Moduł IV. Zagadnienia prawne

Transkrypt

1 Moduł IV. Zagadnienia prawne 1. Prawa autorskie Pojęcie prawa autorskiego Licencje na użytkowanie oprogramowania Shareware, freeware, open source Prawa autorskie a Internet Ochrona danych osobowych... 4 Podsumowanie Prawa autorskie Software jest specyficznym rodzajem towaru, ale jak każde dzieło człowieka ma swoją wartośd, a jego twórca ma prawo do czerpania korzyści majątkowych z tytułu jego sprzedaży. W Polsce pokutuje jeszcze trochę mentalnośd sprzed 1989 roku. Dostęp do technologicznych nowości z Zachodu był wówczas bardzo ograniczony, a nielegalne kopiowanie i rozpowszechnianie programów przyczyniało się do rozwoju wiedzy na temat ich użytkowania i nie było postrzegane jako coś nielegalnego. Obecnie świadomośd pojęcia kradzieży oprogramowania jest znacznie większa, ale mimo to piractwo komputerowe nadal istnieje. Poza tym dostępnośd wiedzy i innych informacji w Internecie też może prowadzid do nadużyd związanych z łamaniem praw autorskich. Zakres praw autorów do swoich dzieł oraz możliwośd korzystania z nich przez użytkowników komputerów zostaną omówione w tym wykładzie Pojęcie prawa autorskiego Prawa autorskie w Polsce wyraźnie określiła ustawa z 1994 roku, która została znowelizowana w roku 1999 oraz w Ustawa precyzuje prawa twórcy tzw. utworu. Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 1

2 Utworem w myśl ustawy jest efekt indywidualnej pracy człowieka. Może to byd dzieło z dziedziny plastyki, fotografii, muzyki, literatury, architektury itd. Definicji tej podlega również oprogramowanie komputerowe. Każdy autor ma prawo do swojego dzieła i z tego tytułu może czerpad zyski materialne. Sprawą indywidualną jest ustalenie właściciela danego utworu. Czasem jest to jedna osoba (np. programista, który tworzy oprogramowanie według własnego pomysłu), czasem zespół autorów (praca zespołowa wówczas współtwórcy sami ustalają procentowy udział w zyskach), a czasem właścicielem programu zostaje firma, na zlecenie której powstał dany produkt. Ustawa określa dwa rodzaje praw autorskich: osobiste prawa autorskie są to niezbywalne prawa twórcy utworu do wiązania utworu z własnym nazwiskiem; prawa te nigdy nie wygasają; majątkowe prawa autorskie są to prawa do czerpania zysków z utworu przysługujące osobie, która te prawa nabyła czyli twórcy (lub zespołowi twórców) albo firmie lub osobie fizycznej, która te prawa od twórcy nabyła. Dobrym przykładem realizacji tych praw jest wydanie książki zyski z jej sprzedaży czerpie wydawnictwo, które przedtem prawa do publikacji tego utworu nabyło od jego twórcy (-ów), ale oczywiście nazwisko autora (lub autorów) jest drukowane i jest nierozerwalnie związane z jego tytułem Licencje na użytkowanie oprogramowania W przypadku oprogramowania komputerowego jest podobnie jak przy nabywaniu praw do innych utworów. Użytkownik komputera, aby móc legalnie korzystad z jakiegoś produktu-programu, musi zakupid u właściciela tzw. licencję. Licencją nazywamy formę umowy pomiędzy właścicielem praw majątkowych dzieła a użytkownikiem, w której określone są ściśle warunki korzystania z zakupionego programu. Licencja dla tzw. odbiorcy koocowego jest określana skrótem EULA (ang. End User Licence Agreement). Określa ona np. prawo użytkownika do wykonania dla własnych celów kopii zakupionego programu (jest to dośd ważne, kiedy mówimy o kopiach bezpieczeostwa), prawo do zainstalowania programu na ograniczonej ilości komputerów, prawo do uzyskiwania po niższych cenach kolejnych wersji zakupionego programu (tzw. upgrade ów) lub do opieki serwisowej od producenta. Wraz z pozwoleniem na użytkowanie programu otrzymujemy również numer licencji (każdy użytkownik ma oczywiście inny), który jest potrzebny do zainstalowania programu na komputerze. Poza tym każde nowe wydanie programu jest oznaczane kolejnym numerem wersji. Częstą praktyką jest również rejestracja zakupionego programu poprzez Internet u producenta oprogramowania. Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 2

3 EULA jest rodzajem licencji dla odbiorcy koocowego, inne prawa natomiast może nabyd firma zajmująca się pośredniczeniem w zakupie tego programu. Kupując gotowy zestaw komputerowy, użytkownik potrzebuje przede wszystkim systemu operacyjnego. Można go zakupid po niższej cenie w ramach tzw. licencji OEM, która obowiązuje tylko w przypadku zakupu zestawu komputerowego wraz z systemem. Użytkownik odbiera wówczas od dostawcy gotowy do pracy komputer z zainstalowanym systemem i otrzymuje od niego numer licencji tego programu. System operacyjny można również zakupid osobno w tzw. wydaniu pudełkowym (ang. BOX) Shareware, freeware, open source. Do tej pory była mowa o licencjach, za które należy zapłacid, aby mied prawo do korzystania z nich. Istnieją również licencje, które nie wymagają opłaty, bo producenci pozwalają na ich bezpłatne wykorzystywanie. Użytkownik może więc bezpłatnie, ale legalnie, z nich korzystad. Znajdziemy ich sporo w Internecie. Jeżeli program jest całkowicie bezpłatny, mówimy o licencji freeware. Natomiast jeżeli producent udostępnia program np. w celach reklamowych po to, aby użytkownik się z nim zapoznał ale stawia ograniczenia czasowe co do jego użytkowania, to mówimy licencji shareware. W celu dalszego korzystania z takiego programu należy wykupid pełną licencję. Mówiąc o majątkowych prawach autorskich (ang. copyright oznaczane symbolem ), należy koniecznie powiedzied także o inicjatywie, która jest jej przeciwieostwem i zakłada, że aby jakiś produkt mógł się rozwijad, musi byd on bezpłatny oraz w pełni udostępniony z pozwoleniem na jego modyfikację przez inne osoby. Inicjatywa ta, która pojawiła się w Stanach Zjednoczonych po raz pierwszy w 1976 roku nosi przewrotną nazwę copyleft i posługuje się symbolem (zachęcam do przeczytania artykułu na stronach: oraz: Zastosowanie idei copyleft odnajdziemy w ruchu tzw. wolnego oprogramowania (ang. open source) propagującego m.in. ideę GNU GPL. Skrót GNU oznacza system operacyjny wzorowany na Unixie, ale tworzony w ramach wolnego oprogramowania. Symbolem tego systemu i zarazem projektu GNU jest antylopa gnu. Natomiast GPL jest angielskim skrótem General Public Licence i oznacza licencję w ramach której twórcy udostępniają kod swojego programu, pozwalają na jego modyfikację i nakazują dalsze jego dystrybuowanie również na tych samych zasadach. Miejscem wymiany tych informacji jest oczywiście Internet. Ruch open source jest niejako sprzeciwem wobec producentów programów, którzy wykorzystując swoją monopolistyczną rolę na rynku, narzucają użytkownikom komputerów zbyt wysokie ceny za swoje produkty lub uzależniają ich działanie od konkretnych systemów operacyjnych (np. dany program może działad tylko w Windows). W ramach wolnego oprogramowania rozwinął się i nadal rozwija system operacyjny Linux. Jego modyfikacje powstają na całym świecie i dlatego dostępne są różne dystrybucje tego programu. Wybraną dystrybucję Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 3

4 możemy legalnie pobrad z Internetu i zainstalowad na swoim komputerze. Jest to dobra alternatywa dla płatnego oprogramowania systemowego, chociaż trzeba mied świadomośd, że nie wszystkie programy użytkowe będą poprawnie działad w tym systemie. Wybierając program użytkowy, musimy więc zwrócid uwagę na jego opis pod jakimi systemami operacyjnymi będzie on działał. Oprócz systemu operacyjnego Linux w ramach open source udostępniony jest też m.in. pakiet oprogramowania biurowego OpenOffice i przeglądarka internetowa Mozilla Firefox Prawa autorskie a Internet Musimy pamiętad, że rzecz ogólnie dostępna, nie jest rzeczą niczyją z której można korzystad do woli. Łatwośd wyszukiwania, kopiowania i wykorzystywania zawartych w Internecie informacji bardzo często sprawia, że zapominamy o prawach autora do jego dzieła. Wykorzystując informacje zawarte w Internecie we własnej pracy (np. zaliczeniowej, licencjackiej, magisterskiej), mamy obowiązek podad źródło wykorzystanej informacji oraz jego autora. Jedynie w sytuacji, kiedy sam autor wyraźnie zrzeknie się praw do swojego dzieła lub prawa te wygasną, możemy swobodnie z jego pracy korzystad. Prawem autorskim objęte są projekty stron internetowych, ich szata graficzna, sposób przedstawiania informacji nie można zatem również i tego bezkarnie powielad ani kopiowad. Jeżeli ktoś zamieści w Internecie wykonane przez siebie zdjęcie, własną pracę plastyczną lub skomponowany przez siebie utwór muzyczny, to oczywiście on także zachowuje prawa autorskie (chyba że się ich oficjalnie zrzeknie), o czym internauci bardzo często zapominają. Co gorsza, czasem pliki udostępniane są przez ludzi, którzy nie mają do nich żadnych praw autorskich. Autorzy utworów muzycznych toczą więc z internautami odwieczną walkę. Łatwo jest ściągnąd sobie mp3-kę zamiast kupowad płytę. Natomiast dla autorów jest to efekt pracy, z którego tylko oni mają prawo czerpad zyski. Łatwośd dostępu nie może ograniczad niczyich praw autorskich. Niektóre zagraniczne serwisy udostępniające muzykę (np. w USA) pobierają od swoich użytkowników opłaty. Natomiast w Polsce sprawa legalnej dostępności do utworów w sieci jest nadal nierozstrzygnięta. Cieszy jednak fakt, że wydawane oryginalne płyty z utworami są coraz taosze, a świadomośd odbiorców muzyki co do legalności posiadanych nagrao coraz większa. 2. Ochrona danych osobowych Jednym z ważnych aspektów bezpieczeostwa informacji jest ochrona baz danych zawierających szczególne dane informacje o osobach prywatnych, czyli dane osobowe. W roku 1997 powstała specjalna ustawa Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 4

5 zawierająca szczegółowe wytyczne dotyczące ich ochrony ustawa o ochronie danych osobowych. Wraz z rozwojem komputeryzacji gromadzenie na nośnikach informacji danych osobowych (np. pracowników lub klientów firm, uczestników jakichś wydarzeo) stało się powszechne. Natomiast łatwośd, z jaką można było je przekazad, prowadziła do wielu naruszeo dóbr osobistych osób prywatnych. Dane takie były łakomym kąskiem np. dla firm marketingowych, które promowały różne produkty, rozsyłając ulotki pocztą pod konkretne adresy. Ludzie bywali zasypywani korespondencją, której nie potrzebowali, nie zgadzali się na jej dostarczanie, a jednocześnie nie wiedzieli, w jaki sposób dana firma zdobyła ich nazwiska i adresy. Było to oczywiste naruszenie prywatności, gdyż nikt nie ma prawa dostępu do takich informacji bez zgody osoby, której te dane dotyczą. Obecnie prawa osób prywatnych do ochrony ich danych, a także obowiązki firm przetwarzających te dane chroni właściwa ustawa. W myśl tej ustawy za dane osobowe uważa się taki zestaw informacji, który pozwoli na jednoznaczne zidentyfikowanie osoby. Jeżeli więc spotkamy się z informacją typu: pani Irena, księgowa z Warszawy, oczywiście nie jest to zestaw danych osobowych, bo na ich podstawie nie domyślimy się, o jaką panią chodzi. Natomiast w informacji: pani Irena S., księgowa z warszawskiej firmy BJD, zawarte są dane, dzięki którym można zidentyfikowad tę osobę. Podanie takich danych bez pozwolenia wymienionej osoby byłoby już niezgodne z prawem. Ustawa o ochronie danych osobowych powołała stanowisko Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych (GIODO). Głównym zadaniem GIODO jest kontrola przetwarzanych zbiorów danych, ich rejestracja, opiniowanie aktów prawnych dotyczących danych osobowych i rozpatrywanie skarg w sprawach związanych z tą ustawą. Poza tym ustawa o ochronie danych osobowych: podaje, jakie instytucje i w jakim zakresie mogą dane osobowe przetwarzad; zobowiązuje administratora danych osobowych do zarejestrowania zbioru danych u GIODO, podając zakres oraz cel ich przetwarzania; nakłada na administratora obowiązek ustanowienia i ścisłego przestrzegania zasad dostępu do danych przez pracowników; daje prawo do kontroli zbioru tym osobom, których dane dotyczą. Prawo to obejmuje: wyrażenie zgody na przetwarzanie danych osobowych; uzyskanie informacji o zbiorze danych, w którym figurują dane zainteresowanego (kto je przetwarza i w jakim celu, w jaki sposób je zdobył); możliwośd poprawiania i uaktualniania swoich danych bądź żądanie ich usunięcia oraz wyrażenie sprzeciwu wobec ich przetwarzania. Ustawa o ochronie danych osobowych spowodowała wiele zmian i ograniczeo w dostępie do informacji prywatnych. Między innymi ograniczone zostało upublicznianie wszelkiego rodzaju informacji zawierających imiona i nazwiska np. wywieszenie listy lokatorów bloku wymaga pisemnej zgody każdego mieszkaoca; upublicznione listy studentów z ocenami nie podają ich imion i nazwisk, tylko numer indeksu; jeżeli bierzemy Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 5

6 udział w jakiejś promocji czy konkursie, w którym podaje się swoje dane, musimy wyrazid zgodę na ich przetwarzanie. Przykładów z życia codziennego można by wymieniad dużo, wydaje się jednak, że ustawa ta dobrze spełnia swoje zadanie. Podsumowanie Pojęcie prawa autorskiego obejmuje osobiste, niezbywalne prawo autora do swojego dzieła oraz majątkowe prawo do czerpania zysków z wykonanego utworu. Należy używad legalnego oprogramowania komputerowego. Licencję na program można nabyd, kupując go z tzw. licencją EULA, która ściśle określa prawa użytkownika do korzystania z programu lub korzystając z licencji freeware (bezpłatnej) oraz shareware (bezpłatnej czasowo). Licencja na system operacyjny może byd licencją OEM obowiązującą przy zakupie całego komputera lub licencją BOX kiedy program kupujemy osobno. Ruch open source dystrybuuje oprogramowanie bez ścisłego określenia praw autorskich na zasadach licencji GPL. Korzystanie z tych programów jest bezpłatne i legalne. W Polsce obowiązuje ustawa o ochronie danych osobowych, która reguluje kwestie związane z przechowywaniem i przetwarzaniem zbiorów danych osobowych. Nad właściwą realizacją tej ustawy czuwa Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (GIODO). Każda osoba, której dane istnieją w jakimś zbiorze ma określone przez tę ustawę prawa: do wglądu, modyfikowania, zaprzestania przetwarzania lub ich usunięcia. Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 6