Stan infrastruktury ICT w firmach województwa mazowieckiego

Transkrypt

1 Stan infrastruktury ICT w firmach województwa mazowieckiego

2 STAN INFRASTRUKTURY ICT W FIRMACH WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO Tomasz Kulisiewicz Marek Średniawa Warszawa 2012 PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW UNII EUROPEJSKIEJ W RAMACH EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO

3 Publikacja przygotowana i wydana w ramach projektu badawczego pt. Trendy rozwojowe i zmiany gospodarcze w regionie Projekt realizowany na podstawie umowy Nr UDA-POKL /10-00 o dofinansowanie Projektu Trendy rozwojowe i zmiany gospodarcze w regionie w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytetu VIII. Regionalne kadry gospodarki, Działania 8.1. Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałania Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie, współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, zawartej w dniu r. pomiędzy Województwem Mazowieckim, w imieniu którego działa Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych, a firmą MGG Conferences Sp. z o.o. Koordynator projektu: Danuta Bluj, MGG Conferences Sp. z o.o. Kierownik merytoryczny zespołu badawczego: Dominik Batorski, Uniwersytet Warszawski ICM Tytuł publikacji: Stan infrastruktury ICT w firmach województwa mazowieckiego Autorzy: Tomasz Kulisiewicz, Stowarzyszenie Komputer w Firmie Marek Średniawa, Instytut Telekomunikacji Politechniki Warszawskiej Współpraca: Jan Herbst (autor rozdziału 5) Redakcja naukowa: Dominik Batorski, Uniwersytet Warszawski ICM Redakcja językowa: Elżbieta Michalak Projekt graficzny, szablon wydawniczy: Marta Gierych Skład i przygotowanie do druku: detep Maria Jakubowska, Copyright by Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych ISBN: Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-bez utworów zależnych 3.0 Polska Wydawca: MGG Conferences Sp. z o.o., ul. Rakowiecka 43a m. 6, Warszawa

4 SŁOWO WSTĘPNE Polska w ostatnich dwóch dekadach doświadczyła głębokich zmian społeczno-gospodarczych. O ich dynamice i kierunku zadecydowało kilka czynników. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku kluczową rolę odegrały transformacja ustrojowa i rozwój gospodarki rynkowej. W ostatnim czasie istotne znaczenie zyskał proces integracji europejskiej dołączenie Polski do wspólnego rynku oraz napływ funduszy europejskich. Niebagatelny wpływ na sytuację gospodarczą kraju ma także otwarcie europejskiego rynku pracy dla Polaków, które wywołało silną falę emigracji zarobkowej. Coraz istotniejszym czynnikiem zmian staje się postępujący rozwój i upowszechnienie nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych. Odmiennie niż w przypadku akcesji do Unii Europejskiej zmian tych nie wywołuje żadne pojedyncze wydarzenie. Są one związane z wprowadzaniem w życie zaawansowanych rozwiązań technicznych i mają bardzo subtelny charakter. Warto podać kilka przykładów zmian, jakie pociągają za sobą te rozwiązania. I tak nowe technologie przeprofilowują zapotrzebowania na kompetencje na rynku pracy. Cenione jeszcze do niedawna umiejętności tracą na wartości, a w ich miejsce pojawiają się inne, znacznie bardziej pożądane i cenne. Łatwiejszy przepływ informacji, a także obniżenie kosztów komunikacji i transportu na większe odległości przyczyniają się do zwiększenia zasięgu konkurencyjności firmy lokalne coraz częściej rywalizują z firmami z innych krajów, i to zarówno na rynkach regionalnych, jak i wychodząc na rynek globalny. Nowe technologie przyczyniają się do zmian w zakresie organizacji pracy. Wymuszają także tworzenie nowych modeli biznesowych. Zwiększająca się liczba produktów w postaci cyfrowej (m.in. treści, oprogramowanie), w połączeniu z łatwością ich kopiowania, sprawia, że coraz trudniej jest sprzedawać te dobra w formie konfekcjonowanej na nośnikach fizycznych. Tę formę obrotu wypierają modele oparte na sprzedaży usług (np. SaaS oprogramowanie jako usługa). Jako usługa oferowane zaczyna być nie tylko oprogramowanie, widoczne jest to również w przypadku sprzętu (np. leasing). Technologie informacyjno-komunikacyjne doprowadziły do epokowych przemian w komunikowaniu się, dając możliwość upowszechniania informacji bez pośrednictwa tradycyjnych mediów, a także wymiany informacji i komunikacji dwukierunkowej. Dzięki Internetowi firmy mogą tworzyć własne kanały komunikacji, skierowane bezpośrednio do obecnych i przyszłych klientów. Ten potencjał porozumiewania się każdego z każdym prowadzi też do innego zjawiska, a mianowicie malejącej roli pośredników. Doskonale ilustruje to rynek książki, gdzie sprzedaż elektroniczna szybko zyskuje kosztem tradycyjnych księgarni. Rośnie też liczba tytułów publikowanych w modelu self-publishing, bez udziału klasycznych wydawców. Podobnie tracą znaczenie pośrednicy instytucjonalni na przykład pośrednictwo pracy w coraz większym stopniu opiera się na wykorzystaniu Internetu, ograniczając tym samym rolę urzędów pracy. Zasygnalizowane przykłady zmian to tylko niewielki fragment złożonego i zmieniającego się dynamicznie kontekstu funkcjonowania firm, instytucji i organizacji oraz sposobu, w jaki mogą one 3

5 działać. Zmieniający się świat wymaga od działających w nim podmiotów wysokich zdolności adaptacyjnych. Jednym z najważniejszych narzędzi umożliwiających skuteczną adaptację jest niewątpliwie zrozumienie istoty zachodzących procesów. Do tej pory brakowało usystematyzowanej wiedzy o roli technologii informacyjno-komunikacyjnych w przemianach społeczno-gospodarczych w Polsce. Lukę tę wypełnia seria opracowań powstałych w wyniku projektu Trendy rozwojowe i zmiany gospodarcze w regionie, zrealizowanego w ramach poddziałania Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Celem projektu było usystematyzowanie wiedzy i wielu rozproszonych badań na temat wpływu rozwoju i upowszechnienia technologii informacyjno-komunikacyjnych na zmiany społeczno-gospodarcze. Tak powstała seria kilkunastu raportów tematycznych. Raporty zawierają zarówno analizy o charakterze diagnostycznym, jak i elementy prognostyczne, wskazujące już teraz na widoczne zjawiska i procesy, które w niedalekiej przyszłości mogą wydatnie zyskać na popularności i znaczeniu. Opracowania zawierają też rekomendacje dla różnego rodzaju podmiotów firm, urzędów i organizacji. Projekt realizowany jest w województwie mazowieckim i koncentruje się na tym regionie. Niemniej jednak autorzy często analizują dane dotyczące całej Polski, a także innych krajów. Jest to uzasadnione, ponieważ analizowane trendy mają bardziej ogólny, ponadregionalny charakter. Autorzy niniejszego opracowania analizują stan infrastruktury ICT w województwie mazowieckim i firmach Mazowsza. Dokonują ogólnej charakterystyki województwa na tle innych regionów pod względem zasięgu sieci telekomunikacyjnych, przedsiębiorczości, a przede wszystkim wykorzystania rozwiązań teleinformatycznych w małych i średnich firmach. Pokazują wykorzystanie w przedsiębiorstwach komputerów i Internetu, wyposażenia sieciowego, rozwiązań z zakresu e-handlu, systemów zarządzania zasobami przedsiębiorstwa, wykorzystania elektronicznych narzędzi komunikacji w kontaktach z klientami, innymi firmami (od stron WWW do systemów CRM) i administracją publiczną. Ostatnia część opracowania poświęcona jest innowacyjności i inwestycjom w ICT oraz badaniom i rozwojowi w firmach województwa mazowieckiego, a także wykorzystaniu środków UE, przeznaczonych na te cele. Dominik Batorski kierownik merytoryczny projektu 4

6 SPIS TREŚCI Słowo wstępne 3 1. Wprowadzenie 6 2. Analiza uwarunkowań infrastrukturalnych Oferta operatorów i usługodawców Pokrycie terytorium zasięgiem stacjonarnych publicznych sieci telekomunikacyjnych 7 3. Przedsiębiorczość na Mazowszu Rola ICT w firmach Mazowsza Profile korzystania ICT w firmach małych i mikrofirmach Wykorzystanie ICT w przedsiębiorstwach Korzystanie z ICT a działalność na rynkach ponadlokalnych Wnioski z analizy wskaźników Innowacyjność firm Mazowsza Podsumowanie i wnioski 35 Bibliografia 37 O Autorach 38 O projekcie 40

7 ➊ WPROWADZENIE Przedmiotem niniejszego opracowania jest stan infrastruktury ICT na Mazowszu, ze szczególnym uwzględnieniem firm sektora MSP. Stan infrastruktury analizowano na tle gospodarki Mazowsza, podkreślając specyficzne cechy regionu na tle gospodarki krajowej. Celem opracowania jest też określenie stopnia wykorzystania ICT w firmach Mazowsza oraz pośrednio roli technologii informacyjnych w rozwoju gospodarczym województwa mazowieckiego. W analizie skoncentrowano się na firmach sektora MSP z uwagi na silną monocentryczność Warszawy w kategorii firm dużych i bardzo dużych, wynikającą m.in. z dość oczywistych tendencji do rejestrowania firm największych, w tym firm z kapitałem zagranicznym, w stolicy kraju. Firmy sektora MSP, a także mikrofirmy, w tym jednoosobowe podmioty gospodarcze, są też bardzo istotne z punktu widzenia przedsiębiorczości na poziomie lokalnym, zwłaszcza na terenach poza Warszawą. Ich sytuacja ma tym samym bardzo duże znacznie dla mocno zróżnicowanego wewnętrznie województwa mazowieckiego. Analizy zostały przeprowadzone z wykorzystaniem następujących źródeł danych: dane na temat wykorzystania technologii informacyjno-(tele)komunikacyjnych w przedsiębiorstwach i gospodarstwach domowych w 2010 roku, udostępniane przez GUS (GUS, 2011) 1, publikacje Urzędu Statystycznego w Warszawie, dane z Raportu pokrycia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej istniejącą infrastrukturą telekomunikacyjną inwestycjami zrealizowanymi w 2010 r. i planowanymi w 2011 r. oraz budynkami umożliwiającymi kolokację (Urząd Komunikacji Elektronicznej, 2011), opublikowanego przez UKE w czerwcu 2011 roku 2. ➋ ANALIZA UWARUNKOWAŃ INFRASTRUKTURALNYCH Analizę wykorzystania technik ICT w przedsiębiorstwach wykonano na podstawie danych udostępnionych przez UKE i GUS. Dane z raportu UKE ukazują potencjał infrastrukturalny, ilustrujący dostępność zasobów sieciowych w podziale na województwa, powiaty, gminy i miejscowości. W badaniu GUS rozpatrywane są sposoby używania ICT w przedsiębiorstwach w podziale na obszary zastosowań i technologie

8 2.1. Oferta operatorów i usługodawców Zakres i charakterystyka oferty usługodawców na terenie Mazowsza nie odbiega zasadniczo od oferty dostępnej na terenie całej Polski. Główni operatorzy telefonii stacjonarnej działający na terenie Mazowsza (TP i Netia) oraz najwięksi operatorzy telewizji kablowej (UPC, Vectra) zapewniają usługi telekomunikacyjne oraz dostęp do Internetu. Podobnie jak w kilku innych największych miastach kraju w niektórych lokalizacjach sieci TV kablowej oferują dostęp szerokopasmowy o przepływności przewyższającej 100 Mb/s. Ich ofertę uzupełniają niewielkie lokalne firmy telewizji kablowej i lokalnie działający dostawcy usług dostępu do Internetu (ISP), dostarczający usługi dostępu przewodowego i bezprzewodowego w różnych technologiach dostępowych. Według rejestrów UKE w 2011 r. usługi stacjonarnego dostępu szerokopasmowego na terenie województwa mazowieckiego świadczyło ok. 80 operatorów i dostawców usług dostępowych. Usługi telekomunikacji mobilnej i mobilnego dostępu do Internetu o charakterystyce takiej jak na terenie całego kraju oferują PTC (sieć T-Mobile), Polkomtel (sieć Plus), PTK Centertel (sieć Orange), P4 (sieć Play), a na niektórych obszarach województwa także Cyfrowy Polsat oraz Sferia. Dostępne są również usługi mobilne operatorów MVNO (dostawców usług wirtualnych sieci komórkowych) Pokrycie terytorium zasięgiem stacjonarnych publicznych sieci telekomunikacyjnych W Raporcie pokrycia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej 3 przedstawiono wyniki przeprowadzonej inwentaryzacji pokrycia istniejącą infrastrukturą telekomunikacyjną i publicznymi sieciami telekomunikacyjnymi, zapewniającymi dostęp lub umożliwiającymi zapewnienie szerokopasmowego dostępu do Internetu. Raport UKE (oparty na informacjach uzyskanych od przedsiębiorców telekomunikacyjnych i jednostek samorządu terytorialnego) przedstawia stan infrastruktury, inwestycje zrealizowane w 2010 r. oraz inwestycje planowane w 2011 r. w następujących obszarach: zakończenia sieci światłowodowych, węzły sieci telekomunikacyjnych, węzły dostępowe, zasięgi działania sieci kablowych i bezprzewodowych, występowanie przyłączy kablowych lub terminali bezprzewodowych w budynkach z lokalami mieszkalnymi, obecność budynków umożliwiających kolokację. Należy zwrócić uwagę, że podstawowym założeniem Raportu pokrycia jest określenie stopnia dostępności i konkurencyjności w oferowaniu dostępu na danym terenie a więc danych potrzebnych głównie regulatorowi do określania stopnia konkurencyjności na danym obszarze, co z kolei jest podstawą do podejmowania decyzji regulacyjnych. Dane te są potrzebne m.in. samorządom oraz 3 7

9 władzy wdrażającej programy unijne do podejmowania decyzji dotyczących stopnia dofinansowania budowy infrastruktury ze środków publicznych, w tym z funduszy unijnych. Średni stan infrastruktury telekomunikacyjnej w województwie mazowieckim odstaje wyraźnie w dół od średniej krajowej. Pod względem wskaźników dostępności różnych elementów infrastruktury technicznej Mazowsze zajmuje miejsca od 12 do 15 wśród 16 województw kraju. Wybrane wartości wskaźników stanu infrastruktury województwa mazowieckiego na tle reszty kraju przedstawiono w tabelach 1 i 2. Szczegółowe zestawienia wskaźników do poziomu poszczególnych gmin Mazowsza dostępne są na stronie UKE w załącznikach do Raportu pokrycia 4. Tabela 1. Miejsce województwa mazowieckiego według wybranych wskaźników infrastruktury WSKAŹNIK WARTOŚĆ PROCENTOWA MIEJSCE W KRAJU Zasięg działania sieci kablowych i bezprzewodowych. 75,9% 14 Penetracja przyłączy kablowych lub terminali bezprzewodowych w budynkach. Udział liczby miejscowości z węzłami sieci telekomunikacyjnych. Udział liczby miejscowości z węzłami dostępowymi zlokalizowanymi w miejscowościach na terenie województwa. 58,0% 13 17,2% 13 16,2% 13 Źródło: Urząd Komunikacji Elektronicznej, Istotnym wskaźnikiem z punktu widzenia możliwości rozwoju sieci dostępowych jest udział miejscowości, w których są zakończenia sieci światłowodowych. Wskaźnik ten pokazuje bowiem stan sieci dystrybucyjnych, a więc elementu infrastruktury bardzo istotnego z punktu widzenia rozwoju sieci dostępowych (odcinków ostatniej mili ). Województwo mazowieckie z 12-procentowym udziałem miejscowości, w których są zakończenia sieci światłowodowych, zajmuje wraz z kujawsko-pomorskim miejsce w kraju (tabela 2). Tabela 2. Udział miejscowości, w których operatorzy deklarują obecność zakończeń sieci światłowodowych WOJEWÓDZTWO BRAK ZAKOŃCZENIA SIECI ŚWIATŁOWODOWEJ 1 OPERATOR 2 OPERATORÓW 3 I WIĘCEJ OPERATORÓW Dolnośląskie 72% 26% 2% 1% Kujawsko-Pomorskie 88% 10% 1% 1% Lubelskie 87% 12% 0% 0% Lubuskie 79% 19% 1% 1% Łódzkie 93% 7% 0% 0% Małopolskie 64% 33% 2% 1% Mazowieckie 88% 11% 1% 0% 4 8

10 WOJEWÓDZTWO BRAK ZAKOŃCZENIA SIECI ŚWIATŁOWODOWEJ 1 OPERATOR 2 OPERATORÓW 3 I WIĘCEJ OPERATORÓW Opolskie 71% 27% 1% 1% Podkarpackie 66% 31% 2% 1% Podlaskie 92% 7% 1% 0% Pomorskie 86% 12% 1% 1% Śląskie 67% 28% 2% 3% Świętokrzyskie 91% 9% 0% 0% Warmińsko-Mazurskie 90% 10% 0% 0% Wielkopolskie 85% 13% 1% 1% Zachodniopomorskie 87% 12% 1% 1% Źródło: Urząd Komunikacji Elektronicznej, Cechą charakterystyczną województwa mazowieckiego są też bardzo duże różnice gęstości infrastruktury dostępowej między poszczególnymi powiatami i gminami. Warszawa, Płock, Siedlce i Ostrołęka oraz powiat pruszkowski mają np. penetrację budynkową (udział budynków, w których są przyłącza kablowe lub terminale bezprzewodowe) od ok. 70% w górę (w tym Warszawa blisko 100%), podczas gdy powiaty: siedlecki, węgrowski, lipski, żuromiński, ostrowski i sokołowski od 40% w dół. Jeszcze większe są różnice między gminami np. tylko 11 spośród 364 gmin i miast województwa ma penetrację budynkową powyżej 80%, natomiast aż 30 gmin poniżej 20%. Na obszarze województwa występują też białe plamy w pokryciu usługami komunikacji mobilnej. W 2011 r. były one przedmiotem postępowania wyjaśniającego i weryfikacji przez UKE we współpracy z operatorami komórkowymi. Na skutek tych różnic ogólnie na terenie Mazowsza aż 88% miejscowości nie ma zakończenia takich sieci przy średniej krajowej wynoszącej 82%. Jednak mimo nierównomierności rozwoju infrastruktury sieci w regionie udział łączy szerokopasmowych w łączach wykorzystywanych przez mazowieckie przedsiębiorstwa jest nieco wyższy niż przeciętna krajowa na co wskazują wyniki badania GUS Wykorzystanie ICT w przedsiębiorstwach, omawianego w p niniejszego opracowania. Otóż mimo ogólnie słabego poziomu infrastruktury udział łączy szerokopasmowych wykorzystywanych przez badane firmy Mazowsza wynosił w 2010 r. 74,5% przy średniej krajowej 69,0%. Wyniki badania GUS są jednak podawane w układzie regionów, podregionów i całych województw, nie można więc na ich podstawie skwantyfikować, w jakim stopniu wyższy udział dostępu szerokopasmowego jest rezultatem wyraźnie lepszej od średniej krajowej dostępności łączy szerokopasmowych w Warszawie, mającej ogromny udział w populacji firm Mazowsza choć związek ten jest oczywisty. 9

11 ➌ PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ NA MAZOWSZU Mazowsze charakteryzuje się zdecydowanie najwyższą liczbą podmiotów gospodarczych ze wszystkich regionów kraju: w końcu 2011 r. w rejestrze REGON było zarejestrowanych ok. 675,1 tys. podmiotów gospodarczych z województwa mazowieckiego (co stanowiło ponad 17% krajowych podmiotów gospodarczych w następnym według tej liczby województwie śląskim było ich wtedy ok. 430 tys., zaś liczbę 250 tys. przekraczały jeszcze tylko wielkopolskie, dolnośląskie i małopolskie). Z zastrzeżeniami dotyczącymi różnicy między liczbą firm zarejestrowanych a realnie działających (aktywnych gospodarczo o czym dalej) warto zwrócić uwagę na kształtowanie się liczby osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. W warunkach polskich (i ogólnie: krajów średnio rozwiniętych oraz rozwijających się) ta najprostsza forma prawna działalności gospodarczej jest bowiem dobrym indykatorem poziomu przedsiębiorczości. Ogólnie ok. 472,1 tys. (70%) spośród mazowieckich przedsiębiorców to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, zaś ok. 642,6 tys. (aż 95%) mikrofirmy, zatrudniające od 0 do 9 pracowników (0 pracowników oznacza w praktyce pojedynczą osobę fizyczną prowadzącą samodzielnie działalność gospodarczą). Rysunek 1. Liczba podmiotów gospodarczych na Mazowszu i udział podmiotów jednoosobowych % 79% liczba podmiotów gospodarczych w woj. mazowieckim ,9% ,7% ,8% ,5% 72,7% ,3% ,5% 71,5% 71,5% 69,9% 78% 77% 76% 75% 74% 73% 72% 71% 70% 69% 68% udział podmiotów jednoosobowych % 66% % Źródło: Urząd Statystyczny w Warszawie, Udziały mikrofim w ogólnej populacji firm na Mazowszu praktycznie nie różnią się od udziału mikrofirm w całym kraju. Ich udział nie zmienia się w czasie bardzo istotnie, choć wykazuje pewne wahania. 10

12 Ogólnie można stwierdzić, że udział jednoosobowych podmiotów gospodarczych w populacji firm spada ostatnio głównie z powodu przesuwania się ich wewnątrz grupy podmiotów liczących 0-9 zatrudnionych, co można uznać, z jednej strony, za przejaw profesjonalizacji czy wzrostu, a z drugiej, zmniejszenia się w ostatnich latach skali zjawiska zwanego odzusowaniem, polegającego na wymuszaniu przez pracodawców na pracownikach zakładania przez nich działalności gospodarczej i zawieranie z nimi umów o współpracy zamiast zatrudnienia etatowego. Należy przy tym zauważyć, że ściśle ujmując, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą to nie tylko osoby prowadzące tę działalność samodzielnie, w pojedynkę. Nie są jednak dostępne statystyki dotyczące tego, jak wiele z tych osób to rzeczywiście pojedyncze osoby fizyczne, a jak wiele z nich zatrudnia pracowników. Oczywiście w kategorii mikrofirm (0-9 pracowników), stanowiących ok. 95% ogólnej liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych Mazowsza, liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą zdecydowanie dominuje (98,6% wszystkich mikrofirm), choć zdarzają się bardzo nieliczne przypadki osób fizycznych zatrudniających ponad 250 pracowników (15 takich firm w kategorii zatrudnionych), a nawet więcej (własnością osób fizycznych są na Mazowszu 2 firmy zatrudniające powyżej 1000 pracowników każda; w całym kraju było 7 takich firm). Podobna sytuacja występuje zresztą na terenie całego kraju i Mazowsze nie odbiega pod tym względem od wskaźników ogólnokrajowych. W układzie podregionów widoczne jest duże zróżnicowanie oraz ogromna waga Warszawy: ponad połowa wszystkich podmiotów gospodarczych zarejestrowana jest w stolicy (328 tys.), a 170,5 tys. w jej bezpośrednim sąsiedztwie: podregionach warszawskim zachodnim i warszawskim wschodnim. Warszawa i jej najbliższe okolice wykazują najwyższą gęstość najmniejszych podmiotów gospodarczych w Warszawie w końcu 2010 r. było zarejestrowanych ok. 127 osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 1000 mieszkańców (przy średniej krajowej 77 i średniej dla Mazowsza 92,9) 5. Nie jest to zresztą sytuacja wyjątkowa w skali kraju: podobna przewaga centrum regionu w liczbie przedsiębiorstw występuje w województwie łódzkim czy na Dolnym Śląsku, traktując zaś łącznie całe układy aglomeracyjne w województwie śląskim i pomorskim. O wadze Warszawy i aglomeracji warszawskiej w działalności gospodarczej osób fizycznych świadczą też dane dotyczące podregionów poza aglomeracją warszawską, pokazujące znacznie niższą liczbę podmiotów na 1000 mieszkańców, co oznaczałoby niższą przedsiębiorczość zamieszkujących te podregiony. Jednocześnie w podregionach o niższej przedsiębiorczości wyższy jest udział najprostszych form przedsiębiorstwa, a więc osób prowadzących działalność gospodarczą, co świadczy o ograniczonych możliwościach zwyczajowego rozwoju firmy z formy najprostszej do kolejnych form spółek prawa handlowego. 5 Dane statystyczne dotyczące województwa za wydawnictwami GUS i Urzędu Statystycznego w Warszawie: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON w województwie mazowieckim w 2011 r. (Urząd Statystyczny w Warszawie, 2012); Portret województwa mazowieckiego (Urząd Statystyczny w Warszawie, 2010); Portret województwa mazowieckiego (Urząd Statystyczny w Warszawie, 2011); Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON (Główny Urząd Statystyczny, 2011). 11

13 Tabela 3. Rozkład liczby osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na Mazowszu (na 1000 mieszkańców) Liczba na 1000 mieszkańców Udział osób fizycznych w ogólnej liczbie podmiotów w 2010 r. Cały kraj 74,6 73,8 77,0 75,2% Całe Mazowsze 90,5 88,6 92,9 71,5% Warszawa 123,2 122,5 127,4 63,6% Podregion warszawski zachodni 99,4 96,6 102,1 76,4% Podregion warszawski wschodni 83,2 79,9 85,0 81,2% Podregion radomski 69,3 65,9 67,9 81,1% Podregion ostrołęcko-siedlecki 60,8 58,2 61,8 81,0% Podregion ciechanowsko-płocki 56,2 55,5 58,3 79,7% Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Zmiany współczynnika gęstości podmiotów w latach były niewielkie, choć widoczny jest pewien spadek, nasuwający powiązania z ogólnie słabszą koniunkturą gospodarczą zwłaszcza w zestawieniu z przeklasyfikowaniem w 2009 r. do kategorii osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą wspólników ponad ćwierć miliona spółek cywilnych (w skali całego kraju). We wskaźnikach nie widać było bowiem efektu tego przeklasyfikowania wskaźnik w 2009 r. spadł. Natomiast wzrost wskaźnika w 2010 r. był już najprawdopodobniej efektem bardziej optymistycznej oceny koniunktury gospodarczej przez rozpoczynających działalność gospodarczą. Ogólnie na przestrzeni lat Mazowsze było w pierwszej trójce w kraju pod względem liczby nowo rejestrowanych podmiotów gospodarczych (rys. 2) Należy jednak pamiętać, że liczba podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON nie jest równa liczbie podmiotów aktywnych gospodarczo, a różnica jest istotna. Według oszacowań PARP w skali kraju na 3,87 mln podmiotów zarejestrowanych na koniec 2008 r. przypadało ok. 1,86 mln podmiotów aktywnych (co stanowi 48% liczby zarejestrowanych) (PARP, 2010). Zbliżoną liczbę aktywnych podmiotów znajdujemy w niektórych specjalistycznych opracowaniach GUS, np. w publikacji Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2010 roku (Główny Urząd Statystyczny, 2010), w której podano liczbę 1,727 mln aktywnych przedsiębiorstw niefinansowych. Po uwzględnieniu podmiotów, których nie obejmowało to opracowanie 6, otrzymujemy oszacowania na poziomie ok. 1,8-1,9 mln firm, potwierdzone przez liczbę podmiotów-płatników składek ZUS oraz liczbę podatników. Poniżej 50-procentowy udział firm aktywnych w rejestrze REGON utrzymywał się w zasadzie bez zmian do końca 2010 r. Z powodów historycznych (sposobu rejestracji w rejestrze) największa różnica występuje między liczbą zarejestrowanych i aktywnych gospodarczo osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, najmniejsza w kategorii firm dużych i bardzo dużych. Innym czynnikiem, o którym należy pamiętać przy analizie rozkładu wielkości firm, jest to, iż są one przyporządko- 6 Dane nie obejmowały podmiotów zaklasyfikowanych według PKD 2007 do sekcji A (Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo), K (Działalność finansowa i ubezpieczeniowa), O (Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenie społeczne). 12

14 wane do poszczególnych przedziałów wielkości zatrudnienia według tzw. przewidywanej liczby pracujących. Przewidywana liczba pracujących podawana jest przy pierwszym zgłoszeniu o wpis do REGON-u i taka pozostaje w statystyce publicznej, gdyż nie istnieje ustawowy obowiązek aktualizacji przez podmiot liczby zatrudnionych, zgłoszonej podczas rejestracji. Rysunek 2. Aktywność gospodarcza na Mazowszu na tle kraju. Nowo zarejestrowane podmioty gospodarcze w rejestrze REGON na 10 tys. ludności średnia dla lat zachodniopomorskie 103 pomorskie 97 mazowieckie dolnośląskie lubuskie wielkopolskie 85 średnia dla 16 województw małopolskie warmińsko-mazurskie kujawsko-pomorskie łódzkie śląskie podlaskie opolskie świętokrzyskie lubelskie podkarpackie 56 Źródło: Wyniki badań Konkurencyjność Mazowsza i jej uwarunkowania w ramach projektu Trendy rozwojowe Mazowsza (Warszawa, prezentacja, Marta Mackiewicz, Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego w Warszawie). Rysunek 3. PKB per capita w woj. mazowieckim z rozbiciem na podregiony ciechanowsko-płocki ostrołęcko-siedlecki Warszawa warszawski wschodni warszawski zachodni Produkt Krajowy Brutto na 1 mieszkańca, Polska = 100 radomski M.St.Warszawa 295,40% Warszawski zachodni 118,50% Ciechanowsko-płocki 105,60% Warszawski wschodni 81,40% Ostrołęcko-siedlecki 73,80% Radomski 71,80% Źródło: jw. 13

15 W województwie mazowieckim zatrudnionych jest ok. 16,6% wszystkich pracowników kraju. Liczba pracujących na 1000 mieszkańców (272,8) jest wyższa od średniej krajowej (225,4), a w Warszawie wynosi 469. Średnie wynagrodzenie na Mazowszu stanowiło niemal 125% średniej krajowej. Wyższe od średniej krajowej jest też PKB na głowę mieszkańca. We wskaźniku tym również widoczna jest ogromna przewaga Warszawy (rys. 3) w 2010 r. PKB per capita wynosił w Warszawie niemal 300% średniej krajowej. Specyficzny charakter województwa mazowieckiego przejawia się także w tym, że obok dużej liczby podmiotów gospodarczych ma ono jednocześnie wysoki udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni województwa: 59,7%, co daje 4 miejsce w kraju (średnia dla kraju to 51,6%). Wyższy od średniej krajowej (wynoszącej 93,2%) jest udział terenów wiejskich w obszarze województwa; Mazowsze zajmuje też drugie miejsce w kraju pod względem wskaźnika lesistości (udział powierzchni lasów na całym obszarze). Z racji centralnego położenia, siedziby stolicy, najlepszej komunikacji lotniczej województwo mazowieckie charakteryzuje się najwyższym w kraju wskaźnikiem monocentryczności siedzib przedsiębiorstw, a zwłaszcza dużych firm z udziałem kapitału zagranicznego. Monocentryczność ta jest bardzo silna w przypadku działalności w dziedzinie informatyki i telekomunikacji (Sekcja J statystyki publicznej). Przewagę tę widać np. w danych dotyczących przychodów 200 największych firm informatycznych działających w Polsce. Według danych rankingu firm informatycznych (publikowanego corocznie przez tygodnik Computerworld ) w 2010 r. przychody największych firm IT obecnych w rankingu TOP200 zarejestrowanych w województwie mazowieckim wynosiły ponad 26,3 mld zł. Na drugim miejscu było województwo dolnośląskie (3,39 mld zł), na trzecim pomorskie (1,34 mld zł), na czwartym podkarpackie (1,28 mld), na piątym wielkopolskie (1,23 mld). Ostatnie miejsca zajmowało świętokrzyskie (140 tys. zł) i lubuskie (14,9 mln zł) 7. Tabela 4. Przychody firm IT w Polsce w 2010 roku w podziale na województwa WOJEWÓDZTWO PRZYCHODY FIRM IT (MLN ZŁ) dolnośląskie 3 390,3 kujawsko-pomorskie 117,1 lubelskie 198,7 lubuskie 14,9 łódzkie 275,4 małopolskie 311,0 mazowieckie ,3 opolskie brak danych podkarpackie 1 283,9 podlaskie 101,6 pomorskie 1 341,9 śląskie 652,

16 WOJEWÓDZTWO PRZYCHODY FIRM IT (MLN ZŁ) świętokrzyskie 0,14 warmińsko-mazurskie 126,6 wielkopolskie 1 230,3 zachodniopomorskie 339,3 Oczywiście dane te wcale nie oznaczają, że w województwie mazowieckim jest 188 tys. razy więcej produkcji IT niż w świętokrzyskim. Z jednej strony bowiem ranking TOP200 obejmuje tylko te firmy, które odpowiedziały na ankietę (dlatego np. brak danych dotyczących firm informatycznych województwa opolskiego nie znaczy, że nie ma tam firm IT). Ogromna przewaga Mazowsza wynika natomiast stąd, że w Warszawie zarejestrowane są niemal wszystkie największe firmy rankingu, np. filie amerykańskich korporacji informatycznych (HP Polska, IBM Polska, Microsoft, Dell Computer Poland, Cisco Systems Poland, Oracle Polska) czy najwięksi dystrybutorzy produktów informatycznych (ABC Data, Action, Tech Data Polska). Zresztą wysoka pozycja danego województwa w rankingu IT bywa wynikiem działalności pojedynczych firm np. zanotowane w TOP200 przychody województwa podkarpackiego to niemal w całości przychody Asseco Poland (1,168 mld zł), firmy zarejestrowanej w Rzeszowie. Analogiczna sytuacja występuje wśród operatorów telekomunikacyjnych. Wszyscy najwięksi operatorzy telekomunikacyjni kraju Telekomunikacja Polska, grupa Netii, czterej najwięksi operatorzy telefonii mobilnej (PTK Centertel, Polkomtel, PTC i P4) zarejestrowani są w Warszawie 8. Razem te wymienione, a zarejestrowane w Warszawie firmy reprezentują prawie 75% przychodów z całego krajowego rynku usług telekomunikacyjnych. Z racji tak silnej monocentryczności (także w skali kraju, a nie tylko Mazowsza) należy ostrożnie interpretować wskaźniki finansowe sektora ICT dotyczące Mazowsza, a zwłaszcza Warszawy. ➍ ROLA ICT W FIRMACH MAZOWSZA 4.1. Profile korzystania ICT w firmach małych i mikrofirmach Analizując wpływ ICT na pozycję małych firm na Mazowszu, warto zwrócić uwagę, że jak pokazują to różne badania, prowadzone m.in. przez firmę Audytel 9, a także zespół stowarzyszenia Komputer w Firmie (Kamiński i Kulisiewicz, 2007) 10 nawet firmy małe (a nie tylko mikrofirmy i jednoosobowe podmioty gospodarcze) wykazują profile wykorzystywania ICT 8 Spośród pierwszej trójki operatorów sieci stacjonarnych Telefonia Dialog jest zarejestrowana we Wrocławiu, ale obecnie należy do grupy Netii. 9 Badania dla klientów operatorów sieci komórkowych, w których brał udział T. Kulisiewicz jako analityk (niepublikowane). 10 Wyniki kolejnych edycji badania dostępne na stronie 15

17 zbliżone do profili konsumenckich. Wynika to między innymi z charakteru ich zapotrzebowania na technologie informacyjne, ograniczonego zazwyczaj do: podstawowych potrzeb komunikacyjnych (w przypadku telefonii stacjonarnej i komórkowej) a więc łączności głosowej oraz dostępu do Internetu, w tym także z wykorzys- taniem modemów w technologiach transmisyjnych telefonii 3G/3.5G; podstawowego oprogramowania do pracy biurowej (pakiety biurowe) oraz finansowo- -księgowego (programy do fakturowania, prowadzenia księgi przychodów i rozchodów, rzadziej do prowadzenia pełnej księgowości oraz gospodarki magazynowej); podstawowych własnych serwisów sieciowych (firmowa strona WWW). Rolę takiego podstawowego serwisu informacyjnego o firmie pełni ostatnio także profil w serwisach społecznościowych, na przykład tak zwany fanpage na Facebooku. Pamiętać jednak należy, iż zwłaszcza w dziedzinie łączności mobilnej i stacjonarnej mikrofirmy nie są przez operatorów traktowane w sposób różniący się zasadniczo od konsumentów: oferowane im taryfy są zbliżone do konsumenckich planów taryfowych, jeśli chodzi o ceny jednostkowe czy wartości różnych upustów. Mikrofirmy i firmy małe niejako z definicji nie wykorzystują takich wolumenów usług, jakie według operatorów uzasadniałyby oferowanie im dużych upustów, ponadto mają też niższą przeżywalność niż firmy duże, a więc oferowanie im specjalnych warunków cenowych w zamian za kilkuletnie umowy lojalnościowe z punktu widzenia operatorów obarczone jest zbyt dużym ryzykiem. Przykładowo typowy plan taryfowy tp biznes 100, oferowany przez Telekomunikację Polską mikrofirmom i zawierający w abonamencie 100 przedpłaconych minut połączeń miejscowych, strefowych i międzystrefowych, kosztuje 49 zł netto (59,78 zł brutto) miesięcznie i różni się od zestawu planów DoMowy dla abonentów indywidualnych (konsumentów) tylko tym, że oferowany jest wyłącznie podmiotom gospodarczym i jest nieznacznie droższy od większości podstawowych planów domowych, pozostających mniej więcej w tym samym przedziale cenowym (od 46 do 56 zł miesięcznie). Zresztą powszechną praktyką operatorów, zwłaszcza telefonii komórkowej, jest zapewnianie najmniejszym podmiotom gospodarczym także możliwości korzystania z planów formalnie konsumenckich (co nie działa odwrotnie konsument niebędący podmiotem gospodarczym zazwyczaj nie może podpisać umowy na korzystanie z planu biznesowego). Jedyną praktyczną różnicą jest w takim wypadku nazwa płatnika na fakturze i umieszczenie na niej numeru NIP osoby prowadzącej działalność gospodarczą. Opisane zjawiska dotyczą firm z terenu całego kraju i firmy Mazowsza nie różnią się pod względem profili wykorzystywania ICT od firm z reszty kraju, co potwierdzały wspomniane badania Stowarzyszenia Komputer w Firmie, prowadzone w latach Dane Diagnozy społecznej pokazują z kolei duże różnice w korzystaniu z nowych technologii pomiędzy różnymi grupami przedsiębiorców. Osoby pracujące na własny rachunek korzystają z komputerów i Internetu nieznacznie częściej niż pozostali Polacy. Dostępu do sieci używa 11 Badanie prowadzono początkowo na próbie 320, a od początku 2004 r. 520 firm. W badaniu przeprowadzonym pod koniec 2008 r. wzięły udział 753 firmy z terenu całej Polski: 451 firm małych i 302 firmy średnie. Dobór próby był warstwowy w celu zmniejszenia wagi dużych ośrodków wybierano równą liczbę firm z każdego województwa. 16

18 niecałe dwie trzecie z nich. Znacznie częściej korzystają z sieci przedsiębiorcy, którzy zatrudniają przynajmniej jedną osobę. Wśród nich zaledwie 10% nie korzysta z Internetu Wykorzystanie ICT w przedsiębiorstwach Główne wskaźniki charakteryzujące intensywność, zakres i sposoby wykorzystania ICT w przedsiębiorstwach były analizowane na podstawie badań GUS. Badanie GUS dotyczące wykorzystania ICT w przedsiębiorstwach prowadzone jest według metodyki Eurostatu od 2004 r. (kiedy to przeprowadzono badanie pilotażowe). Po wprowadzeniu na stałe do Programu badań statystycznych statystyki publicznej (PBSSP) w ramach tematu Wskaźniki społeczeństwa informacyjnego badanie wykonywane jest co roku w kwietniu i obejmuje przedsiębiorstwa spoza sektora finansowego. W 2010 r. badana próba wynosiła ponad 15 tys. firm (blisko 18% całej analizowanej populacji firm zatrudniających od 10 osób). Wyniki badania prowadzonego w kwietniu danego roku dostępne były zwykle w listopadzie, jednak do połowy marca 2012 r. nie udostępniono wyników badania z kwietnia 2011 r. Raport GUS prezentuje dane dotyczące wykorzystywania komputerów oraz zastosowań poszczególnych technologii ICT według stanu na styczeń 2010, a także na styczeń 2009 i styczeń 2008 r. w tych przypadkach, gdy dane takie są opublikowane w Bankach Danych Lokalnych GUS w układzie pozwalającym na analizę danych dla województwa mazowieckiego 12. Dane GUS w podziale na kategorie firm nie są dostępne w układzie województw. Uwzględniając jednak zbliżone udziały firm małych i średnich w całej populacji badanych firm na terenie poszczególnych województw oraz biorąc pod uwagę niewielkie (jak już zaznaczono, nieprzekraczające 5%) różnice między stopniami wykorzystania technologii informacyjnych w poszczególnych regionach, wnioski dotyczące firm małych i średnich z terenu całego kraju można z dużym prawdopodobieństwem rozciągnąć na firmy województwa mazowieckiego. Obserwowane obniżenie większości wskaźników w 2009 r. nie wydaje się uzasadnione czynnikami ekonomicznymi czy organizacyjnymi w badanych firmach i było raczej wynikiem zmian metod badania czy interpretacji wyników w badaniu GUS. Dotyczyło to nie tylko wskaźników wykorzystania ICT w województwie mazowieckim, ale na terenie całego kraju. Problem ten przedstawiono szerzej we wnioskach z analizy wskaźników (p. 4.4.). 12 Badania GUS/Eurostat obejmują wszystkie działy gospodarki z wyjątkiem sektora K, czyli działalności finansowej i ubezpieczeniowej, w której skład wchodzą: bankowość (bez banku centralnego) i udzielanie kredytów, ubezpieczenia i reasekuracja, działalność maklerska i pozostała. Przedsiębiorstwa z sektora finansowego (zajmujące się pośrednictwem finansowym), charakteryzujące się daleko bardziej intensywnym od ogółu gospodarki zakresem korzystania z ICT, badane są przy użyciu innego formularza, w 2010 r. na próbie 1199 firm, zaś dane dla tego sektora są dostępne tylko na poziomie ogólnokrajowym. 17

19 Tabela 5. Ogólne zestawienie liczby firm i podstawowej infrastruktury ICT Liczba firm o co najmniej 10 zatrudnionych Wykorzystujące komputery Mające dostęp do Internetu Ogółem 83759*) 97,1% 95,8% Cały kraj małe ,5 % 94,8% średnie ,1% 99,0% duże ,6% 99,6% Województwo mazowieckie ,0% 96,2% ,9% 92,7% ,1% 97,6% * bez sekcji K (ubezpieczenia i finanse) z sekcją K: firm Źródło: GUS, Jak pokazuje tabela 5, zdecydowana większość firm, nawet małych, wykorzystuje komputery i ma dostęp do Internetu. Tabela 6. Udział pracowników korzystających z ICT Korzystanie z ICT w firmach Procent pracowników korzystających z komputera choć raz w tygodniu Procent pracowników korzystających z komputera podłączonego do Internetu choć raz w tygodniu Ogółem 40,1% 33,3% Cały kraj małe 37,1% 33,6% średnie 34,6% 30,8% duże 45,9% 34,8% Województwo mazowieckie ,0% 42,4% ,0% 46,0% 2008 b.d. b.d. Źródło: GUS, Elementami infrastruktury bardzo istotnymi dla korzystania z nowoczesnych narzędzi teleinformatycznych są sieci lokalne oraz zbudowane na ich bazie ekstranety i intranety 14. W porównaniu z ogółem kraju firmy województwa mazowieckiego charakteryzują się wyraźnie wyższym od średniej krajowej wskaźnikiem wyposażenia w sieci lokalne, w tym bezprzewodowe, Według międzynarodowej klasyfikacji stosowanej przez GUS Intranet to wewnętrzna, wydzielona sieć przedsiębiorstwa, wykorzystująca protokoły internetowe i obejmująca swym zasięgiem wszystkie jednostki przedsiębiorstwa (biuro, zakłady, filie itp.), zaś Ekstranet to zamknięta sieć, wykorzystująca protokoły internetowe i przeznaczona do bezpośredniej wymiany informacji z dostawcami, odbiorcami, klientami i innymi partnerami biznesowymi, która może mieć postać bezpiecznego rozszerzenia albo części wewnętrznej sieci przedsiębiorstwa (Intranetu), umożliwiając zewnętrznym użytkownikom dostęp do wybranych elementów sieci wewnętrznej danej organizacji. 18

20 a także ekstranety i intranety (zob. Tabela 7. Wyposażenie sieciowe firm w przypadku bezprzewodowych sieci LAN oraz Intranetu GUS zaznacza, że dane obarczone są dużym błędem losowym). Widoczny jest istotny wzrost współczynnika usieciowienia firm Mazowsza: między rokiem 2008 a 2010 wyniósł on 11 punktów procentowych. Tabela 7. Wyposażenie sieciowe firm Wyposażenie sieciowe LAN W tym: LAN bezprzewodowy Ekstranet Intranet Cały kraj 71,5% 36,2% 14,6% 42,7%*) Województwo mazowieckie ,8% 43,3%*) 21,1% 48,9%*) ,2% b. d. b. d. 33,2% ,8% b. d. b. d. 35,8% * dane obarczone dużym błędem losowym Źródło: GUS, W dziedzinie bezpieczeństwa systemów informatycznych wskaźniki dla przedsiębiorstw z województwa mazowieckiego różnią się wyraźnie na korzyść od średnich wskaźników dla terenu kraju. Zdefiniowane polityki bezpieczeństwa ma 18% badanych firm (średnio w kraju 10,6%), szkolenia w tej dziedzinie prowadziło 11,5% firm (średnia krajowa 7,5%). Na tle kraju firmy z Mazowsza wypadają też lepiej we wskaźnikach dotyczących stosowanych rozwiązań bezpieczeństwa ICT: z silnych haseł korzysta ok. 54,5% firm województwa (średnia krajowa 47,3%), z zabezpieczeń biometrycznych 8,3% (średnia 5,5%), zdarzenia naruszeń rejestruje 30,8% firm (średnia 22,9%). Kopie bezpieczeństwa wykonywane są w 57,5% badanych firm Mazowsza (średnia krajowa 50,8%). Kategorią wskazującą na głębokość i dojrzałość zastosowań ICT w organizacjach gospodarczych jest udział systemów ERP (zarządzania zasobami przedsiębiorstwa) oraz CRM (zarządzania relacjami z klientami). Tabela 8. Systemy ERP i CRM w przedsiębiorstwach Używające systemu ERP Używające oprogramowania CRM Do przechowywania i udostępniania w firmie informacji o klientach Do analizy informacji o klientach Cały kraj 11,3% 16,4% 13,1% Województwo mazowieckie ,7%*) 21,8% 16,7% * dane obarczone dużym błędem losowym Źródło: GUS, Różnica na korzyść firm z województwa mazowieckiego w zastosowaniach systemów ERP wynika z dużej liczby w regionie (zwłaszcza w Warszawie) wielkich firm o strukturach rozległych, w większości z kapitałem zagranicznym w postaci inwestorów branżowych, przenoszących tu rozwiązania z zaawansowanych gospodarek. Z tego samego powodu wyższy od średniej krajowej jest też zakres zastosowań systemów 19

21 CRM, a także systemów elektronicznej wymiany informacji w łańcuchu dostaw (SCM), które stosuje do wymiany informacji z dostawcami i odbiorcami 20,3% firm Mazowsza (przy średniej krajowej 17,1%) Korzystanie z ICT a działalność na rynkach ponadlokalnych Narzędziami ułatwiającymi czy wręcz umożliwiającymi działanie małych firm i mikrofirm na rynkach ponadlokalnych są m.in. narzędzia e-handlu, które można sklasyfikować w następujących grupach: Wykorzystywanie strony/serwisu WWW (i ogólnie: rozwiązań internetowych) do prezentacji oferty oraz sprzedaży produktów i usług on-line klientom firm, w tym do prezentacji stanu realizacji zamówienia; Zarządzanie informacjami o klientach i ich potrzebach (systemy CRM), w tym: pozyskiwanie informacji o klientach i ich potrzebach, obsługa posprzedażna (obsługa zgłoszeń, reklamacji, zwrotów, serwisu gwarancyjnego); Rozwiązania automatycznej wymiany danych z partnerami handlowymi, w tym elektronicznej wymiany danych w łańcuchu dostaw oraz zakupów dokonywanych przez firmy w sieci (systemy SCM). Te trzy grupy narzędzi są bardzo istotne, gdyż właśnie one zdecydowanie podnoszą efektywność i sprawność działania biznesowego firm. Sferą powiązaną, przede wszystkim z uwagi na wykorzystywanie narzędzi zaczerpniętych z e- -handlu, są rozwiązania wykorzystywane przez firmy w kontaktach z administracją publiczną (wypełnianie tzw. obowiązków informacyjnych). Z dostępnych wskaźników wykorzystania stron WWW wybrano do analizy takie, które opisują funkcje najistotniejsze z punktu widzenia e-handlu jako działalności ponadlokalnej. Są to: prezentacja produktów, katalogów i cenników, umożliwienie klientom firmy zamawiania produktów on-line oraz śledzenia stanu realizacji zamówienia. Tabela 9. Funkcje e-handlu stron i serwisów WWW Strony i serwisy WWW Udział firm mających własną stronę WWW Wykorzystanie strony WWW Prezentacja Możliwość zamawiania produktów produktów, katalogów, według własnej cenników specyfikacji Sprawdzanie stanu realizacji zamówienia Cały kraj 65,5% 48,8% 17,4% 9,0% ,7% 55,5% 20,2% 11,8% Województwo mazowieckie ,6% 47,6% 11,5% b.d ,3% 51,0% 6,4% b.d. Źródło: GUS,

22 W powyższych wskaźnikach funkcjonalności stron WWW firmy województwa mazowieckiego wypadają lepiej od średniej krajowej, choć w dwóch najistotniejszych wskaźnikach, dotyczących aktywnego wsparcia sprzedaży możliwości zamawiania produktów on-line według własnej specyfikacji klienta, a następnie sprawdzania stanu realizacji zamówienia różnice te są niewielkie (niecałe 3 p. proc.). Istotnymi wyjątkami od ogólnego stosowania stron WWW w sposób niewiele wykraczający poza zwyczajowe serwisy pełniące rolę informacyjną i reklamową są firmy prowadzące swoją główną działalność w e-handlu, czyli sklepy internetowe. Według raportu e-handel Polska 2010 (Dotcom River, 2010) 15, przeprowadzonego na podstawie badania 715 sklepów internetowych z całego kraju są to w przeważającej części mikrofirmy: 24,3% z nich to firmy jednoosobowe, 21,4% dwuosobowe, zaś w 27,8% pracują 3 osoby. Tylko niecałe 15% sklepów internetowych zatrudnia powyżej 10 osób (a więc należy do kategorii firm małych i średnich. Choć nie są dostępne dane dotyczące rozmieszczenia terytorialnego firm ankietowanych w powyższym badaniu, to z dużym prawdopodobieństwem, wynikającym z ogólnej charakterystyki takich firm, można założyć, że wskaźniki te są bardzo podobne dla sklepów internetowych województwa mazowieckiego. Pobieżna analiza dostępnych adresów takich firm działających jako tzw. sklepy na Allegro, największym polskim serwisie aukcyjnym, wskazuje ponadto na istotną obecność w populacji sklepów internetowych mikrofirm zarejestrowanych nie w samej Warszawie, Radomiu, Płocku czy Siedlcach, ale w najbliższym sąsiedztwie tych miast. Dzięki temu nie muszą one ponosić wyższych kosztów, wynikających z prowadzenia działalności w miastach, a jednocześnie są dostatecznie blisko punktów logistycznych, bardzo dla nich istotnych firm kurierskich. Charakter ich działalności operacyjnej pozwala na pracę z minimalnymi powierzchniami składowania, stąd nierzadko mikrofirmy te mieszczą się w domach właścicieli (bądź ich rodzin), położonych na terenach wiejskich lub podmiejskich. Podobne zjawisko występuje na terenie całego kraju. Bezpośredni udział e-handlu w aktywności gospodarczej firm najłatwiej ocenić na podstawie udziału przychodów z handlu on-line w ogólnych przychodach netto firmy. Trzeba jednak przy tym zdawać sobie sprawę, że wskaźnik ten może osiągać wysoką wartość w specjalizowanych firmach handlowych działających w sferze detalicznej, przede wszystkim we wspomnianych sklepach internetowych (do 100%), natomiast sprzedaż on-line może w ogóle nie występować, np. w przedsiębiorstwach produkcyjnych i usługowych działających tylko na rynku dóbr i usług inwestycyjnych. Tabela 10. Udział przychodów z e-handlu Udział przychodów z e-handlu Udział przychodów W tym poprzez stronę WWW system EDI/XML Cały kraj 8,1% 2,1% 6,0% Województwo mazowieckie ,5% 4,0% 5,7% Źródło: GUS,

23 Z danych w tabeli 10 wynika, że udział handlu on-line w całości przychodów firm jest niewielki zarówno w skali kraju, jak i w firmach województwa mazowieckiego (które wykazują udział wyższy od średniej krajowej). Tabela 11. Rozwiązania elektroniczne w łańcuchu dostaw Wymiana danych w łańcuchu dostaw Udział firm stosujących wymianę danych Poziom wymiany Z dostawcami Z odbiorcami Sposób wymiany Przez stronę Przez rozwiązania WWW EDI Cały kraj 17,1% 13,5% 12,5% 12,5% 6,3% Województwo mazowieckie ,3% 15,8% 15,2% 14,4% 8,3% Źródło: GUS, Ogólnie udział elektronicznej wymiany danych pozostaje w Polsce na niskim poziomie, stosuje ją poniżej 20% firm, w tym specjalizowane rozwiązania EDI/XML itp. zaledwie ok. 6% firm (przy czym należy pamiętać, że rozwiązania EDI/XML stosowane były do tej pory zazwyczaj przez duże firmy, stanowiące tylko kilka procent liczby firm ogółem). Jak widać z danych w tabeli 11, trochę wyższy udział firm stosujących takie rozwiązania na Mazowszu potwierdza tezę o koncentracji firm z krajów o większym stopniu elektronizacji gospodarki. Pośrednio tezę o wysokim udziale w gospodarce Mazowsza dużych firm z krajów rozwiniętych potwierdza także dużo niższy zakres wykorzystywania takich rozwiązań w małych firmach (10-49 pracowników): systemy wspomagające pracę grupową, sprzedaż i marketing (systemy CRM) w skali kraju stosuje niecałe 12% firm, natomiast z bardziej zaawansowanych systemów zarządzania zasobami firmy (oprogramowanie ERP) korzysta niespełna 7% firm małych, mniej więcej tyle samo z elektronicznej wymiany informacji w łańcuchu dostaw (średnia krajowa 17,1%). Z wymienionymi dziedzinami zastosowań ICT powiązane są zastosowania rozwiązań elektronicznej wymiany danych wewnątrz firm oraz z otoczeniem biznesowym. Są to rozwiązania bardzo istotne z punktu widzenia efektywności zastosowania IT w firmach, pozwalające zaoszczędzić wiele czasu i pracy, a także uniknąć błędów wynikających z ręcznego przepisywania danych, np. z papierowych formularzy i faktur. W tej sferze firmy z Mazowsza także wykazują dużo wyższy udział takich zastosowań (40,5%) od średniej krajowej (34%). We wspomnianym badaniu małych i średnich firm, przeprowadzonym przez zespół Komputer w Firmie w końcu 2008 r., pytano o sposoby wykorzystywania technologii informacyjnych w roboczych kontaktach z różnymi instytucjami i firmami oraz partnerami. W odpowiedziach na pierwszym miejscu wymieniano korzystanie z rozwiązań ITC do kontaktów z bankami łącznie co najmniej często kontaktowało się wtedy z bankiem w ten sposób ponad 93% ankietowanych firm, z czego 42% korzystało praktycznie już tylko z takiej formy kontaktu z bankiem. Ponieważ w pytaniu podano przykład dotyczący przelewów elektronicznych, stąd wniosek, że w odpowiedziach wskazywano na wykonywanie operacji, a nie tylko kontrolę salda rachunku. 22

24 Na pytanie o wykorzystanie komputerów w kontaktach z partnerami, dostawcami i współpracownikami od 52% do ponad 57% ankietowanych przedstawicieli firm udzieliło odpowiedzi bardzo często, ponad 22% często i ponad 8% wyłącznie. Z firmami partnerskimi co najmniej często kontaktowało się przy użyciu komputera ponad 88% ankietowanych. Ponad 60% takich odpowiedzi dotyczyło kontaktów z klientami instytucjonalnymi, a niemal 55% kontaktów z klientami indywidualnymi. Rysunek 4. Wykorzystanie ICT w kontaktach z otoczeniem firm korzystam wyłącznie z tego narzędzia rzadko i bardzo rzadko często i bardzo często w ogóle - brak odpowiedzi innymi urzędami 26% 42% 30% urzędem skarbowym 7% 25% 29% 40% ZUS-em 13% 34% 20% 33% klientami indywidualnymi (konsumentami) 5% 50% 29% 16% klientami instytucjonalnymi 4% 59% 27% 10% bankami (np. przelewy; inne) 42% 51% 3% 4% osobami - współpracownikami 9% 78% 9% 5% dostawcami 9% 77% 9% 5% firmami - partnerami 8% 80% 8% 4% Źródło: Badanie MS Indeks edycja 17, Dla firm stosujących zintegrowane rozwiązania wymiany danych wewnątrz przedsiębiorstwa oraz wymiany danych z partnerami i klientami naturalna jest chęć współpracy w ten sam sposób z administracją publiczną, zwłaszcza w sferze obowiązków informacyjnych, takich jak przekazywanie deklaracji podatkowych, danych do systemu ubezpieczeń społecznych, danych statystyki ogólnej oraz sprawozdawczości branżowej, np. ochrony środowiska, danych operacyjnych czy sprawozdawczości dotyczącej wypełniania obowiązków regulacyjnych w komunikacji elektronicznej. Wymaga to jednak odpowiedniego dostosowania ze strony administracji publicznej. W Polsce systemy e-podatków dla firm wprowadzono dopiero w ostatnich latach, podobnie jak rozwiązania elektronicznej wymiany danych ze statystyką publiczną (system e-regon). Sferą, w której najwcześniej wprowadzono obowiązek elektronicznej wymiany danych z administracją, były ubezpieczenia społeczne. Już od 1999 r. istniała możliwość rozliczania się z systemem ubezpieczeń społecznych z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej. W 2004 r. wprowadzono obowiązek przesyłania deklaracji do systemu informatycznego ZUS (KSI ZUS) dla firm zatrudniających od 5 pracowników. Nie pociągnęło to jednak za sobą zasadniczego wzrostu zastosowań e-administracji w najmniejszych firmach, których dotyczył ten obowiązek, gdyż w ich przypadku obowiązki składania deklaracji w formie elektronicznej przejmują zazwyczaj obsługujące je biura rachunkowe. 23

25 Tabela 12. Korzystanie z usług e-administracji dla firm Korzystanie z rozwiązań e-administracji Udział firm korzystających Sposób korzystania z e-administracji Pobieranie informacji Pobieranie formularzy Odsyłanie formularzy Pełna obsługa elektroniczna Oferty zamówień publicznych Cały kraj 89,3% 77,3% 80,0% 89,1% 41,5% 13,5% Województwo mazowieckie ,5% 81,0% 83,7% 91,4% 43,2% 14,2% Źródło: GUS, Wskaźniki dotyczące stopnia wykorzystywania rozwiązań e-administracji przez firmy Mazowsza są nieznacznie (o 2-3 p. proc.) wyższe od ogólnokrajowych. Trochę wyższy udział firm korzystających z pełnej obsługi elektronicznej procedur jest raczej efektem wyższego udziału przedsiębiorstw dużych niż lepszego przygotowania administracji publicznej regionu, ponieważ stopień przygotowania systemów administracji do obsługi w pełni on-line jest w całym kraju bardzo zbliżony. Ogólnie wskaźniki korzystania z usług e-administracji w badaniu GUS są jednak dużo wyższe niż uzyskane w badaniu zespołu Komputer w Firmie wcześniejszym o 16 miesięcy, ale nie aż tak bardzo odległym czasowo z punktu widzenia dostępności usług e-administracji dla firm (rys. 4). Wykorzystanie ICT do kontaktów z administracją publiczną zajmowało w odpowiedziach ankietowych dwa ostatnie miejsca pod względem udziału odpowiedzi często, bardzo często, wyłącznie. Wskazywało to na niski stopień upowszechnienia usług e-administracji wśród ankietowanych. W przypadku urzędów skarbowych 29% ankietowanych korzystało z komputerów do kontaktów co najmniej często, 32% natomiast rzadko lub bardzo rzadko, a ponad 38% wcale. Dużą różnicę między wynikami badania GUS a odpowiedziami w badaniu zespołu Komputer w Firmie można wyjaśnić włączeniem w przypadku GUS do statystyki obowiązkowego korzystania z łączności elektronicznej przy składaniu deklaracji ZUS, co wyraźnie podniosło średni wynik. W badaniu zespołu Komputer w Firmie odpowiedzi udzielali przeważnie informatycy badanych firm, którzy bezpośrednio nie zajmują się rozliczeniami z systemem ubezpieczeń społecznych. Natomiast kontakty elektroniczne z innymi urzędami w świetle udzielanych odpowiedzi w badaniu zespołu Komputer w Firmie były raczej sporadyczne: 42% respondentów korzystało z takiej formy rzadko lub bardzo rzadko, ponad 25% wcale Wnioski z analizy wskaźników Wnioski, jakie można wysnuć z analizy wskaźników, są następujące: generalnie stopień wykorzystania ICT w badanych przedsiębiorstwach jest dla zdecydowanej większości wskaźników zbliżony do wartości średniej krajowej, nieznacznie ją przekraczając i typowo różniąc się od niej nie więcej niż o 5%; 24

26 jak wspomniano w p. 2.2., mimo nierównomierności rozwoju infrastruktury sieci w regionie udział łączy szerokopasmowych w łączach wykorzystywanych przez mazowieckie przedsiębiorstwa jest nieco wyższy niż przeciętna krajowa (74,5% przy średniej krajowej 69,0%); przedsiębiorstwa województwa mazowieckiego w stopniu nieco wyższym niż średnia krajowa są odbiorcami sieciowych usług bankowych i finansowych (85,9% przy średniej krajowej 84,7%); przedsiębiorstwa województwa mazowieckiego w nieco wyższym stopniu wykorzystują elektroniczną wymianę danych (53,8% przy średniej krajowej 49,4%); udział mazowieckich firm, w których ponad 75% zakupów i zamówień jest realizowane przez sieć, wynosi 3,0%, przy średniej krajowej 2,0%; ten ostatni wskaźnik sugeruje, że choć w porównaniu z resztą kraju w regionie jest nieznacznie więcej przedsiębiorstw, które całość lub większość zakupów realizują drogą elektroniczną, to ogólnie zarówno na terenie całego kraju, jak i na Mazowszu udział takich firm jest tak niski, że pozostaje na poziomie błędu statystycznego. We wskaźnikach dla lat widoczny jest wzrost we wszystkich kategoriach, choć w niektórych przypadkach wyniki trzeba traktować ostrożnie, co zaznacza także sam GUS. Wnioski dotyczące wzrostu wartości analizowanych wskaźników dla lat można wyciągać zasadniczo tylko dla skrajnych lat przedziału: 2008 i Większość wskaźników wyliczanych na podstawie badania GUS wykazuje spadek w 2009 r. nie tylko dla województwa mazowieckiego, ale i dla całości kraju. Tymczasem w 2009 r. nie zachodziły żadne dramatyczne zjawiska, które wyjaśniałyby np. spadek wskaźnika wykorzystywania komputerów w firmach czy obniżenie wskaźnika wykorzystania komputerów podłączonych do Internetu w stosunku do wartości z 2008 r. Na pewno nie było takim zjawiskiem osłabienie koniunktury gospodarczej w 2009 r. Wydaje się, że spadki te są raczej przejawem większej dokładności badań. Nikłe jest bowiem prawdopodobieństwo, by w taki sposób przejawiała się tendencja znana z dużych firm: pracownicy mają dostęp do Internetu tylko na niektórych stanowiskach pracy. Rolę powszechnego dostępu do Internetu pełni w takich wypadkach firmowy Intranet, w którym są wszystkie dane i serwisy potrzebne w pracy. Pozornie na taką okoliczność wskazywałby rosnący udział firm korzystających z Intranetu, jednak jest on z kolei bardzo wysoki jak na szacowaną przez nas popularność tego typu rozwiązań w Polsce np. w 2009 r. był wyższy niż w firmach działających w Wielkiej Brytanii. Ograniczoną ufność w dane dotyczące Intranetu podkreśla fakt, że są one oznakowane przez GUS jako obarczone dużym błędem. ➎ INNOWACYJNOŚĆ FIRM MAZOWSZA Prognozy dotyczące innowacyjności mazowieckiej gospodarki i rozwoju ICT w regionie muszą brać pod uwagę obecną aktywność w tych dziedzinach. Dzisiejsze strategie mazowieckich przedsiębiorców i instytucji oraz ich działania przesądzą o kierunkach przemian gospodarczego pejzażu regionu w przyszłości. Interesującym materiałem do przewidywań dotyczących tych przemian są opublikowane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego dane o wykorzystaniu (a ściślej: kontraktowaniu) funduszy europejskich w perspektywie finansowej (udostępniony zbiór obejmuje wszystkie umowy zawarte do lutego 2011). Obejmują one między innymi informacje na temat beneficjentów i finansowej skali projektów o szczególnym znaczeniu dla innowacyjności gospodarki w dziedzinie badań i rozwoju oraz nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych. 25

27 W poniższych analizach zaliczono do nich projekty realizowane w ramach PO Infrastruktura i Środowisko (39 projektów w całej Polsce, w tym 5 realizowanych z terenu Mazowsza 16 ), PO Innowacyjna Gospodarka (4218 projektów, w tym 1107 na Mazowszu), PO Rozwój Polski Wschodniej (48 projektów, 1 z Mazowsza) oraz Regionalnych Programów Operacyjnych (łącznie 2212 projektów, w tym 236 z Mazowsza), które w KSI SIMIK klasyfikowane są do jednej z następujących grup tematycznych: Tabela 13. Liczba projektów z funduszy europejskich dot. B+R, innowacji oraz ICT w latach TEMATY PRIORYTETÓW PROGRAMÓW OPERACYJNYCH POLSKA MAZOWSZE Działalność B+RT prowadzona w ośrodkach badawczych B+R, INNOWACJE Infrastruktura B+RT oraz specjalistyczne ośrodki kompetencji technologicznych Transfer technologii i udoskonalanie sieci współpracy MSP z otoczeniem 75 1 Wsparcie na rzecz rozwoju B+RT, w szczególności w MSP Inwestycje w przedsiębiorstwa związane z dziedziną badań i innowacji Razem Infrastruktura telekomunikacyjna (w tym sieci szerokopasmowe) Technologie informacyjne i komunikacyjne Usługi i aplikacje dla obywateli Usługi i aplikacje dla MSP Inne działania mające na celu poprawę dostępu MSP do ICT ICT Razem Łącznie w obszarach tych zakontraktowano w omawianym okresie ponad 6,5 tys. projektów (w tym 1349 na Mazowszu) na sumę niemal 55 mld zł (w tym 15 mld na Mazowszu), realizowanych przez 5 tys. przedsiębiorstw, instytucji administracji publicznej i organizacji społecznych (999 na Mazowszu). Podstawą poniższych analiz będą dane o liczbie podmiotów realizujących projekty i wartości finansowej tych projektów w jednej z dwóch wyróżnionych wyżej grup. Co z nich wynika? Przede wszystkim co nie jest zaskoczeniem jeśli wziąć pod uwagę charakterystykę gospodarki regionu (zob. Herbst 2012), Mazowsze (a przede wszystkim Warszawa) okazuje się głównym beneficjentem środków europejskich związanych z rozwojem nowych technologii informacyjnych. W województwie tym zlokalizowana jest blisko 1/4 wszystkich podmiotów, które w omawianym tu okresie uzyskały dotacje ze środków UE na projekty ICT. Co więcej, zapewniły one sobie łącznie niemal połowę ogółu zakontraktowanych środków w tej dziedzinie (ponad 5,2 mld zł, co stanowi 46,7% ogólnej wartości umów w tych obszarach tematycznych w całym kraju). Jak się dalej okaże, taka przewaga w kategoriach finansowych nie wynika jednak z większej aktywności Mazowsza w aplikowaniu o te fundusze czy większej skali prowadzonych tu projektów, ale z faktu, iż w województwie tym mają siedzibę 16 Ponieważ dane te traktujemy jako podstawę do rozważań nad potencjałem innowacyjności i nowych technologii na Mazowszu, poniższe analizy bazują na informacji o lokalizacji siedzib przedsiębiorstw / instytucji realizujących poszczególne projekty, nie o lokalizacji /zakresie terytorialnym samych projektów. Dlatego w analizach uwzględniono również projekty realizowane w ramach tych programów operacyjnych, które teoretycznie nie obejmowały swoim zasięgiem Mazowsza. 26

28 urzędy administracji państwowej, realizujące wyjątkowo duże projekty o charakterze ogólnopolskim, takie jak Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia (projekt Elektroniczna Platforma Gromadzenia, Analizy i Udostępniania Zasobów Cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych, o łącznej wartości ponad 700 mln zł); Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (projekt pl.id Polska ID karta 370 mln zł; projekt Budowa i wyposażenie Centrów Powiadamiania Ratunkowego 350 mln zł); Ministerstwo Finansów ( Infrastruktura e-usług Resortu Finansów 210 mln zł). W dziedzinie badań i rozwoju oraz działań innowacyjnych przewaga Mazowsza nie jest już tak wyraźna (przede wszystkim dlatego, że po środki te rzadko sięgały instytucje administracji publicznej). Pod względem liczby podmiotów realizujących tego typu projekty (350) województwo mazowieckie zajmuje dopiero drugie miejsce w Polsce, plasując się między województwami lubelskim (aż 417 beneficjentów, głównie w ramach RPO dla lubelskiego) i śląskim (248). Ponieważ jednak zarówno w lubelskim, jak i na Śląsku przeciętna wartość realizowanych projektów jest zdecydowanie niższa niż na Mazowszu (medianowa wartość umowy w lubelskim to 883 tys. zł, w śląskim 1,9 mln zł, a w mazowieckim 8,7 mln zł), region ten zachowuje prymat w kategoriach ogólnej wartości projektów w obszarze badań i rozwoju. Rysunek 5. Beneficjenci programów UE w dziedzinie B+R, innowacji, ICT i łączna wartość umów MAZ WAW WKP MAŁ ŚL DLN ŁDZ PDK LUB WRM KUJ POM ZCHP OPL LBS ŚW PDL Wielkość bąbli obrazuje wartość umów w obu dziedzinach w każdym z regionów. 27

29 Rysunek 6. Beneficjenci programów UE w dziedzinie ICT i finansowa skala tych programów 6 mld zł 5 mld zł WAW MAZ 4 mld zł 3 mld zł 2 mld zł WKP 1 mld zł LUB WRM KUJ ŁDZ ŚL PDL OPL POM LBS PDK DLN MAŁ ŚW ZCHP 0 mld zł Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z KSI SIMIK, udostępnionych przez MRR. Zarówno w dziedzinie ICT, jak i w projektach B+R wiodącą rolę w województwie mazowieckim odgrywa Warszawa. W samym mieście zlokalizowanych jest blisko 3/4 (518 z 699) podmiotów realizujących projekty ICT oraz niemal 2/3 (298 z 461) podmiotów zaangażowanych w projekty w dziedzinie B+R lub wdrażania innowacji. Rzut oka na mapę lokalizacji beneficjentów tych projektów pozwala stwierdzić, że taka sytuacja nie jest specyficzna tylko dla Mazowsza także w innych regionach w omawianych programach dofinansowanie uzyskiwały przede wszystkim podmioty zlokalizowane w największych miastach, o największym potencjale ludzkim i finansowym. Uważniejsze spojrzenie na mapę pozwala zauważyć coś jeszcze projekty w obszarze B+R są wyraźnie skoncentrowane wokół największych ośrodków miejskich, podczas gdy projekty dotyczące nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych nieco częściej bywają realizowane w bardziej peryferyjnych lokalizacjach. Wiąże się to ze strukturalną charakterystyką podmiotów wdrażających te projekty. W obszarze ICT relatywnie dużo jest projektów o mniejszej skali (medianowa wartość wsparcia 18 w sektorze przedsiębiorstw na poziomie ok. 780 tys. zł, na Mazowszu 860 tys. zł) oraz tych realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego 19. Projekty dotyczące prac badawczo-rozwojowych to domena dużych przedsiębiorstw (2428 podmiotów w całej Polsce, w tym 388 na Mazowszu, przy medianowej skali uzyskanego wsparcia na poziomie 2,3 mln zł wśród ogółu przedsiębiorstw i 4,3 mln zł na Mazowszu) oraz jednostek naukowo-badawczych (216, w tym 69 na Mazowszu, medianowa skala wsparcia na poziomie 21 mln w całym kraju i 19 mln na Mazowszu). 18 Medianowa wartość wszystkich projektów realizowanych przez dany podmiot. 19 Na Mazowszu projekty takie wdrażały 73 jednostki samorządowe. 28

30 Rysunek 7. Geografia wykorzystania środków UE w dziedzinie B+R i innowacji: Mazowsze i Polska Rysunek 8. Geografia wykorzystania środków UE w dziedzinie ICT: Mazowsze i Polska Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z KSI SIMIK, udostępnionych przez MRR. Geografia projektów europejskich determinowana jest przez zastane różnice w potencjale ludzkim i finansowym projektodawców w poszczególnych regionach kraju i poszczególnych częściach Ma- 29

31 zowsza. Nie oznacza to koniecznie, że w przyszłości przyczyni się do pogłębiania tych różnic. Trzeba pamiętać, że znaczna część projektów (zwłaszcza z dziedziny ICT oraz projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe i jednostki administracji publicznej) w założeniu nie dotyczy tylko (lub wcale) podmiotów, które je wdrażają. Niemniej lokalizacja projektów i ich wykonawstwo bezsprzecznie przyczyniają się do zwiększania potencjału tych, którzy je realizują. Ostateczny wpływ środków unijnych w omawianych dziedzinach na przemiany Mazowsza będzie, z jednej strony, funkcją ich skali (tutaj mierzonej ich wartością finansową), z drugiej, ich powszechności (liczby beneficjentów, zarówno bezpośrednich, jak i ostatecznych, ujmując rzecz w żargonie funduszy europejskich). Warto więc zapytać o zróżnicowania związane z ich dystrybucją w tym wymiarze. Jak wynika z danych KSI SIMIK, województwo mazowieckie różni się od innych regionów przede wszystkim pod względem skali wydatków na ogólnopolskie, publiczne projekty związane z budowaniem elektronicznej administracji (na łączną kwotę 3,9 mld zł). Oprócz nich największe znaczenie w kategoriach finansowych miały projekty związane z innowacyjnością przedsiębiorstw ( Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym, Wsparcie inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki, Wsparcie wdrożeń wyników prac B+R, Wsparcie projektów celowych itp., łącznie prawie 5,5 mld zł) oraz wsparcie dla rozwoju innowacyjności i infrastruktury informatycznej jednostek naukowych ( Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym, Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy, Wsparcie tworzenia wspólnej infrastruktury badawczej jednostek naukowych, Wsparcie projektów B+R na rzecz przedsiębiorców, realizowanych przez jednostki naukowe, Infrastruktura szkolnictwa wyższego, Inwestycje związane z tworzeniem infrastruktury informatycznej nauki itp. ponad 4,5 mld zł). Zdecydowanie mniej istotne pod względem finansowym, za to znacznie powszechniejsze były projekty związane z budowaniem potencjału przedsiębiorstw w dziedzinie ICT ( Wspieranie działalności gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej, Rozwój przedsiębiorczości, Wspieranie wdrażania elektronicznego biznesu typu B2B, Kredyt technologiczny, Technologie informacyjne i komunikacyjne dla MSP itp. łącznie ponad 550 projektodawców realizujących projekty o wartości ponad 500 mln zł). Mniejsze znaczenie miały działania związane z poprawą dostępu do nowych technologii dla obywateli ( rozwój e-usług, przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu, przeciwdziałanie wykluczeniu informacyjnemu, zapewnienie dostępu do Internetu, promocja i ułatwianie dostępu do usług teleinformatycznych itp. łącznie prawie 60 projektodawców i projekty na kwotę blisko 400 mln zł). Syntetyczne ujęcie tych wydatków przedstawiono na rysunku 11. Ukazuje on skalę inwestycji w projekty finansowane ze środków europejskich w dziedzinach badań i rozwoju oraz ICT w układzie podstawowych obszarów tematycznych wyróżnionych w systemie KSI SIMIK, przy czym trzeba to ponownie podkreślić chodzi tu tylko o projekty, które były realizowane z terenu Mazowsza 20. Ilustruje on wyraźnie różnice w koncentracji zasobów przeznaczanych na działalność badawczo- -rozwojową oraz związaną z nowymi technologiami. W dziedzinie B+R mieliśmy do czynienia ze znacznie większymi (w kategoriach finansowych) przedsięwzięciami, które jednak były realizowane przez stosunkowo nieliczną pulę projektodawców. W dziedzinie ICT z kolei ogólny wolumen wydatków był wyraźnie mniejszy, za to ich dystrybucja szersza. Zdecydowanie największą pulę środków unijnych przeznaczono na inwestycje w badania i innowacje w sektorze przedsiębiorstw. Między 20 Co nie znaczy, że na rzecz Mazowsza dane o projektach grupowano według siedziby beneficjenta, niezależnie od tego, jaki był zakres terytorialny realizowanych przez niego projektów. 30

32 2007 i początkiem 2011 r. zapewniło je sobie blisko 300 przedsiębiorców z Mazowsza, realizując projekty o łącznej wartości blisko 5 mld zł. Projekty związane z infrastrukturą badawczo-rozwojową oraz rozwojem technologii informacyjno-komunikacyjnych (w tym w administracji) przyciągnęły łącznie kolejne 5 mld zł, przy czym środki te trafiły do znacznie mniejszej liczby odbiorców. Dwa mld złotych przeznaczono na działania zaklasyfikowane jako usługi i aplikacje dla obywateli (wdrażane przez ponad 200 projektodawców z terenu Mazowsza). Niewiele mniej pozyskało zaledwie 50 projektodawców na działania B+R, realizowane przez ośrodki badawcze. Powszechne, ale stosunkowo małe były projekty rozwoju nowych technologii w przedsiębiorstwach. Rysunek 9. Skala działań w dziedzinie B+R oraz ICT finansowanych ze środków UE na Mazowszu 0 mld zł 1 mld zł 2 mld zł 3 mld zł 4 mld zł 5 mld zł 6 mld zł ICT w administracji B+R w nauce B+R w biznesie, rozwój biznesu ICT dla biznesu ICT dla mieszkańców Ogółem Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym Wsparcie inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki Wsparcie wdrożeń wyników prac B+R Wsparcie projektów celowych Stymulowanie B+R przedsiębiorstw Rozwój przedsiębiorczości Inicjowanie działalności innowacyjnej Wspieranie innowacji Dotacje inwestycyjne dla MŚP Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw Wsparcie kapitałowe przedsiębiorczości Bezpośrednie wsparcie mikro i MŚP Dotacje dla nowo powstałych mikroprzedsiebiorstw Dotacje inwestycyjne dla mikroprzedsiębiorstw Badania i technologie w strategicznych dla regionu dziedzinach Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez innowacyjne inwestycje Wsparcie przedsięwzięć Regionalnej Strategii Innowacji Rozwój B+R w przedsiębiorstwach Tworzenie systemu ułatwiającego inwestowanie w MSP Rozwiązania innowacyjne w MŚP Ogółem Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym Wsparcie badań naukowych dla gospodarki opartej na wiedzy Wsparcie tworzenia wspólnej infrastruktury badawczej nauki Wsparcie B+R w jedn. naukowych na rzecz przedsiębiorców Infrastruktura szkolnictwa wyższego Tworzenie infrastruktury informatycznej nauki Wzmocnienie potencjału kadrowego nauki Wzmocnienie sektora badawczo-rozwojowego Ogółem Społeczeństwo informacyjne - budowa elektronicznej administracji Rozwój e- usług Ogółem Wspieranie dział. gosp. w dziedzinie gospodarki elektronicznej Wspieranie wdrażania elektronicznego biznesu typu B2B Kredyt technologiczny Technologie informacyjne i komunikacyjne dla MSP Wspieranie ponadregionalnych powiązań kooperacyjnych e - technologie dla przedsiębiorstw Ogółem Rozwój społeczeństwa informacyjnego Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu Przeciwdziałanie wykluczeniu informacyjnemu Zapewnienie dostępu do Internetu na etapie "ostatniej mili" Promocja i ułatwianie dostępu do usług teleinformatycznych Liczba bene cjentów realizujących projekty z funduszy EU Wartość umów projektów z funduszy EU 31

33 Rysunek 10. Priorytety inwestycji w ICT i B+R ze środków UE na Mazowszu 6 mld zł Wartość umów w ramach programów UE w dziedzinie ICT 5 mld zł 4 mld zł 3 mld zł 2 mld zł 1 mld zł 0 mld zł Technologie informacyjne i komunikacyjne Infrastruktura telekomunikacyjna Infrastruktura B+RT i ośrodki kompetencji technologicznych Działalność B+RT prowadzona w oś rodkach badawczych Usługi i aplikacje dla obywateli Inne działania mające na celu poprawę dostępu MSP do ICT Inwestycje w przedsiębiorstwa bezpośrednio związane z dziedziną badań innowacji Wsparcie na rzecz rozwoju B+RT, w szczególności w MSP Transfer technologii i rozwój Usługi i aplikacje dla MSP sieci współpracy MSP Liczba bene cjentów programów UE w dziedzinie ICT Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z KSI SIMIK, udostępnionych przez MRR. Bezpośredni związek z zastosowaniami ICT mają trzy działania w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka: działanie 8.1. (Wspieranie działalności gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej) obejmujące projekty mające na celu świadczenie usług drogą elektroniczną (usług cyfrowych), w tym wytworzenie produktów cyfrowych niezbędnych do świadczenia tych usług; działanie 8.2. (Wspieranie wdrażania elektronicznego biznesu typu B2B) obejmujące przedsięwzięcia o charakterze technicznym (informatycznym) i/lub organizacyjnym, które prowadzą do realizacji procesów biznesowych w formie elektronicznej, obejmujących trzy lub więcej przedsiębiorstw, np. stworzenie systemów elektronicznej współpracy firm w łańcuchu dostaw, produkcji lub dystrybucji; działanie 8.4. (Zapewnienie dostępu do Internetu na etapie ostatniej mili ) polegające na zbudowaniu dostępowej infrastruktury telekomunikacyjnej pomiędzy punktem dystrybucyjnym sieci a użytkownikami końcowymi w celu dostarczenia użytkownikowi końcowemu usługi przyłączenia do sieci telekomunikacyjnej i zapewnienia korzystania z usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu. Beneficjentami działania 8.1. mogą być tylko mikrofirmy (w tym osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą) oraz mali przedsiębiorcy, działania 8.2. firmy sektora MSP, zaś działania 8.4. przedsiębiorcy mikro-, mali i średni (a także organizacje pozarządowe non-profit). 32

34 W kryteriach dotyczących możliwości skorzystania z dofinansowania w ramach tych działań obowiązują ograniczenia. W działaniu 8.1. nie mogą otrzymać finansowania (jako e-usługi) najpopularniejsze usługi związane z ICT, m.in. hosting serwisów i stron WWW oraz poczty elektronicznej, rejestracja i utrzymanie domen internetowych oraz tworzenie i utrzymywanie sklepów internetowych. Z możliwości dofinansowania projektów wykluczone są też e-usługi w niektórych dziedzinach gospodarki (np. rybołówstwo, transport drogowy, pierwotna produkcja rolnicza i górnictwo). Zbliżone ograniczenia dotyczące niektórych dziedzin obowiązują także w działaniu 8.2. Specyficznym ograniczeniem możliwości zdobycia dofinansowania w działaniu 8.4. jest kryterium dotyczące stanu infrastruktury na terenie, na którym przedsiębiorca chce zapewnić dostęp szerokopasmowy. Dofinansowanie takie możliwe jest dla infrastruktury budowanej w miejscowościach, w których poziom nasycenia usługami szerokopasmowego dostępu do Internetu o przepustowości min. 2 Mb/s wynosi nie więcej niż 30%. Oficjalny wykaz tych miejscowości publikowany jest na stronie UKE (poig84.uke.gov.pl/). W połowie grudnia 2011 r. na liście tej było ponad 8,8 tys. miejscowości z województwa mazowieckiego (na ponad 54 tys. miejscowości o niskim stanie nasycenia usługami dla obszaru całego kraju). Należy przy tym zwrócić uwagę, że firmy zgłaszające się po dofinansowanie działania 8.4. nie są ograniczone tylko do realizacji projektu w województwie, na którego terenie są zarejestrowane zjawisko startu w konkursie dla realizacji projektów w innych miejscach niż miejsce rejestracji firmy jest bardzo częste. Mimo tych ograniczeń i podnoszonego dość dużego obciążenia biurokratycznego przez występujących o działania możliwość uzyskania istotnego dofinansowania spotkała się z dużym zainteresowaniem firm sektora MSP. Na przykład w ostatnich naborach wniosków w 2011 r. w działaniu 8.1. złożono 746 wniosków o dofinansowanie na łączną kwotę ponad 326 mln, co stanowiło niemal 242% kwoty alokacji przeznaczonej na ten konkurs w 2011 r. W działaniu 8.2. w naborze w październiku 2011 r. złożono 761 wniosków o dofinansowanie na łączną kwotę ponad 354 mln zł. Nabory na oba działania w 2011 r. zakończyły się w końcu października. Łącznie na listach beneficjentów wszystkich trzech działań według stanu na koniec 2011 r. było 1091 podmiotów gospodarczych z województwa mazowieckiego, w tym 483 podmioty w działaniu 8.1., 213 w działaniu 8.2. oraz 395 w działaniu 8.4 (część tych podmiotów może występować w więcej niż jednym działaniu). Firmy z Mazowsza pozornie dobrze dają sobie radę z przygotowywaniem wniosków, jeśli oceniać to na podstawie ich udziału na listach wniosków zatwierdzonych do dofinansowania. Na przykład na liście działania 8.1., dotyczącej wniosków zatwierdzonych do dofinansowania w 2011 r., opublikowanej przez PARP 21, na 132 podmioty aż 34 to firmy z województwa mazowieckiego. Na drugim miejscu są firmy z wielkopolskiego (25 firm), na trzecim z łódzkiego (11 firm). Na liście dotyczącej działania 8.2 na 228 firm, których wnioski zakwalifikowano do dofinansowania 22, z Mazowsza jest 48 firm, z podkarpackiego 38, a z Wielkopolski poig.parp.gov.pl/files/74/108/208/12795.pdf 22 poig.parp.gov.pl/files/74/108/212/12492.pdf 33

35 Przewagi firm województwa mazowieckiego nie widać w działaniu 8.4. Jednak można stwierdzić, że warunki, a zwłaszcza opóźniające się w niektórych przypadkach terminy ogłaszania naborów, jak również specyfika konkursów, wymagających wyjaśnionej sytuacji kwalifikowalności danego obszaru, mogły istotnie zakłócić obraz, i nie można tu wyciągnąć uzasadnionych wniosków ze skromnej statystyki naborów. W trzech wcześniejszych naborach dotyczących działania 8.4. w latach napłynęło łącznie 126 wniosków, ale trzeci konkurs, na który napłynęło 86 wniosków, nie obejmował województwa mazowieckiego. Firmy z Mazowsza uczestniczyły tylko w dwóch pierwszych konkursach i wyciąganie wniosków z 9 zgłoszeń na 40 łącznie nie jest dostatecznie uzasadnione. W drugim naborze wniosków na 2011 r., zakończonym w grudniu 2011 r. 23, na 187 wniosków było tylko 7 z województwa mazowieckiego. Jak wszystkie te dane przekładają się na przewidywania dotyczące dalszych przemian Mazowsza? Zanim przejdziemy do tej kwestii, warto przypomnieć, że przywołane wcześniej informacje mówią nie o realnej skali inwestycji na Mazowszu, ale o puli środków pozyskanych przez podmioty zlokalizowane w województwie mazowieckim. Choć bezsprzecznie można je traktować jako probierz obecnego i przyszłego potencjału tych podmiotów, to jednak nie pozwala to na precyzyjną ocenę oddziaływania funduszy europejskich na sam region (część uwzględnionych projektów ma charakter ogólnopolski, część stanowią projekty realizowane przez podmioty zlokalizowane w regionie na rzecz innych regionów). Trudno o taką ocenę zresztą także z dwóch innych powodów: po pierwsze, informacje dotyczą podpisanych umów o dofinansowanie, nie zaś realnie przekazanych środków. O znaczeniu tego rozróżnienia przekonują ostatnie doniesienia prasowe, według których wszystkie projekty unijne na budowanie elektronicznej administracji zostały zawieszone przez Komisję Europejską (nawet jeśli według zapewnień rządu i tak będą realizowane ze środków krajowych) 24. Po drugie, zebrane dane nie mówią nic o tym, jaka będzie efektywność wydatkowania środków europejskich dotyczą one zdolności absorpcyjnej tutejszych organizacji, a nie ich zdolności do efektywnego wykorzystywania środków. Pamiętając o tych zastrzeżeniach, trudno jednak nie docenić ogromu opisanych wyżej inwestycji. Z całą pewnością przyczynią się one do podniesienia potencjału mazowieckiej gospodarki. Biorąc pod uwagę zróżnicowania związane ze skalą wydatków i dystrybucją środków europejskich, można się spodziewać, że zmiany będą dotyczyć przede wszystkim innowacyjności mazowieckich przedsiębiorstw oraz współpracy w dziedzinie badań i rozwoju, wdrażania innowacyjnych technologii itp. Oddziaływanie projektów związanych ze stosowaniem ICT będzie prawdopodobnie słabsze, nie (lub nie tylko) ze względu na mniejszą skalę wydatków na tego rodzaju projekty; można bowiem zakładać, że rozwój w tej dziedzinie być może powolniejszy następowałby na Mazowszu nawet bez takich inwestycji, czego z całą pewnością nie da się powiedzieć o działalności badawczo-rozwojowej (choćby ze względu na finansową skalę projektów B+R). Warto jednak zauważyć, że projekty związane z ICT, choć mniejsze, przekładają się na natychmiastową poprawę konkurencyjności stosunkowo dużej liczby mazowieckich przedsiębiorstw. Ich wpływ na potencjał gospodarczy regionu będzie więc błyskawiczny i bezpośredni naboru%202011%20roku.pdf 24 wyborcza.pl/1,75248, ,ke_zamrozila_finanse_na_e_administracje_w_polsce.html 34

36 ➏ PODSUMOWANIE I WNIOSKI Analizując przedstawiony stan infrastruktury ICT na terenie województwa mazowieckiego oraz stopień wykorzystania technologii informacyjnych w małych i średnich firmach, można stwierdzić, że choć we wskaźnikach wykorzystania ICT występują różnice na korzyść firm z Mazowsza, to jednak ogólnie we wskaźnikach tych firmy z województwa mazowieckiego nie wykazują tak dużej przewagi, na jaką mogłyby wskazywać (lub jaką mogłyby im dawać) zarówno czynniki infrastrukturalne, jak i ekonomiczne. Zdecydowana większość firm na Mazowszu ulokowana jest w Warszawie i powiatach wokół Warszawy, charakteryzujących się ponadprzeciętnym stanem infrastruktury teleinformatycznej. Ponadto firmy te działają na obszarze, na którym wskaźnik PKB na głowę mieszkańca jest dużo wyższy od średniej krajowej. Z drugiej strony obszary poza aglomeracją warszawską i poza terenami głównych miast województwa należą do słabszych w całym kraju, co powoduje, że zaniżają one wskaźniki dotyczące ICT, rozpatrywane na poziomie całego województwa. Uprawnione wnioski, dotyczące wpływu stanu infrastruktury oraz korzystania z ICT na pozycję gospodarczą firm województwa mazowieckiego, można by wyciągać tylko na podstawie badania wskaźników na poziomie powiatów i niżej, co wymagałoby przeprowadzenia oddzielnych szczegółowych badań ankietowych. Szacując dynamikę wskaźników w latach, dla których są one dostępne, można brać pod uwagę tylko wartości z lat 2008 i Jak to zauważono w p. 4.4., wskaźniki dla 2009 r. wykazują spadki nieuzasadnione czynnikami ekonomicznymi czy organizacyjnymi w badanych firmach, będące raczej wynikiem zmian metod badania czy interpretacji wyników. W ocenach dynamiki pomogłyby dane za 2011 r., ale niestety w marcu 2012 r. nadal nie były dostępne wyniki corocznego badania GUS ze stycznia-kwietnia Można jednak stwierdzić, że w niektórych kategoriach wzrosty wskaźników (ogólnopolskich) są istotne, co pokazuje rysunek 11. Na przykład w kategorii dostępu szerokopasmowego firmy duże zbliżyły się do stanu nasycenia wydaje się, że brak kilku punktów procentowych do 100% jest raczej rezultatem nieprecyzyjnej definicji łącza szerokopasmowego niż realnym obrazem sytuacji. Natomiast na kilku- lub kilkunastoprocentowym poziomie pozostaje udział firm, w których stosowane są zaawansowane rozwiązania ICT, istotnie zwiększające efektywność działania. Dotyczy to zwłaszcza firm małych i średnich (rys. 12). Należy jednak zauważyć, że choć są to wskaźniki niskie, nie wszystkie firmy małe i średnie mają aż tak rozbudowane łańcuchy dostaw, by wymagało to stosowania zaawansowanych rozwiązań informatycznych. Przy niewielkiej skali produkcji, handlu lub usług albo przy jednorodnej strukturze czy niewielkiej liczbie materiałów, produktów czy usług wykorzystywanych w działalności rozwiązaniem zupełnie wystarczającym w takim prostym łańcuchu dostaw może być arkusz kalkulacyjny i książka adresowa. 35

37 Rysunek 11. Dostęp do Internetu przez łącza szerokopasmowe % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: Urząd Statystyczny w Szczecinie, małe średnie duże ogółem Rysunek 12. Firmy prowadzące elektroniczną wymianę danych w łańcuchu dostaw 34,9% ,5% 22,4% 12,7% 17,1% 11,2% 15,1% 17,4% ogółem małe średnie duże Źródło: Urząd Statystyczny w Szczecinie, Jak wspomniano w p. 5., udział w związanych z ICT działaniach POIG można traktować jako pośredni wskaźnik chęci innowacyjności. Oceniając udział firm z Mazowsza w takich działaniach POIG, trzeba jednak pamiętać o wielu czynnikach wpływających na taki, a nie inny udział firm. Są wśród nich zarówno czynniki obciążające (np. wspominane listy miejscowości w działaniu 8.4.), jak i dające przewagę firm z województwa mazowieckiego (np. bliskość instytucji rozpisujących konkursy w tych działaniach: PARP oraz WWPE). 36

38 BIBLIOGRAFIA Dotcom River (2010). e-handel Polska 2010 Badanie polskich sklepów internetowych i konsumentów. Warszawa: Dotcom River Główny Urząd Statystyczny (2010). Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2010 roku. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Główny Urząd Statystyczny (2011). Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny GUS (2011). Wykorzystanie technologii informacyjno-(tele)komunikacyjnych w przedsiębiorstwach i gospodarstwach domowych w 2011 r. Warszawa: GUS Kamiński, R. i Kulisiewicz, T. (2007). Małe i średnie firmy a informatyka. Warszawa: Progres PARP (2010). Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach Warszawa: PARP Urząd Komunikacji Elektronicznej (2011). Raport pokrycia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej istniejącą infrastrukturą telekomunikacyjną inwestycjami zrealizowanymi w 2010 r. i planowanymi w 2011 r. oraz budynkami umożliwiającymi kolokację. Warszawa: UKE Urząd Statystyczny w Szczecinie (2011). Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych Szczecin: Urząd Statystyczny w Szczecinie Urząd Statystyczny w Warszawie (2010). Portret województwa mazowieckiego Warszawa: Urząd Statystyczny w Warszawie Urząd Statystyczny w Warszawie (2011). Portret województwa mazowieckiego Warszawa: Urząd Statystyczny w Warszawie Urząd Statystyczny w Warszawie (2012). Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON w województwie mazowieckim w 2011 r. Warszawa: Urząd Statystyczny w Warszawie 37

39 O AUTORACH Tomasz Kulisiewicz Absolwent informatyki Politechniki Budapeszteńskiej (1974). W latach informatyk w centrum obliczeniowym drogownictwa w Warszawie. W latach pracował w przemyśle motoryzacyjnym i w energetyce, a w latach był kolejno m.in. zastepcą redaktora naczelnego PCKuriera, redaktorem naczelnym Teleinfo, a później specjalistycznych periodyków Prawo i Ekonomia w Telekomunikacji i elektroniczna Administracja. Od roku 2001 r. konsultant i analityk rynku teleinformatycznego, od 2004 r. analityk wiodący firmy doradczej Audytel. Kierował panelami badawczymi IT, komunikacji elektronicznej i nowych mediów w Narodowym Programie Foresight Polska 2020 oraz Foresight Kadr Nowoczesnej Gospodarki, a także panelem Strategiczne kierunki kształcenia w programie Foresight Akademickie Mazowsze Członek Rady Sądu Polubownego ds. Domen Internetowych przy Polskiej Izbie Informatyki i Telekomunikacji oraz Zarządu Oddziału Mazowieckiego Polskiego Towarzystwa Informatycznego. Współzałożyciel inicjatywy Internet Obywatelski (2001), Forum Nowoczesnej Administracji Publicznej (2008) oraz Stowarzyszenia Komputer w Firmie (2003). Współautor badań prowadzonych przez te organizacje, dotyczących oddziaływań społecznych i gospodarczych technologii informacyjnych. 38

40 Marek Średniawa Doc. dr inż. Marek Średniawa jest pracownikiem naukowym Instytutu Telekomunikacji Politechniki Warszawskiej, a także niezależnym konsultantem międzynarodowym prowadzącym działalność pod szyldem Średniawa Consulting. Jest autorem, bądź współautorem, dwóch książek i ponad 50 publikacji. Głównymi obszarami jego zainteresowań są aspekty techniczne, biznesowe i prawne usług i sieci komunikacji elektronicznej, rozwój Internetu, konwergencja telekomunikacji, informatyki i mediów, problemy społeczeństwa informacyjnego oraz wykorzystanie narzędzi informatycznych i sieci w badaniach dotyczących kultury i sztuki (cultural analytics). Jest często zapraszanym prelegentem i moderatorem na krajowych i zagranicznych konferencjach, zarówno technicznych, jak i humanistycznych. Pełni rolę eksperta i recenzenta projektów europejskich w programie Celtic-Plus. Jest członkiem Komitetu Elektroniki i Telekomunikacji PAN oraz wiceprzewodniczącym Komisji Terminologii Informatycznej przy Radzie Języka Polskiego. Prywatnie interesuje się sztuką i jest miłośnikiem twórczości Witkacego. W wolnych chwilach grywa w tenisa i zajmuje się fotografią. 39