Kruszywa polodowcowe Polski północno-wschodniej do nawierzchni drogowych

Transkrypt

1 Kruszywa polodowcowe Polski północno-wschodniej do nawierzchni drogowych piotr radziszewski Politechnika Warszawska jerzy piłat Politechnika Warszawska radosław radziszewski Strabag Sp. z o.o. radoslaw.radziszewski@ strabag.com karol j. kowalski Politechnika Warszawska k.kowalski@il.pw.edu.pl 226 Kruszywo jest podstawowym materiałem stosowanym do budowy dróg, zarówno do wykonywania nasypów i wzmacniania podłoża gruntowego, jak i wykonywania warstw konstrukcyjnych nawierzchni. Nawierzchnie asfaltowe stanowią w Polsce około 95% ogólnej długości dróg o nawierzchni twardej, a do wytwarzania mieszanek mineralno-asfaltowych (mma), z których wykonywane są warstwy tych nawierzchni, stosuje się tradycyjnie kruszywa łamane z surowca skalnego wydobywanego i przetwarzanego w Polsce południowej. Autorzy uważają, że kruszywa polodowcowe mogą być alternatywą dla kruszyw łamanych skalnych stosowanych w budownictwie drogowym, szczególnie w regionie Polski północno-wschodniej. Stosowanie kruszyw ze złóż polodowcowych występujących w Polsce północnej jest uzasadnione ze względów technicznych, społecznych i ekonomicznych (zmniejszone koszty transportu). Geneza powstania złóż kruszyw polodowcowych w regionie północno- -wschodniej Polski Około 1,87 milionów lat temu, na przełomie trzeciorzędu i czwartorzędu, nastąpiły gwałtowne i głębokie zmiany klimatyczne o zasięgu globalnym. Niska temperatura powietrza w połączeniu z obfitymi opadami śniegu na znacznych obszarach ziemi przyczyniły się do powstania olbrzymich lądolodów. W ten sposób rozpoczęła się epoka lodowcowa zwana plejstocenem. Zlodowacenia wywarły znaczący wpływ na obecną rzeźbę i budowę geologiczną obszarów leżących w strefie średnich szerokości geograficznych półkuli północnej. Centrum zlodowacenia w Europie był Półwysep Skandynawski. Z powodu cyklicznych zmian klimatu, lądolód kilkakrotnie rozprzestrzeniał się na znaczne obszary kontynentu, po czym w okresach cieplejszych wycofywał się [1]. Ostatnie osady polodowcowe Polski północno-wschodniej powstały w wyniku zlodowacenia północno-polskiego, które wystąpiło w czwartorzędzie i trwało od 10 do 110 tysięcy lat temu. Transport lodowcowy materiału skalnego dzięki właściwościom fizycznym lodu umożliwiał przenoszenie dużych ilości zróżnicowanego materiału okruchowego na bardzo duże odległości. Znajdujący się w lodowcu materiał skalny był przenoszony w części dennej, gdzie kontaktował się z podłożem, również wewnątrz lodowca oraz na jego powierzchni. Złoża kruszyw polodowcowych Polski północno-wschodniej występują w postaci: moren, ozów, kamów, sandrów, drumlin, itp. Materiał pochodzący z niszczenia zboczy skalnych oraz podłoża skalnego nosi nazwę moreny. Terminu tego używa się jednocześnie do określenia: osadu transportowanego w lodowcu, a także formy utworzonej z osadów wytopionych z lodowca. W zależności od lokalizacji materiału skalnego w lodowcu, mówimy o morenie czołowej, morenie dennej, morenie bocznej oraz morenie środkowej [3]. Poza morenami, formy polodowcowe występują również w tzw. ozach, kamach, sandrach i drumlinach (rys. 1). Ozy zostały utworzone w strefie lądolodu przez szybko płynące wody w tunelach pod lodem. Złoża piasków i ów występują tu przemiennie w wyraźnie określonych warstwach. Ozy zazwyczaj otoczone są otuliną utworzoną z glin zwałowych, zaglinionych piasków i ów. W krajobrazie ozy zaznaczają się w postaci wałów lub silnie wydłużonych pagórków o zróżnicowanej długości od kilkudziesięciu metrów do nawet kilku kilometrów, szerokości kilkudziesięciu do kilkuset metrów i wysokości od kilku do nawet metrów. W ozach złoża kruszywa mają formę określaną, jako cygarokształtną [2]. Formy kemowe powstały w rozpadającym się na płaty lodowe lądolodzie, w którym wody lodowcowe osadzały piaski i y w stale poszerzanych szczelinach. Kemy występują w postaci wałów, pagórków o stromych zboczach i rozle- Rys. 1. Polodowcowe formy osadów spotykane w północno-wschodniej Polsce [2] Drogownictwo 7-8/2011

2 głych, płaskich powierzchniach. Ich wysokość waha się od kilku do kilkunastu metrów, długość sięga natomiast do kilkuset metrów. Rozległe stożki sandrowe, zbudowane ze ów i piasków, zostały usypane przez rzeki lodowcowe przed nasuwającym się i stojącym lodowcem. Równiny sandrowe powstały z połączenia wielu stożków napływowych w czasie postoju czoła lądolodu. Wycofywanie się lądolodu z linii moren czołowych przyczyniało się do rozcinania równin sandru i powstawania teras sandrowych. W stożki sandrowe często wcięte są głębokie rynny jeziorne oraz liczne zagłębienia wytopiskowe [3]. Drumliny są to podłużne wzgórza o łagodnych kształtach, o zróżnicowanej długości od kilkuset metrów do kilku kilometrów, szerokości m oraz znacznej wysokości (50-60 m). Powstanie drumlinów łączy się z osadzaniem materiału skalnego w szczelinach lodowca przez wody lodowcowe. Ocena zasobów kruszyw polodowcowych w regionie północno-wschodniej Polski Region północno-wschodniej Polski, obejmującej województwo podlaskie i warmińsko-mazurskie, zasobny jest w bogate złoża kruszyw polodowcowych. Lokalizację głównych kopalń kruszyw w województwie podlaskim i warmińsko-mazurskim przedstawiono na rysunkach 2 i 3. Do większych zakładów produkujących kruszywa na obszarze północno-wschodniej Polski zalicza się: Zakład Produkcji Kruszyw Szumowo, Białostockie Kopalnie Surowców Mineralnych, Suwalskie Kopalnie Surowców Mineralnych oraz Przedsiębiorstwo Produkcji Materiałów Drogowych Kruszbet z Suwałk. Każda z wyżej wymienionych firm ma kilka złóż kruszyw naturalnych, z których większość jest aktualnie eksploatowana. Udokumentowane złoża kruszyw w województwie podlaskim przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Udokumentowane złoża kruszyw w województwie podlaskim. 1. Kopalnia Drahla k. Sokółki 2. Kopalnia Szymki k. Zambrowa 3. Białostockie Kopalnie Surowców Racewo 4. Białostockie Kopalnie Surowców Zadworzany 5. Przedsiębiorstwo Kruszbet kopalnia Sobolewo k. Suwałk 5a. Suwalskie Kopalnie Surowców Sobolewo k. Suwałk 6. Białostockie Kopalnie Surowców Kundzin k. Sokółki 7. Lafarge Oddział Bielsk Podlaski Kopalnie Polska Południowa 8. Olsztyńskie Kopalnie Surowców Bohoniki k. Sokółki 9. Zakład Produkcji Kruszyw Oleński Stok k. Korycina 10. Przedsiębiorstwo Produkcji Materiałów Kamiennych Żwirek Bobrowa k. Białegostoku Rys. 2. Lokalizacja kopalń w województwie podlaskim Lp Nazwa złoża Biała Woda I Biała Woda II Drahle II Drogoszewo I Geniusze Kąty Kundzin Łosowo Nowowola Potasznia Racewo Siemiatycze Sobolewo Stożne Szumowo Wąsosz Zadworzany Szacunkowe zasoby, tys. ton Szacunkowe wydobycie, tys. ton Charakterystyka petrograficzna kruszyw polodowcowych Badania petrograficzne wykonano na trzech reprezentatywnych próbkach grysów frakcji 10/14, powstałych z przekruszenia nadziarna owego i otoczaków pochodzących z trzech typowych złóż kruszyw polodowcowych z kopalń (A, B i C) regionu Polski północno-wschodniej. Każdą z próbek rozseparowano na następujące typy skał: granity i gnejsy z jasnymi skaleniami (białymi, kremowymi i jasnoszarymi), granity i gnejsy oraz porfiry z różowymi i czerwonymi skaleniami, Drogownictwo 7-8/

3 1. Kopalnia piasku i u kopalnia Gronowo Górne k. Elbląga 2. Przedsiębiorstwo Produkcji Kruszyw kopalnia Działdowo 3. Kopalnia piasku kopalnia Morąg 4. Kopalnia Surowców Mineralnych kopalnia Awajki koło Małdyt 5. Kopalnia Kruszyw kopalnia Warkały k. Olsztyna 6. Kopalnia Surowców Mineralnych kopalnia Nowa Wieś Ełcka k. Ełku 7. Olsztyńskie Kopalnie Surowców Żabi Róg k. Łukty 8. Olsztyńskie Kopalnie Surowców Kazanice k. Lubawy 9. Olsztyńskie Kopalnie Surowców Brzeźno k. Działdowa 10. Olsztyńskie Kopalnie Surowców Uzdowo k. Działdowa 11. Olsztyńskie Kopalnie Surowców Grzybiny k. Działdowa 12. Olsztyńskie Kopalnie Surowców Niechłonin k. Działdowa 13. Olsztyńskie Kopalnie Surowców Giławy k. Biskupca 14. Olsztyńskie Kopalnie Surowców Pilec k. Kętrzyna 15. Suwalskie Kopalnie Surowców Chrzanowo k. Ełku 16. Trans Żwir kopalnia Giżycko 17. Warmińskie Kopalnie Surowców Olsztyn 18. Trans Żwir kopalnia Szymki k. Białej Piskiej 19. Trans Żwir kopalnia Mielno k. Olsztynka 20. Przedsiębiorstwo Produkcji Materiałów Drogowych Kruszbet kopalnia Stożne I i Stożne II k. Olecka Rys. 3. Lokalizacja kopalń w województwie warmińsko-mazurskim granity i gnejsy o dużym udziale szarych skaleni i ciemnych składników reprezentowane przez granodioryty i dioryty (głównie będące elementami wtrąceń migmatytowych i szlirowych), wyseparowane z granitów jasnych, różowych i czerwonych w trakcie przekruszania, sjenity, anortozyty, mikrodiabazy, mikrogabra, bazaltoidy, melafiry i ignimbryty, zasadowe skały krystaliczne, trudne do identyfikacji, piaskowce i kwarcyty, krzemienie i czerty, wapienie, dolomity. Zawartości poszczególnych typów skał, wyodrębnionych w trakcie badań w grysach z poszczególnych złóż przedstawiono w tabeli 2, a graficznie na rysunku 4. Jak wynika z zestawienia rezultatów badań, zamieszczonych w tabeli 1, poszczególne rodzaje kruszyw są znacznie zróżnicowane pod względem proporcji ilościowych, wyrażonych masą ziaren węglanowych do masy ziaren granitów (W:G). Proporcje te wynoszą odpowiednio 0,96:1 w złożu 1; 1:1,6 w złożu 2 i aż 1:2,49 w złożu 3. Istotne różnice między poszczególnymi grysami dotyczą także zawartości jednej z odmian petrograficznych w postaci różowych i czerwonych 228 Tabela 2. Wyniki badań składu petrograficznego kruszyw polodowcowych ze złoża 1, 2 i 3 Składniki Zawartość składnika, [%(m/m)], w złożu: A B C Granity i gnejsy z jasnymi skaleniami 6,39 7,43 10,85 Granity i gnejsy z różowymi i czerwonymi skaleniami 20,66 31,02 34,74 Ciemne granity, gnejsy i granodioryty 8,46 8,63 10,20 Granity razem 35,51 47,08 55,79 Sjenity, sjenodioryty, anortozyty, razem 9,15 8,03 3,47 Mikrodiabazy i gabra 2,71 2,01 4,38 Bazaltoidy 3,74 4,17 4,12 Melafiry 0,24 0,40 0,51 Różne skały zasadowe, trudne do identyfikacji 1,08 1,02 Krystaliczne skały zasadowe, razem 7,77 6,58 10,03 Piaskowce i kwarcyty 8,42 9,24 8,26 Krzemienie i czerty 2,14 0,04 Wapienie 33,75 25,50 20,19 Dolomity 3,24 3,51 2,24 Skały węglanowe razem 36,99 29,01 22,44, %(m/m) 99,98 99,98 99,99 Drogownictwo 7-8/2011

4 Rys. 4. Zawartość głównych odmian petrograficznych w grysach granitów, gnejsów i porfirów. Różnice te wynoszą ok. 14%(m/m), przy porównaniu grysów ze złoża 1 i 3, a nawet ok. 20%(m/m), jeśli uwzględni się całkowitą zawartość ziaren granitowych w tych obu grysach. Zawartość skał krystalicznych uznawanych za obojętne (sjenity, sjenodioryty, anortozyty) jest najmniejsza w kruszywie złoża 3 zaledwie ok. 3, 5%(m/m), największa w kruszywie złoża 1 ok. 9%(m/m). Udziały skał zasadowych w poszczególnych grysach są zbliżone i zawierają się w granicach 7 do 10%(m/m). Sumując zawartości procentowe grup skalnych zawierających ciemne minerały, w skład których wchodzą zarówno skały kwaśne, obojętne, jak i zasadowe uzyskuje się wartości 25,38% (m/m)w grysie ze złoża 1; 23,24%(m/m) w grysie ze złoża 2 i 23,7%(m/m) w grysie ze złoża 3. Wyniki badań składu petrograficznego kruszyw wskazują, że kruszywa polodowcowe zawierają zróżnicowane zawartości frakcji skał magmowych i osadowych węglanowych. Zwykle zwiększona zawartość ziaren ze skał węglanowych wpływa na zwiększenie nasiąkliwości. Adhezja lepiszczy do kruszyw polodowcowych Adhezja (powinowactwo chemiczne lepiszcza asfaltowego do kruszywa) odgrywa zasadniczą rolę w kształtowaniu trwałości nawierzchni asfaltowych. Niedostateczne otoczenie i zwilżenie ziaren kruszywa lepiszczem lub brak wystarczająco silnych powiązań między nimi (nawet przy całkowicie otoczonych ziarnach), prowadzi z czasem do odmywania błonki lepiszcza z powierzchni ziaren kruszywa [2]. Badaniom adhezji poddano grysy z kruszyw polodowcowych, o uziarnieniu 5/8 mm, z jednej z kopalń regionu Polski północno-wschodniej, a dla porównania wykonano również badanie stosując grysy, o takim samym uziarnieniu, ze skały dolomitowej oraz gabro. Do badań zastosowano lepiszcza asfaltowe: asfalt drogowy 50/70 oraz asfalt modyfikowany PMB 45/ Badania adhezji wykonano dwiema metodami wg [6] ( test gotowania ) oraz wg [7] (tzw. test butelkowy ). W wyniku przeprowadzonych badań i analiz stwierdzono, że istnieje duże zróżnicowanie w wynikach badań adhezji lepiszczy asfaltowych do kruszywa w zależności od przyjętej metody badawczej oraz badanego materiału. Można stwierdzić, że metoda butelkowa w większym stopniu wpływa na odmycie lepiszcza z powierzchni ziaren kruszywa. Stwierdzono również, że grysy z kruszywa polodowcowego cha- rakteryzują się najlepszą adhezją. Gorszą adhezję wykazuje kruszywo zarówno dolomitowe, jak i ze skały gabro. Powodem tego zjawiska może być rozwinięta mikropowierzchnia ziaren kruszyw polodowcowych, co wpływa na zwiększenie przyczepności mechanicznej (adhezja mechaniczna). Mniejsze znaczenie może mieć w tym przypadku przyczepność fizykochemiczna zależna od kwasowości skały (adhezja chemiczna). W podsumowaniu wyników badania adhezji należy stwierdzić, że rodzaj zastosowanego kruszywa, jego skład petrograficzny, mikropowierzchnia ziaren ma znaczący wpływ na przyczepność lepiszcza asfaltowego. Kruszywa polodowcowe w postaci grysów kruszonych charakteryzują się polepszonymi właściwościami ze względu na przyczepność asfaltu do rozwiniętej mikropowierzchni kruszywa. Stosowanie takich kruszyw o poprawionej adhezji do mieszanek mineralno-asfaltowych może korzystnie wpłynąć na trwałość nawierzchni asfaltowej. Właściwości kruszyw polodowcowych wg PN-EN 13043:2004 Oceny właściwości kruszyw pochodzących z głównych kopalń regionu Polski północno-wschodniej dokonano na podstawie Wymagań Technicznych WT-1 [4]. Badaniom poddano pobrane próbki 23 kruszyw, w tym:, piasek, piasek płukany, piasek łamany, kruszony oraz kruszywo z nadziarna i otoczaków (grysy). W opisie poszczególnych rodzajów kruszyw zachowano nazewnictwo dotychczas stosowane, a nie wynikające z PN-EN 13043:2004 [8]. W reprezentatywnych próbkach pobranego kruszywa grubego i drobnego określono zawartość frakcji podstawowej oraz zawartość podziarna i nadziarna. Na tej podstawie określono odpowiednią kategorię uziarnienia kruszywa. Wymiary kruszywa grubego zawierały się od 2 do 31, 5 mm. W tabeli 3 przedstawiono wybrane, przykładowe wyniki badań próbek kruszyw z Przedsiębiorstwa Kruszbet z Zakładu Produkcyjnego Stożne II. Na podstawie analizy wyników badań przedstawionych w tabeli 3 stwierdzić można, że kruszywo charakteryzują się korzystnymi kategoriami: uziarnienia, zawartości pyłów, jakości pyłów i kształtu kruszywa. Kruszywo to można scharakteryzować następująco: kruszony 12,5-20 mm charakteryzuje się niską kategorią zawartości ziarn o powierzchni przekruszonej i łamanej C 50/10, gdyż zawiera do 10%(m/m) ziarn całkowicie zaokrąglonych, grysy kruszone charakteryzują się bardzo wysokimi (kategoriami zawartości ziarn o powierzchni przekruszonej i łamanej: C 95/1, C 100/0. Kategorie odporności kruszywa na rozdrabnianie są korzystnie wysokie:,. Kategorie odporności na polerowanie mieszczą się w średnich i korzystnych kategoriach: PSV 44 i, wartości nasiąkliwości jako wskaźnika mrozoodporności nie spełniają wymagań kategorii W cm 0,5, ale badania mrozoodporności (kategorie F 1 i ) klasyfikują te kruszywa jako mrozoodporne. W badaniu mrozoodporności z zastosowanie NaCl tylko grysy klasyfikują się do kategorii mrozoodpornych, Drogownictwo 7-8/

5 Tabela 3. Zestawienie wyników badań kruszyw z Zakładu Produkcyjnego Stożne II Właściwość kruszywa piasek łamany 0 2 kruszony 12, kruszony 6,3 12,5 Rodzaj kruszywa 16 31,5 kruszony 2 6,3 grys 6,3 12,5 grys 12,5 20 Uziarnienie wg PN-EN G F 85 G C 90/10 G C 80/20 G C 90/10 G C 90/15 Zawartość pyłów wg PN-EN f 3 f 2 f 2 Jakość pyłów wg PN-EN MB F 10 grys 2 6,3 Kształt kruszywa wg PN-EN lub wg PN-EN Procentowa zawartość ziarn o powierzchni przekruszonej i łamanej w kruszywie grubym wg PN-EN Odporność kruszywa na rozdrabnianie wg PN-EN , rozdział 5 Odporność na polerowanie kruszywa wg PN-EN Gęstość ziaren wg PN-EN ρ a ρ rd ρ ssd Nasiąkliwość wg PN-EN , lub PN-EN Załącznik B Mrozoodporność wg PN-EN lub PN-EN Załącznik B Grube zanieczyszczenia lekkie wg PN-EN ,62 2,50 2,55 C 50/10 C 0/100 C 90/1 C 0/100 C 100/0 C 100/0 C 95/1 C 100/0 PSV 44 PSV 44 PSV 44 2,73 2,68 2,70 2,70 2,63 2,65 2,71 2,63 2,66 2,71 2,64 2,67 2,71 2,61 2,65 2,65 2,59 2,61 2,69 2,67 2,68 2,64 2,58 2,60 WA 24 2 WA 24 2 WA 24 2 WA F 1 4 F m LPC 0,1 z badania nasiąkliwości wynika, że kruszywa charakteryzują się kategoriami nasiąkliwości (WA 24 ) od 1 do 2 oraz mrozoodporności ( ) od 5 do 24. Można stwierdzić, że kruszywa grysowe (wytwarzane z otoczaków, nadziarna owego) są mrozoodporne, natomiast y kruszone nie spełniają wymagań do warstwy ścieralnej. Reasumując, można stwierdzić, że większość badanych kruszyw ze złóż polodowcowych (szczególnie kruszywa grysowe) spełnia wymagania do warstw konstrukcyjnych asfaltowych nawierzchni drogowych kategorii ruchu KR1 KR6. Ekonomiczna celowość stosowania kruszyw polodowcowych do nawierzchni drogowych 230 Mieszanki mineralno-asfaltowe (mma) do warstw konstrukcyjnych nawierzchni asfaltowych składają się z około 95%(m/m) kruszyw i tylko około 5%(m/m) lepiszcza. W takiej sytuacji logicznym rozwiązaniem jest szukanie rozwiązań technologicznych pozwalających obniżyć koszty przy spełnieniu wszystkich wymaganych parametrów technicznych mieszanki. W Polsce północno-wschodniej nie występują skały magmowe, które stanowią główny, tradycyjny składnik nawierzchni asfaltowych. Transport tych kruszyw z południa Polski jest niezwykle kosztowny, dlatego aby obniżyć koszty budowy dróg w województwach północno-wschodnich proponuje się stosowanie w większym stopniu łamanych kruszyw polodowcowych. W celu sprawdzenia możliwości zastąpieni kruszyw ze skał magmowych z Polski południowej kruszywami polodowcowymi, zaprojektowano szereg recept mieszanek mineralnoasfaltowych, z zastosowaniem obydwu rodzajów kruszyw, przeznaczonych do warstw nawierzchni asfaltowych obciążonych ruchem KR 5-6. Do analizy kosztów wytworzenia mma rozpatrzono trzy warianty lokalizacji przyszłych inwestycji drogowych: okolice Warszawy, Białegostoku i Augustowa. Analiza miała na celu porównanie kosztów mma produkowanych z kruszyw magmowych z Polski południowej z kosztami mma produkowanych z kruszyw polodowcowych z Polski północno-wschodniej, dla inwestycji zlokalizowanych w okolicach Warszawy, Białegostoku i Augustowa. Zastosowano średni, rynkowy koszt transportu za tonokilometr przewożonego materiału zgodnie z tabelą 4. Stawki określono na podstawie analizy ofert transportowych z Polski południowej z 2010 r. Tabela 4. Cena przewiezienia tony kruszywa na odległość 1 kilometra w zależności od odległości transportu Odległość, km < <600 Stawka, PLN/tkm 0,26 0,16 0,14 0,13 0,12 Koszty transportu kruszywa z Polski południowej i północno- -wschodniej do wytwórni mieszanki mineralno-asfaltowej, w zależności od odległości kopalni, przedstawiono w tabeli 5. Zestawione w tabeli 5 koszty transportu kruszywa z kopalń z Polski południowej do wytwórni mma rejonu Polski północno-wschodniej są od 4 do 10 razy wyższe od kosztów transportu miejscowych kruszyw polodowcowych. Drogownictwo 7-8/2011

6 Tabela 5. Koszt transportu kruszywa do wybranych wytwórni mma Transport kruszywa do wytwórni mieszanek mineralno-asfaltowych (WMA) Kopalnia Wytwórnia mma Odległość [km] Koszt transportu [zł/t] Czarny Bór (melafir) Warszawa ,51 Czarny Bór (melafir) Białystok ,40 Czarny Bór (melafir) Augustów ,64 Miedzianka (wapień) Warszawa ,28 Miedzianka (wapień) Białystok ,35 Zestawione w tabeli 6 jednostkowe koszty mieszanek mineralno-asfaltowych, loco wytwórnia, wskazują, że stosowanie kruszyw polodowcowych do różnych rodzajów mieszanek: mieszanki mastyksowo-grysowej SMA 11 (do warstwy ścieralnej), betonu asfaltowego AC 16W (do warstwy wiążącej), betonu asfaltowego AC 22P (do warstwy podbudowy) powoduje obniżenie kosztów tych mieszanek o około 25 procent w porównaniu do kosztów mma z kruszywami z Polski południowej. Wnioski Miedzianka (wapień) Augustów ,11 Słupiec (gabro) Warszawa ,77 Słupiec (gabro) Białystok ,64 Słupiec (gabro) Augustów ,88 Suwałki (kruszywo polodowcowe) Białystok ,80 Suwałki (kruszywo polodowcowe) Augustów 30 7,80 Do obliczeń kosztów produkcji mma przyjęto następujące założenia: koszt produkcji mma równy jest 25 zł/t, przyjęty dla WMA typu AMMANN UNIGLOBE 160 o wydajności 160 Mg/h, (i jest zbliżony do średniej z kilkunastu ofert różnych firm biorących udział w przetargach w 2010 r.), pominięto ubytki kruszywa w trakcie przeładunku, koszt mma do tej samej warstwy, przy zastosowaniu tego samego rodzaju kruszywa różni się tylko kosztem transportu kruszywa. koszty zastosowanych kruszyw odpowiadają ofercie handlowej poszczególnych kopalń w pierwszym półroczu 2010 r., ceny asfaltu zostały zaczerpnięte z cennika gdańskiej rafinerii Grupy LOTOS, wszystkie ceny podane są bez podatku VAT (netto), koszt transportu kruszywa z kopalni do wytwórni uzależniony jest od odległości zgodnie z tabelami 4 i 5. Koszty transportu kruszyw w sposób znaczący wpływają na ceny jednostkowe mieszanek mineralno-asfaltowych produkowanych z kruszyw z Polski południowej i z kruszyw ze złóż polodowcowych z Polski północno-wschodniej. W tabeli 6 przedstawiono koszty jednostkowe typowych mieszanek mineralno-asfaltowych wytworzonych z ww. kruszyw, przeznaczonych do wykonywania warstw nawierzchni dróg obciążonych ruchem KR5 KR6. Wszystkie mieszanki mineralno-asfaltowe spełniają Wymagania Techniczne WT-2 [5]. Na podstawie przeprowadzonych badań i analiz można sformułować następujące wnioski: w regionie północno-wschodnim znajdują się jedne z największych zasobów kruszyw naturalnych piaskowo- -owych w Polsce. Kopalnie kruszyw i zakłady produkcyjne są wyposażone w nowoczesny sprzęt i są w stanie wytwarzać duże ilości kruszyw w odpowiednim dla drogownictwa asortymencie. kruszywa pochodzące ze złóż polodowcowych charakteryzują się dobrymi właściwościami technicznymi, spełniającymi wymagania stawiane materiałom stosowanym w budownictwie drogowym do mieszanek mineralno-asfaltowych, przeznaczonych do warstw konstrukcyjnych nawierzchni kategorii ruchu KR1 KR6. analiza porównawcza kosztów mieszanek mineralno-asfaltowych z kruszywami tradycyjnymi (łamanymi z Polski południowej) i ze złóż polodowcowych wykazała celowość stosowania w regionie centralnym i północno-wschodnim kruszyw ze złóż polodowcowych Można stwierdzić, że stosowanie kruszyw polodowcowych do warstw konstrukcyjnych nawierzchni jest uzasadnione ze względu na ich właściwości techniczne, ale również ze względów ekonomicznych. Bibliografia Tabela 6. Koszty jednostkowe mieszanek mineralno-asfaltowych loco wytwórnia Rodzaj mieszanki Koszty jednostkowe mieszanek mineralno-asfaltowych [PLN/t] kruszywa magmowe z Polski południowej kruszywa polodowcowe z Polski północno-wschodniej Warszawa Białystok Augustów Białystok Augustów SMA ,09 243,97 249,83 200,33 189,99 AC 16 W 166,48 203,62 209,58 166,31 154,76 AC 22 P 138,74 201,01 207,01 162,75 151,17 [1] Ney R.: Surowce mineralne Polski. Surowce skalne Kruszywa mineralne. Wyd. Instytutu GSMiE PAN, Kraków 2007 [2] Wacławski M.: Zarys geologii i hydrogeologii. Wyd. Politechniki Krakowskiej, Kraków 2005 [3] Klimaszewski M.: Geomorfologia, wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2005 [4] WT-1 Kruszywa 2008, Kruszywa do mieszanek mineralno-asfaltowych i powierzchniowych utrwaleń na drogach publicznych. Warszawa 2008 [5] WT-2 Nawierzchnie asfaltowe 2008, Nawierzchnie asfaltowe na drogach publicznych. Warszawa 2008 [6] PN-84 B-06714/22 Kruszywa mineralne. Badania. Oznaczanie przyczepności bitumów [7] PN-EN AC:2007 Mieszanki mineralno-asfaltowe Metody badań mieszanek mineralno-asfaltowych na gorąco Część 11: Określenie powiązania pomiędzy kruszywem i asfaltem [8] PN-EN 13043:2004 Kruszywa do mieszanek bitumicznych i powierzchniowych utrwaleń stosowanych na drogach, lotniskach i innych powierzchniach przeznaczonych do ruchu Artykuł prezentuje wyniki pracy badawczej zrealizowanej w latach na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Warszawie. Drogownictwo 7-8/