Skale religijności: podstawowe informacje, pozycje skal i dane psychometryczne opracował dr Paweł M. Socha

Transkrypt

1 Skale religijności: podstawowe informacje, pozycje skal i dane psychometryczne opracował dr Paweł M. Socha Zestaw skal do pomiaru religijności składa się z 4. skal: 1. Skala Indywidualnej Religijności (S. I. R.) 2. Skala Wewnętrznej Orientacji Religijnej 3. Skala Zewnętrznej Orientacji Religijnej 4. Skala Poszukującej orientacji Religijnej 5. Skala Religijności Chrześcijańskiej (S. R. C.) Ad 1. Skala Indywidualnej Religijności skonstruowana została przez A. Latałę i P. Sochę (1981) do badań postaw wobec religii katolickiej. Mierzy ona głównie religijną ortodoksję katolicką, jako stopień zbieżności przekonań religijnych osoby badanej z modelem religijności kościelnej i obyczajowej. Pozycje skali dotyczą czterech składników takiej religijności: doktryny religijnej, moralności religijnej, kultu religijnego i stosunku do Kościoła Katolickiego. Ad 2-4. W amerykańskiej (najbogatszej w odniesieniu do tych metod, które powstały w USA) literaturze trzy skale orientacji religijnych noszą nazwy odpowiednio: Intrinsic Religious Orientation Scale Extrinsic Religious Orientation Scale Quest Religious Orientation Scale Dwie pierwsze z nich zostały stworzone przez G. W. Allporta i J. M. Rossa (1967; por. Wulff, 1999). Skalę Quest skonstruował C. D. Batson (1976, por. Batson, Schoenrade i Ventis, 1993, s ; Wulff, 1999). W badaniach Batsona i współpracowników skale te stosowane są w zestawie z trzema innymi skalami: Zewnętrzną (External), Wewnętrzną (Internal) i Religijnej Ortodoksji (razem 6 skal, noszących nazwę Inwentarza Życia Religijnego (IŻR ang. Religious Life Inventory - RLI) Skale zostały przystosowane do warunków polskich (Socha, 1992), a porównanie wyników polskich z amerykańskimi wskazuje jedynie na niewielkie różnice międzykulturowe (Socha, 1999). Wyniki analizy danych obejmują trzy grupy osób: Grupa 1: 91 osób, w tym 58 kobiet i 20 mężczyzn, rozpiętość wieku lat, średnia wieku 27,6. 78 osób zadeklarowało religijność lub zdecydowaną religijność, co kwalifikuje je do analizy wyników w skalach orientacji religijnych. Rzetelność skal obliczona została za pomocą współczynnika α Cronbacha. Wyniósł on dla poszczególnych skal: Skala S.I.R.: 0,96 Skala W: 0,83 Skala Z: 0,56 Skala P: 0,62

2 W tej grupie skala Z nie wykazała wystarczająco wysokiej rzetelności (analiza czynnikowa ujawniła znaczne zróżnicowanie czynnikowe). Rzetelność skali pozostaje na poziomie granicznym. Grupa 2: 418 osób, 232 (56,3%) kobiet i 179 (43,4%) mężczyzn (0,3% brak danych), rozpiętość wieku lata, średnia arytmetyczna 31,7 273 osoby zadeklarowały religijność lub silną religijność, co kwalifikuje je do analizy wyników w skalach orientacji religijnych. Rzetelność skal Z, W i P obliczona została na grupie 217 osób za pomocą współczynnika α Cronbacha. Wyniósł on dla poszczególnych skal: Skala S.I.R.: 0,97 Skala W: 0,91 Skala Z: 0,85 Skala P: 0,63 Jedynie współczynnik dla P jest na granicy dopuszczalnej dla takiej skali. Pozostałe są wysokie i świadczą o dobrej rzetelności skal. Grupa 3: 359 osób, 190 (51,35%) kobiet i 180 (48,65%) mężczyzn, rozpiętość wieku lat, średnia arytmetyczna 22,3. Do analizy skal Z, W i P użyto przypadków, dla których wartość wyniku w skali S.I.R. była większa lub równa 83 (piąty percentyl rozkładu). Rzetelność skal Z, W i P obliczona została na grupach odpowiednio 174, 173 i 171 wyselekcjonowanych osób za pomocą współczynnika Cronbacha. Wyniósł on dla poszczególnych skal: Skala S.I.R.: 0,94 Skala W: 0,63 Skala Z: 0,73 Skala P: 0,60 Zachodzi obawa, że współczynniki dla skal W i P są na granicy dopuszczalnej dla takich skal.

3 Tymczasowe normy (percentyle) do skal, opracowane dla grupy 2: Sten S. I. R. SKALA W SKALA Z SKALA P Sten lub więcej 40 lub więcej 44 lub więcej 10 Tymczasowe normy (percentyle) do skal, opracowane dla grupy 3: Sten S. I. R. SKALA W SKALA Z SKALA P Sten 1 do 47 do 26 do 21 do lub więcej 39 lub więcej 47 lub więcej 10 Ad 5. Skala Religijności Chrześcijańskiej to w odróżnieniu od pozostałych skal w tym zestawie skala typu Thurstone a i została skonstruowana w roku 1984 (Socha, 1988, s ). Jest to skala mierząca stosunek do religii chrześcijańskiej niezależnie od wyznania osoby (wartość religii oznacza to, że także wynik osoby niereligijnej, lecz akceptującej religię jako np. środek wychowawczy, może leżeć po dodatniej stronie kontinuum, czyli powyżej 5,5 ). Oszacowań pozycji dokonali duchowni bądź działacze różnych wyznań (katolickie 12 osób, prawosławne 12 osób, ewangelicko-augsburskie 12 osób, adwentystyczne 12 osób) oraz pracownicy naukowi (religioznawcy 17 osób). Wartości skalowe (por. formularz) tylko częściowo realizują kryterium równych interwałów, ale rzetelność skali jest bardzo wysoka (współczynnik korelacji wewnętrznej Kudera-Richardsona r tt = 0,99).

4 Formularze z pozycjami skal oraz kluczami do ich identyfikacji Wewnątrz formularzy znajdują się też klucze do obliczania wyników!! Aby wydrukować formularz, należy usunąć gwiazdkę z formularza S.I.R. (pozycja 7), literowe symbole w nawiasach w formularzu Twoja religijność oraz wartości skalowe w formularzu S. R. C. ad skala S.I.R: Pozycja nr 7 to deklaracja religijna, która nie wchodzi w skład skali. Wynik w skali S. I. R. liczy się sumując punkty z pozostałych 24 pozycji ad skale Z (zewnętrzna orientacja religijna), W (wewnętrzna orientacja religijna) i P (poszukująca orientacja religijna). Klucz stanowią litery w nawiasach przy kolejnych pozycjach skal. OBJAŚNIENIA symboli klucza: W wewnętrzna orientacja religijna Z zewnętrzna orientacja religijna, w tym: Zo z. o. r. osobista Zs z. o. r. społeczna P poszukująca orientacja religijna, w tym: Pz p. o. r. : aspekt złożoność Pw p. o. r.: aspekt wątpienie Pt p. o. r.: aspekt tymczasowość ad Skala Religijności Chrześcijańskiej. Skala typu Thurstone a, więc nie wymaga już dodatkowych obliczeń. W kolumnie po prawej stronie podane zostały ustalone w badaniach konstrukcyjnych wartości skalowe pozycji, które w formularzu dla osób badanych należy usunąć. Wynik jest równy wartości skalowej, jeśli badana osoba wybrała tylko jedno twierdzenie, jeśli wybrała 2 lub 3, wynik obliczamy jako średnią arytmetyczną szumowanych wartości skalowych tych twierdzeń.

5 Skala Indywidualnej Religijności Ustosunkuj się do poniższych twierdzeń niezależnie od stopnia Twojej religijności i wyznania. Jeśli jesteś innego wyznania, prosimy o napisanie tego pod tabelą. Przy każdym z twierdzeń w tabeli wstaw krzyżyk w kratkę oznaczającą JEDNĄ z następujących możliwości: 1 - nie zgadzam się 2 - raczej nie zgadzam się 3 - i tak, i nie 4 - raczej się zgadzam 5 - zgadzam się Nr Twierdzenie Duch Święty czuwa nad nami 2 Lekcje religii najlepiej wychowują młodzież 3 Zbawienie jest celem mojego życia 4 Bóg opiekuje się człowiekiem 5 Uczestniczę w procesjach religijnych 6 Na końcu świata będzie Sąd Ostateczny 7 Jestem wierzący * 8 W Środę Popielcową uczestniczę w posypywaniu głowy popiołem 9 Moim obowiązkiem jest przyjmowanie Sakramentów Świętych 10 Uczestniczę w Mszy Świętej 11 Istnieje Bóg w Trójcy Świętej 12 Uczestniczę w życiu kulturalnym organizowanym przez Kościół 13 Pismo Święte jest głosem Boga 14 Spowiedź oczyszcza mnie z grzechów 15 Unieważnić małżeństwo może tylko Sąd Kościelny 16 Modlę się wieczorem 17 Dzięki świętym otrzymujemy łaski 18 Spowiadam się 19 Zabiegam o dostąpienie łaski Bożej 20 Organizacja Kościoła jest wzorem dla innych instytucji 21 Szczęście człowieka jest w Bogu 22 Wspomagam działalność misyjną Kościoła 23 Przystępuję do Komunii Świętej 24 Prawdziwe szczęście osiągnę dopiero w Niebie 25 Czytam książki lub czasopisma religijne UWAGA: pozycja nr 7 to deklaracja religijna. Nie wlicza się jej do wyniku. Wynik w skali S.I.R. oblicza się sumując punkty z pozostałych 24. pozycji

6 Twoja religijność (jeśli uważasz, że nie jesteś religijny, nie wypełniaj tej części kwestionariusza) Poniższe twierdzenia umożliwiają określenie, jaki charakter ma Twoja religijność. Wstaw krzyżyk w kratkę oznaczającą JEDNĄ z następujących możliwości 1 - nie zgadzam się 2 - raczej nie zgadzam się 3 - i tak, i nie 4 - raczej się zgadzam 5 - zgadzam się Nr Twierdzenie Chociaż jestem wierzący, uważam, że w mym życiu jest wiele innych ważnych rzeczy (Z) 2 Uważam za ważne poświęcanie dużej ilości czasu na osobiste medytacje czy rozmyślania religijne (W) 3 Nie interesowałem się zanadto religią, dopóki nie zacząłem zadawać sobie pytań o sens i cel mojego życia (Pz) 4 Moja religijność ukształtowała się wskutek wzrastającego poczucia indywidualności (Pz) 5 Nie ma takiego znaczenia, czy w coś wierzę, dopóki żyję w zgodzie z zasadami moralności (Z) 6 O ile nie stają na przeszkodzie niemożliwe do usunięcia okoliczności, chodzę do kościoła regularnie (W) 7 Można powiedzieć, że cenię sobie me wątpliwości i wahania religijne (Pw) 8 Głównym celem modlitwy jest uzyskanie ulgi i wsparcia (Zo) 9 Bardzo staram się wnosić moją religijność we wszystkie inne sprawy mojego życia (W) 10 Myślę, że w miarę jak rozwijam się i zmieniam, będzie się rozwijać i zmieniać również moja religijność (Pt) 11 To Kościół jest najważniejszym miejscem kształtowania się dobrych stosunków międzyludzkich (Zs) 12 Modlitwy, które odmawiam w samotności, mają równie wiele znaczenia i osobistego zaangażowania jak te, które odmawiam w czasie nabożeństw (W) 13 Moje życiowe doświadczenia spowodowały ponowne przemyślenie moich religijnych przekonań (Pz) 14 Najlepszą rzeczą, jaką daje mi religia, jest pomoc w chwilach smutku i zwątpienia (Zo) 15 Dość często mam doniosłe poczucie obecności Boga lub Istoty Nadprzyrodzonej (W) 16 Wątpienie jest według mnie ważną częścią tego, co oznacza religijność (Pw) 17 Modlę się głównie dlatego, że tak mnie wychowano (Z)

7 Dalszy ciąg tabeli z poprzedniej strony: Nr Twierdzenie Czytam literaturę dotyczącą mego wyznania (lub Kościoła) (W) 19 Ciągle wystawiam na próbę moje religijne przekonania (Pt) 20 Choć jestem człowiekiem religijnym, nie dopuszczam, aby przekonania religijne oddziaływały na me życie codzienne (Z) 21 Gdybym miał wstąpić do stowarzyszenia religijnego, wolałbym wstąpić do grupy studiującej Pismo Święte, niż do grupy zajmującej się działalnością społeczną (W) 22 Bóg nie miał dla mnie większego znaczenia, dopóki nie zacząłem zadawać pytań o sens mojego życia (Pz) 23 Głównym powodem mego zaangażowania religijnego jest to, że Kościół jest przykładem znakomitej społecznej aktywności (Zs) 24 Przekonania religijne są tym, co naprawdę leży u podstaw mego podejścia do życia (W) 25 Stwierdziłem, że religijne wątpliwości wywołują u mnie niepokój lub załamanie (Pw) (-) 26 Niekiedy uważam za konieczne takie dostosowanie swych przekonań religijnych, aby ochronić mój społeczny i ekonomiczny dobrobyt (Z) 27 Religia jest dla mnie szczególnie ważna, gdyż daje ona odpowiedź na wiele pytań dotyczących sensu życia (W) 28 W mym życiu religijnym znacznie istotniejsze są pytania niż odpowiedzi (Pw) 29 Jednym z powodów bycia członkiem Kościoła jest to, że takie członkostwo zapewnia człowiekowi miejsce w społeczeństwie (Zs) 30 Nie spodziewam się, aby me przekonania religijne mogły ulec zmianie w ciągu najbliższych lat (Pt) (-) 31 Celem modlitwy jest zapewnienie sobie szczęśliwego i spokojnego życia (Zo) 32 Istnieje szereg zagadnień religijnych, w odniesieniu do których moje poglądy nadal ulegają zmianom (Pt)

8 Skala Religijności Chrześcijańskiej Znajdujące się niżej zdania służą do syntetycznej oceny Twojego osobistego stosunku do religii. Przeczytaj uważnie wszystkie zdania, a następnie podkreśl jedno do trzech zdań, z którymi najchętniej byś się zgodził[a], ponieważ najlepiej wyrażają Twój stosunek do religii (wiary religijnej). Najlepiej podkreśl tylko jedno zdanie, ale gdybyś się nie umiał[a] zdecydować, możesz podkreślić dwa lub trzy zdania. Twierdzenie Wartość skalowa 1. Zasady religii są zbyt sztywne wobec rzeczywistości 4,4 2. Wiara pomaga w przezwyciężaniu przeszkód 8,3 3. Wiara uszlachetnia ludzi 8,9 4. Ludzie wierzą ze strachu przed śmiercią 3,8 5. Wiara jest dla człowieka ostoją 9,4 6. Religia to miłość Boga przez miłość ludzi 10,3 7. Wiara to rodzaj demagogicznej szarlatanerii 1,3 8. Z religią żyje się łatwiej 7,9 9. Wiara to omamienie umysłu 1,9 10.Jestem chrześcijaninem wychowanym na tradycjach religijnych, ale 5,9 nie jestem pewny[a] istnienia Boga 11.Normy religijne nie pozwalają ludziom być sobą 2,9 12.Wiara jest warunkiem pełni życia 9,8 13.Religia odciąga ludzi od realiów życia 5,1 14.Religia to pasmo ucieczek od Boga i powrotów 7,4 15.Religia nie zaspokaja potrzeb współczesnego człowieka 3,4 16.Wiara pomaga i jednocześnie ogranicza ludzi 6,5 17.Religia jest dla wielu ludzi parawanem 5,5 18.Religia zabija siłę twórczą w człowieku 2,5 19.Religia to sens życia 10,4 20.Religia to nonsens współczesnego świata 1,4 Sposób obliczania wyników: podane w prawej kolumnie wartości skalowe pozycji są WYNIKIEM (oczywiście usuwamy je z formularza dla badanych). Jeśli badana osoba wybierze więcej niż jedną pozycję (zdanie), sumujemy punkty i dzielimy przez liczbę wybranych zdań (średnia arytmetyczna).

9 Literatura: Allport G. W., Ross J. M. (1967). Personal religious orientation and prejudice. Journal of Personality and Social Psychology, 4, Batson C. D., Schoenrade P., Ventis W. L. (1993). Religion and the individual. A socialpsychological perspective. Oxford-New York: Oxford University Press. Grzymała-Moszczyńska H. (2004). Religia a kultura. Wybrane zagadnienia z kulturowej psychologii religii (Rozdział Dodatek: Metody badań psychologii religii, s ). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Latała A., Socha P. (1981). Technika do badania indywidualnej religijności. Zeszyty Naukowe UJ: Studia Religiologica, 6, Socha P. M. (1999). Ways religious orientations work: A Polish replication of measurement of religious orientations. The International Journal for the Psychology of Religion, 9(3), Socha P. M. (2003). Skale do badania religijności aktualny stan i zagadnienia psychometryczne. Przegląd Religioznawczy, 3[209], s Wulff D. M. (1999). Psychologia religii klasyczna i współczesna. Warszawa: WSiP. Rozdział 6: Korelacyjne badania religii, paragraf Religijność a postawy społeczne,