmanager dla pyłów. 93

94 Tabela 7. Kategorie procesu modelu Stoffenmanager dla pyłów Opis Stosowanie produktu w szczelnie zamkniętych pojemnikach Stosowanie produktu w bardzo małych ilościach w sytuacjach, gdy uwalnianie jest mało prawdopodobne Stosowanie produktu w małych ilościach lub w sytuacjach, gdy tylko małe ilości produktu mogą być uwolnione Stosowanie produktu z niewielką szybkością lub przy użyciu niewielkiej siły w średnich ilościach Stosowanie produktu ze stosunkowo wysoką szybkością/siłą, które może prowadzić do pewnego rozproszenia pyłu Stosowanie produktu, gdzie ze względu na wysokie ciśnienie, szybkość lub użycie siły wytwarzane i rozpraszane są duże ilości pyłu Przykłady - Transport beczek lub plastikowych worków - Przesuwanie opakowań, których złączenia nie są pyłoszczelne - Ważenie kilku gramów produktu - Sporządzanie leków - Przemieszczanie zanieczyszczonych/brudnych opakowań - Ważenie setek gramów produktu - Przenoszenie worków cementu lub produktu w workach z tkaniny za pomocą podnośników widłowych - Produkcja zaprawy murarskiej, ręczne rozrabianie cementu za pomocą szpachli - Mieszanie, wygniatanie pasty - Stosowanie niewielkich lub lekkich wyrobów zewnętrznie zanieczyszczonych substancją (np. składanie worków po cemencie - Odważanie produktów według receptury (np. przy karmieniu zwierząt lub w przemyśle włókienniczym) - Wysypywanie ręczne - Ręczne rozsypywanie/rozkładanie produktu - Mieszanie produktu za pomocą miksera - Wysypywanie wyrobu za pomocą przewodów - Ręczne nabieranie produktu - Ręczne obchodzenie się z pokrytym lub zanieczyszczonym wyrobem/produktem (np. gumowe części pokryte talkiem) - Rozpylanie proszków/napylanie powierzchniowe - Zrzucanie produktu z wielkich worków - Workowanie wyrobu - Zrzucanie worków - Czyszczenie zanieczyszczonych maszyn za pomocą sprężonego powietrza Następnie uzupełniamy kolejne rubryki: Czas trwania czynności (duration task): Częstotliwość czynności (frequency task): Odległość od źródła emisji (distance to task) Czy zadanie wykonywane w strefie oddychania pracownika (< m)? (Is the task being carried out in the breathing zone of an employee - distance head-product <m?) Czy inni pracownicy w pomieszczeniu wykonują jednocześnie tą samą czynność? (Is there more than one employee carrying out the same task simultaneously?) Czy zadanie poprzedzone jest odparowaniem, suszeniem lub prażeniem? (Is the task followed by a period of evaporation, drying or curing?) Ochrona pracownika (protection of employee) Czy stosowana jest ochrona dróg oddechowych? (Is personal protective equipment applied?) brak ochrony (no protection) maska filtrująca klasy P2 (FFP2) (filter mask P2/FFP2) maska filtrująca klasy P3 (FFP3) (filter mask P3/FFP3) 94

95 półmaska filtrująca klasy P2L (half mask respirator with filter, type P2L) półmaska filtrująca klasy P3L (half mask respirator with filter), type P3L) maska filtrująca klasy P2L (full face respirator with filter, type P2L) maska filtrująca klasy P2L (full face respirator with filter, type P3L) pół/maska zasilana sprężonym powietrzem klasy TMP (half/full face powered air respirator TMP) pół/maska zasilana sprężonym powietrzem klasy TMP2 (half/full face powered air respirator TMP2) pół/maska zasilana sprężonym powietrzem klasy TMP3 (half/full face powered air respirator TMP3) maska zasilana sprężonym powietrzem klasy TMP3 (full face powered air respirator TMP3) kaptur lub hełm z systemem dostarczania powietrza klasy TH (hood or helmet with supplied air system TH) kaptur lub hełm z systemem dostarczania powietrza klasy TH2 (hood or helmet with supplied air system TH2) kaptur lub hełm z systemem dostarczania powietrza klasy TH3 (hood or helmet with supplied air system TH3) W zakładce Miejsce pracy (workplace) uzupełniamy: Opis pomieszczenia, w którym używany jest produkt (description of working room) Wybierz kubaturę pomieszczenia (please select the volume of the working room) Wybierz typ wentylacji ogólnej (please characterize type of general ventilation) Czy pomieszczenie jest sprzątane codziennie? (Is the working room being cleaned daily?) Czy zachowane są zasady dobrej praktyki produkcji? (Are inspections and maintenance of machines/ancillary equipment being done at least monthly to ensure good condition and proper functioning and performance?) Opis warunków pracy (description of worker situation) Wybierz środki kontroli ryzyka (Please select available control measures): system zamknięty z wentylacją wywiewną (containment of the source with LEV local exhaust ventilation) system zamknięty (containment of the source) miejscowa wentylacja wywiewna (LEV local exhaust ventilation) użycie produktu w sposób redukujący emisję (use of a product that reduces the emmision) brak środków kontroli ryzyka (no control measures at the source) Ochrona pracownika (protection of employee) Czy pracownik pracuje w kabinie? (Is the employee situated in a cabin?) Pracownik znajduje się w oddzielnym pomieszczeniu z niezależnym dopływem czystego powietrza (The worker is in separated control room with independent clean air supply) Pracownik znajduje się w otwartej lub zamkniętej kabinie bez niezależnego dopływu czystego powietrza (The worker is in open or closed cabin without independent clean air supply) Pracownik nie pracuje w kabinie (The employee does not work in a cabin) Na koniec przechodzimy do zakładki Szacowanie ryzyka (risk assessment). Model Stoffenmanager rozpatruje się w kategorii narzędzi pośrednich między pierwszym a drugim szczeblem i jest rekomendowany przez Europejską Agencje Chemikaliów (ECHA) do szacowania narażenia inhalacyjnego pracowników. Model 95

96 Stoffenmanager jako jedyny tworzy graf rozkładu narażenia, co pozwala na odczytanie wielkość stężenia dla 90-ego, 50-ego czy 25-ego percentyla. Model podaje oszacowane stężenie dla każdej substancji chemicznej wchodzącej w skład produktu oddzielnie (stężenie 90-ego percentyla). Ponadto model generuje wykres częstości skumulowanej stężeń dla danej substancji chemicznej na podstawie wprowadzonych przez użytkownika informacji, co pozwala na odczytanie wielkość narażenia dla 90-ego, 50-ego czy 25-ego percentyla. W celu wyświetlenia wykresu należy kliknąć ikonkę znajdującą się pod napisem click the icon to view the exposure distribution. W celu zapisania danego szacowania należy kliknąć ZAPISZ (save). Wszystkie przeprowadzone i zapisane szacowania dostępne są w zakładce SZACOWANIE RYZYKA, INHALACJA (risk assessment, inhalation) w menu po lewej stronie ekranu. 7.2 Zalecenia do doboru środków ochrony zbiorowej, indywidualnej i organizacyjnej 7.2. Środki ochrony zbiorowej i indywidualnej w modelach Każdy z przedstawionych modeli tj ECETOC TRA, MEASE oraz Stoffenmanager daje możliwość prognozowania stężeń substancji rakotwórczych/mutagennych w powietrzu na stanowiskach pracy w zależności od zastosowanych środków ochrony. W odpowiednich zakładkach programów można wprowadzić proponowane przez model środki ochrony indywidualnej i/lub zbiorowej. Oszacowane ryzyko po ich wprowadzeniu ulegnie zmianiezmniejszeniu w zależności od wybranego środka ochrony. I tak w modelu ECETOC TRA w zakładce Human Health Assessment uzupełniamy środki kontroli ryzyka: o czynność wykonywana na zewnątrz budynku o rodzaj wentylacji ogólnej o wentylacja miejscowa o wydajność środków ochrony dróg oddechowych. 96

97 W modelu MEASE w zakładce Risk menagment measure (RMM) uzupełniamy punkty przez wybranie właściwej opcji: Wdrożone środki kontroli ryzyka (Implemented RMMs) Skuteczność kontroli ryzyka (RMM efficiency based on) Środki ochrony dróg oddechowych (RPE) (Respiratory protective equipment (RPE)) Stosowanie rękawic (Use of gloves) W modelu Stoffenmanager w zakładce NEW RISK ASSESSMENT przechodzimy do punktu Ochrona pracownika (protection of employee) 97

Pokazać jeszcze