RAPORT KOŃCOWY. Średniookresowa ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój Województwa Lubuskiego

Transkrypt

1 RAPORT KOŃCOWY Średniookresowa ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego FUNDACJA ROZWOJU DEMOKRACJI LOKALNEJ Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 1 S t r o n a

2 Spis treści Spis treści Streszczenie raportu Wprowadzenie Metodologia oraz źródła informacji wykorzystanych w badaniu Wyniki badań Tendencje rozwojowe w układzie celów strategicznych i operacyjnych Analiza porównawcza województwo lubuskie na tle innych regionów Obszary strategicznej interwencji Postęp rzeczowo-finansowy SRWL Wnioski i rekomendacje S t r o n a

3 1. Streszczenie raportu Raport końcowy pt. Średniookresowa ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój województwa lubuskiego, został przygotowany w celu dokonania oceny wpływu SRWL na rozwój województwa lubuskiego po pięciu latach od aktualizacji dokumentu, przyjętego jako Strategia Rozwoju Województwa. Aktualizacja z horyzontem czasowym do 2020 roku. Ocena obejmuje lata i na potrzeby wytyczonego celu głównego określono cele szczegółowe obejmujące m.in.: zmiany sytuacji społeczno gospodarczej województwa, rzeczowo finansowy postęp realizacji celów Strategii, wskazanie obszarów strategicznej interwencji w regionie. Osobną część raportu stanowią, sformułowane na podstawie przeprowadzonych analiz, wnioski, propozycje i rekomendacje do aktualizacji SRWL w zakresie sytuacji społeczno gospodarczej regionu, realizacji celów strategicznych i operacyjnych oraz systemu zarządzania i monitorowania realizacji SRWL. Raport składa się z czterech rozdziałów, obejmujących: wprowadzenie, metodologię oraz źródła informacji wykorzystanych w badaniu, wyniki badań, wnioski i rekomendacje oraz aneks. Część wynikowa została podzielona na cztery podrozdziały: tendencje rozwojowe w układzie celów strategicznych i operacyjnych, analiza porównawcza województwo lubuskie na tle innych regionów, obszary strategicznej interwencji oraz postęp rzeczowo-finansowy SRWL. Wyniki analiz zawarte w Raporcie obejmują perspektywę czasową, przestrzenną i tematyczną. W pracy nad powstaniem Raportu wykorzystano zróżnicowane metody badawcze, ze szczególnym uwzględnieniem tych w postaci analizy danych: zastanych (analiza dokumentów oraz analiza wskaźnikowa porównanie wskaźników statystycznych,) i jakościowych (wywiad grupowy i panel ekspertów). Wykonana analiza pozwala stwierdzić koherentność zapisów Strategii z innymi dokumentami strategicznymi na poziomie województwa i kraju oraz jej wpływ na rozwój województwa dzięki wyznaczonym kierunkom i celom działań. Ocenę wskaźników w Raporcie rozpoczęto od analizy PKB na 1 mieszkańca, który w województwie lubuskim systematycznie wzrastał. Zestawienie, z innymi województwami, wskazuje jednak, że województwo lubuskie należy do relatywnie słabszych regionów na tzw. ścianie zachodniej. W latach średnie roczne tempo wzrostu produktu krajowego brutto w Polsce kształtowało się na poziomie 5,4% (w cenach stałych), podczas gdy w Lubuskiem wyniosło 6,2%. Produkt krajowy brutto (w cenach bieżących) w przeliczeniu na 1 mieszkańca województwa lubuskiego wzrastał w kolejnych latach analizowanego okresu od zł/os. w 2000 r. do zł/os wartości PKB per capita w 2008 r. Produkt krajowy brutto (w cenach bieżących) dla województwa lubuskiego w 2008 r. wynosił mln zł i stanowił 2,3% PKB dla całego kraju. Poziom PKB na 1 mieszkańca odnotowany w 2008 r. w województwie lubuskim stanowił 85,8% wartości PKB na 1 mieszkańca w Polsce i w porównaniu do 2000 r. był niższy o 4,3 pkt. proc. Największy udział w generowaniu wartości dodanej brutto w 2008 r. w województwie lubuskim wypracował sektor przedsiębiorstw (wartość mln zł), co stanowiło 41,6% udziału w PKB, następnie sektor gospodarstw domowych (8 209 mln zł - 28,3% PKB) oraz instytucji rządowych i samorządowych (4 193 mln zł - 14,5% PKB). W latach dynamiczny wzrost w sektorze przedsiębiorstw wyniósł 184,4%, podczas gdy w sektorze gospodarstw domowych był on na poziomie zaledwie 145,4%. Nakłady inwestycyjne w istotny sposób wpływają na długofalowy rozwój gospodarki regionu. Szczególnie dynamiczny ich wzrost w przeliczeniu na 1 mieszkańca obserwowany był od 2004 r., kiedy to Polska wstąpiła do UE. W analizowanym województwie nakłady inwestycyjne ogółem na 1 mieszkańca wzrosły z zł (2000 r.) do zł (2009 r.). W okresie od przyjęcia pierwszej strategii rozwoju województwa, nastąpił wzrost wartości tego wskaźnika o 59,50%. Kolejnym elementem, jaki podlegał analizom, był potencjał gospodarczy województwa mierzony liczbą podmiotów zarejestrowanych w systemie ewidencji podmiotów gospodarczych REGON. W latach ich 3 S t r o n a

4 liczba rosła do poziomu 1 055,5 podmiotów na 10 tys. mieszkańców, po czym spadała i ukształtowała się na poziomie 1 009,5 podmiotów na 10 tys. mieszkańców w 2008 r. i podmiotów na 10 tys. mieszkańców w 2009 r. W skali całego kraju można uznać województwo lubuskie za jedno z prężniej rozwijających się, co zawdzięcza m.in. dużemu potencjałowi regionu w zakresie przedsiębiorczości oraz dobrym warunkom do jego rozwoju (obejmujących m.in. bliskość granic, dostępność komunikacyjną i do usług publicznych, dobrą infrastrukturę) i relatywnie niższym wynagrodzeniom pracowników. W województwie lubuskim, odnotowano również bardzo dobry wskaźnik liczby spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w rejestrze REGON w 2009 r. 765 spółek. Tendencje rozwojowe w województwie lubuskim w latach zostały także określone na podstawie realizacji celów strategicznych i operacyjnych. Z analizy Celu strategicznego I. Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności regionu wynika, że sieć drogowa w województwie lubuskim jest stosunkowo równomiernie rozmieszczona, a długość dróg publicznych na 100 km² powierzchni w roku 2008 wynosiła 58,2 km. Należy zwrócić szczególną uwagę na lata , kiedy to w województwie lubuskim odnotowano ponad 40% wzrost długości dróg ekspresowych i autostrad. Poziom nasycenia infrastrukturą kolejową w 2008 r. na poziomie 9,5 km na 10 tys. mieszkańców pozwolił zająć pierwszą pozycję w kraju (istotne jest przy tym to, że stopień nasycenia tym rodzajem infrastruktury na całym obszarze Polski Zachodniej jest równomierny). Przeprowadzone analizy pokazały przy tym, że infrastruktura kolejowa pozostawia wiele do życzenia, gdyż stan techniczny eksploatowanej sieci kolejowej jest niezadowalający i wymaga modernizacji. Pod względem długości linii kolejowych przypadających na jednostkę powierzchni, województwo lubuskie, mające 6,9 km linii kolejowych na 100 km 2, jest podobne do średniej w kraju (6,5 km/100 km 2 ). Województwo lubuskie charakteryzuje relatywnie niski poziom wartości wskaźników z zakresu sieci wodociągowej (6 143,1 km) i kanalizacyjnej (2 565,1 km). Jednak, dzięki napływowi funduszy unijnych, wielkości te z każdym rokiem są coraz korzystniejsze. Wskaźnik liczby ludności korzystającej z sieci wodociągowej w % ogółu ludności w roku 2000 wynosił 86,9% i wzrósł w 2009 r. do poziomu 89,2%, w przypadku ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w roku 2000 wskaźnik ten wynosił 58,9%, a w 2009 r. - 62,8%. Niewątpliwie duży wpływ na działalność gospodarczą ma stan infrastruktury technicznej i komunalnej. Najważniejszym miernikiem działalności gospodarczej przedsiębiorstw i firm przemysłowych jest wartość produkcji sprzedanej przemysłu. W przeliczeniu na 1 mieszkańca wartość ta w województwie lubuskim wzrosła z zł w 2000 r. do zł w 2008 r. Istotne znaczenie dla rozwoju gospodarczego i innowacyjnego ma współczynnik skolaryzacji brutto (dla osób w wieku lat), który w 2008 r. w województwie lubuskim wynosił odpowiednio: szkoły zawodowe i ogólnozawodowe 44,53%, zasadnicze szkoły zawodowe 16,68%, licea ogólnokształcące 49,17% i szkoły policealne - 17,98%. W latach odnotowano nieznaczny wzrost liczby uczniów w zasadniczych szkołach zawodowych, przy malejącej tendencji na poziomie średnim kształcenia zawodowego. W 2000 r. zaś, w liceach ogólnokształcących uczyło się 22,7 tys. uczniów, a w 2009 r. już tylko 14,7 tys. W latach zauważono wzrost zainteresowania młodzieży dalszą edukacją na poziomie techników. Istotnymi obszarami dla rozwoju województwa lubuskiego w celu operacyjnym 1.3. SRWL są edukacja, ochrona zdrowia oraz opieka społeczna. Wysoki standard usług może zostać zapewniony m.in. poprzez inwestycje w nowoczesne urządzenia i technologie. Niestety, w latach nakłady inwestycyjne na oświatę wykazywały zróżnicowaną tendencję śródokresową (nakłady te zmniejszyły się z poziomu 106 mln zł w 2000 r. do 55,7 mln zł w 2004 r., a następnie zaczęły wzrastać do 135,8 mln zł w roku 2006, by w 2008 r. osiągnąć kwotę zbliżoną do roku 2000). Podobnie sytuacja wyglądała w przypadku nakładów finansowych 4 S t r o n a

5 na ochronę zdrowia i opiekę społeczną, chociaż tendencja malejąca trwała tylko do 2003 r. (22,1 mln zł), przy wzrostowym trendzie w latach (2008 r. - 75,8 mln zł). Dostępność komunikacyjna regionu ma istotne znaczenie dla jego rozwoju. Z uwagi na bariery w komunikacji samochodowej, szczególnie z innymi regionami kraju, wynikające ze złego stanu dróg i niewystarczającej liczby dróg szybkiego ruchu i autostrad, uruchomiono lotnisko regionalne w Babimoście, mające usprawnić system transportu publicznego. Z początkiem 2011 r. połączenia lotnicze zostały jednak czasowo wstrzymane. W celu operacyjnym Wspomaganie procesów rewitalizacji miast i obszarów wiejskich wskaźnikiem obrazującym zmianę na przestrzeni lat jest stopień urbanizacji (odsetek ludności zamieszkałej w miastach). W województwie lubuskim nastąpił spadek tego odsetka z 64,6% w 2000 r. do 63,6% w 2008 r. Od roku 2007 w województwie lubuskim odnotowano procesy suburbanizacji, czyli wyludniania się centrum miast i rozwoju strefy podmiejskiej (obszarów wiejskich). Proces ten nie jest jednak związany ze wzrostem zatrudnienia w rolnictwie. Blisko połowa gmin województwa lubuskiego należy do kategorii gmin wiejskich o dużych problemach społecznych. Bez rozwiązania tych problemów i właściwego rozwoju tych obszarów (gmin wiejskich) nie może być jednak mowy o zrównoważonym rozwoju całego województwa. Jednym z podstawowych problemów gospodarczych obszarów wiejskich województwa lubuskiego jest wysoka stopa bezrobocia. Należy jednak zauważyć, że wg BAEL wskaźnik ten systematycznie się obniżał, a od roku 2000 do 2008 był to spadek o ponad 50% (25,7% w 2001 r. i 2002 r. do 6% w 2008 r.). Sytuacja ta wynikała m.in. z faktu otwarcia granic UE, a co za tym idzie - wzrastającej liczby osób udających się na migrację zarobkową oraz przyspieszonego tempa rozwoju gospodarczego kraju. Jednak ostatni wzrost poziomu bezrobocia w 2009 r. do 9,5% był spowodowany kryzysem gospodarczym na świecie i recesją gospodarczą, jaka również dotknęła Polskę. Współpraca transgraniczna i międzyregionalna to m.in. rozwój ruchu turystycznego między sąsiadami. W przypadku województwa lubuskiego są to głównie turyści z Niemiec. Niestety od 2000 r. liczba korzystających z noclegów systematycznie spadała (z minimalną pozycją wzrostową między rokiem 2003 a 2004) z poziomu 32,9% w roku 2000 do 25,9% w 2009 r., co w wartościach bezwzględnych daje dla ostatniego roku analizowanego okresu wskaźnik osób. W ostatnich latach w Polsce wzrasta liczba organizacji pozarządowych. Tendencja ta dotyczy również województwa lubuskiego, chociaż przyrost ten jest niższy w porównaniu do pozostałych regionów. Liczba organizacji III sektora wzrosła w ciągu dziesięciu lat o organizacji osiągając wskaźnik organizacji w 2009 r. Z analizy Celu strategicznego II. Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zwiększenie potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społeczeństwa wynika, że malejąca populacja ludności województwa lubuskiego odnotowana w ostatnich latach pośrednio wpływa na zmniejszającą się liczbę studentów. Nie można jednak traktować tego jako jedynej przyczyny, gdyż część młodych ludzi wyjeżdża na studia poza teren swojego województwa, wybierając najczęściej ośrodki akademickie w Poznaniu czy też we Wrocławiu. Liczba studentów na 10 tys. mieszkańców w 2000 r. wynosiła 375 osób i do 2009 r. obniżyła się do 279 osób na 10 tys. mieszkańców, podczas gdy w Polsce wskaźnik ten oscylował w granicach 493 studentów na 10 tys. mieszkańców. Analiza realizacji celu operacyjnego 2.2., dotyczącego Wzmocnienia i ustabilizowania kadry naukowej, rozwoju bazy naukowo-badawczej lubuskich uczelni oraz stymulowania ich współpracy wskazuje na konieczność intensyfikacji działań. Nakłady poniesione na działalność badawczą i rozwojową w województwie lubuskim w 2008 r. należały do najniższych w Polsce i w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosły 28 zł. Bezpośrednią konsekwencją tego stanu był udział pracujących w B+R, który kształtuje się na poziomie od 0,4% w 2000 r. do 0,3% w 2008 r. Istotne zatem okazuje się zwiększenie innowacyjności jako jednego z podstawowych zadań 5 S t r o n a

6 w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego województwa lubuskiego. Znaczenie tej kwestii wynika także z faktu, że zagadnienia innowacyjności są istotne dla rozwoju województwa, również z powodu przyjętej przez władze województwa lubuskiego misji strategii innowacji, określonej jako: budowa przewagi konkurencyjnej regionu poprzez rozwój potencjału naukowo-badawczego i kultury innowacyjności. Kontynuując analizę struktury zatrudnienia, wskaźnik zatrudnienia w B+R ogółem w latach zmalał o 24,14% i w wartościach bezwzględnych wynosił odpowiednio w roku osób, a w 2008 r. już tylko osoby. Obserwując wskaźnik zatrudnieni w B+R pracownicy naukowo badawczy w okresie odnotowano również znaczny spadek zatrudnienia (o 22,73%). Województwo lubuskie charakteryzuje się relatywnie niższą liczbą studentów, którzy wybierają i kończą kierunki techniczne. W ogólnej liczbie studentów najwyższy udział odnotowano w 2000 r. (było to 23,8%), najniższy w 2001 r. (15,4%), po czym od tego roku obserwuje się systematyczny wzrost tego wskaźnika, chociaż w 2009 r. osiągnął on wartość 20,04% i spadł w stosunku do 2008 r., kiedy to osiągnął on wartość 21,1%. Pozytywnie należy ocenić sytuację w obszarze wychowania przedszkolnego, gdyż z każdym rokiem w województwie lubuskim wzrasta liczba dzieci nim objętym (w wieku 3-5 lat), osiągając wskaźnik na poziomie 52%, podczas gdy średnio w Polsce było to 48% dzieci w analizowanym przedziale wiekowym. Istotny, z punktu widzenia strategii województwa, jest rozwój społeczeństwa informacyjnego opartego na wiedzy oraz inwestycje w infrastrukturę i szkolenia. Odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu wynosił 55,9%, a liczba pracowników wykorzystujących komputery do pracy w przedsiębiorstwach osiągnęła zaledwie 26% (średnia w Polsce - 35%). Niepokojące w ostatnich latach jest zjawisko dużego udziału świadczeń pomocy społecznej, z jakich korzystają mieszkańcy województwa lubuskiego. W 2009 r. ze świadczeń na 10 tys. mieszkańców korzystało 730,1 osób, przy średniej krajowej 545,9 na 10 tys. mieszkańców. Ta niekorzystna sytuacja występuje obok odnotowanego wzrostu wartości przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego przypadającego na osobę w gospodarstwie, który w roku 2000 wynosił 609,66 zł, a w 2009 r. przekroczył poziom 1 103,32 zł. Istotnym wyzwaniem dla województwa lubuskiego określonym w celu strategicznym IV. Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego jest wykorzystanie walorów środowiska i dziedzictwa kulturowego dla rozwoju turystyki. Analiza potencjału turystycznego województwa wykazuje, iż - pomimo zróżnicowanych i atrakcyjnych obszarów przyrodniczo-krajobrazowych (wysoki poziom lesistości, duża liczba jezior) Lubuskie jeszcze niewystarczająco wykorzystuje naturalne walory dla intensyfikacji ruchu turystycznego. Należy przy tym jednak zwrócić uwagę, że np. długość oznaczonych szlaków rowerowych w latach wzrosła o 41%. Zaczynają zatem powstawać odpowiednie warunki do spędzenia aktywnego wypoczynku na terenie Województwa, nie tylko dla jego mieszkańców. Podobnie sytuacja przedstawiała się w analizie bazy noclegowej, gdzie w tym okresie wskaźnik liczby miejsc noclegowych na 1000 mieszkańców wzrosł z poziomu 18,07 w 2000 r. do 23,11 w 2009 r. Raport końcowy pt. Średniookresowa ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój województwa lubuskiego, przeprowadzony m.in. na podstawie dokumentów regionalnych i wskaźników monitorowania SRWL, potwierdza stwierdzenie, że województwo lubuskie podlega procesom rozwojowym (m.in. dzięki środkom pozyskanym z Unii Europejskiej). Rozwój ten jest wynikiem zróżnicowanego wpływu wielu czynników, z których część ma istotnie pozytywne znaczenie, a niektóre z nich w nieco mniejszym stopniu determinują procesy rozwoju Województwa, co zostało poddane szczegółowej analizie, zwartej w niniejszym Raporcie. W celu określenia zmian sytuacji regionu na tle pozostałych elementów układu regionalnego kraju dla potrzeb Raportu przeprowadzono porównanie wybranych wskaźników, opisujący najważniejsze elementy krajobrazu społeczno-gospodarczego województwa lubuskiego w 2005 r. oraz 2008 r. 6 S t r o n a

7 Analiza porównawcza wskaźników w obszarze pierwszego celu operacyjnego Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności regionu z punktu widzenia zajmowanej pozycji, pozwala wyróżnić kilka pozytywnie kształtujących się dla województwa lubuskiego wskaźników. Zaliczyć do nich należy: 1. długość linii kolejowych na 10 tys. mieszkańców (1. miejsce); 2. udział spółek z kapitałem zagranicznym w ogólnej liczbie podmiotów zarejestrowanych w REGON (2. miejsce); 3. telefoniczne łącza główne na 1000 mieszkańców (3. miejsce); 4. liczbę miejsc w przedszkolach na 1000 mieszkańców (4. miejsce); 5. liczbę zarejestrowanych samochodów na 1000 mieszkańców (4. miejsce); 6. liczbę turystów z Niemiec korzystających z noclegów na 10 tys. mieszkańców (5. miejsce). Z analizy wybranych mierników rozwoju regionalnego wynika, że do korzystnych zjawisk związanych z awansem województwa lubuskiego w ogólnej klasyfikacji zaliczyć należy: 1. stopę bezrobocia na wsi (z miejsca 12. na 4.) w tym przypadku awans oznacza zmianę korzystną z uwagi na to, że regiony sortowano w porządku rosnącym; 2. wskaźnik zatrudnienia na wsi (z miejsca 12. na 6.); 3. praktykę lekarską na 10 tys. mieszkańców (z miejsca 7. na 5.); 4. wydatki budżetów powiatów na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w przeliczeniu na mieszkańca (z miejsca 8. na 6.); 5. odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola (z miejsca 6. na 5.); 6. długość czynnej sieci gazowej na 10 tys. mieszkańców (z miejsca 7. na 6.); 7. liczbę ludności na jedno miejsce w teatrach i instytucjach muzycznych (z miejsca 7. na 6.). Niekorzystne zjawiska zachodzące na obszarze województwa lubuskiego dotyczą obniżenia poniższych wskaźników, które spowodowały spadki w ogólnej klasyfikacji: 1. liczba placówek pomocy społecznej na 10 tys. mieszkańców (z miejsca 5. na 15.); 2. liczba podmiotów III sektora na 10 tys. mieszkańców (z miejsca 3. na 9.); 3. liczba uczniów liceów profilowanych na 10 tys. mieszkańców (z miejsca 3. na 8.); 4. liczba uczniów liceów ogólnokształcących na 10 tys. mieszkańców (z miejsca 10. na 14.). Oceniając sytuację województwa lubuskiego na podstawie miejsca, które zajmowało ono w odniesieniu do każdego ze wskaźników wybranych do analizy porównawczej w zakresie drugiego celu strategicznego, tj. Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zwiększenie potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społeczeństwa, stwierdzono poprawę sytuacji w następujących przypadkach: 1. największy wzrost dotyczył przeciętnego miesięcznego dochodu do dyspozycji na osobę (awans z miejsca 12. na 5.); 2. awans jednopunktowy dotyczył następujących wskaźników: - odsetek gospodarstw domowych wyposażonych w komputer (4. pozycja); - odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola (5. pozycja); - liczba uczniów gimnazjum uczących się języka francuskiego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (10. pozycja); - liczba studentów studiów technicznych na 1000 mieszkańców (15. pozycja); - wskaźnik osób żyjących poniżej minimum egzystencji (14. pozycja) w tym przypadku awans oznacza zmianę niekorzystną z uwagi na to, że regiony sortowano w porządku malejącym. Z całą pewnością do korzystnych zjawisk zaliczyć należy również utrzymanie przez województwo lubuskie wiodącej pozycji w zakresie liczby uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych uczących się języka niemieckiego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, jak również utrzymanie 4. miejsca w przypadku przeciętnych 7 S t r o n a

8 miesięcznych wydatków w gospodarstwach domowych na osobę i 7. W zakresie współczynnika skolaryzacji brutto w zasadniczych szkołach zawodowych. Do niepokojących zjawisk w województwie lubuskim zaliczyć należy: 1. utrzymane 14. miejsce w liczbie zatrudnionych w B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo; 2. utrzymana 16. lokata w liczbie uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych uczących się języka angielskiego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców; 3. spadek z miejsca 1. na 8. w wyniku obniżenia liczby studentów kierunków matematycznych na 1000 mieszkańców; 4. spadek z miejsca 2. na 8. w liczbie absolwentów kierunków matematycznych na 1000 mieszkańców; 5. spadek z miejsca 12. na 16. w udziale liczby ludności w wieku lat z wykształceniem wyższym w ogólnej liczbie ludności; 6. spadek z miejsca 14. na 16. w liczbie studentów na 10 tys. mieszkańców; 7. spadek z miejsca 15. na 16. w liczbie zatrudnionych w B+R pracowników naukowo-badawczych na 1000 mieszkańców. Otrzymane wyniki porównania wskaźników w obrębie trzeciego celu strategicznego, tj. Rozwój przedsiębiorczości oraz działania mające na celu podniesienie poziomu technologicznego przedsiębiorstw i ich innowacyjności dzięki współpracy z nauką, dowodzą na utrzymanie się województwa lubuskiego na wysokiej 6. pozycji w zakresie liczby podmiotów gospodarczych sektora prywatnego zarejestrowanych w REGON na 10 tys. mieszkańców, a także awans regionu (z miejsca 13. na 11.) w przypadku działalności badawczo-rozwojowej w sektorze przedsiębiorstw na 10 tys. podmiotów zarejestrowanych w REGON. W ramach ostatniego celu strategicznego, tj. Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego, miały miejsce zmiany, które dotyczyły awansu regionu w liczbie widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (zmiana z miejsca 13. na 2.). Istotne są również wysokie pozycje regionu w zakresie wskaźników związanych z walorami środowiska naturalnego: 1. powierzchnia lasów na 1000 mieszkańców - 1. miejsce; 2. powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona na 1 mieszkańca - 3. miejsce; 3. powierzchnia terenów zieleni ogólnodostępnej na 1000 mieszkańców - 4. miejsce; 4. korzystający z noclegów na 1000 mieszkańców - 5. miejsce; 5. udzielone noclegi na 1000 mieszkańców - 6. miejsce; 6. placówki gastronomiczne na 10 tys. mieszkańców - 3. miejsce; 7. miejsca noclegowe na 1000 mieszkańców - 4. miejsce. Przy wyznaczaniu obszarów problemowych i obszarów interwencji strategicznej w województwie lubuskim wzięto pod uwagę raport Identyfikacja i delimitacja obszarów problemowych i strategicznej interwencji w Polsce, w którym przyporządkowano województwo lubuskie do grupy peryferyjnych regionów Polski północnej i północno-zachodniej, które charakteryzowały się bardzo niskim poziomem urbanizacji połączonym ze specyficzną sytuacją agrarną. Województwo lubuskie na podstawie wybranych wskaźników i określonej metodologii zostało podzielone na 4 grupy obszarów, różniących się w rozwoju społeczno-gospodarczym. W pierwszej grupie, najmocniejszych obszarów rozwojowych znalazły się powiaty grodzkie, zarazem stolice województwa lubuskiego, tj. Gorzów Wielkopolski i Zielona Góra. Jest to zrozumiałe, ponieważ utworzona ona została przez powiaty grodzkie, które są także ośrodkami wojewódzkimi wskazanymi w KSRR jako regionalne bieguny wzrostu. Drugą grupę utworzyły powiaty znajdujące się w bezpośredniej bliskości powiatów grodzkich, tj. gorzowski, zielonogórski i żarski. Stanowią one otoczenie funkcjonalne ośrodków wojewódzkich, co oddziałuje na ich korzystniejszą sytuację społeczno-gospodarczą. W trzeciej, najliczniejszej grupie znalazły się powiaty: 8 S t r o n a

9 międzyrzecki, strzelecko-drezdenecki, sulęciński, świebodziński, wschowski, żagański. Zdiagnozowano na ich obszarze różnego rodzaju problemy gospodarcze i społeczne. Pozostałe powiaty utworzyły grupę, które z punktu widzenia kształtowania się poszczególnych wskaźników, potraktować należy jako powiaty najsłabsze, wymagające szczególnej interwencji. Znajdują się tutaj powiaty słubicki i krośnieński, które zostały wskazane w KSRR jako obszary potrzebujące działań na rzecz wyrównywania dostępu do dóbr i usług. Z kolei obszar powiatu nowosolskiego charakteryzuje się m.in. niskimi wartościami wskaźników z zakresu gospodarki i kapitału ludzkiego. Jednym z celów przygotowywania niniejszego Raportu było określenie postępu rzeczowo-finansowego SRWL. Za punkt wyjścia do analizy budżetu województwa stanowi rok przyjęcia przez Sejmik województwa lubuskiego Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego (6 marca 2000 r.) z aktualizacją w 2005 r. Ogólny budżet województwa lubuskiego w horyzoncie czasowym uległ istotnemu zwiększeniu. W latach zarówno zrealizowane dochody, jak również wydatki, ulegają istotnym wahaniom. Dopiero poczynając od roku 2005 widoczny jest coroczny wzrost, zarówno ogólnych dochodów, jak i wydatków zrealizowanych przez województwo lubuskie. W latach 2001, 2004, 2007 i 2008 poziom zrealizowanych dochodów był wyższy niż poziom zrealizowanych wydatków. W pozostałych latach wydatkowano więcej środków aniżeli zrealizowano dochodów dla przykładu w 2005 r. poziom wydatków był wyższy od dochodów o 34,1 mln zł (przekroczenie budżetu o 16,58%). W 2009 r. miał miejsce wzrost planowanych dochodów o 457% względem planu na rok 2000, a dochody zrealizowane wzrosły o 414%. Podobnie przedstawia się sytuacja planowanych i zrealizowanych wydatków, kiedy to ich wartość planowana w 2009 r. wzrosła o 463% względem planowanych na 2000 r., zaś wydatki zrealizowane wzrosły w 2009 r. względem 2000 r. o ponad 423%. Wydatki ogólne poniesione przez województwo lubuskie w 2005 r. wynosiły 240,1 mln zł, z czego 25 mln zł (10,4%) pochodziło ze środków UE, a w 2009 r. ogólne wydatki opiewały na kwotę 777,3 mln zł, z czego w kwocie 441,2 mln zł (56,76%) zostały sfinansowane ze środków UE. W trakcie badania zwrócono szczególną uwagę na projekty zapisane w Lubuskim Regionalnym Programie Operacyjnym na lata , w ramach Indykatywnego Planu Inwestycyjnego (IPI), jako kluczowego dla realizacji celów SRWL. Indykatywny Plan zawiera przedsięwzięcia inwestycyjne o strategicznym znaczeniu dla realizacji LRPO, których wdrażanie jest niezwykle istotne z punktu widzenia osiągnięcia zakładanych wskaźników rozwoju społeczno gospodarczego województwa lubuskiego, a tym samym wpływające w sposób bezpośredni na jego rozwój. Realizacja celów operacyjnych SRWL to projekty finansowane ze środków województwa przy znaczącym udziale środków pochodzących z UE. Przedsięwzięcia realizowane dzięki wykorzystaniu środków strukturalnych dotyczą większości celów operacyjnych SRWL i obejmują: infrastrukturę transportową, komunalną i gospodarki wodnej, ochrony środowiska, jak również związanych z ochroną zdrowia oraz edukacją, obszary wiejskie czy zadania związane ze współpracą transgraniczną. Ocena wpływu przyjętej w 2000 r. i zaktualizowanej w 2005 r. Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój regionu jest niezbędna do wykonania okresowej ewaluacji związanej z realizowaną Strategią. Jednocześnie ocena ta służy podjęciu decyzji o zaniechaniu niektórych działań, które województwu nie służą lub ich potencjał został wyczerpany. Ma ona również wpływ na kontynuację i podjęcie nowych działań, które mogą i powinny doprowadzić do intensyfikacji i zrównoważenia rozwoju województwa lubuskiego. Istotna przy tym jest spójność obecnie aktualizowanej Strategii z politykami Unii Europejskiej i tworzonymi obecnie przez Rząd RP dokumentami strategicznymi oraz z wytycznymi nowego modelu programowania rozwoju regionalnego. Spójność ta musi być zapewniona zarówno w sposób formalny, jak i funkcjonalny. Oznacza to podjęcie wyzwań stojących przed województwem lubuskim, związanych z realizacją polityki regionalnej i przestrzennej państwa oraz UE, a także udzieleniu przez władze województwa odpowiedzi na potrzeby i aspiracje mieszkańców Regionu. 9 S t r o n a

10 Raport końcowy pt. Średniookresowa ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój województwa lubuskiego zawiera również rekomendacje wypracowane m.in. na podstawie analizy Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego oraz innych dokumentów, w tym szczególnie Europa europejskiego dokumentu kierunkowego, a także Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego do 2020 roku: Regiony. Miasta. Obszary wiejskie, czyli krajowego dokumentu kierunkowego określającego priorytety polityki regionalnej kraju w perspektywie najbliższych 10 lat. Wytyczne zawarte w końcowej części niniejszego materiału, a opracowane na podstawie ww. dokumentów, dotyczą aktualizacji SRWL, w której należy uwzględnić obszary problemowe i strategicznej interwencji w województwie zidentyfikowane w niniejszym Raporcie oraz raporcie Identyfikacja i delimitacja obszarów problemowych i strategicznej interwencji. Istotna wg autorów niniejszego Raportu jest dyskusja dotycząca kierunku rozwoju województwa lubuskiego - określenia elementu wiodącego, który determinowałby rozwój Regionu. Dzięki takiemu działaniu możliwe będzie skuteczne i precyzyjne kierowanie wsparcia do wymagających tego obszarów tematycznych i terytorialnych. W toku aktualizacji Strategii istnieje także potrzeba przygotowania jednoznacznej interpretacji zasady oceny efektywności ekonomicznej dla realizowanych przedsięwzięć, aby możliwie precyzyjnie określić, w jakim stopniu inwestycja wpływa na realizację celów strategicznych SRWL. Istotne będzie również, po zatwierdzeniu zaktualizowanej Strategii, przeanalizowanie zapisów strategii sektorowych przyjętych i realizowanych na terenie Województwa oraz przeprowadzenie ich aktualizacji w celu dostosowania do zapisów dokumentu nadrzędnego (Zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego), m.in. pod względem diagnoz oraz celów strategicznych i operacyjnych. Ostatnim elementem niniejszego Raportu są rekomendacje w obszarze realizacji strategii i systemu monitoringu wypracowane przez autorów średniookresowej oceny na podstawie analiz dokumentów oraz tzw. dobrych praktyk. Ważnym elementem opracowania strategii jest bowiem stworzenie systemu monitorowania i sprawozdawczości wdrażania SRWL, który pozwoli oceniać efekty realizowanej Strategii. 10 S t r o n a

11 2. Wprowadzenie Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego (SRWL), jako dokument strategiczny, wytyczający kierunki rozwoju województwa lubuskiego, została przyjęta do realizacji Uchwałą Sejmiku Województwa Lubuskiego dnia 6 marca 2000 r. (Uchwala Nr XV/91/2000). Przystąpienie Polski do struktur UE, jak również dynamiczne procesy zachodzące w rozwoju społeczno-gospodarczym oraz zmiany warunków funkcjonowania Polski wpłynęły na konieczność rozpoczęcia prac nad aktualizacją dokumentu. Uchwałą Nr XXXVII/260/2005 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 19 grudnia 2005 r. przyjęto dokument: Strategia Rozwoju Województwa. Aktualizacja z horyzontem czasowym do 2020 roku. Raport końcowy pn. Średniookresowa ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój województwa lubuskiego, został przygotowany w celu dokonania oceny oddziaływania SRWL na rozwój województwa lubuskiego w pięć lat po przyjęciu aktualizacji Strategii. Horyzont czasowy oceny stanowi okres pomiędzy 2000 r. i 2009 r. Prace badawcze poprzedzono opracowaniem raportu metodologicznego, zawierającego uszczegółowienie przedmiotu i celu badania oraz metody i narzędzia badawcze, które zostały wykorzystane do jego opracowania. Niniejszy Raport składa się z 5 zasadniczych części. Część pierwsza stanowi wprowadzenie do Raportu, gdzie przedstawiono m.in. strukturę dokumentu. W części drugiej Metodologia oraz źródła informacji wykorzystanych w badaniu, przedstawione zostały w sposób szczegółowy główne założenia metodologiczne, wraz z określeniem celu badania, w tym celów szczegółowych. W trzeciej części raportu Wyniki badań opisane zostały w oparciu o cele strategiczne i operacyjne SRWL. W części tej przedstawiono: analizę wskaźnikową; analizę benchamarkingową; analizę obszarów problemowych i obszarów interwencji strategicznej; analizę postępu rzeczowo- finansowego. W części czwartej raportu Wnioski i rekomendacje przedstawione zostały konkluzje, stanowiące syntezę wniosków zawartych w częściach analitycznych raportu oraz rekomendacje dotyczące postulowanych przez autorów niniejszego opracowania kierunków prac nad aktualizacją SRWL. Rekomendacje zostały opracowane w oparciu o strukturę problemów analizowanych w poszczególnych rozdziałach Raportu. Piąta część raportu zawiera Aneksy, przedstawiające zestawienia i dane, z których korzystano podczas badania. Średniookresowa ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój województwa lubuskiego została przygotowana na podstawie umowy zawartej między Województwem Lubuskim a Fundacją Rozwoju Demokracji Lokalnej. 11 S t r o n a

12 3. Metodologia oraz źródła informacji wykorzystanych w badaniu Prace nad raportem końcowym poprzedzono opracowaniem raportu metodologicznego, zawierającego uszczegółowienie celu badania oraz metod i narzędzi badawczych. W niniejszym rozdziale przedstawiono główne założenia metodologiczne. Celem badania była ocena oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego na rozwój województwa lubuskiego. Osiągnięcie celu głównego było możliwe poprzez realizację celów szczegółowych. Zostały one sformułowane w następujący sposób: a) określenie zmian sytuacji społeczno gospodarczej w województwie lubuskim, zgodnie z zakresem tematycznym celów strategicznych i operacyjnych; b) określenie rzeczowo finansowego postępu realizacji celów Strategii; c) wskazanie obszarów strategicznej interwencji w regionie (przestrzennie oraz tematycznie); d) sformułowanie wniosków, wskazanie propozycji i rekomendacji do aktualizacji SRWL w zakresie sytuacji społeczno gospodarczej regionu, realizacji celów strategicznych i operacyjnych oraz systemu zarządzania i monitorowania realizacji SRWL. W badaniu uwzględniono następujące perspektywy: - czasową: analiza tendencji rozwojowych w latach ; - przestrzenną: obszar województwa lubuskiego, z uwzględnieniem poziomu powiatowego i gminnego oraz/lub w odniesieniu do wybranych obszarów; porównanie ich do średniej krajowej i poziomu innych województw; - tematyczną: główne obszary sytuacji społeczno-gospodarczej określone w priorytetach strategicznych i celach operacyjnych zawartych w SRWL, rzeczowo-finansowy zakres realizacji SRWL, obszary strategicznej interwencji, wnioski i rekomendacje. Ocena SRWL została przeprowadzona w oparciu o następujące metody badawcze: 1) analizę danych zastanych (analiza dokumentów oraz analiza wskaźnikowa - benchmarking wskaźników statystycznych,); 2) analizę danych jakościowych (wywiad grupy i panel ekspertów). Analiza dokumentów oraz danych statystycznych W początkowej fazie badania przeprowadzono analizę dokumentów oraz danych statystycznych. Analiza danych zastanych pozwoliła na: - zebranie danych na temat czynników rozwoju regionalnego (gospodarczych, społecznych, przyrodniczych) regionu, potrzebnych do określenia zmian sytuacji społeczno gospodarczej w województwie lubuskim; - opracowanie wniosków, wskazanie propozycji i rekomendacji do aktualizacji SRWL w zakresie sytuacji społeczno-gospodarczej regionu, realizacji celów strategicznych i operacyjnych oraz systemu zarządzania i monitorowania realizacji SRWL; - opracowanie scenariusza wywiadu grupowego oraz panelu ekspertów/panelu dyskusyjnego. Na rysunku 1 przedstawiono schemat wykorzystanych źródeł informacji do zbierania i analizy danych zastanych. 12 S t r o n a

13 Rysunek 1. Schemat źródeł informacji do zbierania i analizy danych Źródło: Opracowanie własne W celu przeprowadzenia analizy danych statystycznych zastosowano analizę wskaźników wybranych w wyniku współpracy Departamentu Rozwoju Regionalnego i Planowania Przestrzennego UMWL z Lubuskim Ośrodkiem Badań Regionalnych w Urzędzie Statystycznym w Zielonej Górze. Celem analizy było dostarczenie informacji o zmianach w sytuacji społeczno-gospodarczej województwa na przestrzeni lat oraz pokazanie jego pozycji na tle kraju. W raporcie zaprezentowano wskaźniki, które obrazują zmiany jakie zaszły w województwie lubuskim w latach Analizę przeprowadzono dla tzw. wskaźników ogólnych oraz wskaźników przypisanych do celów operacyjnych SRWL. Analiza porównawcza Zmiany w sytuacji społeczno gospodarczej województwa lubuskiego określono w oparciu o przeprowadzony benchmarking wybranych dla celów strategicznych i operacyjnych wskaźników statystycznych. Na potrzeby analizy porównawczej województwa lubuskiego wykorzystano dwie procedury badawcze, tj. hierarchizację i klasyfikację. Pierwsza z nich umożliwiła określenie pozycji regionu względem pozostałych województw Polski oraz jej zmianę na przestrzeni analizowanego okresu, natomiast druga wskazała regiony podobne do województwa lubuskiego z punktu widzenia poziomu i struktury zmiennych opisujących te jednostki. Obie zastosowane metody są najbardziej optymalne z punktu widzenia dokonywania oceny rozwoju regionu i kształtowania rekomendacji dla przyszłych zmian w realizowanej strategii rozwoju. Wywiad grupowy Wywiad grupowy polegał na wspólnej dyskusji respondentów na zadaną grupę tematów dotyczących rozwoju województwa lubuskiego oraz zmian, jakie zaszły w regionie na przestrzeni lat i wyzwań stojących przed Lubuskiem obecnie i w przewidywanej horyzontem strategicznym przyszłości. W badaniu udział wzięli członkowie Zespołu ds. aktualizacji SRWL, powołanego przez Marszałka Województwa. W trakcie wywiadu grupowego podejmowane były zagadnienia o charakterze eksploracyjnym, a w szczególności eksplanacyjnym. Miały one na celu wyjaśnianie i zrozumienie zjawisk, bez wyrażania intencji o badanej rzeczywistości w kategoriach liczbowych, a jedynie opisowych i interpretatywnych. Dane pochodzące z badania były pomocne w: - interpretacji danych zebranych poprzez analizę dokumentów; - formułowaniu wniosków na temat SRWL w kontekście przeprowadzonej analizy danych zastanych (scenariusz wywiadu w tym zakresie został uszczegółowiony po przeprowadzeniu analizy danych zastanych); - analizie osiąganych rezultatów i oddziaływania SRWL. 13 S t r o n a

14 Panel ekspertów Miał on charakter moderowanej dyskusji o wynikach badania i rekomendacjach dla definiowanego (aktualizowanego) rozwoju regionu. W badaniu udział wzięli eksperci ze środowiska gospodarczego, naukowego i społecznego województwa lubuskiego. Jego zorganizowanie pozwoliło na zebranie opinii, które miały szczególny wpływ na uzgodnienie wniosków końcowych oraz wypracowanie rekomendacji użytecznych dla Zamawiającego na kolejnych etapach pracy nad aktualizacją SRWL. Rzeczowo-finansowy postęp realizacji strategii Ocena rzeczowo-finansowego postępu realizacji strategii została dokonana w oparciu o analizę danych zastanych analizę wskaźników, analizę wykorzystania funduszy strukturalnych oraz badanie wzrostu budżetu. Zakres czasowy obejmował lata (szczególną uwagę zwrócono na realizację celów od roku 2005, czyli w okresie po ostatniej aktualizacji SRWL). Analizie poddano obszary problemowe, jak również obszary rozwojowe województwa, w ujęciu tematycznym i przestrzennym. W raporcie wskazano obszary strategicznej interwencji. Zostało to poprzedzone przeprowadzeniem prac analitycznych, określonych w pięciu kryteriach/osiach tematycznych: struktura gospodarki, środowisko naturalne, problemy społeczne, kapitał ludzki, dostępność. W ramach prac analitycznych wzięto pod uwagę: dostępne wskaźniki społeczno-gospodarcze na poziomie powiatowym i gminnym; dokumenty strategiczne na poziomie krajowym i unijnym, tj. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego ,Strategia Europa 2020; Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (projekt); Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego, wyniki badania oceny oddziaływania SRWL na rozwój województwa lubuskiego, przeprowadzonego w zakresie określenia zmian społecznogospodarczego i postępu rzeczowo-finansowego. 14 S t r o n a

15 4. Wyniki badań 4.1. Tendencje rozwojowe w układzie celów strategicznych i operacyjnych Z przeprowadzonych analiz wynika, iż zapisy Strategii spójne są z zapisami innych dokumentów strategicznych na poziomie województwa, jak również na poziomie kraju. Wszyscy uczestnicy wywiadu grupowego zgodnie stwierdzili, iż Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego ma bardzo duży wpływ na rozwój województwa. Wyznacza kierunki działań, określa cele oraz działania, jakie powinny być zrealizowane, aby województwo mogło się rozwijać. Strategia jest dokumentem obszernym, dlatego równolegle z nią funkcjonują sektorowe dokumenty strategiczne, które bardziej szczegółowo skupiają się na problemach i celach danej branży. Strategia jest podstawą dla innych dokumentów strategicznych i planistycznych, m.in.: Strategii Polityki Społecznej Województwa Lubuskiego na lata ; - Strategii Rozwoju Kultury Województwa Lubuskiego; - Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego; - Strategii Rozwoju Transportu Województwa Lubuskiego z horyzontem czasowym do roku 2015; - Strategii Rozwoju Turystyki na lata ; - Lubuskiej Strategii Ochrony Zdrowia na lata ; - Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji na lata ; - Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego; - aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubuskiego na lata z perspektywą na lata Analiza wskaźnikowa rozwoju województwa lubuskiego została przeprowadzona w oparciu o wskaźniki wybrane w wyniku współpracy Departamentu Rozwoju Regionalnego i Planowania Przestrzennego UMWL z Lubuskim Ośrodkiem Badań Regionalnych w Urzędzie Statystycznym w Zielonej Górze. W analizie wzięto pod uwagę wskaźniki dotyczące całego regionu. W pierwszej części analizy skupiono się na wskaźnikach ogólnych, które nie są przypisane do żadnego z celów. W pierwszej kolejności dokonano analizy produktu krajowego brutto. Następnie poddano analizie nakłady inwestycyjne. W dalszej kolejności analizą zostały objęte podmioty zarejestrowane w systemie ewidencji działalności gospodarczej REGON. Poniżej wyniki dokonanych analiz. W latach średnie roczne tempo wzrostu produktu krajowego brutto w Polsce kształtowało się na poziomie 5,4% (w cenach stałych) 1. Analizując dane dla poszczególnych województw, to w omawianym okresie najszybciej wzrastała z roku na rok wartość PKB w województwie mazowieckim o 6,7%, a najwolniej w województwach opolskim i podlaskim o 3,1%. Wyższe niż średnia dla całego kraju tempo wzrostu PKB w analizowanym okresie zaobserwować można również - oprócz województwa mazowieckiego także w województwach: lubuskim (6,2%), podkarpackim (5,9%), śląskim (5,8%), małopolskim (5,6%), łódzkim i pomorskim (5,5%). W latach udziały poszczególnych województw w generowaniu produktu krajowego brutto były znacznie zróżnicowane, przy czym dysproporcje w poziomie PKB pomiędzy województwami kształtowały się podobnie w obu granicznych latach analizowanego okresu. I tak w 2008 roku dysproporcja w PKB kształtowała się od 2,3% dla województw: lubuskiego, podlaskiego i opolskiego do 21,5% w województwie mazowieckim. Natomiast w 2005 roku dysproporcje te kształtowały się od 2,3% w województwach: opolskim i podlaskim do 1 Polska. Raport Strategiczny Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, źródło: (stan na r.) 15 S t r o n a

16 21,4% w województwie mazowieckim. Wartość PKB wytworzonego w województwie mazowieckim była w 2008 roku ponad 9-krotnie wyższa niż w województwie lubuskim. Produkt krajowy brutto (w cenach bieżących) w województwie lubuskim na przestrzeni lat systematycznie wzrastał. W 2000 roku jego wartość wynosiła mln zł, a po 8 latach wzrosła do poziomu mln zł. W roku 2008 odnotowano zatem ponad 60% przyrost wartości PKB w stosunku do roku Średnioroczne tempo wzrostu PKB w analizowanym okresie zawiera się w przedziale od 2,7% do 13,3%. Największy przyrost wartości PKB, tj. o mln zł., w porównaniu do roku poprzedniego wystąpił w roku 2004, kiedy to osiągnął wartość mln zł. Natomiast najniższy przyrost wartości zaledwie o 0,51 mln zł odnotowano w 2003 roku. Produkt krajowy brutto (w cenach bieżących) w przeliczeniu na 1 mieszkańca województwa lubuskiego również wzrastał w kolejnych latach analizowanego okresu. W pierwszym roku analizowanego okresu PKB per capita wynosił zł/os. W kolejnych latach następowały niewielkie przyrosty jego wartości o ok. 3%. Największy przyrost wartość tego wskaźnika odnotowano w 2004 roku, gdy wzrósł on o zł/os (tj. o 13,2% w stosunku do roku poprzedniego). Podobny, choć nieco mniejszy, przyrost wartości nastąpił również w roku 2007, tj. o 10,6%. Wartość PKB per capita w 2008 roku wyniosła zł/os; odnotowano zatem prawie 64% wzrost tego wskaźnika w stosunku do roku Produkt krajowy brutto (w cenach bieżących) dla województwa lubuskiego w 2008 roku wynosił mln zł i stanowił 2,3% PKB dla całego kraju ( mln zł). Na przestrzeni 9 lat ( ) udział ten utrzymywał się na mniej więcej tym sam poziomie. W porównaniu do pozostałych województw, Lubuskie utrzymuje relatywnie stały udział w PKB dla kraju, niestety udział ten w niewielkim stopniu wpływa na tworzenie polskiego PKB. Rysunek 2. Produkt Krajowy Brutto na 1 mieszkańca w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Analiza PKB na 1 mieszkańca dla województwa lubuskiego, pokazuje systematyczny wzrost. Jednakże w zestawieniu z innymi województwami widać, że na przestrzeni lat w Lubuskiem nastąpił wolniejszy rozwój. Najwyższy poziom PKB na mieszkańca per capita w 2008 roku odnotowano w województwie mazowieckim ( zł.). Drugą lokatę zajęło województwo śląskie. Poziom PKB na mieszkańca, przekraczający przeciętną w kraju, odnotowano również w województwach: dolnośląskim oraz wielkopolskim. Niski poziom PKB w latach utrzymywał się w województwach: podkarpackim, lubelskim, podlaskim, warmińsko-mazurskim i świętokrzyskim. W kolejnych latach nieznacznie zmieniały się tylko ich lokaty. Czołowe pozycje niezmiennie zajmują województwa z dużymi aglomeracjami miejskimi, o wysokim poziomie rozwoju, dzięki czemu mogącymi generować szybszy wzrost gospodarczy. 16 S t r o n a

17 Poziom PKB na 1 mieszkańca odnotowany w 2008 r. w województwie lubuskim stanowił 85,8% wartości PKB na 1 mieszkańca w Polsce i w porównaniu do 2000 r. był niższy o 4,3 pkt proc. Rysunek 3. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca według województw w 2000 i 2008 r. Źródło: US w Zielonej Górze W 2008 r. w województwie lubuskim największy udział w generowaniu wartości dodanej brutto wypracował sektor przedsiębiorstw, osiągając wartość mln zł. Tym samym stanowił on 41,6% udziału w produkcie krajowym brutto. Następnym w zestawieniu udziału był sektor gospodarstw domowych (8209 mln zł) oraz sektor instytucji rządowych i samorządowych (4193 mln zł), których udział wyniósł kolejno 28,3% i 14,5% produktu krajowego brutto. Wartości PKB w poszczególnych sektorach corocznie rosły (zaczynając analizę od 2001 roku), jednak najbardziej dynamiczny wzrost w latach można zaobserwować w sektorze przedsiębiorstw, gdzie wzrost ten wyniósł aż 184,4%, natomiast najmniejszy - w sektorze gospodarstw domowych (145,4%). Kolejnym czynnikiem rozwoju poddanym analizie były nakłady inwestycyjne. One to w istotny sposób wpływają na długofalowy rozwój gospodarki w regionie. Dynamiczny wzrost nakładów inwestycyjnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca nastąpił w Polsce po akcesji do UE. Od początku 2004 r. wzrosły one w sumie o 73%. Największy, ponad dwukrotny, wzrost nakładów inwestycyjnych na jednego mieszkańca wystąpił w województwach: łódzkim (z poziomu zł w 2003 r. do zł w 2007 r.) i pomorskim (odpowiednio zł i 627 zł) oraz prawie dwukrotny w dolnośląskim (odpowiednio zł i zł). I to właśnie te trzy 17 S t r o n a

18 województwa, obok mazowieckiego (8 023 zł), należą do regionów o najwyższym poziomie nakładów inwestycyjnych na mieszkańca. Województwa Polski Wschodniej charakteryzują się najniższym poziomem nakładów inwestycyjnych na mieszkańca, zarówno w gospodarce narodowej ogółem, jak i w sektorze przedsiębiorstw. Nakłady inwestycyjne ogółem na 1 mieszkańca, liczone w zł, w województwie lubuskim z roku na rok wzrastają. Wyjątek stanowią lata 2008 i 2009, kiedy to odnotowano niewielki ich spadek w stosunku do roku 2007 (patrz rys.4). Na przestrzeni dziewięciu lat, od przyjęcia pierwszej Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego, nastąpił wzrost wartości omawianego wskaźnika o prawie 60%. Szczegółowe dane przedstawia rysunek 4. Rysunek 4. Nakłady inwestycyjne ogółem na 1 mieszkańca w zł w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Udział wartości nakładów inwestycyjnych na jednego mieszkańca województwa lubuskiego kształtował się w 2002 roku na poziomie 6,07% w stosunku do tego wskaźnika mierzonego dla całego kraju. Natomiast w 2009 roku udział tego wskaźnika dla województwa lubuskiego zmniejszył się i wyniósł 5,20% w stosunku do całego kraju. Kolejnym elementem analizy, mającym wpływ na rozwój regionu, jest gospodarka. W poniżej zaprezentowanych wynikach analiz odnosimy się do takiego czynnika, jakim jest potencjał gospodarczy województwa mierzony liczbą podmiotów zarejestrowanych w systemie ewidencji podmiotów gospodarczych REGON. Oczywiście, należy pamiętać, że jest to wyłącznie analiza potencjału a nie rzeczywistej zdolności wytwórczej; jednakże od wielkości istniejącego potencjału zależny jest rozwój gospodarczy, gdyż w sytuacji jego istnienia możliwe jest przyspieszenie rozwoju i szybsze jego zaangażowania (po spełnieniu warunków infrastrukturalnych i organizacyjnych) niż w przypadku tych regionów, gdzie potencjał jest słabo rozwinięty. Z przeprowadzonych analiz wynika, że w latach liczba podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON rosła, zaś od roku 2005 liczba ta utrzymuje się na stosunkowo stałym poziomie, tj. około 1000 podmiotów na 10 tys. mieszkańców. Rysunek 5 ilustruje liczbę podmiotów na przestrzeni lat S t r o n a

19 Rysunek 5. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Analizując liczbę podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców w roku 2002 i 2009 w skali całego kraju wyraźnie widać, że województwo lubuskie plasuje się w czołówce krajowej. Na pierwszym miejscu, w obu poddanych analizie latach, znajduje się województwo zachodniopomorskie, na kolejnych: mazowieckie, dolnośląskie i pomorskie. Jak pokazuje poniższy wykres, wysoka liczba podmiotów jest stałym zjawiskiem w województwie lubuskim. Świadczyć to może o dużym potencjalne regionu w zakresie przedsiębiorczości oraz dobrych warunkach do jego rozwoju (m.in. bliskość granic, dostępność komunikacyjna, niskie koszty pracy, dobra infrastruktura dla rozwoju przedsiębiorczości). Szczegółowe dane w tym zakresie zawarto na rysunku 6. Rysunek 6. Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców w roku 2002 i 2009 w Polsce w podziale na województwa Źródło: US w Zielonej Górze Reasumując ten etap analizy, można stwierdzić, że województwo lubuskie cechuje rosnące tempo rozwoju. Niestety, rozwój ten jest słabszy niż w innych sąsiadujących województwach. Na przestrzeni 19 S t r o n a

20 analizowanego okresu ( ) spora część regionów w Polsce relatywnie zwolniła tempo rozwoju i niestety, województwo lubuskie zalicza się do tej grupy, gdyż jego udział w PKB liczonego dla całej Polski zmniejszył się w tym okresie. Nie musi to wcale oznaczać, że na województwo wpływ mają jakieś negatywne czynniki; analiza ta pokazuje jedynie, że część województw zanotowała w analizowanym okresie przyśpieszony rozwój, szybszy niż nastąpił w Lubuskiem. Świadczą o tym również nakłady inwestycyjne, jakie poczyniono w analizowanym okresie w województwie lubuskim. Ich trwały wzrost, wzmocniony szczególnie po przystąpieniu Polski do UE, pokazuje na istotny wpływ tego czynnika kreującego rozwój regionalny. Niestety, nakłady te nie były na tyle istotnym czynnikiem, by udział województwa lubuskiego w strukturze tego wskaźnika dla całego kraju był istotny. Jest to o tyle zrozumiałe, że województwo lubuskie jego potencjał gospodarczy i inwestycyjny - trudno porównywać do takich potentatów rozwoju, jak choćby Śląsk czy Mazowsze. Należy na pewno podkreślić fakt, że czynnik ten ma stałą tendencję wzrostową, co ma niebagatelne znaczenie dla kreowania rozwoju w przyszłości. Dyskutować jedynie można o tempie wzrostu, czyli akceleracji wpływu tego czynnika na rozwój Lubuskiego. Istotnym dla rozwoju regionalnego czynnikiem jest też zdolność do rozwoju gospodarczego. Zaprezentowane tu wyniki analiz wskazują, że województwo lubuskie należy do czołówki regionów w Polsce w ilości podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON. Oznacza to, że Lubuskie jest dobrym miejscem do inwestowania, posiadającym walory dla rozwoju przedsiębiorstw i charakteryzującym się wyższym niż w innych regionach kraju pierwiastkiem tzw. ducha przedsiębiorczości. Walory te stanowią z pewnością o atutach Lubuskiego w zakresie trwałych podstaw dla rozwoju regionalnego. Jedynie być może nie są one dostatecznie wykorzystane, by intensyfikować ów endogenny czynnik dla wzmacniania i akceleracji rozwoju województwa lubuskiego. Określenie tendencji rozwojowych w województwie lubuskim w latach zostało także przeprowadzone w układzie celów strategicznych i operacyjnych. Poniżej przedstawione są wyniki tej analizy. Cel strategiczny I. Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności regionu 1.1. Modernizacja infrastruktury transportowej oraz zwiększenie dostępności komunikacyjnej regionu. Regionalny system transportowy z odpowiednią infrastrukturą transportową równomiernie rozmieszczona sieć drogowa, dobrze rozwinięta sieć połączeń kolejowych, wodnych i lotniczych to ważny element sukcesu województwa. Istotna rola transportu w rozwoju województwa została podkreślona zarówno w zapisach SRWL, jak również w Strategii Rozwoju Transportu Województwa Lubuskiego. Zgodnie z jej zapisami, transport powinien służyć przemieszczaniu ludzi i towarów w zgodzie z zasadami polityki zrównoważonego rozwoju kraju. Równowaga ta rozpatrywana powinna być w następujących aspektach: społecznym, ekologicznym, gospodarczym, przestrzennym i funkcjonalnym. W ramach modernizacji infrastruktury transportowej, sukcesywnie realizowane są najpilniejsze zadania, w oparciu o wieloletnie harmonogramy budów, przebudów i remontów dróg wojewódzkich. W miarę możliwości finansowych modernizowane są drogi krajowe i lokalne. Mimo to, wiele z nich jest nadal w złym stanie. Jak wynika ze sprawozdań z realizacji Strategii Rozwoju, mimo wysokich i stale rosnących nakładów finansowych, drogi nadal ulegają degradacji, co powoduje rosnące zapotrzebowanie na środki finansowe przeznaczane na remonty dróg oraz ich utrzymanie. Wynika to przede wszystkim z faktu coraz większego natężenia ruchu na istniejących drogach (zwłaszcza ciężarowego, w tym również pojazdów nienormatywnych). Pojawienie się możliwości dofinansowania inwestycji drogowych ze środków funduszy strukturalnych UE umożliwiło realizację poważnych inwestycji, których Województwo samo nie mogłoby zrealizować, a które ujęte są w Strategii. Wiele projektów zostało już zrealizowanych, część pozostaje w fazie realizacji lub prac przygotowawczych. Województwo, wykorzystując przyznane mu środki unijne, może pochwalić się poprawą infrastruktury transportowej (zwłaszcza drogowej). Nadal nie udało się jednak zrealizować ważnych założeń Strategii: skrócenia czasu dojazdu między Zieloną Górą i Gorzowem Wielkopolskim i do sąsiednich ośrodków 20 S t r o n a

21 regionalnych. Opóźnia się również budowa kluczowych połączeń autostradami A2 i A18 (druga nitka) i drogi ekspresowej S3. W 2002 roku długość dróg utwardzonych w województwie lubuskim (na 10 tys. mieszkańców) wynosiła 77,5 km, zaś dla Polski 65,5 km. Sytuacja ta w 2008 r. w województwie lubuskim uległa polepszeniu, gdyż na mieszkańców przypadało 80,6 km dróg utwardzonych wobec 68,5 km w całej Polsce. Daje to regionowi szóste miejsce w skali kraju. W województwie lubuskim odnotowano w latach ponad 40% wzrost długości dróg ekspresowych i autostrad. Wynika to z oddania do użytku fragmentów drogi ekspresowej S3 (obwodnice Gorzowa Wlkp., Międzyrzecza). W liczbach bezwzględnych długość tych dróg jest wciąż znikoma. Szczegółowe dane w tym zakresie zawiera rysunek 7. Rysunek 7. Długość dróg ekspresowych i autostrad w województwie lubuskim w km Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Poruszając aspekt infrastruktury technicznej, nie sposób pominąć transportu kolejowego, który obok ruchu kołowego, jest podstawową gałęzią transportu. Ponadto kolej jest ważnym elementem decydującym o dostępności zewnętrznej i wewnętrznej województwa, wpływając tym samym na zachowanie spójności terytorialnej regionu i kraju. Realizacja projektów infrastrukturalnych (ukierunkowanych na rozwój kolejnictwa) przyczynia się do poprawy infrastruktury kolejowej oraz taboru kolejowego w województwie lubuskim. W zakresie nasycenia infrastrukturą kolejową Lubuskie wypada dobrze na tle kraju. W roku 2000 r. w regionie na 10 tys. mieszkańców przypadało 12 km linii kolejowych. W 2008 r. wartość wskaźnika wyniosła 9,5 km, co daje regionowi pierwsze miejsce wśród wszystkich województw (mimo relatywnego spadku wartości wskaźnika). Nie oznacza to jednak, że infrastruktura kolejowa województwa jest doskonale rozwinięta. Należy natomiast mocno podkreślić, że jest ona rozłożona w miarę równomiernie na obszarze Polski Zachodniej. Przy relatywnie niższej liczbie mieszkańców powoduje to wysoką wartość tego wskaźnika liczonego dla województwa lubuskiego. Pod względem długości linii kolejowych przypadających na jednostkę powierzchni, województwo lubuskie, mające 6,9 km linii kolejowych na 100 km 2, jest nieomalże odzwierciedlaniem średniej krajowej (6,5 km/100 km 2 ). Ogólny stan techniczny eksploatowanej w województwie sieci kolejowej jest niezadowalający i wymaga modernizacji. Obecnie tylko niektóre odcinki linii położone na terenie województwa są w dobrym stanie 21 S t r o n a

22 technicznym. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest niedoinwestowanie modernizacji linii, co bezpośrednio przekłada się na ich parametry techniczne, a w szczególności na zmniejszenie prędkości pociągów 2. Tendencje rozwojowe w zakresie transportu wodnego trudno zobrazować danymi statystycznymi. W oparciu o analizę danych zastanych (sprawozdania z realizacji SRWL, Strategia Rozwoju Transportu oraz zaktualizowana diagnoza województwa) można stwierdzić, że drogi wodne w województwie nadal nie pełnią roli gospodarczej w zakresie transportu ładunków. Przywrócenie parametrów technicznych do klasy III żeglowności na odcinku Odry swobodnie płynącej od Brzegu Dolnego do ujścia Nysy Łużyckiej, obejmującym tym samym cały obszar województwa lubuskiego, jest w fazie planowania. Odra wiąże się z systemem polskich (poprzez Wartę - Noteć - Kanał Bydgoski - Wisłę) i europejskich (poprzez kanały Odra Szprewa i Odra Hawela) dróg wodnych oraz z ich portami i nabrzeżami przeładunkowymi. Istotnym dla tego rodzaju transportu jest połączenie Odry z zespołem rzeczno morskich portów Szczecin Świnoujście. Porozumienie dotyczące Koncepcji programowo przestrzennej rewitalizacji śródlądowej drogi wodnej relacji zachód-wschód, obejmującej drogi wodne Odry, Warty, Noteci, aż do Zalewu Wiślanego na odcinku położonym na terenie województwa lubuskiego, zakłada przywrócenie parametrów technicznych II klasy na Warcie i Noteci swobodnie płynącej. Realizacja założeń sprawi, że rzeki te będą pełnić rolę nie tylko dróg wodnych handlowych, ale mają również służyć rozwojowi ruchu turystycznego. Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury technicznej i komunalnej poprawiającej warunki życia oraz podnoszącej atrakcyjność inwestycyjną obszarów aktywności gospodarczej. Problemem województwa lubuskiego jest stan czystości wód w jeziorach, który nie jest zadowalający. Od 2004 roku prowadzony jest monitoring jakości zasobów wód powierzchniowych i podziemnych zgodny z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej. W województwie nastąpił spadek wodochłonności gospodarki oraz znaczny postęp w zakresie oczyszczania ścieków 3. Wciąż aktualnym problemem województwa jest brak kompleksowych rozwiązań w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. Istnieją nadal dysproporcje pomiędzy długością sieci kanalizacyjnej a długością sieci wodociągowej. Rozkład emisji zanieczyszczeń do atmosfery na terenie województwa jest nierównomierny. Wpływ na zanieczyszczenia mają m.in. obszary gęsto zaludnione i uprzemysłowione, a także tereny rolne (przenawożenie) i hodowlane. Największe ilości emitowane są na obszarze powiatu gorzowskiego, zielonogórskiego, żarskiego, żagańskiego i międzyrzeckiego. Nie bez znaczenia na stan jakości powietrza ma tzw. niska emisja ze źródeł takich, jak: paleniska domowe, małe kotłownie, warsztaty rzemieślnicze, obiekty rolnicze. Wielkość emisji jest jednak trudna do oszacowania i kształtuje się na poziomie: - od kilku do kilkunastu procent ogółu emisji na terenach o rozwiniętej sieci ciepłowniczej; - do kilkudziesięciu procent na obszarach, których nie obejmują centralne systemy ciepłownicze (głównie obszary wiejskie). W miastach i rejonach tras o dużym natężeniu ruchu, problem stanowi również komunikacja samochodowa, która ma znaczny wpływ na emisję zanieczyszczeń (zanieczyszczenia gazowe: tlenki azotu, tlenek węgla, dwutlenek węgla i węglowodory aromatyczne oraz pyły zawierające m.in. związki: ołowiu, kadmu, niklu i miedzi) oraz emisję hałasu. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2008 r. emisja zanieczyszczeń gazowych z terenu województwa lubuskiego z zakładów zaliczanych do szczególnie uciążliwych wyniosła 1 842,4 tys. Mg, co stanowi 0,85% ogólnej masy emitowanych zanieczyszczeń gazowych z terenu Polski. Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w województwie lubuskim w 2008 r. osiągnęła 2 Uszczegółowienie Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata , Zielona Góra, grudzień 2010 r. s Kapitał przyrodniczy i infrastruktura ochrony środowiska, Opracowała: Mariola Wielhorska, sierpień 2010 r. 22 S t r o n a

23 poziom 1, 353 tys. Mg, co w odniesieniu do całkowitej ilości emitowanych zanieczyszczeń pyłowych w Polsce stanowi 1,76% (w 2004 r. 3,1 tys. Mg; w 2007r.-1,587 tys. Mg). Województwo lubuskie zajmuje 15. miejsce w kraju pod względem emisji zanieczyszczeń pyłowych i 14. pod względem emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza. Można zatem z całą stanowczością stwierdzić, że województwo lubuskie należy do najczystszych regionów w Polsce. W obszarze energetyki, sieci wodociągowych, sieci kanalizacyjnych oraz gospodarki odpadami, składane i realizowane są projekty współfinansowane ze środków zewnętrznych. Województwo lubuskie w 2000 roku charakteryzowało się niskim stopniem skanalizowania i zwodociągowania (odpowiednio: 4 650,9 km sieci wodociągowej i 1 317,1 km kanalizacji). W ciągu 9 lat przybyło 1 492,2 km kanalizacji i 1 248,0 km sieci wodociągowej. Wpływ na ten wzrost miała realizacja projektów z funduszy unijnych. Zgodnie z zapisami sprawozdań z realizacji SRWL stwierdza się, iż - dzięki realizacji projektów - poprawił się stan gospodarki wodnościekowej w regionie. W wyniku realizacji projektów z zakresu budowy i modernizacji sieci i urządzeń wodociągowych oraz kanalizacyjnych, w roku 2009 odnotowano wzrost wskaźnika zwodociągowania wsi do poziomu 80,88% oraz wskaźnika skanalizowania do poziomu 23,56%. W województwie lubuskim wskaźnik ludności korzystającej z sieci wodociągowej w % ogółu ludności w roku 2000 wynosił 86,9%, zaś w 2009 roku 89,2%. Wskaźnik ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w roku 2000 wynosił 58,9%, zaś w 2009 roku 62,8%. Rysunek 8. Długość czynnej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Większość gospodarstw wiejskich wyposażonych w wodociągi (również te wykonane w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku) zrzucało ścieki, bez żadnego oczyszczania, do wód powierzchniowych albo do gruntu. Musiało więc nastąpić w jakimś zakresie skażenie wód lub gleby, choć skala tego zjawiska nie jest statystycznie udokumentowana. Teren województwa, mimo realizacji projektów przez przedsiębiorstwa energetyczne, jest zbyt słabo wyposażony w sieci elektroenergetyczne, a układ dystrybucyjny wymaga podjęcia zdecydowanych działań w celu poprawy jego stanu technicznego. Przebudowania wymagają elektroenergetyczne sieci przesyłowe. Dodatkowo rozbudowy oraz modernizacji wymagają system gazowniczy oraz systemy ciepłownicze województwa. W 2008 roku opracowano dokument pn. Studium rozwoju systemów energetycznych w Województwie Lubuskim do roku 2025, ze szczególnym uwzględnieniem perspektyw rozwoju energetyki odnawialnej, który, jako materiał wyjściowy, pozwoli na stworzenie i uchwalenie Strategii Energetycznej Województwa Lubuskiego. W latach w zakresie infrastruktury komunalnej prowadzone były działania dotyczące: 23 S t r o n a

24 - budowy i modernizacji sieci i urządzeń wodociągowych, kanalizacyjnych oraz zagospodarowania odpadów, zgodnie z potrzebami społeczności gmin i wymogami ochrony środowiska; - rozbudowy i modernizacji systemów ochrony przeciwpowodziowej (budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych, budowa i modernizacja przepompowni melioracyjnej, budowa zbiorników retencyjnych, odbudowa rzek i kanału). Natomiast do końca 2010 roku w województwie lubuskim wykonano następujące zadania z zakresu melioracji podstawowych: - odbudowę i rekonstrukcję rzek i kanałów na dł. 184,9 km, - zmodernizowano i zbudowano 7 pompowni melioracyjnych, - wykonano zbiorniki małej retencji wodnej o poj tys.m 3, - zmodernizowano i odbudowano wały przeciw powodziowe na długości 107,78 km, w tym rzeka Odra - 69,17 km, rzeka Warta - 33,1 km, rzeka Bóbr - 4,84 km i 0,64 km na pozostałych rzekach. Powyższe inwestycje realizowane są z zakresu melioracji wodnych podstawowych oraz w ramach Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata , a także z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Stan infrastruktury technicznej i komunalnej niewątpliwie wpływa na działalność gospodarczą. Podstawowym miernikiem działalności gospodarczej (tj. działalności przemysłowej, budowlano-montażowej, transportowej i innej) przedsiębiorstw i firm przemysłowych jest produkcja sprzedana przemysłu. Na rysunku 9 przedstawiono dane dotyczące wskaźnika produkcja sprzedana przemysłu za lata w przeliczeniu na 1 mieszkańca w zł. Wartość ta od roku 2000 rośnie - z zł w 2000 r. do zł w 2008 r. Rysunek 9. Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca w zł w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Według danych BDL GUS wartość produkcji sprzedanej przemysłu w województwie lubuskim na tle kraju również wykazuje tendencję rosnącą. Od 2002 roku wartość ta konsekwentnie rosła do roku 2008, w którym jej wartość wynosiła zł. Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca w 2002 roku usytuowała województwo lubuskie na 10 pozycji wynosząc 11 tys. zł. Tylko cztery województwa przekroczyły średnią dla Polski w danym roku: pomorskie, wielkopolskie, śląskie i mazowieckie. Natomiast w 2008 roku województwo lubuskie na tle innych województw w kraju uplasowało się o 2 pozycje wyżej, czyli na 8 pozycji, tj w środku stawki. Tylko 5 województw 24 S t r o n a

25 przekroczyło średnią dla Polski (25 tys. zł). Były to województwa: mazowieckie, śląskie, wielkopolskie, dolnośląskie oraz pomorskie. Najmniejszą wartość wskaźnika odnotowano w województwach ściany wschodniej: lubelskim, podlaskim, warmińsko-mazurskim oraz podkarpackim, w których produkcja sprzedana przemysłu nie przekraczała 15 tys. zł na 1 mieszkańca Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury społecznej - w szczególności w sferach edukacji, opieki zdrowotnej, kultury i pomocy społecznej. Istotnym elementem rozwoju województwa jest powszechność kształcenia młodzieży na poziomie ponadgimnazjalnym i wyższym. W lubuskich szkołach zauważalny jest postępujący niż demograficzny. Na przestrzeni całego okresu, z roku na rok spadła liczba uczniów we wszystkich typach szkół. W roku 2008 współczynnik skolaryzacji brutto w województwie lubuskim wynosił odpowiednio: dla szkół zawodowych i ogólnozawodowych (wiek lat) 44,53% (Polska 41,44%), dla zasadniczych szkół zawodowych 16,68% (Polska 15,41%), dla liceów ogólnokształcących (wiek lat) 49,17% (Polska 56,07%), dla szkół policealnych - 17,98% (Polska 20,28%). Analizując okres widać nieznaczny wzrost liczby uczniów w zasadniczych szkołach zawodowych. Zgodnie z diagnozą, przeprowadzoną na potrzeby aktualizacji Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji, wyciągnięto wniosek, iż w kształceniu zawodowym wzrasta udział edukacji na poziomie zasadniczym (w skali kraju przyrost ten nie jest aż tak znaczący), maleje natomiast znaczenie średniego kształcenia zawodowego. W 2000 r. w liceach ogólnokształcących uczyło się 22,7 tys. uczniów, a w ,7 tys., czyli w okresie 9 lat nastąpił spadek uczniów tego typu szkół o 8 tys. Na przestrzeni lat należy zauważyć wzrost zainteresowania młodzieży dalszą edukacją na poziomie techników. Szczegółowe dane zawiera tabela 1. Tabela 1. Uczniowie szkół dla dzieci i młodzieży w województwie lubuskim Uczniowie szkół dla jm dzieci i młodzieży: podstawowych w tys. 87,9 84,6 81,0 77,5 74,1 70,8 67,4 63,9 61,4 59,4 gimnazjalnych w tys. 33,3 48,4 47,1 46,1 44,7 43,0 41,4 39,5 37,7 35,8 zasadniczych w tys. 17,1 10,7 8,0 6,3 6,9 6,7 6,6 7,2 7,4 7,0 zawodowych liceów w tys. 22,7 17,7 18,7 18,7 18,4 18,3 17,6 16,8 15,7 14,7 ogólnokształcących liceów profilowanych w tys. X X 3,1 5,8 8,4 7,5 5,9 3,8 2,1 1,1 techników w tys. 29,8 24,4 22,2 20,5 16,2 15,2 15,4 15,6 16,2 16,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Istotnymi obszarami w rozwoju województwa lubuskiego wskazanymi w celu operacyjnym 1.3 SRWL jest edukacja, ochrona zdrowia oraz pomoc społeczna. Obszary te mają zasadnicze znaczenie dla jakości życia mieszkańców województwa, co nie jest bez znaczenia dla zdefiniowanego rozwoju regionu. Bez zapewnienia dobrej jakości usług w tych obszarach trudno mówić o możliwościach długotrwałego i zrównoważonego rozwoju regionu. Dlatego tak ważne jest zapewnienie mieszkańcom Lubuskiego odpowiedniej jakości usług i dbałość o ich utrzymanie i rozwój. Wysoki standard usług w tych obszarach może zostać zapewniony m.in. poprzez inwestycje infrastrukturalne i techniczne (nowoczesne urządzenia, technologie); nie wolno przy tym zapomnieć o inwestycjach w kapitał ludzki pracowników jednostek świadczących usługi we wszystkich tych obszarach. Na rysunku 10 przedstawiono nakłady inwestycyjne w ww. obszarach. Z przeprowadzonej analizy wynika, że na przestrzeni lat analizowanego okresu nakłady na oświatę były nierównomierne, przy czym w pierwszej części tego okresu (lata ) nakłady inwestycyjne na oświatę malały. Przełomowy był rok 2006, w którym osiągnięte zostało maksimum poniesionych w analizowanym okresie nakładów. W przypadku nakładów finansowych na ochronę zdrowia i opiekę społeczną zauważa się bardziej równomierny rozkład nakładów 25 S t r o n a

26 inwestycyjnych, choć pomiędzy rokiem 2000 a 2003 zauważalny jest spadek nakładów, zaś od 2004 do 2008 roku zaobserwować można wzrost nakładów inwestycyjnych w omawianym obszarze. Rysunek 10. Nakłady inwestycyjne w sektorze publicznym na ochronę zdrowia i opiekę społeczną oraz edukację w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze 1.3. Usprawnianie systemu transportu publicznego z wykorzystaniem partnerstwa publiczno-prywatnego. Dostępność komunikacyjna regionu ma istotny wpływ na jego rozwój. Z uwagi na bariery w komunikacji samochodowej i kolejowej oraz odległości między Zieloną Górą a Warszawą i Gorzowem Wielkopolskim a Warszawą, powstało lotnisko regionalne w Babimoście, które ma pozytywnie wpłynąć na usprawnienie systemu transportu publicznego. Z danych zebranych przez GUS, zauważalny jest w ruchu lotniczym do i z tego lotniska wyraźny spadek pasażerów w latach Rysunek 11. Ruch pasażerów w Porcie Lotniczym Zielona Góra Babimost: odloty i przyloty. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze W 2007 roku w celu zapewnienia stałego połączenia lotniczego z Warszawą, podpisano umowę o współpracy i zakupie biletów, zawartą pomiędzy Województwem Lubuskim, a przewoźnikiem Jet Air Sp. z o.o. Dzięki podjętym działaniom, lotnisko w Babimoście posiada stałe lotnicze przejście graniczne w ruchu osobowym i towarowym. Jest to jedno z działań dostosowujących możliwości lotniska do obsługi odpraw cargo. Stan 26 S t r o n a

27 infrastruktury technicznej lotniska w Babimoście 4 można określić jako dobry. Należy spodziewać się kolejnych inwestycji w związku z przejęciem lotniska przez samorząd województwa. Ważnym elementem transportu publicznego jest komunikacja miejska, która obsługuje ludność w miastach. W Lubuskim ponad 300 tys. mieszkańców korzysta z tego rodzaju transportu. Wartość ta jest stała i oscyluje od 314 tys. osób w roku 2002 do 325 tys. osób w roku Wspomaganie procesów rewitalizacji miast i obszarów wiejskich. Do opisu zmian zachodzących w województwie w ramach celu operacyjnego 1.5 Wspomaganie procesów rewitalizacji miast i obszarów wiejskich wybrano wskaźnik urbanizacji, który pokazuje odsetek ludności zamieszkałej w miastach. W województwie lubuskim w analizowanym okresie nastąpił spadek tego odsetka. Jest to prawidłowość występująca w większości województw, z wyjątkiem podkarpackiego oraz podlaskiego. Województwo lubuskie, zarówno w roku 2003, jak i 2008, znajduje się w tej kategorii na 7. miejscu w kraju. Jedną z cech współczesnej urbanizacji, charakterystyczną dla wielkich i dużych miast w różnych regionach świata, jest proces suburbanizacji, który uwarunkowany jest szeregiem przyczyn - ekonomicznych, ekologicznych i społecznych. Według danych BDL GUS w województwie lubuskim obserwujemy konsekwentnie malejący wskaźnik urbanizacji od 2000 do 2009 roku. Wskaźnik, o którym mowa, zmieniał się z poziomu 64,5% w 2000 roku do 63,4% w roku Dane te wskazują na systematyczny spadek urbanizacji, a co za tym idzie, wzrost procesu suburbanizacji, czyli wyludniania się centrum i rozwoju strefy podmiejskiej. Wskaźnik suburbanizacji w województwie lubuskim w 2000 roku wyniósł 35,5% a dziewięć lat później 36,6%. Pamiętać przy tym należy, że proces suburbanizacji dotyczy takich migracji z miast na okalające je tereny wiejskie, które nie są związane w żaden sposób z wzrostem zatrudnionych w rolnictwie. Procesy suburbanizacji przyczyniają się do wzrostu liczby mieszkańców terenów wiejskich okalających miasta, którzy w zdecydowanej większości nadal pracują (i wydają pieniądze) w dużych miastach. Proces suburbanizacji jest stosunkowo młody w polskiej rzeczywistości społeczno gospodarczej i jedyne co można o nim obecnie powiedzieć, jest to, że w jego efekcie następuje dość istotna redefinicja funkcji części obszarów wiejskich, które bardzo często z pierwotnymi cechami tych obszarów nie mają już wiele wspólnego Podejmowanie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Blisko połowa gmin województwa lubuskiego należy do kategorii gmin wiejskich. Problemy społeczne obszarów wiejskich są istotną barierą rozwoju województwa. Bez zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich trudno mówić o rozwoju całego województwa. Jednym z podstawowych problemów tych obszarów jest stopa bezrobocia na wsi. Na potrzeby analizy wybrano wskaźnik stopy bezrobocia na wsi - średnioroczny (według Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności), który przedstawiono na rysunku 12. Stopa bezrobocia na wsi według BAEL w województwie lubuskim systematycznie spada. W badanym okresie (lata ) nastąpił spadek stopy bezrobocia o ponad 50%. Wpływ na to mogło mieć kilka czynników. Do najważniejszych można zaliczyć: emigrację zarobkową, rozwój gospodarczy, otwarcie granic UE. Niestety kryzys gospodarczy w roku 2009 spowodował, że wskaźnik bezrobocia zaczął ponownie rosnąć. 4 W dniu r. podpisano akt notarialny potwierdzający przekazanie na rzecz samorządu Województwa Lubuskiego lotniska w Babimoście, które dotychczas znajdowało się w zasobie Agencji Mienia Wojskowego. 27 S t r o n a

28 Rysunek 12. Stopa bezrobocia na wsi - średnioroczna (według Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności) w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze W ramach zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich nastąpił rozwój gospodarstw ekologicznych. Od kilku lat rolnictwo ekologiczne stanowi obszar zwiększonego zainteresowania rolników województwa lubuskiego. Pod koniec 2008 r. liczba gospodarstw ekologicznych w regionie wynosiła 480, natomiast powierzchnia upraw ekologicznych ,5 ha. Dane te uplasowały region lubuski w pierwszej dziesiątce województw w skali kraju. Wielu mieszkańców wsi wykazuje duże zainteresowanie poszukiwaniem dodatkowych źródeł dochodu. Sposobem takim jest coraz bardziej doceniana również przez turystów agroturystyka. Na terenie województwa lubuskiego działa ok. 170 gospodarstw agroturystycznych. Na terenach wiejskich od kilku lat widoczny jest powrót do wytwarzania produktów spożywczych metoda tradycyjną. Produkty te wytwarzane są w sposób nie masowy, przyjazny dla środowiska i z surowców lokalnie dostępnych. Dzięki tradycyjnej technologii produkty te nabierają szczególnych cech smakowych i jakościowych. Dzięki temu niektóre z nich mogą znaleźć się na Liście Produktów Tradycyjnych, jaką prowadzi Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Lubuskie reprezentowane jest przez 10 produktów wpisanych na tę listę. Dodać jeszcze należy, że powrót do wytwarzania produktów tradycyjnych daje przede wszystkim szansę poprawy sytuacji ekonomicznej wsi i przyczynia się do kultywowania dziedzictwa kulturowego (kulinarnego). Warunkiem koniecznym do zapewnienia zrównoważonego rozwoju na obszarach wiejskich jest rozwój infrastruktury technicznej. Na przestrzeni lat da się zauważyć niewielki, aczkolwiek stały wzrost ludności wiejskiej korzystającej z wodociągów i kanalizacji. Do pełnego zwodociągowania obszarów wiejskich, patrząc na dotychczasowe tempo średnio 1% rocznie, potrzeba jeszcze wielu lat. Gorzej sytuacja przedstawia się w przypadku podłączenia mieszkańców do sieci kanalizacyjnej. Z tego też względu należy położyć duży nacisk na rozbudowę infrastruktury kanalizacyjnej, gdyż braki w tym obszarze mają negatywny wpływ na zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, a także negatywne skutki dla środowiska naturalnego regionu. 28 S t r o n a

29 Rysunek 13. Ludność korzystająca na obszarach wiejskich z wodociągu i kanalizacji (w % ludności wiejskiej) w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze W przeprowadzonej w dalszej części raportu analizy porównawczej wynika, że lokata województwa lubuskiego na tle pozostałych regionów nie uległa od roku 2005 zmianie. W przypadku ludności korzystającej na obszarach wiejskich z wodociągów jest to miejsce 10, zaś w przypadku ludności korzystającej na obszarach wiejskich z kanalizacji - miejsce 11. Istotnymi aspektami w rozwoju infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich są również ochrona przeciwpowodziowa (w tym realizacja Programu Małej retencji wodnej w województwie lubuskim oraz Programu udrażniania wód płynących), a także infrastruktura techniczna związana z ochroną przeciw powodziową terenów cennych rolniczo, jak również infrastruktura techniczna chroniąca obszary wiejskie, tj.: stacje uzdatniania wód, wodociągi, oczyszczalnie ścieków. W ostatnich latach koncentrowało swe wysiłki na realizacji wspomnianych programów, co znacząco wpłynęło na poprawę życia mieszkańców na obszarach wiejskich województwa lubuskiego Uzyskanie trwałych efektów płynących ze współpracy transgranicznej i międzyregionalnej. Z uwagi na położenie przygraniczne województwa, współpraca transgraniczna i międzyregionalna z Niemcami jest istotnym elementem wpływającym na rozwój regionu. Położenie nacisku w SRWL na ową współpracę świadczy, że władze województwa traktują ją jako bardzo istotną dla rozwoju regionu. Świadczyć o tym może realizacja projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, w ramach Programów Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III A oraz Europejskiej Współpracy Terytorialnej Polska-Saksonia oraz Europejskiej Współpracy Terytorialnej Polska-Brandenburgia, czyli w ramach programów współpracy transgranicznej. Efekty współpracy są zauważalne. Województwo lubuskie może pochwalić się drugim co do wielkości wskaźnikiem spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców. W Lubuskiem jest to 26 spółek (rok 2009), zaś np. w Mazowieckiem 47, przy średniej dla Polski 17. Z uwagi na sąsiedztwo z Niemcami, niezwykle ważny jest kapitał niemiecki, który inwestowany jest w spółki handlowe. Szczegółowe dane dotyczące tej kwestii zaprezentowano na rysunku S t r o n a

30 Rysunek 14. Udział kapitału niemieckiego w spółkach handlowych z udziałem kapitału zagranicznego (w%) w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Analizując wielkość kapitału zagranicznego w spółkach ogółem, sytuacja województwa lubuskiego nie przedstawia się już tak atrakcyjnie. Wielkość kapitału zainwestowanego w spółki na terenie województwa lubuskiego w roku 2008 była relatywnie niska i wyniosła 297,3 mln zł. Słabiej wypadają jedynie województwa: lubelskie, podlaskie, świętokrzyskie oraz warmińsko-mazurskie. Jeśli w przypadku wymienionych województw sytuacja jest możliwa do zrozumienia, to w przypadku Lubuskiego powinna budzić większe zainteresowanie czynników odpowiadających w regionie za rozwój gospodarczy, a intensyfikacja wydawałoby się naturalnej - współpracy powinna pozostawać w centrum uwagi władz województwa i organizacji zajmujących się tworzeniem warunków dla rozwoju gospodarczego, w tym przedsiębiorczości. W województwach sąsiadujących z Lubuskiem wartość kapitału zagranicznego w spółkach ogółem jest kilkukrotnie wyższa: wielkopolskie mln.zł, dolnośląskie ,4 mln.zł. Istotnym, z uwagi na położenie, aspektem rozważanym w analizie rozwoju regionu, są turyści zagraniczni odwiedzający województwo, w tym w szczególności turyści z Niemiec. Rysunek 15 przedstawia strukturę turystów zagranicznych - z Niemiec - korzystających z noclegów w stosunku do ogółu turystów zagranicznych przyjeżdżających do województwa lubuskiego. Na przestrzeni analizowanego okresu wskaźnik ten spada z poziomu 32,9% w roku 2000 do 25,9% w roku Rysunek 15. Turyści z Niemiec korzystający z noclegów w % ogółu turystów zagranicznych w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze 30 S t r o n a

31 Mimo dużej liczby turystów z Niemiec w regionie, w zestawieniu z innymi województwami, lubuskie znajduje się na 9 pozycji pod względem ilości turystów niemieckich. Gdy porównamy w skali kraju wskaźnik Turyści zagraniczni korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania według wybranych krajów w osobach, jeszcze wyraźniej uwidaczniają się dysproporcje pomiędzy regionami. W roku 2009 w Lubuskiem z noclegów korzystało turystów z Niemiec, w Zachodniopomorskiem , Dolnośląskiem , Pomorskiem Najmniej turystów z Niemiec korzystało z noclegów w Świętokrzyskiem (5 074). Sytuacja ta jest o tyle zrozumiała, że turyści z Niemiec odwiedzający Lubuskie przyjeżdżają tu najczęściej w celach innych niż de facto turystyczne (najczęściej są to cele biznesowe). Województwo lubuskie dotąd nie może porównywać się do sąsiadujących z nim regionów, gdyż tamte mają ugruntowaną od lat pozycję w destynacjach turystycznych podróży do Polski, a Lubuskie dopiero buduje swoją markę. Jednakże przy prowadzeniu konsekwentnej w tej dziedzinie polityce rozwoju ruchu turystycznego, sytuacja ta może w przyszłości ulec znaczącej poprawie Wspieranie działań na rzecz zwiększenia tożsamości regionalnej. Zagadnieniom tożsamości regionalnej przypisano jeden z celów operacyjnych Strategii. Do przedstawienia zmian zachodzących w realizacji tego celu wybrano 2 wskaźniki: ilość podmiotów III sektora (fundacji, stowarzyszeń, organizacji społecznych) zarejestrowanych w rejestrze REGON (rysunek 16) oraz wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego na 1 mieszkańca (tabela 2). W województwie lubuskim w latach zaobserwowano stały i szybki wzrost ilości podmiotów III sektora. W analizowanym okresie liczba organizacji społecznych wzrosła o 1300 podmiotów. Oznaczać to może, że kapitał społeczny województwa lubuskiego rozwija się, co ma niebagatelne znaczenie dla budowania więzi społecznych na poziomie lokalnym i regionalnym, a to w konsekwencji wpływa na zdefiniowanie, rozwój i ugruntowanie tożsamości regionalnej mieszkańców Lubuskiego. Organizacje pozarządowe są ważnym aktorem wspierającym tożsamość regionalną, a systematyczny wzrost liczby tych organizacji świadczy o sprzyjających warunkach do ich tworzenia, a także stwarza szanse na rozwój społeczeństwa obywatelskiego, jako istotnego czynnika warunkującego tempo rozwoju regionalnego. Rysunek 16. Ilość podmiotów III sektora (fundacji, stowarzyszeń, organizacji społecznych) zarejestrowanych w rejestrze REGON w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Istotnym elementem umacniania tożsamości regionalnej jest kultura i ochrona dziedzictwa kulturowego (narodowego). Odbywa się to m.in. poprzez promocję produktów lokalnych (tradycyjnych). W tym celu corocznie organizowany jest m.in.: konkurs Nasze kulinarne dziedzictwo oraz szereg innych konkursów związanych z produktami tradycyjnymi Regionu. Udział w konkursach, zarówno w postaci uczestników, jak i widzów, 31 S t r o n a

32 niewątpliwie umacnia więzi regionalne i przyczynia się do wzrostu poczucia tożsamości przez mieszkańców województwa lubuskiego. W tabeli 2 przedstawiono zestawienie wydatków na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego na 1 mieszkańca w budżetach gmin i miast na prawach powiatu, powiatów oraz województwa ogółem. W każdej z wymienionych grup nastąpił wzrost wydatków. Świadczy to o zaangażowaniu władz wszystkich szczebli w realizację opisywanego celu strategicznego. Według danych BDL GUS w Polsce wartość całkowitych wydatków JST na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego również systematycznie wzrasta. Tabela 2. Wydatki JST na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego na 1 mieszkańca w województwie lubuskim Wydatki jst na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego na 1 mieszkańca Jm budżet gmin i miast na prawach powiatu zł 46,81 46,70 57,22 59,42 81,68 87,37 97,39 170,57 budżet powiatów zł 2,20 2,08 2,64 2,57 2,84 2,79 3,95 3,95 budżet województwa zł 16,73 15,40 20,58 18,50 19,55 25,14 21,99 51,62 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w województwie lubuskim na przestrzeni 4 lat ( ) kształtowały się na zbliżonym poziomie ok. 20 mln zł. Średnia wartość wydatków z tego okresu wynosi ponad 21 mln zł. W roku 2005 na działalność kulturalną przeznaczono 18,6 mln zł, a zatem o ok. 18,8% mniej niż w 2008 roku. W latach przyrosty wydatków województwa na kulturę były coraz większe. Największy wzrost wartości wydatków odnotowano w 2007 roku, kiedy wyniosły one ponad 25 mln zł. W 2007 roku na kulturę przeznaczono zatem ok. 28,6% więcej środków niż w roku poprzednim. Natomiast w kolejnym roku wartość ta spadła o ok. 12,5% i ukształtowała się na poziomie 22,2 mln zł. Województwo lubuskie, pod względem wysokości wydatków na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego, w latach zajmuje jedną z ostatnich pozycji wśród wszystkich województw w Polsce. Najwięcej środków finansowych na ww. cele zapewniają w swych budżetach województwa: mazowieckie (237 mln zł), małopolskie (163 mln zł) oraz śląskie (140 mln zł). Województwo lubuskie na kulturę przeznacza nieco ponad 1/10 wartości budżetu na kulturę województwa mazowieckiego. Cel strategiczny II. Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zwiększenie potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społeczeństwa Podniesienie jakości kształcenia na poziomie ponadgimnazjalnym i wyższym. Zgodnie z zapisami Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji w województwie lubuskim w roku akademickim 2008/2009, funkcjonowało 9 uczelni wyższych oraz 8 placówek typu filia, oddział zamiejscowy, punkt konsultacyjny oraz wykładowy szkół wyższych. Wśród szkół wyższych funkcjonujących w województwie lubuskim w latach można wymienić: - Uniwersytet Zielonogórski; - Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sulechowie; - Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Gorzowie Wielkopolskim; - Wyższa Szkoła Biznesu w Gorzowie Wielkopolskim; - Wyższa Informatyczna Szkoła Zawodowa w Gorzowie Wielkopolskim (w likwidacji); - Zachodnia Wyższa Szkoła Handlu i Finansów Międzynarodowych w Zielonej Górze; - Łużycka Wyższa Szkoła Humanistyczna w Żarach; - Lubuska Wyższa Szkoła Zdrowia Publicznego w Zielonej Górze; - Wyższa Szkoła Zawodowa w Kostrzynie nad Odrą. 32 S t r o n a

33 Ponadto w województwie lubuskim funkcjonowały także filie i oddziały zamiejscowe szkół wyższych z innych województw. W roku akademickim 2008/2009 uczyło się we wszystkich szkołach wyższych na terenie województwa lubuskiego 67% ogółu kształcącej się młodzieży oraz dorosłych województwa, tj osoby. Lubuskie ma najmniejszy, co do ilości w kraju, potencjał społeczności studenckiej. Szczegółowe dane w tym zakresie zawiera rysunek 17. Z przeprowadzonej analizy wynika, że liczba studentów w regionie w roku 2000 wynosiła 375 osób na 10 tys. mieszkańców. Na przestrzeni lat nastąpił spadek liczby studentów. W roku 2009 było to 279 osób na 10 tys. mieszkańców (średnio w Polsce 493). Powodem takiej sytuacji jest bliskość dużych ośrodków akademickich, m.in. Poznań, Wrocław, gdzie studiuje młodzież pochodząca z województwa lubuskiego. Również niekorzystnie sytuacja wygląda, jeśli weźmiemy pod uwagę liczbę studentów przypadającą na 10 tys. mieszkańców w wieku lata (współczynnik analogiczny do współczynnika skolaryzacji brutto). Rysunek 17. Liczba studentów na 10 tys. mieszkańców w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Najwięcej studentów w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców studiuje w województwie mazowieckim, które w roku 2005 i 2008 zajmowało 1 miejsce wśród województw. Największy wzrost liczby studentów nastąpił w zachodniopomorskim (lokata 9. w 2005 r. i 4. w 2008 r.), zaś największy spadek w dolnośląskim (lokata 2. w 2005 r. i 9. w 2008 r.). Województwo lubuskie po analizie tego wskaźnika plasowało się w 2005 roku na 14. lokacie, natomiast w na 16., ostatniej pozycji wśród wszystkich województw. W Polsce ma miejsce systematyczny wzrost poziomu i zakresu wykształcenia ludności m.in. dzięki wzrostowi powszechności nauczania języków obcych. Najbardziej widoczny jest wzrost odsetka uczniów objętych nauczaniem obowiązkowym języka angielskiego o ponad 36 pkt. proc. w analizowanym okresie w porównaniu z rokiem szkolnym 1999/2000, kiedy to nauką języka angielskiego objętych było 46,9% ogółu uczniów. Języka angielskiego w roku szkolnym 2008/2009 uczyło się już 83,0% ogółu uczniów. Na drugim miejscu jest język niemiecki (31,2%), a następnie rosyjski (4,3%) i francuski (2,6%). Jednego języka obcego uczyło się 55,8% ogółu uczniów szkół dla dzieci i młodzieży, a dwóch języków 43,1% (bez szkół specjalnych odpowiednio: 55,5% i 43,3%). Odsetki uczących się poszczególnych języków, w ramach zajęć obowiązkowych, pozostały na poziomie poprzedniego roku szkolnego. W województwie lubuskim najwięcej uczniów, bez względu na poziom kształcenia, uczy się języka angielskiego i niemieckiego. Najmniejszym zainteresowaniem cieszy się język rosyjski i francuski. 33 S t r o n a

34 Tabela 3. Uczący się języków obcych w % ogółu uczniów w szkołach w województwie lubuskim Uczący się języków obcych w % ogółu uczniów w szkołach: Jm Podstawowych Angielski % 25,4 28,5 20,5 30,9 27,2 27,0 21,4 41,1 51, Francuski % 1,8 1,8 1,4 0,9 0,9 0,7 0,5 0,2 0,3 0.6 Niemiecki % 44,0 47,0 47,9 47,9 43,8 42,6 33,1 39,2 47, Rosyjski % 2,9 2,4 2,2 1,9 1,5 0,8 0,4 0,1-0.1 Gimnazjalnych Angielski % 46,5 50,0 53,7 45,1 41,1 42,8 41,8 44,5 46, Francuski % 5,4 6,3 4,9 4,3 1,9 1,3 1,0 0,7 0,7 0.8 Niemiecki % 65,9 65,0 68,2 62,5 61,3 60,7 58,7 53,5 53, Rosyjski % 1,3 1,2 0,6 0,9 1,0 1,0 1,0 0,8 0,4 1.5 Ponadgimnazjalnych Angielski % 46,6 48,5 49,1 46,6 74,3 79,1 80,1 75,9 74,8 76,7 Francuski % 9,6 10,0 8,3 7,6 10,1 10,0 10,0 8,7 8,7 6,9 Niemiecki % 62,4 61,8 63,3 73,9 81,0 81,8 81,7 78,5 78,5 78,0 Rosyjski % 15,4 14,3 11,7 7,9 5,4 5,6 4,9 4,3 3,5 3,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Zmienną cząstkową wyróżniająca się in plus w regionie, na podstawie przeprowadzonego benchmarkingu, była liczba uczniów uczących się języka niemieckiego w szkołach podstawowych (29846 osób w 2005 r. i osób w 2008 r.). Zmienna ta uplasowała województwo lubuskie w czołówce zestawienia (miejsce 4. w 2005 r. i 3. w 2008 r.). Wpływ na zainteresowanie uczniów językiem niemieckim ma m.in. położenie przy granicy z Niemcami, otwarcie granic po wstąpieniu do UE oraz duża liczba firm z udziałem kapitału niemieckiego w województwie lubuskim, które zatrudniają pracowników z regionu. 2.2 Wzmocnienie i ustabilizowanie kadry naukowej oraz rozwój bazy naukowo-badawczej lubuskich uczelni oraz stymulowanie ich współpracy. Z danych statystycznych wynika, że województwo lubuskie poniosło w 2008 r. najniższe nakłady na działalność badawczą i rozwojową (B+R) w skali całego kraju. Tendencja ta jest wieloletnia. Lubuskie jest jednym z województw, w których najmniej środków w stosunku do PKB przeznacza się na działalność badawczorozwojową w sektorze przedsiębiorstw. Nakłady w przeliczeniu na jednego mieszkańca w województwie lubuskim w 2008 roku były najniższe w Polsce i wyniosły 28 złotych. Dysproporcje regionalne w tym zakresie w układzie województw są olbrzymie: nakłady na działalność B+R w przeliczeniu na mieszkańca w województwie mazowieckim wynoszą 638 zł 30 gr i są około 23 razy większe niż w lubuskim. Z uwagi na niskie nakłady na działalność badawczo-rozwojową, śladowe ilości w osobach pracujących ogółem stanowią zatrudnieni w sferze B+R. Na przestrzeni lat poziom ten jest zbliżony i waha się w granicach 0,3 0,5%. Szczegółowe zobrazowanie tej sytuacji pokazano na rysunku S t r o n a

35 Rysunek 18. Zatrudnieni w B+R w % w pracujących ogółem w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Polska należy do tych krajów UE, które w relacji do PKB przeznaczają najmniej środków na działalność B+R, co świadczy o niedostatecznej skali finansowania działalności badawczo-rozwojowej (B+R). Udział nakładów na B+R w PKB Polski kształtował się w latach na poziomie 0,56-0,57% i ponad trzykrotnie ustępował średniej UE. Dystans Polski w stosunku do tej średniej był w 2007 r. większy niż w 1999 r., mimo że również w UE nakłady na B+R w relacji do PKB wykazują stagnację. Przeważająca część nakładów na działalność B+R trafia w Polsce do zaledwie kilku największych ośrodków akademickich. Największy odsetek PKB przeznaczany był na finansowanie B+R w województwach: mazowieckim, małopolskim, łódzkim i pomorskim, przy czym wskaźnik ten dla województwa mazowieckiego był niższy od średniego w takich krajach, jak Hiszpania czy Portugalia i znacznie ustępował średniej UE. W zamykających listę województwach świętokrzyskim i lubuskim na sferę B+R przeznaczono w 2007 r. zaledwie 0,08% i 0,10% PKB. Wysoka, choć mniejsza niż w przypadku nakładów, jest również regionalna koncentracja zatrudnienia w sferze B+R. W 2007 r. spośród 121,6 tys. zatrudnionych ogółem w działalności badawczo-rozwojowej, aż 33,7 tys. (27,7%) przypadało na województwo mazowieckie. W województwach: mazowieckim, małopolskim, wielkopolskim i śląskim zatrudnionych było łącznie 71,1 tys. pracowników sfery B+R, tj. 58,5% ich ogólnej liczby 5. W aktualnych dokumentach strategicznych Polski i UE zagadnienia innowacyjności, współpracy nauki i biznesu są ważne dla rozwoju kraju i Wspólnoty Europejskiej. U podstaw strategii Europa 2020 leżą trzy priorytety. Jednym z nich jest właśnie rozwój inteligentny rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji. Oznacza to konieczność intensyfikacji działań i nakładów zmierzających do poprawy innowacyjności i konkurencyjności gospodarki, w tym również województwa lubuskiego. Nowoczesna gospodarka oparta o transfer technologii i ściślejszą współpracę sfery gospodarczej ze sferą nauki (B+R w szczególności) stanowi wyzwanie dla władz regionalnych, co zostało również mocno podkreślone zarówno w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego : Regiony. Miasta. Obszary wiejskie, jak i 5 raporcie kohezyjnym UE Dostosowanie kształcenia do potrzeb regionalnego rynku pracy i standardów UE. Na podstawie danych przedstawionych na rysunku 19 zaobserwować można systematyczny spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych do 24 życia w województwie lubuskim w latach Niestety, 5 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : regiony, miasta, obszary wiejskie. Załączniki, Warszawa, 13 lipca 2010 r., s Komunikat komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Wnioski z piątego sprawozdania w sprawie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej: przyszłość polityki spójności, Bruksela COM(2010) 642/3. 35 S t r o n a

36 w roku 2009 następuje wzrost liczby zarejestrowanych bezrobotnych, co może być wynikiem spowolnienia gospodarczego, jakie również w pewnym stopniu dotknęło Polskę. Rysunek 19. Bezrobotni zarejestrowani do 24 roku życia w województwie lubuskim w tys. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Zgodnie z zapisami Strategii Europa 2020 lepsze wykształcenie przekłada się na większe szanse na rynku pracy, a zwiększanie stopy zatrudnienia przyczynia się do zmniejszania ubóstwa. Większe możliwości w zakresie działalności badawczo-rozwojowej i innowacyjnej we wszystkich sektorach gospodarki oraz efektywniejsze korzystanie z zasobów naturalnych, poprawią konkurencyjność Europy i będą sprzyjać tworzeniu nowych miejsc pracy. Warunkiem koniecznym do stworzenia warunków rozwoju województwa w obszarze B+R jest wysoki udział studentów kierunków technicznych w ogólnej liczbie studentów. Niestety w województwie lubuskim udział ten osiągnął najniższą wartość w 2001 roku (15,4%), a najwyższą rok wcześniej (23,8%). Natomiast w roku 2009 wzrósł w stosunku do 2001 roku i osiągnął wartość 20,04%. W latach nastąpił wyraźny spadek względem roku 2000 o średnio 7%. Od roku 2007 nastąpił powolny wzrost tego wskaźnika, by osiągnąć poziom 21,1% w roku 2008, co może być zwiastunem zahamowania tej negatywnej dla rozwoju regionu tendencji. Mimo to wskaźnik ten charakteryzuje się i tak niskim poziomem, dlatego też należy podjąć zdecydowane działania do zmiany tej proporcji. Szczegółowe dane dotyczące omawianej powyżej kwestii przedstawia rysunek S t r o n a

37 Rysunek 20. Studenci kierunków matematycznych, przyrodniczych, technicznych w % studentów ogółem w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Porównując powyższe dane z innymi regionami w Polsce niestety trzeba stwierdzić, że województwo lubuskie niekorzystnie wypada na tle kraju, gdy porównamy odsetek studentów kierunków matematycznych, przyrodniczych, technicznych. Lubuskie zajmuje ostatnie, 16. miejsce w kierunkach technicznych, 15. w przyrodniczych i 13. w matematycznych. Zważywszy na wyzwania, jakie stawiane są przed gospodarkami państw wysoko rozwiniętych, konieczne wydaje się zwrócenie uwagi na zmianę tych proporcji w skali województwa lubuskiego. Może mieć to istotne znaczenie w przyszłości dla podtrzymania trwałości tendencji rozwojowych regionu Wyrównanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży. W obszarze wychowania przedszkolnego, mimo corocznego wzrostu liczby dzieci nim objętych, Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w rankingu krajów europejskich pod względem powszechności edukacji przedszkolnej. W ponad dwóch trzecich państw Unii Europejskiej na zajęcia przedszkolne uczęszcza ponad 60% dzieci w wieku 4 lat, gdy tymczasem w Polsce odsetek przedszkolaków wśród 4-latków wynosi tylko 53,28%. W roku szkolnym 2008/2009 wychowaniem przedszkolnym objęto 919,1 tys. dzieci, tj. o 47,2 tys. więcej niż w roku poprzednim. W zajęciach uczestniczyło 63,1% (wobec 59,4% rok wcześniej) dzieci w wieku 3 6 lat. W miastach do placówek uczęszczało 78,4% dzieci (wzrost o 3,2 pkt. proc.), a na wsi 42,7% (wzrost o 3,7 pkt. proc.). W latach prawie we wszystkich (poza mazowieckim) województwach zmniejszyła się liczba przedszkoli, co należy łączyć z trudną sytuacją ekonomiczną wielu gmin, jak też z niżem demograficznym. Lata przyniosły odwrócenie tej tendencji i niewielki wzrost liczby obiektów przedszkolnych (przedszkoli, punktów przedszkolnych i zespołów wychowania przedszkolnego) we wszystkich województwach. Oprócz bardzo silnych zróżnicowań międzyregionalnych (najniższy poziom upowszechnienia wychowania przedszkolnego w Polsce centralnej, południowo- i północno-wschodniej) ma miejsce także bardzo duże zróżnicowanie wewnątrzregionalnie, np. na linii miasto-wieś 7. Strategia Polityki Społecznej Województwa Lubuskiego na lata uchwalona w kwietniu 2005 r. w swoich zapisach uznała kwestię wyrównania szans za podstawowy priorytet polityki społecznej województwa. Istotną sferą polityki społecznej jest zapewnienie równego dostępu do edukacji i kultury dzieciom i młodzieży 7 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony. Miasta. Obszary wiejskie; Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa S t r o n a

38 ze środowisk ubogich. Niezwykle istotnym zadaniem jest prowadzenie profilaktyki zdrowotnej, promocji zdrowego stylu życia, nauki odnajdywania się w rzeczywistości. Wychowanie przedszkolne jest ważnym elementem edukacji i wyrównywania szans. Liczba dzieci w przedszkolach na 1000 dzieci w wieku 3-5 lat w województwie lubuskim od roku 2002 systematycznie rośnie. Pod względem odsetka dzieci uczęszczających do przedszkoli lubuskie z odsetkiem na poziomie 52% wypada nieco korzystniej niż cały kraj (48%). Na rysunku 21 przedstawiono dane za lata W opisywanym okresie nastąpił wzrost liczby dzieci uczęszczających do przedszkoli (o nieco ponad 46%). Rysunek 21. Dzieci w przedszkolach na 1000 dzieci w wieku 3-5 lat w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Istotnym elementem struktury wykształcenia mieszkańców jest powszechność kształcenia młodzieży, która może być miarą dostępności do edukacji, wyrażona współczynnikiem skolaryzacji brutto (stosunek liczby osób uczących się na danym poziomie kształcenia do liczby wszystkich osób w wieku odpowiadającym temu poziomowi edukacji). Lubuskie jest regionem, gdzie młodzież bardziej niż w innych regionach Polski ceni sobie wykształcenie dające konkretny zawód. Zasadnicze szkoły zawodowe w roku 2009 wybrało 17,4% uczniów (5 miejsce w skali kraju). W roku 2002 było to 15% młodzieży, co dało Lubuskiemu 4. miejsce w skali kraju. Szkoły zawodowe i ogólno zawodowe w roku 2009 wybrało 46,1% uczniów (5. miejsce w skali kraju), natomiast w roku 2002 ten typ szkoły wybrało 52% młodzieży (5 miejsce w skali kraju). Licea ogólnokształcące w roku 2009 wybrało 50,9% (15 miejsce w skali kraju),a w roku 2007 nieco mniej, bo 48,8% młodzieży (14 miejsce w skali kraju) Wspieranie działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Podstawą rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego jest rozwój sieci szerokopasmowych jako niezbędnego medium komunikacji społecznej. Jednocześnie poziom rozwoju tych sieci jest łatwo mierzalnym wskaźnikiem rozwoju. Brak powszechnego dostępu do Internetu jest jednym z głównych hamulców w rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego na terenie województwa lubuskiego. Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w Europie jeśli chodzi o liczbę użytkowników Internetu. W porównaniu do reszty kraju województwo lubuskie zajmuje pozycję w górnej medianie. Niepokojąca jest zbyt mała dynamika przyrostu użytkowników Internetu - zgodnie z informacją zawartą w Programie Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w latach była ona jedną z niższych w kraju. Zgodnie z zapisami Programu Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w województwie lubuskim tylko w przypadku 8,7% miejscowości można mówić o zadowalającej sytuacji pod względem rozwoju sieci szkieletowej i dystrybucyjnej. W tym miejscu należy zaznaczyć, że miejscowości te reprezentują aż 56,8% gospodarstw domowych. Analiza danych potwierdza, że sieć szkieletowa i dystrybucyjna jest najlepiej rozwinięta 38 S t r o n a

39 na obszarach miejskich o dużym zagęszczeniu ludności. Jest to naturalną konsekwencją strategii maksymalizacji przychodów operatorów oraz stosunkowo niedużego potencjału inwestycyjnego regionalnych firm telekomunikacyjnych. Obszary, w których występują problemy z dostępem do Internetu (brak usługodawców lub ograniczony zakres usług), to przede wszystkim małe miejscowości: 57,9% ludności tych obszarów zamieszkuje we wsiach liczących poniżej 500 mieszkańców, a kolejne 42,1% ludności miejscowości liczące mieszkańców. Potwierdzeniem tej tezy jest również fakt, że blisko 90% miejscowości zaliczonych do obszarów z problemem w dostępie do Internetu, to miejscowości liczące nie więcej niż 500 mieszkańców. Wyzwaniem stojącym przed Europą, a zawartym w Strategii Europa 2020, jest społeczeństwo cyfrowe. Wyzwanie to stoi zatem przed każdym państwem członkowskim i każdym regionem. Dlatego też w Polsce wdrażana jest Strategia Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego do 2013 roku 8, wyznaczająca priorytety i określone wskaźniki osiągnięcia w tym względzie. Wdrażany od 2010 roku przez Województwo Lubuskie Program Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego województwa lubuskiego na lata wyznacza szereg zadań związanych z ideą rozwoju społeczeństwa informacyjnego i spełnieniem określonych w tym względzie warunków. Dlatego też proces informatyzacji województwa został już rozpoczęty. W ramach działań związanych z rozbudową społeczeństwa informacyjnego realizowane są dwa strategiczne projekty: Lubuski e-urząd oraz Lubuska Sieć Szerokopasmowa. W województwie lubuskim odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu wynosi 55,9% i jest to poziom zbliżony do krajowego. Odsetek ten systematycznie rośnie. Od roku 2003 wzrósł o ponad 17%. Świadczy to o rozwoju usług internetowych (informatycznych) na obszarze województwa lubuskiego oraz wzrastającym zainteresowaniu wykorzystaniem możliwości, jakie daje Internet w pracy i życiu codziennym. Na przestrzeni ostatnich lat, z uwagi na spadek kosztów, dostęp do Internetu staje się ogólnie powszechny i nie jest traktowany jako dobro tylko dla wybranych. Rozwój usług informatycznych to także budowanie społeczeństwa informacyjnego, będącego jednym z priorytetowych działań podejmowanych przez państwa członkowskie Unii Europejskiej. Rysunek 22. Gospodarstwa domowe wyposażone w komputer osobisty, w tym z dostępem do Internetu (w % ogółu gospodarstw domowych) w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze 8 Źródło: dokument _p.html (stan na r.) 9 źródło: 39 S t r o n a

40 Rysunek 23. Przedsiębiorstwa posiadające dostęp do Internetu (udział jednostek w całej populacji w %) w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Odsetek pracowników wykorzystujących komputery do pracy w przedsiębiorstwach w województwie lubuskim (26%) jest drugim najniższym w kraju po warmińsko-mazurskim (23%). Znacząco odbiega zarówno od średniej dla Polski (35%), jak i od przodującego województwa mazowieckiego, gdzie odsetek ten wynosi 49%. Biorąc pod uwagę, że ten ostatni region lokuje się pod tym względem na poziomie średniej europejskiej, należy stwierdzić, że z perspektywy wspólnego rynku unijnego, stopień nasycenia gospodarki lubuskiego rozwiązaniami informatycznymi jest relatywnie niski. Rysunek 24. Odsetek pracowników wykorzystujących komputery w przedsiębiorstwach wg województw w 2007 roku Źródło: Społeczeństwo informacyjne w Polsce, GUS, Warszawa 2008 Ponad 57% polskich firm posiada stronę internetową - wynika z najnowszych danych GUS przedstawionych w raporcie na temat wykorzystania technologii informacyjno-telekomunikacyjnych przez 40 S t r o n a

41 przedsiębiorstwa w 2009 r. Województwo lubuskie na tle Polski wypadło poniżej średniej, gdyż 45,5% firm posiadało stronę internetową. Z danych zebranych przez GUS od reprezentatywnej grupy przedsiębiorstw, w których liczba pracujących wynosiła co najmniej 10, wynika także, że najczęściej, bo dla 42% przedsiębiorstw, firmowa witryna www służy do prezentacji katalogów wyrobów lub cenników (w lubuskim 34,5% przedsiębiorstw) oraz dla 35 % przedsiębiorstw pełni funkcję zapewnienia ochrony danych osobowych lub homologacji bezpieczeństwa (w lubuskim wskazywało tak 24,3% przedsiębiorstw). Zarząd Województwa Lubuskiego, jako Instytucja Zarządzająca Lubuskim Regionalnym Programem Operacyjnym na lata , ogłosił w dniu 11 października 2010 r. konkurs otwarty Nr LRPO/1.3/1/2010 dotyczący Priorytetu I: Rozwój infrastruktury wzmacniającej konkurencyjność regionu Działania 1.3: Rozwój społeczeństwa informacyjnego Kategoria interwencji Funduszy Strukturalnych: 10 Infrastruktura telekomunikacyjna (w tym sieci szerokopasmowe). W ramach konkursu dofinansowane mogły zostać projekty dotyczące: - budowy regionalnych sieci szkieletowych, - budowy sieci dostępowych do sieci szkieletowych. Umowa na realizację projektu została podpisana roku z Telekomunikacją Polską S.A.. Całkowita wartość projektu wyniosła ,04zł, z czego ,92zł stanowi dofinansowanie z EFRR. Problemem województwa pozostaje nadal niewykorzystanie szans rozwojowych, jakie daje rozwój społeczeństwa informacyjnego opartego na wiedzy oraz inwestycje w infrastrukturę i szkolenia. Co prawda w ostatnich latach realizowane są projekty mające na celu rozwój społeczeństwa informacyjnego, jednak nadal uważa się, że jest ich zbyt mało w stosunku do rosnących potrzeb społeczeństwa. Osiągnięcie celów strategicznych dotyczących rozwoju społeczeństwa informacyjnego blokowane jest przez następujące czynniki: - brak powszechnego dostępu do sieci szerokopasmowych; - wystarczająca wiedza i doświadczenie decydentów w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego; - brak wystarczającej wiedzy wśród mieszkańców województwa na temat społeczeństwa informacyjnego; - brak spójnej koncepcji realizacji budowy społeczeństwa informacyjnego; - słaba podaż e-usług wynikająca z wysokich kosztów tego typu usług, w stosunku do średniego wynagrodzenia w Lubuskiem Ograniczenie zakresu i skutków wykluczenia społecznego osób i rodzin, ich integracja ze społeczeństwem oraz wyrównanie szans rozwojowych dzieci i młodzieży. Pomimo dużej liczby firm, spadającego bezrobocia, w województwie lubuskim problemem pozostaje duża liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Szczegółowe dane przedstawiono na rysunku 25. Z analizowanych danych wynika, że w roku 2009 ze świadczeń w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców korzystało 730,1 osób, przy średniej krajowej wynoszącej 545,9 osób/10 tys. mieszkańców. Wyższy wskaźnik za rok 2009 odnotowano jedynie w województwie kujawsko-pomorskim (759,1) oraz warmińsko-mazurskim (926,5). 10 Opracowano na podstawie Programu Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Województwa Lubuskiego na lata S t r o n a

42 Rysunek 25. Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej (na 10 tys.) w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Rysunek 26 przedstawia wskaźnik zatrudnienia w ujęciu średniorocznym wg BAEL. W latach Polska charakteryzowała się jednym z najszybciej rosnących wskaźników zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym lata na tle UE (wzrost o 7,5%, po Bułgarii ze wzrostem o 9,8%). Nadal jednak wskaźnik ten był niemal najniższy w UE (4. pozycja od końca w rankingu krajów UE-27), gdyż wynosił on 59,2% w 2008 r. wobec 65,9% średnio w UE-27. Zatrudnienie osób w wieku produkcyjnym w Polsce na poziomie powyżej 70% odnotowano w 2008 r. wyłącznie w województwie mazowieckim, przy czym dotyczyło to przede wszystkim Warszawy. Rysunek 26. Wskaźnik zatrudnienia - średnioroczny (według BAEL ) w województwie lubuskim 11 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Pomimo niższych niż średnia krajowa pensji w województwie lubuskim następuje wzrost wartości przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego, przypadającego na osobę w gospodarstwach domowych. 11 Według definicji Głównego Urzędu Statystycznego (wykorzystywanej w Badaniu Aktywności Ekonomicznej Ludności) udział pracujących w ogólnej liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej (ogółem). 42 S t r o n a

43 W roku 2000 było to zaledwie 609,66 zł, w roku ,25 zł. Po roku 2005 nastąpił zdecydowany jego wzrost. W roku 2009 osiągnął on poziom 1103,32 zł 12. Według danych BDL GUS, województwo lubuskie plasuje się w środku stawki województw pod względem przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego w gospodarstwie domowym, osiągając przeciętną wartość 783,67 zł na osobę. Najwyższy poziom tego wskaźnika w latach uzyskuje województwo mazowieckie (przeciętnie 1012,53 zł na osobę), a najniższy województwo podkarpackie (przeciętnie 632,30 zł na osobę). Interesujące jest też to, że województwa wielkopolskie (783,08 zł na osobę), zachodniopomorskie (805,85 zł na osobę) i dolnośląskie (829,89 zł na osobę) uzyskują wynik niewiele lepszy od lubuskiego. Rysunek 27. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę w gospodarstwie domowym w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę w województwie lubuskim stanowił 89,8% w stosunku do wskaźnika dla Polski w roku W roku 2008 nastąpił jego spadek i wskaźnik ten wynosił 83,0%. Gdy zestawimy przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę do przeciętnego wynagrodzenia brutto na 1 mieszkańca, okazuje się, że mieszkańcy regionu dysponują środkami wynoszącymi około 40% wynagrodzenia brutto. Cel strategiczny III. Rozwój przedsiębiorczości oraz działania mające na celu podniesienie poziomu technologicznego przedsiębiorstw i ich innowacyjności dzięki współpracy z nauką. Samorząd Województwa przyjął strategię Lubuska Regionalna Strategia Innowacji (w aktualizacji z 2010 roku). Za jej misję uznano budowę przewagi konkurencyjnej regionu poprzez rozwój potencjału naukowo-badawczego i kultury innowacyjności. Tak sformułowana misja wynika przede wszystkim z faktu, iż województwo lubuskie charakteryzuje się niskim rozwojem innowacji. Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw przejawia się w województwie najczęściej jako zakup środków trwałych (maszyny, urządzenia i grunty), a rzadziej jako ponoszenie nakładów na prace badawczo rozwojowe. Wśród przedsiębiorców zauważa się również niską świadomość na temat korzyści z wprowadzania i wykorzystywania innowacji oraz współpracy biznesu z nauką. W regionie w strukturze gospodarki dominują mikroprzedsiębiorstwa i firmy jednoosobowe. Stąd wynika niska gotowość i brak środków na realizację przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym. Firmy takie nie odczuwają potrzeby, nie posiadają również środków na podjęcie współpracy ze sferą nauki stan na r. 43 S t r o n a

44 W obecnych czasach innowacyjność oraz współpraca nauki i biznesu jest ważnym elementem rozwoju regionu. Nowe dokumenty strategiczne w swoich zapisach odnoszą się do rozwoju innowacyjności oraz kładą duży nacisk na współpracę nauki i biznesu. Nie bez znaczenia w tym wypadku pozostają działania związane z wyrównywaniem szans rozwojowych regionu (inwestycje w infrastrukturę), gdyż odpowiednia infrastruktura jest elementem niezbędnym dla rozwoju innowacyjności. Innowacyjność ma duże znaczenie dla rynku pracy. Pojawiające się innowacyjne rozwiązania i firmy będą wymagały dostosowania programów nauczania oraz profili kształcenia do wymogów rynku pracy. Potwierdzeniem nisko rozwiniętej aktywności i kultury innowacji są wskaźniki statystyczne, przypisane celom operacyjnym Usprawnienie mechanizmów transferu innowacji i technologii oraz wzrost efektywności współpracy strefy gospodarki i instytucji naukowych. Tabela 4. Zatrudnieni w B + R w województwie lubuskim Wskaźnik jm. Lata Zatrudnieni w B+R osoba na 1000 osób aktywnych zawodowo - - 1,7 1,9 1,9 1,9 1,6 1,7 1,8 pracownicy naukowo - badawczy osoba Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Na podstawie tabeli 4 można zaobserwować, iż wskaźnik zatrudnienia w B+R ogółem na przestrzeni lat zmalał o 24,14% (o 338 osób) i wynosił on odpowiednio w roku osób, a w 2008 już tylko 1062 osoby. Odnotowano mały wzrost tego wskaźnika w latach , o 4,78%. Wynosił on odpowiednio w roku 2003,1275 osób, a w 2005 roku, 1336 osób. Obserwując wskaźnik zatrudnieni w B+R pracownicy naukowo badawczy również odnotowano w okresie znaczny spadek zatrudnienia o 22,73%, tj. o 283 osoby. Wskaźnik zatrudnieni w B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo waha się w analizowanym okresie i przyjmuje na przestrzeni lat wartość 1,7 w 2002 r. oraz 1,9 w 2005 r., natomiast w 2006 r. spada najbardziej i wynosi 1,6. Ostatecznie na koniec 2008 roku odnotowano wzrost tego wskaźnika do poziomu 1,8. Tabela 5. Nakłady na działalność B+R w województwie lubuskim Wskaźnik jm. Lata Nakłady na działalność B+R ogółem mln zł 38,0 25,3 25,2 32,7 23,2 35,8 23,8 25,9 28,2 na 1 mieszkańca zł na 1 zatrudnionego w B + R tys. zł 27,1 12,9 19,7 25,6 17,5 26,8 22,6 23,6 26,6 relacja do PKB (ceny bieżące) %.. 0,14 0,18 0,11 0,15 0,10 0,09 0,10 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Nakłady na działalność B+R ogółem w mln zł znacznie zmalały na przestrzeni lat , bo aż o prawie 26%, tj. o 9,8 mln zł. Wzrosty odnotowano w roku 2003 (wynosiły one 32,7 mln zł) w stosunku do roku 2002 (25,2 mln zł) oraz w roku 2005 (35,8 mln zł) w stosunku do roku 2004 (23,2 mln zł). Ostatecznie, na koniec 2008 r. nakłady na działalność B+R wynosiły 28,2 mln zł. Nakłady na działalność B+R na 1 zatrudnionego nieznacznie zmalały na przestrzeni lat i wynosiły one odpowiednio: w roku ,1 tys. zł, a w ,6 tys. zł, tj. zmniejszyły się one o prawie 2%. Najmniejsze nakłady na 1 zatrudnionego w B+R odnotowano w 2001 roku, kiedy wynosiły one 12,9 tys. zł., czyli aż o 52% mniej niż w roku S t r o n a

45 Województwo lubuskie charakteryzuje się bardzo małą ilością zgłoszonych wynalazków oraz udzielonych patentów. W roku 2000 zgłoszono 33 wynalazki, co klasyfikuje województwo na 14 pozycji wśród innych regionów. Gorzej wypadło województwo podlaskie (19 wynalazków) oraz warmińsko-mazurskie (25 wynalazków). W roku 2008 zgłoszono w Lubuskiem 28 wynalazków, co daje ostatnią pozycję w kraju. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku udzielonych patentów. W Lubuskiem w 2000 r. udzielono 10 patentów, w 2008 r. także 10, co daje 14. lokatę w roku 2000 (podlaskie 6., warmińsko-mazurskie 8.), a w roku 2008 ostatnią w skali wszystkich województw Rozwój instytucjonalnego i kapitałowego otoczenia biznesu. Rysunek 28. Podmioty gospodarcze sektora prywatnego zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Na podstawie danych, zaprezentowanych na rysunku 28, można zaobserwować, iż liczba podmiotów gospodarczych sektora prywatnego, zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców, na przestrzeni lat sukcesywnie wzrastała. W roku 2000 liczba podmiotów wynosiła 836. Największą liczba podmiotów odnotowano w roku 2007 (995). W następnych dwóch latach obserwuje się zmniejszenie wartości tego wskaźnika. W województwie lubuskim od roku 2002 wzrasta wartość wskaźnika tereny przemysłowe w % powierzchni ogólnej województwa. W roku 2002 tereny przemysłowe stanowiły 0,14%, zaś w roku ,21% powierzchni województwa lubuskiego ogółem 13. Na obszarze województwa lubuskiego funkcjonuje Kostrzyńsko Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna. Cel strategiczny IV. Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego Wykorzystanie walorów środowiska i dziedzictwa kulturowego dla rozwoju turystyki. Województwo lubuskie należy do województw o zróżnicowanych obszarach przyrodniczokrajobrazowych. Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona wynosi w województwie ,4 ha, co stanowi 38,8% ogólnej jego powierzchni (stan w dniu 31 XII 2008r.). Zgodnie z Raportem o stanie środowiska w województwie lubuskim w latach w województwie występowały następujące formy ochrony przyrody (stan na dzień r.): 1. 2 Parki narodowe 2 o powierzchni ,89 ha 13 stan na r. 45 S t r o n a

46 2. 55 Rezerwatów przyrody o powierzchni 3.636,39 ha 3. 8 Parków krajobrazowych o powierzchni ,42 ha Obszarów chronionego krajobrazu o powierzchni ,1 ha Pomników przyrody Użytki ekologiczne o powierzchni 3.124,34 ha 7. 7 Zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o powierzchni 9.783,11 ha 8. 1 Stanowisko dokumentacyjne o powierzchni 5,6 ha obiektów związanych z Ochroną gatunkową zwierząt, roślin i grzybów. System obszarów chronionych na terenie województwa jest związany głównie z bogatym regionem dolin rzecznych Odry i Warty oraz ich dopływów, jak również z krajobrazem Pojezierza Lubuskiego. W województwie znajdują się zasoby przyrodnicze unikatowe w skali Polski i Europy, jak np. zimowisko nietoperzy o znaczeniu europejskim - Nietoperek (chroniony jako rezerwat przyrody). Obszar ziemi lubuskiej odznacza się również znacznym bogactwem fauny i flory. Znajdują się tu stanowiska wielu chronionych, rzadkich, zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt, z których część wpisana została do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin oraz Zwierząt. W województwie lubuskim wyznaczone zostały również obszary sieci ekologicznej Natura Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 r. w sposób spójny pod względem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, ale też typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla 9 regionów biogeograficznych (tj. alpejskiego, atlantyckiego, borealnego, kontynentalnego, panońskiego, makaronezyjskiego, śródziemnomorskiego, stepowego i czarnomorskiego). W Polsce występują 2 regiony: kontynentalny (96 % powierzchni kraju) i alpejski (4% powierzchni kraju). Dla każdego kraju określa się listę referencyjną siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których należy utworzyć obszary Natura 2000 w podziale na regiony biogeograficzne. W całym województwie lubuskim jest ok. 361 tys. ha obszarów objętych siecią Natura Obszarów chronionych w regionie jest 74 (w tym 12 ptasich i 62 tzw. siedliskowe). Razem zajmują aż 25 proc. powierzchni województwa. Analiza potencjału turystycznego województwa, przeprowadzona zgodnie z zapisami Strategii Rozwoju Turystyki Województwa Lubuskiego przyjętej w roku 2005, wskazuje, że pomimo posiadania interesującego potencjału walorów przyrodniczych i krajobrazowych, województwo w sposób nie dość satysfakcjonujący potrafi zdobyć należną pozycję na rynku usług turystycznych w kraju i zbudować wizerunek znanego i atrakcyjnego turystycznie regionu. W rozwoju turystycznym regionu należy przede wszystkim zwrócić uwagę na odpowiednie zagospodarowanie walorów turystycznych (szlaków wodnych, tras rowerowych, atrakcji punktowych, pasmowych i strefowych). 46 S t r o n a

47 Rysunek 29. Oznakowane szlaki turystyczne w km w województwie lubuskim (w km). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze W województwie lubuskim w analizowanym okresie nastąpił bardzo wyraźny wzrost (o 41%) długości oznaczonych szlaków rowerowych. Długość oznaczonych szlaków kajakowych pozostaje bez zmian i w roku 2008 wynosiła 73,3 km. Długość oznakowanych szlaków turystycznych w km ogółem w województwie lubuskim na przestrzeni lat ulegała wahaniom. W roku 2001 oznaczonych szlaków było 4546,6 km i z roku na rok przybywało ich aż do roku Natomiast w 2006 roku odnotowano znaczny spadek ilości oznaczonych tras do 4183,3 km. Od roku 2007 znowu odnotowano wzrost oznaczonych szlaków turystycznych w km, aż w 2009 roku liczba ich wynosiła 5621,5 km. Wzrost długości szlaków turystycznych świadczy o tworzeniu warunków do spędzenia aktywnego wypoczynku przez turystów Promocja walorów turystycznych i stworzenie systemu informacji turystycznej. Jak wynika z analiz, województwo lubuskie jest regionem atrakcyjnym turystycznie, posiada zarówno znaczące zasoby przyrodnicze, jak i kulturalne. Lasy pokrywają powierzchnię województwa w 48,9% ogólnej powierzchni województwa. Jednym z wiodących celów polityki skierowanej na rozwój regionu jest rozwój produktów turystycznych, gdyż są one ważnym atutem w staraniach o rozwój ruchu turystycznego i ważnym czynnikiem wpływającym na kreowanie atrakcyjności turystycznej regionu. Jak wskazano w sprawozdaniu z realizacji Strategii Rozwoju Turystyki, na przestrzeni lat zauważa się rosnącą liczbę sieciowych produktów turystycznych. Coraz częstsze jest przygotowywanie pakietów usług, obejmujących dojazd, nocleg i atrakcje turystyczne, tak, by jak najefektywniej przyciągnąć potencjalnego turystę. Poprawia się infrastruktura turystyczna przy najważniejszych atrakcjach, jak również jakość świadczonych usług. Następuje rozwój ofert komercyjnych w zakresie turystyki przyjazdowej oraz widoczna staje się poprawa estetyki i jakości usług w miejscach funkcjonowania produktów turystycznych. W województwie realizowane są przedsięwzięcia związane z rozbudową i unowocześnieniem infrastruktury turystycznej; powstają więc przystanie, oznakowane szlaki turystyczne, miejsca informacji turystycznej (IT), parki tematyczne, ścieżki dydaktyczne, rewitalizowane są obiekty i miejsca historyczne. Nadal zbyt rzadko wykorzystywane są innowacyjne rozwiązania takie, jak np. e-marketing. W niewystarczającym zakresie podejmowane są wspólne działania o zasięgu ponadlokalnym i ponadregionalnym. Rozwija się budowa wszechstronnego systemu informacji i identyfikacji turystycznej regionu. Polega on na scalaniu sieciowym punktów i centrów informacji w regionie oraz wdrożeniu systemu identyfikacji wizualnej oraz przestrzennej. 47 S t r o n a

48 Wizerunek województwa, jako regionu atrakcyjnego turystycznie, upowszechniany jest poprzez uczestnictwo w krajowych i międzynarodowych targach turystycznych oraz w targach typowo rolno-spożywczych jak m.in.: POLAGRA FOOD, Grune Woche, Warszawski Jarmark produktów regionalnych, które również przyczyniają się do promocji województwa lubuskiego. Atrakcyjność turystyczną i wzrost zainteresowania regionem poprawiają również coroczne imprezy i wydarzenia kulturalne o znaczeniu ogólnopolskim. Mimo realizacji wielu projektów i podejmowania szeregu działań, potencjał turystyczny województwa nadal nie jest w pełni wykorzystany. Niewystarczająca promocja spowodowana np. brakiem kompleksowych opracowań dotyczących atrakcji turystycznych sprawia, że potencjalny turysta nie ma możliwości pozyskania informacji o wszystkich ciekawych miejscach regionu. Konieczne jest również stworzenie kompleksowego zintegrowanego produktu turystycznego oraz realizacja projektów obszarowych mających znaczenie dla rozwoju turystyki. W roku 2010 przyjęto Strategię Marki Lubuskie. Celem strategii jest stworzenie wizerunku województwa jako miejsca, w którym warto inwestować, w którym dobrze się mieszka i które warto odwiedzić. Marka ma wspierać działania władz dążących do rozwoju infrastruktury biznesu i przedsiębiorczości. Innym jej zadaniem jest wzmocnienie poczucia własnej wartości mieszkańców regionu oraz przekonania, że Lubuskie jest ich miejscem na ziemi. Ma ona również pełnić rolę powszechnie rozpoznawalnej poza granicami województwa wizytówki regionu. Do opisania celu operacyjnego 4.2 poddano analizie wskaźnik: udzielone noclegi i miejsca noclegowe na 1000 ludności. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych do oferowanych miejsc noclegowych jest nadal niski i w roku 2009 wyniósł zaledwie 25,93%. Na przełomie lat liczba korzystających z noclegów wzrosła o 21,10%, tj. o 127,68 tys. korzystających z noclegów i wynosiła odpowiednio w 2000 roku 477,19 tys., a w 2009 roku 604,87 tys. korzystających z noclegów. Rysunek 30. Udzielone noclegi i miejsca noclegowe na 1000 ludności w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze Liczba miejsc noclegowych na przestrzeni lat wzrosła o 21,81%. Najwięcej miejsc noclegowych odnotowano w roku 2008, tj. 24,37 miejsc na 1000 ludności. Najgorszym rokiem pod względem korzystających z noclegów był rok 2001, kiedy liczba korzystających wynosiła 475,59 na 1000 ludności. W roku 2005 liczba oferowanych miejsc noclegowych była najniższa i wynosiła 17,78 na 1000 ludności. Najlepszym rokiem pod względem korzystających z noclegów oraz oferowanych miejsc noclegowych był rok 2008, kiedy liczba korzystających wynosiła 697,55 na 1000 ludności, a oferowanych miejsc było 24,37 na 1000 ludności. Dane te świadczą zarówno o wzroście zainteresowania turystów ofertą wypoczynku dostępną w regionie, jak również o widocznym wzroście zainteresowania branżą turystyczną wśród lokalnych przedsiębiorców, którzy inwestują w nowe miejsca noclegowe Podejmowanie przedsięwzięć kulturalnych tworzących atrakcyjny wizerunek województwa. 48 S t r o n a

49 Na potrzeby zaprezentowania celu 4.3 wybrano 2 wskaźniki: przeciętna liczba widzów w kinach i teatrach i instytucjach muzycznych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców oraz liczba wystaw, w tym wystaw zagranicznych. Na przestrzeni analizowanego okresu odnotowano wzrost widzów w kinach. Wzrost ten jednak nie jest stały, gdyż w roku 2005 odnotowano spadek względem roku poprzedniego. Największą wartość wskaźnik osiągnął w roku 2009 (917,0), najniższy w roku 2005 (211,1). Podobnie wygląda sytuacja w przypadku wskaźnika widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych. Największą wartość odnotowano w roku 2008 (455,6) i 2009 (600,0). Szczegółowe informacje przedstawia rysunek 31. Zaznaczyć przy tym trzeba, że w przypadku widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych dostępne dane dotyczą okresu od 2002 roku. Rysunek 31. Liczba widzów w kinach i teatrach i instytucjach muzycznych w województwie lubuskim (na 1000 ludności) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze W województwie lubuskim liczba organizowanych wystaw oscyluje na podobnym poziomie w każdym roku analizowanego okresu. W kilku latach przekroczyła 70. Najlepszym rokiem pod względem liczby wystaw był rok 2007, kiedy w Lubuskiem zorganizowano 177 wystaw. Zdecydowanie słabiej prezentuje się liczba wystaw zagranicznych - jest to jedynie kilka wystaw w roku. Najwięcej wystaw zagranicznych odbyło się w roku 2007 (13) i roku 2006 (12). Szczegółowe dane przedstawia rysunek 32. Rysunek 32. Liczba wystaw, w tym zagranicznych w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Zielonej Górze 49 S t r o n a

50 Podsumowanie. Przeprowadzona powyżej ocena wskaźnikowa województwa, jak również analiza zapisów dokumentów strategicznych i sprawozdań z ich realizacji oraz wyniki wywiadu grupowego i panelu ekspertów pozwalają stwierdzić, iż Województwo Lubuskie wykazuje tendencje rozwojowe. Analiza PKB na 1 mieszkańca dla województwa pokazuje systematyczny wzrost. Jednakże w zestawieniu z innymi województwami, przedstawionym w analizie benchmarkingowej, wyraźnie widać, że na przestrzeni lat nastąpił wolniejszy rozwój o 4,3%. Województwo lubuskie jest wyraźnie słabszym regionem na tzw. ścianie zachodniej. Nakłady inwestycyjne ogółem na 1 mieszkańca w zł z roku na rok wzrastają. Na przestrzeni dziewięciu lat, od przyjęcia pierwszej strategii rozwoju województwa, nastąpił wzrost wartości wskaźnika o 59,50%. Kolejnym omówionym wskaźnikiem były podmioty gospodarki narodowej, których liczba w lubuskim wykazuje tendencję wzrostową. Jest to widoczne w przypadku osób prowadzących własną działalność gospodarczą, a w szczególności w przeliczeniu ich na 10 tys. mieszkańców. W województwie lubuskim, podobnie jak w innych regionach kraju, przybywało podmiotów z udziałem kapitału obcego. Województwo może pochwalić się drugim co do wielkości wskaźnikiem spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w rejestrze REGON na mieszkańców. Natomiast sieć drogowa w województwie lubuskim jest stosunkowo równomiernie rozmieszczona. Długość dróg publicznych na 100 km² powierzchni w Lubuskiem w roku 2008 wynosiła 58,2 km, co sprawia, że pod tym względem, województwo znajduje się w grupie najsłabszych województw. W analizowanym okresie w Lubuskiem w latach odnotowano ponad 40% wzrost długości dróg ekspresowych i autostrad. Jak wykazano w części analitycznej Raportu, województwo lubuskie ma dobrze rozwiniętą sieć infrastruktury kolejowej, która rozłożonajest w miarę równomiernie na obszarze Polski Zachodniej. W 2008 r. wartość tego wskaźnika wynosiła 9,5 km na 10 tys. mieszkańców, co dało regionowi pierwsze miejsce wśród wszystkich województw. Na terenie województwa lubuskiego sieć infrastruktury kolejowej wynosi 6,9 km linii kolejowych na 100 km 2, co jest wskaźnikiem odzwierciedlającym średnią dla kraju (6,5 km/100 km 2 ). Ogólny stan techniczny eksploatowanej w województwie sieci kolejowej wymaga modernizacji. Obecnie, tylko niektóre odcinki linii położone na terenie województwa są w dobrym stanie technicznym. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest niedoinwestowanie modernizacji linii (bezpośrednio przekłada się to na ich parametry techniczne, a w szczególności na zmniejszenie prędkości pociągów). W zakresie skanalizowania i zwodociągowania, województwo lubuskie w 2000 roku charakteryzowało się niskim poziomem wartości tych wskaźników (odpowiednio: 4 650,9 km sieci wodociągowej i 1 317,1 km kanalizacji). W roku 2009 odnotowano wzrost wskaźnika zwodociągowania wsi do poziomu 80,88% oraz wskaźnika skanalizowania do poziomu 23,56%. Stan infrastruktury technicznej i komunalnej niewątpliwie wpływa na działalność gospodarczą. Podstawowym miernikiem działalności gospodarczej (tj. działalności przemysłowej, budowlano-montażowej, transportowej i innej) przedsiębiorstw i firm przemysłowych jest produkcja sprzedana przemysłu. W przeliczeniu na 1 mieszkańca w zł wartość ta od roku 2000 rośnie (z zł w 2000 r. do zł w 2008 r.). Wskaźnik ten pokazuje, że firmy czerpią coraz większe korzyści biznesowe z lokalizacji na terenie województwa. Według danych BDL GUS wartość produkcji sprzedanej przemysłu na tle kraju również wykazuje tendencję rosnącą. Analizując okres widać nieznaczny wzrost liczby uczniów w zasadniczych szkołach zawodowych. W 2000 r. w liceach ogólnokształcących uczyło się 22,7 tys. uczniów, a w ,7 tys., czyli w okresie 9 lat nastąpił spadek o 8 tys. uczniów liceów ogólnokształcących w województwie lubuskim. Jednakże analizując strukturę wyborów przez uczniów typów szkół ponadgminazjalnych, to widać wyraźnie, 50 S t r o n a

51 że w analizowanym okresie spadł udział szkół zawodowych, a wzrósł udział liceów ogólnokształcących (mimo spadku w wartościach bezwzględnych). Istotnymi obszarami dla rozwoju województwa lubuskiego w celu operacyjnym 1.3 SRWL są edukacja, ochrona zdrowia oraz opieka społeczna. Wysoki standard usług może zostać zapewniony m.in. poprzez inwestycje (nowoczesne urządzenia, technologie). Na przestrzeni lat nakłady inwestycyjne na oświatę malały. Przełomowy był rok 2006, w którym osiągnięte zostało maksimum poniesionych nakładów. W przypadku nakładów finansowych na ochronę zdrowia i opiekę społeczną, pomiędzy rokiem zauważalny jest spadek nakładów, zaś od 2004 do 2008 roku zaobserwować można wzrost nakładów inwestycyjnych w omawianym obszarze. Dostępność komunikacyjna regionu ma istotne znaczenie dla jego rozwoju. Z uwagi na bariery w komunikacji samochodowej (m.in. odległości między Zieloną Górą a Warszawą, Gorzowem Wielkopolskim a Warszawą, stan dróg oraz niewystarczającą liczbę dróg szybkiego ruchu i autostrad) powstało lotnisko regionalne w Babimoście, które ma pozytywnie wpłynąć na usprawnienie systemu transportu publicznego. Z danych zebranych przez GUS, zauważalny jest wyraźny spadek liczby pasażerów w latach Niestety, z początkiem 2011 roku połączenia realizowane z tego lotniska zostały czasowo wstrzymane. W celu operacyjnym wspomaganie procesów rewitalizacji miast i obszarów wiejskich wskaźnikiem obrazującym zmianę na przestrzeni lat jest stopień urbanizacji; wskaźnik ten pokazuje odsetek ludności zamieszkałej w miastach. W województwie lubuskim nastąpił spadek tego odsetka z 64,6% do 63,6%. Jest to prawidłowość występująca w większości województw, za wyjątkiem podkarpackiego oraz podlaskiego. Województwo lubuskie zarówno w roku 2003, jak i 2008, znajdowało się na 7 miejscu w kraju. W województwie lubuskim od roku 2007 obserwuje się procesy suburbanizacji, czyli wyludniania się centrum miast, i rozwoju strefy podmiejskiej. Stopa bezrobocia na wsi wg BAEL w województwie lubuskim systematycznie spada. W badanym okresie nastąpił jej spadek o ponad 50%. Mogło mieć na to wpływ kilka czynników. Do najważniejszych można zaliczyć: migrację zarobkową, rozwój gospodarczy, otwarcie granic UE. Jak wyżej wspomniano lubuskie charakteryzuje się drugim co do wielkości wskaźnikiem spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców. Z uwagi na sąsiedztwo z Niemcami, niezwykle ważny jest kapitał niemiecki, który inwestowany jest w spółki handlowe. Istotnym efektem płynącym ze współpracy transgranicznej i międzyregionalnej są turyści zagraniczni odwiedzający województwo, w tym w szczególności z Niemiec. Na przestrzeni analizowanego okresu liczba ta spada z poziomu 32,9% w roku 2000 do 25,9% w roku Mimo stosunkowo dużej liczby turystów z Niemiec w regionie, w zestawieniu z innymi województwami, Lubuskie znajduje się na 9 pozycji pod względem ilości turystów niemieckich. Gdy porównamy w skali kraju wskaźnik: turyści zagraniczni korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania, według wybranych krajów w osobach, jeszcze wyraźniej uwidaczniają się dysproporcje pomiędzy regionami. W roku 2009 w województwie lubuskim z noclegów korzystało turystów z Niemiec, w zachodniopomorskim , dolnośląskim , pomorskim Najmniej turystów z Niemiec korzystało z noclegów w województwie świętokrzyskim (5 074). Interesująco przedstawia się zestawienie wyników w zakresie ilości organizacji pozarządowych w województwie lubuskim. W latach widać bardzo szybki wzrost ilości podmiotów III sektora o 1300 organizacji. W roku 2009 były zarejestrowane organizacje pozarządowe. Przyrost liczby organizacji wynosił 11,9% i był niższy od średniego przyrostu wyznaczonego dla wszystkich regionów o 17,4% i aż o 59,2% niższy od maksymalnego, który odnotowano w województwie opolskim. Istotnym elementem zwiększenia tożsamości regionalnej jest kultura i ochrona dziedzictwa narodowego. Analizując wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w rozbiciu na szczeble administracji 51 S t r o n a

52 samorządowej, w przeliczeniu na 1 mieszkańca, można zauważyć, że wzrastają one rokrocznie. Według danych BDL GUS w Polsce wartość całkowitych wydatków JST na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego również systematycznie wzrasta. Niska populacja ludności województwa lubuskiego ma pośredni wpływ na niską liczbę studentów. W regionie w roku 2000 liczba studentów wynosiła 375 osób na 10 tys. mieszkańców. Na przestrzeni lat nastąpił spadek liczby studentów. W roku 2009 wskaźnik osiągnął wartość 279 osób na 10 tys. mieszkańców (średnio w Polsce 493). Powodem takiej sytuacji jest bliskość dużych, ośrodków akademickich, m.in. Poznania i Wrocławia, gdzie najczęściej studiuje młodzież pochodząca z województwa lubuskiego. Analizując cel operacyjny 2.2 wzmocnienie i ustabilizowanie kadry naukowej oraz rozwój bazy naukowobadawczej lubuskich uczelni oraz stymulowanie ich współpracy wynika, że województwem, które w 2008 r. poniosło najniższe nakłady na działalność badawczą i rozwojową (B+R) było województwo lubuskie. Tendencja ta jest wieloletnia. Lubuskie jest jednym z województw, w których najmniej środków w stosunku do PKB przeznacza się na działalność badawczo-rozwojową w sektorze przedsiębiorstw. Nakłady w przeliczeniu na jednego mieszkańca w województwie lubuskim w 2008 roku były najniższe w Polsce i wyniosły 28 zł. Dysproporcje regionalne w tym zakresie w układzie województw są olbrzymie: nakłady na działalność B+R w przeliczeniu na mieszkańca w województwie mazowieckim są około 23 razy większe niż w lubuskim. Z uwagi na niskie nakłady na działalność badawczo-rozwojową, niski udział w pracujących ogółem stanowią zatrudnieni w B+R. Na przestrzeni lat wskaźnik kształtuje się na podobnym poziomie i wynosi 0,4 w 2000 r. oraz 0,3% w 2008 r. Przedstawione wskaźniki wskazują na konieczność zwiększenia innowacyjności jako jednego z podstawowych zadań w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego województwa lubuskiego, szczególnie w dobie kształtowania gospodarki opartej na wiedzy. Województwo lubuskie słabo wypada w przypadku udziału studentów kierunków technicznych w ogólnej liczbie studentów. Udział ten osiąga najwyższą wartość w 2000 roku (23,8%), a najniższą rok później (15,4%). W następnych latach wskaźnik ten wzrasta i w 2009 roku osiąga wartość 20,04%. W latach nastąpił w tym zakresie wyraźny spadek względem roku 2000 o średnio 7%. Od roku 2007 nastąpił powolny wzrost, do poziomu 21,1% w roku 2008, co może świadczyć o zahamowaniu tej negatywnej dla rozwoju regionu tendencji. Województwo lubuskie słabo wypada na tle kraju, gdy porównamy studentów kierunków matematycznych, przyrodniczych, technicznych w % studentów ogółem. Lubuskie zajmuje ostatnie, 16. miejsce w kierunkach technicznych, 15. w przyrodniczych i 13. w matematycznych. W obszarze wychowania przedszkolnego, mimo corocznego wzrostu liczby dzieci nim objętych, Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w rankingu krajów europejskich pod względem powszechności edukacji przedszkolnej. W województwie lubuskim liczba dzieci w przedszkolach na 1000 dzieci w wieku 3-5 lat od roku 2002 systematycznie rośnie. Pod względem odsetka dzieci uczęszczających do przedszkoli lubuskie (52%) wypada nieco korzystniej niż cały kraj (48%). W latach nastąpił wzrost liczby dzieci uczęszczających do przedszkoli (o nieco ponad 46%). Wyzwaniem stojącym przed Europą, a zawartym w Strategii Europa 2020, jest społeczeństwo cyfrowe. Proces informatyzacji województwa został już rozpoczęty. Problemem województwa pozostaje nadal niewykorzystanie szans rozwojowych, jakie daje rozwój społeczeństwa informacyjnego opartego na wiedzy oraz inwestycje w infrastrukturę i szkolenia. W województwie lubuskim odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu wynosi 55,9% i jest to poziom zbliżony do krajowego. Odsetek ten systematycznie rośnie. Od roku 2003 wzrósł o ponad 17%. Odsetek pracowników wykorzystujących komputery do pracy w przedsiębiorstwach w województwie lubuskim (26%) jest drugim najniższym w kraju po warmińsko-mazurskim (23%). Znacząco odbiega on zarówno od średniej dla Polski (35%), jak i od przodującego w tym zakresie województwa mazowieckiego, gdzie odsetek ten wynosi 49%. Biorąc pod uwagę, że ten ostatni region lokuje się pod tym 52 S t r o n a

53 względem na poziomie średniej europejskiej, należy stwierdzić, że z perspektywy wspólnego rynku unijnego, stopień nasycenia gospodarki województwa lubuskiego rozwiązaniami informatycznymi jest niski. Na przestrzeni ostatnich lat, z uwagi na spadek kosztów, dostęp do Internetu staje się ogólnie powszechny i nie jest traktowany jako dobro tylko dla wybranych. Rozwój usług informatycznych to także budowanie społeczeństwa informacyjnego, będącego jednym z priorytetów podejmowanych przez państwa członkowskie Unii Europejskiej. Pomimo dużej liczby firm, spadającego bezrobocia, w województwie lubuskim problemem pozostaje duża liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. W roku 2009 korzystało ze świadczeń 730,1 osób, przy średniej krajowej 545,9 (w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców). Wyższy wskaźnik za rok 2009 odnotowano jedynie w województwie kujawsko-pomorskim (759,1) oraz warmińsko-mazurskim (926,5). Mieszkańcy województwa lubuskiego posiadają z roku na rok większe możliwości finansowe. Świadczy o tym wzrost wartości przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego, przypadającego na osobę w gospodarstwie. W roku 2000 było to zaledwie 609,66 zł, w roku ,25 zł. Po roku 2005 nastąpił jego zdecydowany wzrost, by osiągnąć w roku 2009 poziom 1103,32 zł. Według danych BDR GUS województwo lubuskie plasuje się w czołówce województw pod względem przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego w gospodarstwie domowym. Najwyższy poziom tego wskaźnika w latach uzyskało województwo mazowieckie, a najniższy województwo podkarpackie. Zagadnienia innowacyjności są istotne dla rozwoju województwa. Misję strategii innowacji określono następująco: budowa przewagi konkurencyjnej regionu poprzez rozwój potencjału naukowo-badawczego i kultury innowacyjności. Ważnym elementem innowacyjności regionu jest usprawnienie mechanizmów transferu innowacji i technologii oraz wzrost efektywności współpracy sfery gospodarki i instytucji naukowych. W lubuskim wskaźnik zatrudnienia w B+R ogółem na przestrzeni lat zmalał o 24,14% (338 os.) i wynosił odpowiednio w roku osób, a w 2008 już tylko 1062 osoby. Słaby wzrost wskaźnika odnotowano w latach , tylko o 4,57%. Wynosił on odpowiednio w 2003 r osób, a w 2005 roku osób. Obserwując wskaźnik zatrudnieni w B+R pracownicy naukowo badawczy w okresie odnotowano również znaczny spadek zatrudnienia, tj. o 22,73%,czyli o 283 osoby. Wskaźnik zatrudnieni w B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo przyjmuje raz tendencję wzrostową na przestrzeni i wynosi: 1,7 w 2002 oraz 1,9 w 2005, a raz tendencję spadkową: w 2006 wynosi 1,6. Ostatecznie na koniec 2008 rok odnotowano wzrost tego wskaźnika do poziomu 1,8. Województwo lubuskie charakteryzuje się bardzo małą ilością zgłoszonych wynalazków oraz udzielonych patentów. W roku 2000 zgłoszono 33 wynalazki, co klasyfikuje województwo na 14 pozycji wśród innych regionów. Gorzej wypadło podlaskie (19) oraz warmińsko-mazurskie (25). W roku 2008 zgłoszono 28 wynalazków, co daje ostatnią pozycję w kraju. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku udzielonych patentów. W Lubuskim w 2000 r. udzielono 10 patentów, w 2008 r. także 10, co daje 14 lokatę w roku 2000 (podlaskie 6., warmińsko-mazurskie 8.), a w roku 2008 ostatnią. W analizowanym okresie nastąpił wzrost wskaźnika udziału terenów przemysłowych w % powierzchni ogólnej województwa lubuskiego. Na podstawie danych GUS w roku 2002 tereny przemysłowe stanowiły 0,14%, zaś w roku 2009 wzrosły do 0,21% ogólnej powierzchni województwa lubuskiego. Istotnym wyzwaniem określonym w celu strategicznym IV. Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego jest wykorzystanie walorów środowiska i dziedzictwa kulturowego dla rozwoju turystyki. Województwo lubuskie należy do województw o zróżnicowanych obszarach przyrodniczo-krajobrazowych, charakteryzuje się dużą lesistością (pierwsze miejsce w kraju) oraz dużą liczbą jezior. Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych, prawnie chroniona, w 2009 roku stanowiła w województwie 38,9% ogólnej jego powierzchni. W województwie lubuskim w analizowanym okresie nastąpił bardzo wyraźny wzrost długości oznaczonych szlaków rowerowych o 41%. Długość oznaczonych szlaków kajakowych pozostaje bez zmian 53 S t r o n a

54 i w roku 2008 wynosiła ona 73,3 km. Wzrost długości szlaków turystycznych świadczy o wzroście znaczenia turystyki w rozwoju województwa, a także o tworzeniu warunków do spędzenia aktywnego wypoczynku przez turystów. Kolejnym omówionym wskaźnikiem były udzielone noclegi i miejsca noclegowe na 1000 mieszkańców. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych do oferowanych miejsc noclegowych jest nadal niski i w roku 2009 wyniósł zaledwie 25,93%. Na przełomie lat liczba korzystających z noclegów wzrosła o 21,10%, tj. o 127,68 tys. osób (2000 roku 477,19 tys., a w 2009 roku 604,87 tys.). Liczba miejsc noclegowych na przestrzeni lat wzrosła o 21,81%. W zakresie liczby widzów w kinach, teatrach i instytucjach muzycznych na przestrzeni analizowanego okresu odnotowano wzrost widzów w kinach. Wzrost ten jednak nie jest stały, gdyż w roku 2005 odnotowano spadek względem roku poprzedniego. Największą wartość wskaźnik osiągnął w roku 2009 (917,0), najniższy w roku 2003 (211,2). Podobnie wygląda sytuacja w przypadku wskaźnika widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych. Największą wartość odnotowano w roku 2008 (455,6) i 2009 (600,0). W województwie lubuskim liczba wystaw oscyluje na podobnym poziomie. Najlepszym rokiem pod względem liczby wystaw był rok 2007 (177). Zdecydowanie słabiej prezentuje się liczba wystaw zagranicznych, których jest jedynie kilka w roku. Najwięcej wystaw zagranicznych odbyło się w roku 2007 (13) i roku 2006 (12). Nie jest możliwe natomiast ocenienie rozwoju województwa jedynie w oparciu o dokumenty wewnętrzne (strategia regionalna, plan województwa, strategie branżowe, sprawozdania z ich realizacji, wskaźniki monitorowania strategii). Dokumenty regionalne i wskaźniki monitorowania SRWL pokazują dowodzą, iż województwo lubuskie podlega procesom rozwojowym. Poprawę względem roku bazowego (2000) widać w większości analizowanych wskaźników. Niewątpliwie przyczyniła się do tego możliwość pozyskiwania środków z UE. Pozwoliło to na realizację inwestycji, które miały bezpośredni wpływ na rozwój regionu. Analiza wykorzystania środków UE w lubuskim przedstawiono w dalszej części prezentowanego raportu. W celu pogłębienia analizy wpływu SRWL na rozwój województwa przeprowadzono analizę porównawczą z Polską ogółem, a także poszczególnymi województwami. Pozwoli to ocenić, czy wewnętrzny rozwój województwa przyczynił się do zmiany lokaty województwa na tle pozostałych regionów w kraju Analiza porównawcza województwo lubuskie na tle innych regionów Benchmarking wybranych wskaźników opisujących najważniejsze elementy krajobrazu społecznogospodarczego województwa lubuskiego w 2005 r. i 2008 r. przeprowadzony został w celu określenia zmian sytuacji regionu na tle pozostałych elementów układu regionalnego kraju 14. Punkt odniesienia w zakresie doboru zmiennych do analizy porównawczej stanowiły wskaźniki wskazane w Załączniku 4 Raportu metodologicznego, jako wskaźniki zastosowane w benchmarkingu. Równocześnie w stosunku do ww. zmiennych wprowadzono kilka modyfikacji, tj.: - z grupy wskaźników z udziałem PKB wybrano, jako najbardziej miarodajny, PKB per capita; - wskaźnik struktury wykształcenia zamieniono na liczbę studentów w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców; - zrezygnowano ze wskaźnika struktury wartości dodanej brutto (spadek udziału rolnictwa), jako że zarówno jego wartości, jak i usytuowanie (w grupie zmiennych opisujących innowacyjność gospodarki oraz rozwój kapitału intelektualnego), budziły wątpliwości; - zrezygnowano ze wskaźnika urodzeń (który informował o liczbie urodzonych dzieci w danym roku), gdyż przekładało się to na liczbę ludności danego województwa w analizowanym roku; dodatkowo liczbę ludności odniesiono do wielkości regionu wyznaczając gęstość zaludnienia; 14 Do analizy wybrano rok 2005 jako datę aktualizacji SRWL oraz rok 2008 jako rok dostępności danych statystycznych 54 S t r o n a

55 - zrelatywizowano pozostałe zmienne odnosząc je (w zależności od kontekstu) do liczby mieszkańców oraz osób aktywnych zawodowo, a także doprecyzowano ich nazewnictwo zgodnie z nomenklaturą stosowaną przez GUS. Wytypowane wskaźniki są obiektywne, mierzalne, wyrażone w jednostkach naturalnych, a ich wybór dokonany został z uwzględnieniem dostępności wiarygodnych danych statystycznych główne źródło informacji stanowiły zasoby Banku Danych Lokalnych. Zbiór cech stanowiących podstawę analizy zestawiono w tabeli 6. Tabela 6. Wskaźniki pomiaru wykorzystane przy benchmarkingu na poziomie celów kluczowych lp. wskaźnik pomiaru PKB per capita przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw przeciętny miesięczny dochód do dyspozycji (na osobę) nakłady inwestycyjne ogółem (na osobę) nakłady na działalność B+R (na osobę) zatrudnieni w B+R (na osób aktywnych zawodowo) liczba studentów (na 10 tys. mieszkańców) odsetek aktywnych zawodowo pracujących w wieku produkcyjnym (jako % liczby ludności) liczba podmiotów gospodarczych ogółem (na 10 tys. mieszkańców) gęstość zaludnienia saldo migracji wewnętrznej i zewnętrznej liczba podmiotów III sektora (na 10 tys. mieszkańców) Źródło: opracowanie własne na podstawie Załącznika 4 Raportu metodologicznego. Analiza wskaźników charakteryzujących ogólną sytuację panującą w regionie lubuskim wykazała, że większość z nich na przestrzeni badanego okresu uległa poprawie. Szczególnie intensywny wzrost (o 54,5%) dotyczył przeciętnego miesięcznego dochodu do dyspozycji na osobę, dzięki czemu województwo awansowało z 12 pozycji w 2005 r. na 5 w 2008 r. (tab. 7). Wartość tej zmiennej była w 2008 r. wyższa o 38,28 zł od średniej krajowej i niższa o 272,18 zł od wartości maksymalnej wypracowanej w województwie mazowieckim. Kolejny wzrost (o 33,3%) odnosił się do nakładów inwestycyjnych ogółem (na osobę), które w 2008 r. wynosiły 4382 zł (wobec średniej krajowej równej 5157,5 zł). Odnotowany wzrost był jednak zbyt niski w porównaniu ze zjawiskami zachodzącymi w pozostałych województwach, w efekcie czego pozycja regionu lubuskiego uległa obniżeniu z 7. miejsca w 2005 r. na 11 w 2008 r. Następną cechą, odznaczającą się tendencją wzrostową, było przeciętne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wzrost o 26,7% do kwoty 2611,35 zł w 2008 r. Wartość ta uplasowała charakteryzowane terytorium na 14. pozycji, czyli tej samej którą zajmowało ono trzy lata wcześniej. Nieco niższa dynamika przyrostu (23,5%) charakterystyczna była dla PKB per capita, którego poziom na przestrzeni analizowanego okresu podniósł się o 5468 zł. Wartość ta, niższa od przeciętnego wzrostu (wyznaczonego dla wszystkich województw) o 1539,8 zł i maksymalnego (wykazanego przez województwo mazowieckie) o 6485 zł zepchnęła województwo lubuskie z 8. pozycji w 2005 r. na 10. w 2008 r. Przykładem kolejnego wskaźnika, którego powiększenie nie wpłynęło pozytywnie na pozycję województwa lubuskiego (spadek z pozycji 3. w 2006 r. na 9. w 2008 r.) była liczba podmiotów III sektora (na 10 tys. mieszkańców). Przyrost wynoszący 11,9% był niższy od średniego przyrostu wyznaczonego dla wszystkich regionów o 17,4 pkt. i aż o 59,2 pkt. Niższy od maksymalnego, który odnotowano w województwie opolskim. Ostatnią zmienną, której wartość na przestrzeni analizowanych lat wzrosła, był odsetek aktywnych zawodowo pracujących w wieku produkcyjnym (38,6% w 2005 r.; 40,5% w 2008 r.). Jednak korzystne zmiany odnotowane w analizie wskaźnikowej nie przełożyły się w tym przypadku na wynik benchmarkingu na skutek zmian, które zaszły 15 Dane za 2006 r. Źródło: Gumkowska M., Herbst J Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych Raport z badania. 55 S t r o n a

56 w pozostałych regionach, pozycja województwa uległa obniżeniu o dwie pozycje, tj. z 3 lokaty w 2005 r. na 5 w 2008 r. Do innych niekorzystnych zjawisk zachodzących na obszarze regionu zaliczyć należy zmniejszenie o: 24,9% liczby studentów (na 10 tys. mieszkańców); 20,0% nakładów na działalność B+R (na osobę) i 5,3% liczby zatrudnionych w B+R (na 1000 osób aktywnych zawodowo). W każdej z tych dziedzin województwo lubuskie plasowało się w końcówce zestawienia, zajmując w 2005 r. 14. lokatę, a zmiany, które zaszły, dodatkowo pogorszyły tę sytuację powodując zepchnięcie regionu w 2008 r. na ostatnie 16. miejsce (dotyczy to dwóch pierwszych wskaźników). Widoczna była również stabilizacja w zakresie liczby podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców. Pomimo, że w przypadku tego wskaźnika region lubuski w każdym roku analizy zajmował wysoką (6.) pozycję, to jednak należy podkreślić, że poza województwem łódzkim (w którym liczba podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców zmniejszyła się o 18 jednostek), pozostałe regiony odnotowały w tym zakresie wzrost, przy czym najwyższy, wynoszący 7,7%, miał miejsce w województwie opolskim. Dodatkowo należy mieć na uwadze zmiany zachodzące w zakresie ruchów migracyjnych ludności. Choć sytuacja województwa lubuskiego w tym temacie nie jest alarmistyczna (5 pozycja w obu badanych latach), to jednak w ujęciu bezwzględnym wartość wskaźnika powiększyła się o 5,6%, tj. z 646 osób w 2005 r. do 682 osób w 2008 r. 56 S t r o n a

57 Tabela 7. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego Polski w 2005 r. i 2008 r. województwo PKB per capita przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw przeciętny miesięczny dochód do dyspozycji (na osobę) nakłady inwestycyjne ogółem (na osobę) nakłady na działalność B+R (na osobę) zatrudnieni w B+R (na osób aktywnych zawodowo) liczba studentów (na 10 tys. mieszkańców) odsetek aktywnych zawodowo pracujących w wieku produkcyjnym liczba podmiotów gospodarczych ogółem (na 10 tys. mieszkańców) gęstość zaludnienia saldo migracji wewnętrznej i zewnętrznej liczba podmiotów III sektora (na 10 tys. mieszkańców) dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 57 S t r o n a

58 Analizując sytuację województwa lubuskiego na podstawie miejsca, które zajmowało ono w odniesieniu do każdego z 12 wskaźników wybranych do benchmarkingu na poziomie celów kluczowych, stwierdzono, że o poprawie sytuacji można mówić jedynie w przypadku przeciętnego miesięcznego dochodu do dyspozycji na osobę (awans o 7 pozycji). Wśród obszarów, w których województwo lubuskie wykazało stabilizację (tzn. jego lokata względem pozostałych regionów w analizowanym okresie nie uległa zmianie) znalazły się: saldo migracji wewnętrznej i zewnętrznej (5 miejsce), liczba podmiotów gospodarczych przypadająca na 10 tys. mieszkańców (6 miejsce), przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (14. miejsce), zatrudnieni w B+R przypadający na 1000 osób aktywnych zawodowo (14. miejsce) i gęstość zaludnienia 14. miejsce). W pozostałych przypadkach lokata, na której uplasowało się województwo lubuskie w 2008 r. była niższa od tej wypracowanej trzy lata wcześniej. Mowa tu o następujących zmiennych: liczba podmiotów III sektora na 10 tys. mieszkańców (spadek o 6 pozycji), nakłady inwestycyjne ogółem na osobę (spadek o 4 pozycje), PKB per capita, nakłady na działalność B+R na osobę, liczba studentów na 10 tys. mieszkańców, odsetek aktywnych zawodowo pracujących w wieku produkcyjnym jako % liczby ludności (spadek o 2 pozycje) Cele operacyjne Układ analizy porównawczej na poziomie celów operacyjnych podporządkowany został strukturze Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego, tzn. pozycja województwa lubuskiego względem pozostałych polskich regionów określana była na podstawie wybranych wskaźników w obrębie każdego celu. W ramach pierwszego celu strategicznego Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności regionu wyodrębniono osiem celów cząstkowych, które zgodnie z założeniami przyjętymi w Raporcie metodologicznym, opisane zostały przez 37 zmiennych. W trakcie prac przygotowawczych, polegających na gromadzeniu danych statystycznych do benchmarkingu stwierdzono, że grupa zaproponowanych wskaźników pomiaru realizacji celów operacyjnych wymaga pewnego doprecyzowania. Dokonane modyfikacje polegały przede wszystkim na relatywizacji wartości cech poprzez odnoszenie (w zależności od kontekstu) do liczby mieszkańców lub powierzchni, dzięki czemu uzyskane wyniki uwzględniły różnice pomiędzy zaludnieniem i wielkością poszczególnych regionów. Zbiór wskaźników stanowiących podstawę analizy zestawiono w tabeli S t r o n a

59 Tabela 8. Wskaźniki pomiaru wykorzystane przy benchmarkingu w ramach celów operacyjnych pierwszego celu strategicznego cel operacyjny wskaźnik pomiaru długość dróg publicznych na 10 tys. mieszkańców + + długość linii kolejowych na 10 tys. mieszkańców + + długość dróg ekspresowych i autostrad na 10 tys. km liczba zarejestrowanych samochodów na mieszkańców + + długość czynnej sieci wodociągowej na 10 tys. mieszkańców + + długość czynnej sieci kanalizacyjnej na 10 tys. mieszkańców + + długość czynnej sieci gazowej na 10 tys. mieszkańców + + produkcja energii elektrycznej na 10 tys. mieszkańców + + telefoniczne łącza główne na mieszkańców + + przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na osobę + + liczba miejsc w przedszkolach na mieszkańców + + odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola + + liczba łóżek w szpitalach ogólnych na 10 tys. mieszkańców + + praktyka lekarska na 10 tys. mieszkańców + + placówki pomocy społecznej na 10 tys. mieszkańców + + liczba uczniów w poszczególnych rodzajach szkół na 10 tys. mieszkańców + + liczba ludności na jedno miejsce w teatrach i instytucjach muzycznych + + liczba przewozów pasażerów transportem samochodowym zarobkowym brak danych brak danych ruch pasażerów w portach lotniczych na 10 tys. mieszkańców niepełne dane niepełne dane ludność w miastach obsługiwanych przez zakłady komunikacji miejskiej (jako % ogółu ludności miast) + + wskaźnik urbanizacji + + odsetek użytków rolnych + + stopa bezrobocia na wsi + + wskaźnik zatrudnienia na wsi + + odsetek ludności na obszarach wiejskich korzystający z wodociągów + + odsetek ludności na obszarach wiejskich korzystający z kanalizacji + + udział spółek z kapitałem zagranicznym w ogóle podmiotów zarejestrowanych w REGON turyści z Niemiec korzystający z noclegów na 10 tys. mieszkańców liczba podmiotów III sektora na 10 tys. mieszkańców + + wydatki JST na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego na osobę + + Źródło: opracowanie własne na podstawie Załącznika 4 Raportu metodologicznego. Na potrzeby oceny realizacji celu operacyjnego 1.1. Modernizacja infrastruktury transportowej oraz zwiększenie dostępności komunikacyjnej regionu wybrano 4 wskaźniki pozycję województwa w na tle układu regionalnego kraju w zakresie każdego z nich zestawiono w tabeli S t r o n a

60 Tabela 9. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 1.1. województwo długość dróg publicznych (na 10 tys. mieszkańców) długość linii kolejowych (na 10 tys. mieszkańców) długość dróg ekspresowych i autostrad (na 10 tys. km 2 ) liczba samochodów zarejestrowanych (na mieszkańców) dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Uogólniając informacje zawarte w tabeli 9 stwierdzić można, że w zakresie zmiennych opisujących realizację celu 1.1. panowała względna stabilizacja. Region utrzymał pozycję lidera w zakresie długości linii kolejowych na 10 tys. mieszkańców, pomimo zmniejszenia wartości wskaźnika o 3,1%. Wysoka, 4. pozycja utrzymana została również w odniesieniu do liczby samochodów zarejestrowanych na 1000 mieszkańców, która to liczba, na przestrzeni badanego okresu, wzrosła z 344,5 do 436,7 jednostek. Z kolei spadki województwa lubuskiego w ogólnej klasyfikacji (ale tylko o jedną pozycję) dotyczyły długości dróg publicznych na 10 tys. mieszkańców (z 4 miejsca w 2005 r. na 5. w 2008 r.) oraz długości dróg ekspresowych i autostrad na 10 tys. km 2 (z 9. na 10.) pomimo, że wartościowo cechy te poprawiły się o odpowiednio 1,1% (w pierwszym przypadku) i 149,2% (w drugim). W ramach celu operacyjnego 1.2. Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury oraz zwiększenie dostępności komunikacyjnej regionu wybrano 6 wskaźników, których poziom na potrzeby benchmarkingu skonfrontowano z wartościami wypracowanymi w pozostałych regionach kraju. Wyniki porównań zestawiono w tabeli S t r o n a

61 Tabela 10. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 1.2. województwo długość czynnej sieci wodociągowej (na 10 tys. mieszkańców) długość czynnej sieci kanalizacyjnej (na 10 tys. mieszkańców) długość czynnej sieci gazowej (na 10 tys. mieszkańców) produkcja energii elektrycznej (na 10 tys. mieszkańców) telefoniczne łączna główne (na 1000 mieszkańców) przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania (na osobę) dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podobnie jak to miało miejsce w przypadku celu 1.1., tak i teraz, pierwszy wniosek wypływający z analizy zawartości tabeli 10. dotyczy stabilności sytuacji w wybranych obszarach. Regionowi udało się utrzymać 3. pozycję w zakresie telefonicznych łącz głównych na 1000 mieszkańców, 10. miejsce w odniesieniu do długości czynnej sieci kanalizacyjnej na 10 tys. mieszkańców oraz produkcji energii elektrycznej na 10 tys. mieszkańców, a także 12. lokatę odnośnie długości czynnej sieci wodociągowej na 10 tys. mieszkańców. W tej grupie wskaźników, najintensywniejszy wzrost (o 23,6%, przy średnim krajowym równym 19,2%) odnotowano w przypadku długości czynnej sieci kanalizacyjnej w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców. Z kolei, najwyższa redukcja poziomu zmiennej (o 21,5%, przy średniej krajowej równej 22,3%) dotyczyła telefonicznych łącz głównych na 1000 mieszkańców. Zmiany, które zaszły w odniesieniu do pozostałych cech, tj. długości czynnej sieci gazowej na 10 tys. mieszkańców oraz przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania na osobę, były na tyle intensywne (wzrost o odpowiednio 17,4% oraz 4,4%), że pozwoliły na jednopunktowy awans regionu w ogólnej klasyfikacji. Przyrost długości sieci gazowej przesunął województwo lubuskie na 6, natomiast zwiększenie przeciętnej powierzchni mieszkania na 10. pozycję w 2008 r. W celu oceny realizacji celu operacyjnego 1.3. Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury społecznej w szczególności w sferach edukacji, opieki zdrowotnej, kultury i pomocy społecznej posłużono się zestawem siedmiu wskaźników, przy czym zmienna liczba uczniów w poszczególnych rodzajach szkół na 10 tys. mieszkańców zdekomponowana została na 6 podwskaźników adekwatnych do typu szkoły. Pozycję województwa w na tle układu regionalnego kraju w zakresie każdej cechy zestawiono w tabeli S t r o n a

62 Tabela 11. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 1.3. województwo liczba miejsc w przedszkolach (na 1000 mieszkańców) odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola liczba łóżek w szpitalach ogólnych (na 10 tys. mieszkańców) praktyka lekarska (na 10 tys. mieszkańców) placówki pomocy społecznej (na 10 tys. mieszkańców) szkoła podstawowa liczba uczniów w poszczególnych rodzajach szkół (na 10 tys. mieszkańców) 2005 gimnazjum zasadnicza zawodowa licea ogólnokształcące licea profilowane technikum liczba ludności na jedno miejsce w teatrach i instytucjach muzycznych dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 62 S t r o n a

63 Z danych zawartych w tabeli 11. wynika, że zmiany wartości poszczególnych wskaźników przyczyniły się do poprawy pozycji zajmowanej przez region w odniesieniu do: praktyki lekarskiej na 10 tys. mieszkańców (awans z miejsca 7. na 5.), odsetka dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola (z 6. na 5.), liczby uczniów gimnazjów na 10 tys. mieszkańców (z 10. na 9.), liczby uczniów techników (na 10 tys. mieszkańców) (z 8. na 7.) i liczby ludności na jedno miejsce w teatrach i instytucjach muzycznych (z 7. na 6.). W tym zestawie zmiennych największy przyrost dotyczył odsetka dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola z 40,7% w 2005 r. do 51,9% w 2008 r. Zmiana ta była niemal równa ze średnią krajową i niższa od najbardziej intensywnego wzrostu o 11,3 pkt. Natomiast największe zmniejszenie wartości zmiennej pojawiło się przy uczniach gimnazjów w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców spadek z 432,65 osób w 2005 r. do 377,13 w 2008 r. Takie zjawisko charakterystyczne było jednak dla wszystkich województw w Polsce (przeciętny spadek wyniósł 13,6%). Pozycja z 2005 r. została utrzymana przez województwo lubuskie w zakresie liczby miejsc w przedszkolach na 1000 mieszkańców (4. miejsce) oraz liczby uczniów szkół podstawowych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców (9. lokata). O ile w pierwszym przypadku towarzyszył temu wzrost wartości z 19,50 w 2005 r. do 20,67 w 2008 r. (przy średnim wzroście w skali kraju równym 1,05), o tyle w drugim przypadku mieliśmy do czynienia ze zmniejszeniem wartości wskaźnika o 13,3% (przy średniej redukcji w skali kraju wynoszącej 12,3%). Kształtowanie się pozostałych cech przyczyniło się do spadku regionu lubuskiego w ogólnej klasyfikacji, przy czym największa wartość rozstępu w zakresie zajmowanej pozycji (R=5) dotyczyła liczby placówek pomocy społecznej na 10 tys. mieszkańców (z miejsca 5. na 15.) oraz liczby uczniów w liceach profilowanych na 10 tys. mieszkańców (z 3. na 8.). Druga z wymienionych zmiennych, na przestrzeni badanego okresu zmniejszyła się aż o 70,5% (średnia krajowa wyniosła 61,3%) i była to największa redukcja odnotowana w grupie wskaźników wybranych do analizy celu 1.3. Jednakże w przypadku tej zmiennej można pominąć ją w rozważaniach nad rozwojem województwa, gdyż spadek uczniów w tego typu szkołach jest zrozumiały w świetle planów Ministerstwa Edukacji Narodowej likwidacji tego typu szkół ponadgimnazjalnych 16. Cel operacyjny 1.4. Usprawnianie systemu transportu publicznego z wykorzystaniem partnerstwa publiczno-prywatnego przeanalizowany został pod kątem kształtowania się 3 wskaźników pozycję województwo lubuskie w zakresie każdego z nich zestawiono w tabeli Za dwa lata znikną licea profilowane, gazeta prawna.pl, r. źródło: (stan na r.) oraz Kształcenie zawodowe i ustawiczne. Założenia projektowanych zmian. Informator, MEN, Warszawa S t r o n a

64 Tabela 12. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 1.4. województwo ruch pasażerów w portach lotniczych (wyjazdy) (na 10 tys. mieszkańców) ruch pasażerów w portach lotniczych (przyjazdy) (na 10 tys. mieszkańców) ludność w miastach obsługiwanych przez zakłady komunikacji miejskiej (% ogółu ludności miast) dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie b.d. b.d. b.d. b.d lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie b.d. b.d. b.d. b.d podkarpackie podlaskie b.d. b.d. b.d. b.d. 6 8 pomorskie śląskie świętokrzyskie b.d. b.d. b.d. b.d. 5 7 warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie b.d. oznacza brak danych W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Pomimo wzrostu wartości każdego ze wskaźników analizowanych w obszarze celu 1.4., zmiany zachodzące w pozostałych regionach kraju umiejscowiły województwo lubuskie w końcówce zestawienia przygotowanego dla całej zbiorowości. Najbardziej spektakularny przyrost (o 521,6%, przy średniej krajowej równej 325,9%) miał miejsce w odniesieniu do ruchu pasażerów w portach lotniczych w zakresie przyjazdów w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców. Nieco niższy wzrost wartości (który wyniósł 470,9%, przy średniej w kraju równej 375,3%) odnotowano w przypadku ruchu pasażerów w portach lotniczych w zakresie odlotów w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców, natomiast najniższy (o 2,1 pkt.) dotyczył odsetka ludności w miastach obsługiwanych przez zakłady komunikacji miejskiej. Jednak wzrost ostatniej cechy z 48,4% w 2005 r. do 50,5% w 2008 r. był zbyt niski w porównaniu ze zmianami zachodzącymi w pozostałych województwach i w efekcie pozycja regionu uległa obniżeniu: z 14 na 15. Wskaźnikami wybranymi do benchmarkingu w obszarze celu 1.5. Wspomaganie procesów rewitalizacji miast i obszarów wiejskich były: wskaźnik urbanizacji oraz odsetek użytków rolnych (tab. 13). Z uwagi na to, że zmiany zachodzące w każdym z tych obszarów są powolne, w ujęciu ilościowym nie odnotowano tu żadnych spektakularnych wyników. Zmiany nastąpiły jedynie w odniesieniu do wskaźnika urbanizacji, który zmniejszył się o 0,43, ale trend spadkowy (średnia redukcja w skali kraju wyniosła 0,28) był charakterystyczny dla prawie wszystkich województw. 64 S t r o n a

65 Tabela 13. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 1.5. województwo wskaźnik urbanizacji odsetek użytków rolnych dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Na potrzeby analizy porównawczej procesów zachodzących w ramach celu 1.6. Podejmowanie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, wybrano 4 cechy, wśród których znalazły się stopa bezrobocia na wsi, wskaźnik zatrudnienia na wsi, odsetek ludności na obszarach wiejskich korzystający z wodociągów oraz odsetek ludności na obszarach wiejskich korzystający z kanalizacji. Pozycję regionu lubuskiego na tle pozostałych województw przedstawiono w tabeli S t r o n a

66 Tabela 14. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 1.6. województwo stopa bezrobocia na wsi)* wskaźnik zatrudnienia na wsi odsetek ludności na obszarach wiejskich korzystający z wodociągów odsetek ludności na obszarach wiejskich korzystający z kanalizacji dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). * W przypadku stopy bezrobocia na wsi zastosowano porządkowanie rosnące (najmniejsza wartość oznaczona została jako 1, natomiast największa jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Z informacji zawartych w tabeli 14. wynika, że jeśli chodzi o miejsce zajmowane przez województwo lubuskie, brak zmian odnotowano w odniesieniu do odsetka ludności na obszarach wiejskich korzystających z wodociągów (9. miejsce w obu analizowanych latach) oraz odsetka ludności na obszarach wiejskich korzystających z kanalizacji (10. miejsce). Natomiast głębokie przeobrażenia dokonały się jeśli chodzi o dwie pozostałe zmienne, tj. stopę bezrobocia na wsi (awans z miejsca 12. na 4.) oraz wskaźnik zatrudnienia na obszarach wiejskich (awans z pozycji 12. na 6.). Przetasowania województwa lubuskiego w obszarze stopy bezrobocia na wsi spowodowane były jej ograniczeniem o 16,0 pkt., przy przeciętnym w kraju wynoszącym 10,1 pkt. i maksymalnym równym 17,1 pkt. (osiągniętym w województwie warmińsko-mazurskim). Niewątpliwie, zmniejszenie bezrobocia na wsi było istotnie skorelowane z poprawą wartości wskaźnika zatrudnienia na obszarach wiejskich. Zmienna ta wzrosła na przestrzeni badanego okresu o 12,2% i był to najintensywniejszy przyrost w skali całego kraju. Benchmarkingowi wskaźników w obszarze kolejnego celu operacyjnego, tj Uzyskanie trwałych efektów płynących ze współpracy transgranicznej i międzyregionalnej poddano dwa wskaźniki, tj. udział spółek z kapitałem zagranicznym w ogóle podmiotów zarejestrowanych w REGON oraz turyści z Niemiec korzystający z noclegów na 10 tys. mieszkańców, a wyniki zestawiono w tabeli S t r o n a

67 Tabela 15. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 1.7. województwo udział spółek z kapitałem zagranicznym w ogóle podmiotów zarejestrowanych w REGON turyści z Niemiec korzystający z noclegów (na 10 tys. mieszkańców) dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Jak wynika z danych zestawionych w tabeli 15., rezultaty analizy porównawczej w obszarze celu 1.7 kształtowały się dla regionu lubuskiego bardzo pomyślnie. Uplasowało się ono w obu analizowanych latach na 2. pozycji pod względem odsetka spółek z udziałem zagranicznym oraz na 5. jeśli chodzi o liczbę turystów z Niemiec korzystających z noclegów (na 10 tys. mieszkańców). Przyrost pierwszej zmiennej wynoszący 14,0% był niemal identyczny ze średnią krajową, natomiast obniżenie wartości drugiej (o 1,9%) było niższe od przeciętnej krajowej o 12,0 pkt. Analizując zmiany w liczbie turystów stwierdzono, że jedynymi regionami, w których przybrały one korzystny kierunek były: województwo świętokrzyskie (wzrost wartości zmiennej o 22,1%), łódzkie (8,6%) i podkarpackie (6,7%). Z kolei wśród regionów ściany zachodniej (do której zaliczono województwo zachodniopomorskie, lubuskie, dolnośląskie, opolskie i wielkopolskie), to województwo lubuskie było tym, w którym analizowana cecha zredukowała się w najmniejszym stopniu prym w tej dziedzinie wiodło województwo wielkopolskie (23,3%). Ostatni cel operacyjny pierwszego celu strategicznego, 1.8. Wspieranie działań na rzecz zwiększania tożsamości regionalnej, analizowany był pod kątem kształtowania się wartości wskaźników zestawionych w tabeli S t r o n a

68 Tabela 16. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 1.8. województwo liczba podmiotów III sektora (na 10 tys. mieszkańców) wydatki gmin i powiatów grodzkich na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego (na osobę) wydatki powiatów ziemskich na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego (na osobę) wydatki województw na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego (na osobę) dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Z uwagi na to, że sytuacja województwa lubuskiego w sferze podmiotów III sektora została omówiona przy okazji analizy porównawczej na poziomie celów kluczowych, benchmarking w obrębie celu 1.8. ograniczony został do wydatków JST na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w przeliczeniu na osobę. Sytuacja regionu w tym temacie poprawiła się, jeśli chodzi o wydatki realizowane przez powiaty ziemskie (awans z miejsca 8. w 2005 r. na 6. w 2008 r.), pogorszyła w zakresie rozchodów na poziomie województwa (spadek z pozycji 12. w 2005 r. na 14. w 2008 r.) i pozostała bez zmian w przypadku działań podejmowanych przez gminy i powiaty grodzkie (7. lokata). Analizując zmienne pod kątem ich wartości stwierdzono, że największe dysproporcje pomiędzy zmianami, które zaszły w regionie lubuskim a średnią krajową, pojawiły się w odniesieniu do wydatków budżetu województwa w regionie różnica pomiędzy wielkością z 2005 r. i 2008 r. wyniosła 18,9%, podczas gdy średnio w kraju 49,6%. Z kolei najmniejsza różnica (2,9 pkt.) pojawiła się na poziomie gmin i miast na prawach powiatów. Mając na uwadze wyniki analizy porównawczej, próbę oceny zjawisk zachodzących w obrębie pierwszego celu strategicznego przeprowadzić można w oparciu o dwa kryteria, tj.: pozycję województwa, wyznaczoną na podstawie wartości wybranych wskaźników w obu analizowanych latach, oraz zmiany tej pozycji. Z punktu widzenia zajmowanej pozycji, do wyróżniających się pozytywnie wskaźników zaliczyć należy: długość linii kolejowych na 10 tys. mieszkańców (1. miejsce w obu analizowanych latach), udział spółek w kapitale zagranicznym w ogóle podmiotów zarejestrowanych w REGON (2. miejsce), telefoniczne łącza główne na 1000 mieszkańców (3. miejsce), liczbę miejsc w przedszkolach na 1000 mieszkańców oraz liczbę zarejestrowanych samochodów na 1000 mieszkańców (4. miejsce), liczbę turystów z Niemiec korzystających z noclegów na 10 tys. mieszkańców (5. miejsce). 68 S t r o n a

69 Z kolei do korzystnych zjawisk związanych z awansem regionu w ogólnej klasyfikacji zaliczyć należy kształtowanie się następujących zmiennych: stopa bezrobocia na wsi (zmiana o 8 pozycji), wskaźnik zatrudnienia na wsi (wzrost pozycji o 6 lokat, z miejsca 12. na 6.), praktyka lekarska na 10 tys. mieszkańców (wzrost pozycji o 2 lokaty, z miejsca 7. na 5.), wydatki budżetów powiatów na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego na mieszkańca (wzrost pozycji o 2 lokaty, z miejsca 8. na 6.), odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola (wzrost pozycji o 1 lokatę, z miejsca 6. na 5.), długość czynnej sieci gazowej na 10 tys. mieszkańców (wzrost pozycji o 1 lokatę, z miejsca 7. na 6.), liczba ludności na jedno miejsce w teatrach i instytucjach muzycznych (wzrost pozycji o 1 lokatę, z miejsca 7. na 6.). Z drugiej strony, w grupie wskaźników, których wartości kształtowały się na tyle niekorzystnie, że spowodowały gwałtowne spadki województwa lubuskiego w ogólnej klasyfikacji, znalazły się: liczba placówek pomocy społecznej na 10 tys. mieszkańców (zmiana pozycji o 10 lokat, z miejsca 5. na 15.), liczba podmiotów III sektora na 10 tys. mieszkańców (zmiana pozycji o 6 lokat, z miejsca 3. na 9.), liczba uczniów liceów profilowanych na 10 tys. mieszkańców (zmiana pozycji o 5 lokat, z miejsca 3. na 8.), liczba uczniów liceów ogólnokształcących na 10 tys. mieszkańców (zmiana pozycji o 4 lokaty, z miejsca 10. na 14.). Zmierzając do realizacji drugiego celu strategicznego Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zwiększenie potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społeczeństwa sformułowano 6 celów cząstkowych, które na potrzeby analizy porównawczej opisane zostały przez 37 zmiennych. Podobnie, jak to miało miejsce w przypadku wskaźników realizacji celów operacyjnych pierwszego celu strategicznego, tak i teraz, część cech została odniesiona do liczby mieszkańców w celu zapewnienia większej porównywalności danych. Zbiór wskaźników stanowiących podstawę analizy zestawiono w tabeli S t r o n a

70 Tabela 17. Wskaźniki pomiaru wykorzystane przy benchmarkingu w ramach celów operacyjnych drugiego celu strategicznego cel operacyjny wskaźnik pomiaru udział ludności w wieku z wykształceniem wyższym w ogólnej liczbie ludności + + liczba studentów (na 10 tys. mieszkańców) + + liczba uczniów uczących się języka obcego w poszczególnych poziomach szkół (na mieszkańców) + + zatrudnieni w B+R (na osób aktywnych zawodowo) + + zatrudnieni w B+R pracownicy naukowo-badawczy (na mieszkańców) + + współczynnik aktywności zawodowej + + stopa bezrobocia rejestrowanego + + studenci i absolwenci na wybranych kierunkach (matematyczny, przyrodniczy, techniczny) w przeliczeniu na mieszkańców + + liczba miejsc w przedszkolach (na mieszkańców) + + odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola + + współczynnik skolaryzacji brutto w poszczególnych rodzajach szkół ponadgimnazjalnych niepełne dane odsetek gospodarstw domowych wyposażonych w komputer odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu + + odsetek przedsiębiorstw posiadających dostęp do Internetu brak danych + przeciętny miesięczny dochód do dyspozycji (na osobę) przeciętne miesięczne wydatki w gosp. domowym (na osobę) + + wskaźnik osób żyjących poniżej minimum egzystencji + + liczba osób korzystających z pomocy społecznej (na 10 tys. mieszkańców) + + Źródło: opracowanie własne na podstawie Załącznika 4 Raportu metodologicznego. Cel operacyjny 2.1. Podniesienie jakości kształcenia na poziomie ponadgimnazjalnym i wyższym oceniano z punktu widzenia kształtowania się trzech wskaźników, tj. udziału ludności w wieku z wykształceniem wyższym w ogólnej liczbie ludności, liczby studentów na 10 tys. mieszkańców oraz liczby uczniów uczących się języka obcego w poszczególnych poziomach szkół na 1000 mieszkańców, przy czym w ramach ostatniego wskaźnika wyodrębniono 12 podwskaźników odnoszących się do konkretnego typu szkoły oraz języka obcego. Wyniki analiz zestawiono w tabeli S t r o n a

71 Tabela 18. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 2.1. województwo udział ludności w wieku z wykształceniem wyższym w ogólnej liczbie ludności liczba studentów (na 10 tys. mieszkańców) liczba uczniów uczących się języka obcego w poszczególnych poziomach szkół (na mieszkańców) Podstawowych Gimnazjum Ponadgimnazjalnych angielski francuski niemiecki rosyjski angielski francuski niemiecki rosyjski angielski francuski niemiecki rosyjski dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS S t r o n a

72 Z informacji zawartych w tabeli 18 wynika, że jedynym obszarem, w którym pozycja zajmowana przez województwo lubuskie uległa poprawie (awans z miejsca 11. w 2005 r. na 10. w 2008 r.) była liczba uczniów gimnazjum ucząca się języka francuskiego, pomimo że w ujęciu wartościowym wielkość tego wskaźnika zmniejszyła się o 51,0% (przy średniej krajowej równej 43,9%). W grupie pozostałych podwskaźników cechy liczba uczniów uczących się języka obcego w poszczególnych poziomach szkół na mieszkańców wartości siedmiu zmiennych kształtowały się na tyle niekorzystnie, że na tle tego co się działo w pozostałych województwach, spowodowały przesunięcie województwa lubuskiego ku dołowi w ogólnej klasyfikacji. Mowa tu o: - liczbie uczniów szkół podstawowych uczących się języka rosyjskiego na 1000 mieszkańców, która zmniejszyła się o 99,8%, powodując spadek regionu o 7 pozycji (z miejsca 9. na 16.); - liczbie uczniów szkół podstawowych uczących się języka francuskiego na 1000 mieszkańców, która zmniejszyła się o 71,8%, powodując spadek regionu o 5 pozycji (z miejsca 4. na 9.); - liczbie uczniów szkół ponadgimnazjalnych uczących się języka angielskiego na 1000 mieszkańców, która zmniejszyła się o 15,6%, powodując spadek regionu o 4 pozycje (z miejsca 11. na 15); - liczbie uczniów szkół gimnazjalnych uczących się języka rosyjskiego na 1000 mieszkańców, która zmniejszyła się o 67,7%, powodując spadek regionu o 1 pozycje (z miejsca 10. na 11.); - liczbie uczniów szkół ponadgimnazjalnych uczących się języka francuskiego na 1000 mieszkańców, która zmniejszyła się o 22,2%, powodując spadek regionu o 1 pozycję (z miejsca 3. na 4.); - liczbie uczniów szkół ponadgimnazjalnych uczących się języka niemieckiego na 1000 mieszkańców, która zmniejszyła się o 13,6%, powodując spadek regionu o 1 pozycję (z miejsca 1. na 2.); - liczbie uczniów szkół ponadgimnazjalnych uczących się języka rosyjskiego na 1000 mieszkańców, która zmniejszyła się o 40,8%, powodując spadek regionu o 1 pozycję (z miejsca 14. na 15.). W pozostałych przypadkach pozycja regionu nie uległa zmianie, a chodzi to o: - liczbę uczniów szkół podstawowych uczących się języka niemieckiego na 1000 mieszkańców - było to 1. miejsce; - liczbę uczniów szkół podstawowych uczących się języka angielskiego na 1000 mieszkańców 16. miejsce; - liczbę uczniów szkół gimnazjalnych uczących się języka niemieckiego na 1000 mieszkańców 1. miejsce; - liczbę uczniów szkół gimnazjalnych uczących się języka angielskiego na 1000 mieszkańców 16. miejsce. Negatywne zmiany polegające na obniżeniu pozycji dotyczyły również odsetka osób w wieku lata z wykształceniem wyższym. Pomimo wzrostu wartości wskaźnika o 0,8 pkt. (przy średniej krajowej wynoszącej 2,4), lokata województwa lubuskiego obniżyła się o 4 pozycje, co spowodowało, że w 2008 r. województwo lubuskie uplasowało się na ostatnim 16. miejscu w skali całego kraju. W ramach celu operacyjnego 2.2. Wzmocnienie i ustabilizowanie kadry naukowej oraz rozwój bazy naukowo-badawczej lubuskich uczelni oraz stymulowanie ich współpracy analizie porównawczej poddano dwa wskaźniki, tj. zatrudnieni w B+R (na osób aktywnych zawodowo) oraz zatrudnieni w B+R pracownicy naukowo-badawczy na 1000 mieszkańców (tabela 19). Ze względu na to, że kwestię pierwszego wskaźnika omówiono przy benchmarkingu na poziomie celów kluczowych, obecnie uwaga zostanie skoncentrowana jedynie na drugiej zmiennej. Jej wartość w 2008 r. była niższa od wartości startowej o 17,1% (przy średniej redukcji w skali kraju wynoszącej 0,69%) i był to najgłębszy spadek w skali całego kraju. W efekcie i tak niekorzystna sytuacja regionu lubuskiego (15. miejsce w 2005 r.) uległa pogorszeniu w 2008 r. uplasowało się ono na ostatniej pozycji. 72 S t r o n a

73 Tabela 19. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 2.2. województwo zatrudnieni w B+R (na 1000 osób aktywnych zawodowo) zatrudnieni w B+R pracownicy naukowo-badawczy (na 1000 mieszkańców) dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Na potrzeby benchmarkingu w obrębie celu 2.3. Dostosowanie kształcenia do potrzeb regionalnego rynku pracy i standardów UE wybrano 8 wskaźników, które koncentrowały się na: aktywności zawodowej, stopie bezrobocia rejestrowanego oraz liczbie studentów i absolwentów na wybranych kierunkach (matematyczny, przyrodniczy, techniczny) na mieszkańców. Wyniki porównań zestawiono w tabeli S t r o n a

74 Tabela 20. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 2.3. województwo współczynnik aktywności zawodowej stopa bezrobocia rejestrowanego* studenci i absolwenci na wybranych kierunkach (na 1000 mieszkańców) studenci absolwenci matematyczny przyrodniczy techniczny matematyczny przyrodniczy techniczny dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). * W przypadku stopy bezrobocia rejestrowanego na wsi zastosowano porządkowanie rosnące (najmniejsza wartość oznaczona została jako 1, natomiast największa jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 74 S t r o n a

75 Analizując informacje zawarte w tabeli 20, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na korzystną zmianę (o 3 pozycje) wskaźnika stopa bezrobocia rejestrowanego, która to zmiana spowodowana była ograniczeniem stopy bezrobocia do 12,5% w 2008 r. Obniżenie wartości zmiennej o 10,5 pkt. przekroczyło średnią krajową o 2,7pkt. i było niższe od wartości maksymalnej osiągniętej w województwie zachodniopomorskim o 1,8 pkt. Niestety, korzystne zmiany w zakresie bezrobocia nie przełożyły się pozytywnie na kształtowanie się wskaźnika aktywności zawodowej. Jego wartość w 2008 r. stanowiła jedynie 95,1% wartości z 2005 r. przez co pozycja regionu uległa obniżeniu o 3 lokaty (z miejsca 8 na 11). W grupie zmiennych dotyczących liczby studentów i absolwentów na wybranych kierunkach w przeliczeniu na 1000 mieszkańców przeważały tendencje spadkowe. Jedynym wskaźnikiem, którego wartość (mimo zmniejszenia o 21,3%) spowodowała poprawę pozycji regionu na tle układu regionalnego kraju była liczba studentów kierunków technicznych na 1000 mieszkańców (awans z pozycji 16. na 15.). Z kolei niekorzystne zmiany (związane z obniżeniem pozycji o 7 miejsc) odnotowano w przypadku liczby studentów matematyki oraz absolwentów kierunków przyrodniczych. Na przestrzeni analizowanego okresu, wartość pierwszej zmiennej zmniejszyła się o 52,2%, podczas gdy w skali kraju wzrosła średnio o 35,9%, w wyniku czego lubuskie z 1. miejsca w 2005 r. spadło na 8. w 2008 r. Natomiast wartość drugiej zmiennej była w 2008 r. niższa o 49,2% od wartości z 2005 r. (przy średnim wzroście w skali kraju równym 24,7% i wzroście odnotowanym w województwie świętokrzyskim wynoszącym 365,0%), co spowodowało zepchnięcie regionu na 15. miejsce. Podobne tendencje zaszły w odniesieniu do liczby absolwentów matematyki na 1000 mieszkańców, tzn. zmniejszenie wartości zmiennej o 42,7% przy średnim wzroście w skali makro wynoszącym 29,5%, spowodowało zmianę lokaty z 2. w 2005 r. na 8. w 2008 r. Rozstęp w zakresie zajmowanej przez region pozycji w przypadku pozostałych dwóch wskaźników wyniósł 2. Zmiany spowodowane były redukcją liczby studentów kierunków przyrodniczych na 1000 mieszkańców o 27,7% (przy wzroście w skali kraju wynoszącym średnio 2,7%) oraz spadkiem liczby absolwentów kierunków technicznych o 30,0% (średnia krajowa osiągnęła poziom 11,6%). W efekcie, w pierwszym przypadku województwo lubuskie przesunęło się z 11. na 13. pozycję, a w drugim z 13. na 15. Realizacja kolejnego celu operacyjnego, tj Wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży, przebadana została za pomocą 6 zmiennych (przy czym dwie z nich, tj. liczba miejsc w przedszkolach na 1000 mieszkańców oraz odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola zostały szczegółowo omówione przy okazji analizy celu 1.3.). Wyniki porównań zestawiono w tabeli S t r o n a

76 Tabela 21. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 2.4. województwo liczba miejsc w przedszkolach (na 1000 mieszkańców) odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola zasadnicze szkoły zawodowe współczynnik skolaryzacji brutto w poszczególnych rodzajach szkół ponadgimnazjalnych licea ogólnokształcące szkoły zawodowe i ogólnozawodowe szkoły policealne dolnośląskie b.d kujawsko-pomorskie b.d lubelskie b.d lubuskie b.d łódzkie b.d małopolskie b.d mazowieckie b.d opolskie b.d podkarpackie b.d podlaskie b.d pomorskie b.d śląskie b.d świętokrzyskie b.d warmińskomazurskie b.d wielkopolskie b.d zachodniopomorskie b.d b.d. oznacza brak danych W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Ze zgromadzonych informacji wynika, że w zakresie współczynnika skolaryzacji brutto panowała w województwie lubuskim względna stabilizacja. Wartościowo, zmiany in minus odnotowano jedynie w przypadku wskaźnika wyznaczonego dla szkół zawodowych i ogólnozawodowych (ograniczenie o 8,5 pkt., przy średnim krajowym równym 8,0 pkt.), co nie wpłynęło na zmianę pozycji regionu (5. miejsce w obu analizowanych latach). W pozostałych przypadkach (poza liceami ogólnokształcącymi, dla których nie udało się znaleźć danych za 2005 r.) wartości wskaźników podwyższyły poziom wzrost ten wyniósł odpowiednio: 2,68 pkt. (przy średniej krajowej 1,8) w odniesieniu do zasadniczych szkół zawodowych oraz 4,0 pkt. (przy średniej krajowej 4,5) dla szkół policealnych. Odnotowana zwyżka nie wpłynęła na zmianę pozycji województwa w zakresie pierwszej zmiennej (7 miejsce w obu latach) oraz była zbyt słaba w odniesieniu do drugiej, przez co region spadł w ogólnym zestawieniu z miejsca 12. na 13. Ocenę realizacji celu 2.5. Wspieranie działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego dokonano w oparciu o 3 wskaźniki, tj. odsetek gospodarstw domowych wyposażonych w komputer, odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu i odsetek przedsiębiorstw posiadających dostęp do Internetu (brak danych dla 2005 r.). Wyniki analizy zawiera tabela 22. Pomimo w miarę korzystnego obrazu, który wyłania się z analizy zawartości tabeli (awans z pozycji 5. na 4. w odniesieniu do odsetka gospodarstw domowych wyposażonych w komputer i niewielki spadek w zakresie odsetka gospodarstw domowych z dostępem do Internetu z miejsca 5. na 7.), należy mieć na uwadze, że tempo zmian zachodzących w województwie było wolniejsze niż średnia krajowa. Wzrost pierwszej cechy wyniósł 44,4% i był niższy od średniej krajowej o 5,6 pkt. i aż o 34,7 pkt. niższy 76 S t r o n a

77 od wartości maksymalnej osiągniętej przez województw podlaskie. Z kolei zmiana drugiego wskaźnika wyniosła 87%, podczas gdy średnia krajowa osiągnęła poziom 112,6%, a wartość maksymalna (wypracowana w województwie kujawsko-pomorskim) 156,5%. Tabela 22. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 2.5. województwo odsetek gospodarstw domowych wyposażonych w komputer odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu odsetek przedsiębiorstw posiadających dostęp do Internetu dolnośląskie b.d. 12 kujawsko-pomorskie b.d. 4 lubelskie b.d. 5 lubuskie b.d. 10 Łódzkie b.d. 15 małopolskie b.d. 3 mazowieckie b.d. 1 opolskie b.d. 8 podkarpackie b.d. 11 podlaskie b.d. 13 pomorskie b.d. 2 Śląskie b.d. 7 świętokrzyskie b.d. 16 warmińsko-mazurskie b.d. 14 wielkopolskie b.d. 6 zachodniopomorskie b.d. 9 b.d. oznacza brak danych W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Ostatni cel operacyjny (2.6. Ograniczenie zakresu i skutków wykluczenia społecznego osób i rodzin, ich integracja ze społeczeństwem oraz wyrównywanie szans rozwojowych dzieci i młodzieży) sformułowany na potrzeby realizacji drugiego celu kluczowego, opisano za pomocą czterech wskaźników, przy czym analiza jednego z nich (chodzi tu o przeciętny miesięczny dochód do dyspozycji na osobę) została pominięta z uwagi na to, że został on omówiony podczas analizy na poziomie celów kluczowych. Wyniki benchmarkingu zostały zestawione w tabeli S t r o n a

78 Tabela 23. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 2.6. województwo przeciętny miesięczny dochód do dyspozycji (na osobę) przeciętne miesięczne wydatki w gosp. domowym (na osobę) wskaźnik osób żyjących poniżej minimum egzystencji liczba osób korzystających z pomocy społecznej (na 10 tys. mieszkańców) dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie Śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Analizując zawartość tabeli 23 należy pamiętać o tym, że dwie zmienne, tj. wskaźnik osób żyjących poniżej minimum egzystencji oraz liczba osób korzystających z pomocy społecznej (na 10 tys. mieszkańców) to destymulanty zatem w ich przypadku wyniki należy interpretować odwrotnie. Przeciętne miesięczne wydatki na osobę powiększyły się na przestrzeni badanego okresu o 30,2% przy dokładnie takim samym średniokrajowym wzroście i maksymalnym odnotowanym w województwie mazowieckim 40,4%, co, na tle zmian zachodzących w pozostałych regionach Polski, uplasowało region na 4. pozycji (tej samej co w 2005 r.). Oceniając sytuację województwa lubuskiego na podstawie miejsca, które zajmowało ono w odniesieniu do każdego ze wskaźników wybranych do benchmarkingu w zakresie drugiego celu strategicznego stwierdzono, że o poprawie sytuacji można mówić w sześciu przypadkach. Jak zaznaczono podczas analizy na poziomie celów kluczowych, najintensywniejszy wzrost (o 7 pozycji) dotyczył przeciętnego miesięcznego dochodu do dyspozycji na osobę (awans z miejsca 12. na 5.). Pozostałe zmiany miały charakter jednopunktowy i dotyczyły: odsetka gospodarstw domowych wyposażonych w komputer (z miejsca 5. na 4.), odsetka dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola (z miejsca 6. na 5.), liczby uczniów gimnazjum uczących się języka francuskiego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (z miejsca 11. na 10.), liczby studentów studiów technicznych na 1000 mieszkańców (z miejsca 16. na 15.) oraz wskaźnika osób żyjących poniżej minimum egzystencji (z miejsca 15. na 14.) przy czym w ostatnim przypadku awans oznacza zmianę niekorzystną z uwagi na to, że regiony sortowano w porządku malejącym. W tym samym duchu (ale na plus) należy 78 S t r o n a

79 interpretować zmiany stopy bezrobocia rejestrowanego, w przypadku którego spadek z 3. na 6. pozycję wiązał się ze znaczną redukcją wskaźnika. Z całą pewnością do korzystnych zjawisk zaliczyć należy: utrzymanie przez województwo lubuskie wiodącej pozycji w zakresie liczby uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych uczących się języka niemieckiego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, utrzymanie 4. miejsca jeśli chodzi o przeciętne miesięczne wydatki w gospodarstwach domowych na osobę i 7. w zakresie współczynnika skolaryzacji brutto w zasadniczych szkołach zawodowych. Z kolei za niepokojące uznać należy, po pierwsze, utrzymanie przez region odległych pozycji jeśli chodzi o: liczbę zatrudnionych w B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo (14. lokata) i liczbę uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych uczących się języka angielskiego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (16. lokata). Po drugie, spadki spowodowane niekorzystnym kształtowaniem się wskaźników takich, jak: liczba studentów kierunków matematycznych na 1000 mieszkańców (zmiana o 7 pozycji, z miejsca 1. na 8.), liczba absolwentów kierunków matematycznych na 1000 mieszkańców (zmiana o 6 pozycji, z miejsca 2. na 8.), udział ludności w wieku lat z wykształceniem wyższym w ogólnej liczbie ludności (zmiana o 4 pozycje, z miejsca 12. na 16.), liczba studentów na 10 tys. mieszkańców (zmiana o 2 pozycje, z miejsca 14. na 16.), zatrudnieni w B+R pracownicy naukowo-badawczy na 1000 mieszkańców (zmiana o 1 pozycję, z miejsca 15. na 16.). W grupie niekorzystnie kształtujących się zmiennych wskazać należy również wysokie pozycje województwa lubuskiego jeśli chodzi o liczbę osób korzystających z pomocy społecznej na 10 tys. mieszkańców (miejsce 2. w 2005 r. i 3. w 2008 r.). Kolejny trzeci cel strategiczny Rozwój przedsiębiorczości oraz działania mające na celu podniesienie poziomu technologicznego przedsiębiorstw i ich innowacyjności dzięki współpracy z nauką podzielony został na 2 cele cząstkowe, które na potrzeby benchmarkingu opisano 5 zmiennymi. Zbiór wskaźników stanowiących podstawę analizy zestawiono w tabeli 24. Tabela 24. Wskaźniki pomiaru wykorzystane przy benchmarkingu w ramach celów operacyjnych trzeciego celu strategicznego cel operacyjny wskaźnik pomiaru zatrudnieni w B+R (na 1000 osób aktywnych zawodowo) nakłady na działalność B+R (na osobę) + + działalność badawczo-rozwojowa w sektorze przedsiębiorstw (na 10 tys. podmiotów zarejestrowanych w REGON) + + podmioty gospodarcze sektora prywatnego zarejestrowane w REGON (na 10 tys mieszkańców) + + odsetek terenów przemysłowych + + Źródło: opracowanie własne na podstawie Załącznika 4 Raportu metodologicznego, przygotowanego przez FRDL w ramach przedmiotu zamówienia. Zgodnie z założeniami metodologicznymi, benchmarkingowi w ramach celu 3.1. Usprawnienie mechanizmów transferu innowacji i technologii oraz wzrost efektywności współpracy sfery gospodarki i instytucji naukowych zdecydowano się poddać trzy wskaźniki, tj.: zatrudnieni w B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo, nakłady na działalność B+R na osobę oraz działalność badawczo-rozwojowa w sektorze przedsiębiorstw na 10 tys. podmiotów zarejestrowanych w REGON (tabela 25). Pomimo, że dwa pierwsze wskaźniki zostały omówione podczas analizy celów kluczowych, w kontekście analizy realizacji celu 3.1. postanowiono nieco uważniej przyjrzeć się nakładom na działalność B+R na osobę. 79 S t r o n a

80 Tabela 25. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 3.1. województwo zatrudnieni w B+R (na 1000 osób aktywnych zawodowo) nakłady na działalność B+R (na osobę) działalność badawczo-rozwojowa w sektorze przedsiębiorstw (na 10 tys. podmiotów zarejestrowanych w REGON) dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Uogólniając, obraz rysujący się na bazie informacji zawartych w tabeli 25. jest raczej niekorzystny dla regionu lubuskiego obszar ten został bowiem sklasyfikowany w końcówce zestawienia w przypadku każdej z wymienionych zmiennych. Za szczególnie niepokojące, w kontekście zmian zachodzących w pozostałych regionach, uznać należy zmiany, które zaszły w obrębie nakładów na działalność B+R na osobę. Na przestrzeni badanych lat wartość tej cechy zredukowała się o 20,0%, podczas gdy w skali kraju nastąpił jej wzrost o średnio 55,3%. Co więcej, województwo lubuskie było jedynym regionem, na obszarze którego miała miejsce tendencja spadkowa. Warta podkreślenia jest zmiana jaka zaistniała w przypadku województwa świętokrzyskiego region ten startując w 2005 r. z pułapu dużo niższego niż województwo lubuskie (15 zł) osiągnął w 2008 r. poziom 72,4 zł. Z kolei do zmian korzystnych zaliczyć należy poprawę pozycji regionu w odniesieniu do wskaźnika działalność badawczo-rozwojowa w sektorze przedsiębiorstw na 10 tys. podmiotów zarejestrowanych w REGON (awans z miejsca 13. na 11.). Również w odniesieniu do tej cechy, zmiany zachodzące w regionie (wzrost wartości o 7,9%) miały kierunek odwrotny do tego, co działo się przeciętnie w skali kraju (spadek wartości o 4,5%), co akurat należy traktować jako zjawisko pozytywne. Na potrzeby analizy ostatniego celu operacyjnego trzeciego celu kluczowego (3.2. Rozwój instytucjonalnego i kapitałowego otoczenia biznesu) wybrano dwa wskaźniki, tj.: podmioty gospodarcze sektora prywatnego zarejestrowane w REGON na 10 tys. mieszkańców oraz odsetek terenów przemysłowych. Z punktu widzenia pozycji województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju (tabela 26) sytuację należy ocenić jako stabilną. Z kolei jeśli chodzi o zmiany wartości poszczególnych zmiennych, to odnotowano je jedynie w zakresie liczby podmiotów gospodarczych sektora prywatnego zarejestrowanych w REGON 80 S t r o n a

81 na 10 tys. mieszkańców wyniosły one średnio w skali kraju 4,3%, natomiast w odniesieniu do regionu lubuskiego 1,19%. Podobnie, jak to miało miejsce w przypadku podmiotów gospodarczych ogółem na 10 tys. mieszkańców, jedynym regionem w którym nastąpiło zmniejszenie wartości wskaźnika było województwo łódzkie, a spadek wyniósł 1,64%. Tabela 26. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 3.2. województwo podmioty gospodarcze sektora prywatnego zarejestrowane w REGON (na 10 tys. odsetek terenów przemysłowych mieszkańców) dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). W sytuacji, gdy w kilku regionach pojawiała się taka sama wartość zmiennej w tabeli zamiast lokaty wpisywano zakres miejsc. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podsumowując wyniki benchmarkingu w obrębie trzeciego celu strategicznego, należy zwrócić uwagę na: utrzymanie przez województwo lubuskie wysokiej 6. pozycji w zakresie liczby podmiotów gospodarczych sektora prywatnego zarejestrowanych w REGON na 10 tys. mieszkańców, a także awans regionu (z miejsca 13. na 11.) jeśli chodzi o działalność badawczo-rozwojową w sektorze przedsiębiorstw na 10 tys. podmiotów zarejestrowanych w REGON. Z drugiej strony raz jeszcze należy podkreślić (bo była już o tym mowa) odległe pozycje regionu w zakresie liczby zatrudnionych w B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo oraz w zakresie nakładów na działalność B+R w przeliczeniu na mieszkańca. W ramach ostatniego celu strategicznego Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego wyodrębniono 3 cele cząstkowe, które na potrzeby analizy porównawczej scharakteryzowano za pomocą 12 wskaźników. Zbiór wskaźników stanowiących podstawę analizy zestawiono w tabeli S t r o n a

82 Tabela 27. Wskaźniki pomiaru wykorzystane przy benchmarkingu w ramach celów operacyjnych czwartego celu strategicznego cel operacyjny wskaźnik pomiaru powierzchnia lasów (na 1000 mieszkańców) powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona (na osobę) + + parki krajobrazowe (w % powierzchni) + + powierzchnia terenów zieleni ogólnodostępnej (na 1000 mieszkańców) + + korzystający z noclegów (na 1000 mieszkańców) udzielone noclegi (na 1000 mieszkańców) + + miejsca noclegowe (na 1000 mieszkańców) + + placówki gastronomiczne (na 10 tys. mieszkańców) + + widzowie w kinach stałych (na 1000 mieszkańców) widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych (na 1000 mieszkańców) + + zwiedzający muzea (na 1000 mieszkańców) + + czytelnicy bibliotek publicznych (na 1000 mieszkańców) + + Źródło: opracowanie własne na podstawie Załącznika 4 Raportu metodologicznego. W ramach pierwszego celu operacyjnego 4.1. Wykorzystanie walorów środowiska i dziedzictwa kulturowego dla rozwoju turystyki do benchmarkingu wybrano 4 wskaźniki, a wyniki porównań zestawiono w tabeli 28. Tabela 28. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 4.1. województwo powierzchnia lasów (na 1000 mieszkańców) powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona (na osobę) parki krajobrazowe (w % powierzchni) powierzchnia terenów zieleni ogólnodostępnej (na 1000 mieszkańców) dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Z danych zawartych w tabeli 28. wynika, że pozycja województwa lubuskiego, jeśli chodzi o ogólne kwestie związane z walorami środowiska naturalnego, była wysoka i stabilna. W obu analizowanych latach zajmowało ono 1. miejsce pod względem powierzchni lasów na 1000 mieszkańców oraz 3. jeśli chodzi 82 S t r o n a

83 o powierzchnię obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych w przeliczeniu na osobę. Delikatny regres (o 1 pozycję) odnotowano w przypadku powierzchni terenów zieleni ogólnodostępnej na 1000 mieszkańców, pomimo że wartość tego wskaźnika w 2008 r. była o 4,9% wyższa niż trzy lata wcześniej (w skali kraju zmiana wyniosła 7,1%). Najintensywniejszy przyrost zmiennej cechował województwo warmińskomazurskie, a zmiana wynosząca 60,2% spowodowała zmianę z 10. na 2. lokatę. Spośród wskaźników ocenianych w ramach celu 4.1. najgorzej, na tle pozostałych regionów kraju, kształtował się odsetek parków krajobrazowych. Pod tym względem region zajmował w obu analizowanych latach 12. miejsce, a wartość cechy na przestrzeni lat nie uległa zmianie. Kolejny cel operacyjny 4.2. Promocja walorów turystycznych i stworzenie systemu informacji turystycznej oceniano z punktu widzenia kształtowania się czterech cech, tj.: korzystający z noclegów na 1000 mieszkańców, udzielone noclegi na mieszkańców, miejsca noclegowe na mieszkańców i placówki gastronomiczne na 10 tys. mieszkańców. Pozycję województwa lubuskiego w odniesieniu do każdego wskaźnika przedstawiono w tabeli 29. Tabela 29. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 4.2. województwo korzystający z noclegów (na 1000 mieszkańców) udzielone noclegi (na 1000 mieszkańców) miejsca noclegowe (na 1000 mieszkańców) placówki gastronomiczne (na 10 tys. mieszkańców) dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Do pozytywnych zjawisk, które zaszły w obrębie wskaźników związanych z celem 4.2. zaliczyć należy awans regionu (o dwie pozycje) jeśli chodzi o miejsca noclegowe na 1000 mieszkańców i placówki gastronomiczne na 10 tys. mieszkańców, a także utrzymanie pozycji w przypadku dwóch pozostałych zmiennych. Ilościowo, wzrost wartości każdego wskaźnika odnotowany w województwie lubuskim był wyższy od średniej wyznaczonej dla kraju i wyniósł odpowiednio: - 29,8% (przy średniej krajowej równej 20,6%) dla zmiennej korzystający z noclegów na 1000 mieszkańców ; - 28,1% (przy średniej krajowej równej 24,1%) dla zmiennej udzielone noclegi na 1000 mieszkańców ; 83 S t r o n a

84 - 37,1% (przy średniej krajowej równej 3,5%) dla zmiennej miejsca noclegowe na 1000 mieszkańców ; - 38,2% (przy średniej krajowej równej 9,2%) dla zmiennej placówki gastronomiczne na 10 tys. mieszkańców. Na potrzeby analizy ostatniego celu operacyjnego czwartego celu kluczowego (4.3. Podejmowanie przedsięwzięć kulturalnych tworzących atrakcyjny wizerunek województwa) wybrano cztery wskaźniki, wśród których znalazły się: liczba widzów w kinach stałych na 1000 mieszkańców, liczba widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych na 1000 mieszkańców, liczba osób zwiedzających muzea na 1000 mieszkańców oraz czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 mieszkańców. Pozycję województwa lubuskiego na tle pozostałych polskich regionów w odniesieniu do ww. zmiennych zawarto w tabeli 30. Tabela 30. Pozycja województwa lubuskiego na tle układu regionalnego kraju cel operacyjny 4.3. województwo widzowie w kinach stałych (na 1000 mieszkańców) widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych (na 1000 mieszkańców) zwiedzający muzea (na 1000 mieszkańców) czytelnicy bibliotek publicznych (na 1000 mieszkańców) dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie W tabeli podano lokatę województwa ze względu na wartość zmiennej (największa wartość została oznaczona jako 1, natomiast najmniejsza jako 16). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Ilościowa analiza wskaźników zestawionych w tabeli 30 wykazała, że największa zmiana in plus dokonała się w odniesieniu do liczby widzów w kinach stałych na mieszkańców. Wzrost wartości wskaźnika o 180,5% (przy średnim krajowym wynoszącym 60,2%) był najwyższy w skali wszystkich regionów i przyczynił się do awansu regionu o 5 pozycji. Drugą zmianą istotnie wyróżniającą się na tle kraju był przyrost liczby widzów w teatrach i instytucjach muzycznych na 1000 mieszkańców on również był najwyższy w skali kraju i przekroczył średnią o 71,7 pkt., dzięki czemu region awansował z 13. miejsca w 2005 r. na 2. w 2008 r. Wartości dwóch pozostałych zmiennych uległy nieznacznej redukcji, tj. liczba osób zwiedzających muzea na 1000 mieszkańców zmniejszyła się o 5,3% (przy przeciętnym wzroście w skali kraju wynoszącym 13,5%), natomiast liczba czytelników bibliotek publicznych na 1000 mieszkańców spadła o 10,9% (przy średniej krajowej równej 11,3%). W wyniku zaistniałych przeobrażeń oraz zjawisk zachodzących w pozostałych regionach pozycja 84 S t r o n a

85 województwa lubuskiego w odniesieniu do pierwszego wskaźnika zmieniła się o jedno miejsce (spadek z 15. na 16.), a w przypadku drugiej cechy pozostała bez zmian. Konkludując zmiany, które zaszły w pozycjonowaniu województwa lubuskiego w zakresie wskaźników czwartego celu strategicznego, na pierwszym miejscu należy wyróżnić awans regionu jeśli chodzi o widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (zmiana o 11 pozycji, z miejsca 13. na 2.). Uwagę zwracają również wysokie pozycje regionu w zakresie wskaźników związanych z walorami środowiska naturalnego, tj.: powierzchnia lasów na 1000 mieszkańców (1. miejsce), powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona na 1 mieszkańca (3. miejsce), powierzchnia terenów zieleni ogólnodostępnej na 1000 mieszkańców (4. miejsce w 2005 r. i 5. w 2008 r.) oraz związane z turystyką, tj.: korzystający z noclegów na 1000 mieszkańców (5. miejsce), udzielone noclegi na 1000 mieszkańców (6. miejsce), placówki gastronomiczne na 10 tys. mieszkańców (5. miejsce w 2005 r. i 3. w 2008 r.), miejsca noclegowe na 1000 mieszkańców (6. miejsce w 2005 r. i 4 w 2008 r.) 4.3. Obszary strategicznej interwencji. Rada Ministrów 13 lipca 2010 r. przyjęła Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie, która jest dokumentem określającym cele i strategie działania podmiotów publicznych w odniesieniu do polskiej przestrzeni dla osiągnięcia strategicznych celów rozwoju kraju. KSRR ustala trzy cele szczegółowe do 2020 roku: 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów; 2. Budowa spójności terytorialnej i przeciwdziałanie procesom marginalizacji na obszarach problemowych; 3.Usprawnianie procesów planowania i realizacji polityk publicznych mających wpływ terytorialny. Cel pierwszy dotyczy wspomagania wzrostu konkurencyjności regionów i przewiduje jak najlepsze wykorzystanie wewnętrznych potencjałów terytoriów w celu osiągnięcia wzrostu gospodarczego. W porównaniu do pierwszej wersji projektu KSRR, ostateczne rozwiązania projektu KSRR są korzystne dla województwa lubuskiego, bowiem zrezygnowano z podziału na 3 typy ośrodków miejskich, tj. Warszawę, 9 metropolii i pozostałe miasta wojewódzkie. Ostateczny dokument, dzięki aktywności m.in. Zarządu Województwa Lubuskiego, nie dzieli miast wojewódzkich na lepsze i gorsze, wskazując na Warszawę jako stolicę państwa oraz pozostałe miasta wojewódzkie, w tym dwa główne ośrodki miejskie w regionie lubuskim, tj. Gorzów Wielkopolski i Zielona Górę. Zgodnie z KSRR wsparcie w ramach pierwszego celu ma obejmować nie tylko same miasta wojewódzkie, ale także ich bezpośrednie otoczenie, czyli tzw. obszar funkcjonalny. Rząd zakłada, że wzrost konkurencyjności regionów wymaga tworzenia wysokiej jakości powiązań transportowych. Powinna nastąpić radykalna poprawa połączeń transportowych stolic województw zachodnich, w tym Gorzowa Wielkopolskiego i Zielonej Góry, z Warszawą i resztą kraju. W pierwszych latach nacisk będzie położony na transport drogowy, a do 2020 roku wszystkie ośrodki wojewódzkie powinny być połączone drogami ekspresowymi lub autostradami. Zakłada się wspieranie tworzenia innowacji we wszystkich regionach, zgodnie ze specyfiką regionalną województw. Dotyczy to także szkolnictwa wyższego zarówno w zakresie dydaktyki, jak i badań. W ramach obszaru tematycznego KSRR Wspieranie rozwoju i znaczenia miast subregionalnych określono także założenia polityki miejskiej, która wspierać będzie rozwój miast o znaczeniu subregionalnym oraz politykę rozwoju obszarów wiejskich, zakładając interwencję dostosowaną do problemów danego obszaru. Z powodu indywidualnej sytuacji i roli każdego z miast subregionalnych, władze regionalne w partnerstwie z władzami miast, partnerami gospodarczymi i społecznymi określą skoordynowane kierunki 85 S t r o n a

86 interwencji publicznej, której nadrzędnym celem będzie wzmacnianie roli, rozwijanie funkcji i zasięgu pozytywnego oddziaływania miast subregionalnych 17. W drugim celu, Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałaniu marginalizacji obszarów problemowych, rząd dostrzega problemy m.in. województwa lubuskiego, stwierdzając, że występują tutaj problemy podobne do tych, jakie mają województwa Polski Wschodniej. W celu drugim przewidziano także działania o charakterze wyrównawczym na rzecz zwiększenia dostępu do usług publicznych, szczególnie na obszarach powiatów. Na podstawie diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej w powiatach, gdzie uwzględniono dostęp do usług szkolnictwa, wychowania przedszkolnego, medycznych, wskazano w województwie lubuskim 2 powiaty problemowe, tj. krośnieński z Krosnem Odrzańskim jako stolicą powiatu) i słubicki (z Słubicami jako stolicą powiatu). Ostateczny zasięg obszarów problemowych, zgodnie z przyjętą przez rząd wersją KSRR 2020, zostanie określony w każdym województwie przez samorząd województwa, według kryteriów uzgodnionych w regionie. W ramach przezwyciężania niedogodności związanych z położeniem obszarów transgranicznych, rząd przewiduje także, w ramach drugiego celu, działania na rzecz rozwoju i promowania wspólnego wykorzystania infrastruktury lokalnej, ochrony wspólnego dziedzictwa naturalnego i kulturowego, zapobiegania zagrożeniom naturalnym, jak również konieczność wzmacniania ośrodków miejskich przedzielonych granicą, wymieniając m.in. Słubice i Frankfurt. Przy wyznaczaniu obszarów problemowych i obszarów interwencji strategicznej w województwie lubuskim wzięto pod uwagę raport Identyfikacja i delimitacja obszarów problemowych i strategicznej interwencji w Polsce 18. W opracowaniu tym wyznaczono obszary strategicznej interwencji i obszary problemowe. Analiza skupień przeprowadzona w raporcie przyporządkowała województwo lubuskie do grupy peryferyjnych regionów Polski północnej i północno-zachodniej. Pod względem struktury społeczno-gospodarczej, podregiony te wyróżniają na tle pozostałych klas obszarów peryferyjnych dwie podstawowe cechy przeciętnie bardzo niski poziom urbanizacji połączony ze specyficzną sytuacją agrarną. W tabeli 31. przedstawiono bariery i potencjał podregionów zakwalifikowanych do grupy peryferyjnych regionów Polski północnej i północno-zachodniej. 17 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego, Warszawa Identyfikacja i delimitacja obszarów problemowych i strategicznej interwencji w Polsce. Wnioski z analiz, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa S t r o n a

87 Tabela 31. Bariery i potencjały grupy peryferyjnych regionów Polski północnej i północno-zachodniej potencjały 19 - struktura rolnictwa; - walory środowiska naturalnego; -* produktywność gospodarki; - *sytuacja demograficzna. bariery - przyciąganie kapitału 20 ; - innowacyjność sektora nauki; - innowacyjność przedsiębiorstw; - ubóstwo ekonomiczne; - kwalifikacje siły roboczej; - jakość kształcenia; - dostępność komunikacyjna; - dostępność infrastruktury cyfrowej zróżnicowanie wewnętrzne: - poziom rozwoju gospodarczego 21 ; - sytuacja na rynku pracy; - *zagospodarowanie turystyczne 22 ; - zasoby mieszkaniowe 23. Źródło: Identyfikacja i delimitacja obszarów problemowych i strategicznej interwencji w Polsce, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2009, s. 91. W raporcie opracowanym na potrzeby MRR przedstawiono rekomendacje dla polityki regionalnej dla tego obszaru. Do najważniejszych zaliczono: - podnoszenie potencjału kapitału ludzkiego poprzez zwiększanie jakości kształcenia; - inwestycje w obszarze infrastruktury społecznej, szczególnie edukacyjnej; - polepszanie połączeń komunikacyjnych z najbliższymi biegunami wzrostu ; - zwiększenie dostępności infrastruktury cyfrowej, szczególnie dla odbiorców indywidualnych; - wspieranie rozwoju sektora turystycznego na terenach posiadających wystarczający potencjał w tym zakresie. W omawianym raporcie, w województwie lubuskim zidentyfikowano 2 takie obszary: Zielona Góra oraz Gorzów Wielkopolski, które określono jako istotne regionalne ośrodki wzrostu wymagające wsparcia. Zidentyfikowano także na poziomie NTS 4 obszary problemowe (OP), na których koncentrują się wyzwania rozwojowe. Punktem wyjścia dla ich identyfikacji były podregiony określone jako dyfuzyjne oraz te, które zgodnie z zapisami raportu Polska 2030 uznano jako obszary problemowe. Obszary te charakteryzują się: - niską jakością edukacji; - niską dostępnością komunikacyjną; - niskim poziomem informatyzacji. W województwie lubuskim zidentyfikowano 2 typy OP: komunikacyjny/ informatyzacji (powiat słubicki) oraz informatyzacji (powiat świebodziński). 19 Potencjały oznaczone gwiazdką (*) mają charakter względny, co oznacza, że dany podregion pozytywnie odróżnia się od pozostałych grup peryferyjnych, choć w porównaniu z grupami 1 4 wartości wskaźników mogą kształtować się na poziomach niskich w ujęciu bezwzględnym. 20 Relatywnie skuteczne w przyciąganiu kapitału są jedynie podregiony szczeciński, gorzowski oraz zielonogórski. 21 Wysoki na tle grup 5-8 poziom rozwoju gospodarczego charakteryzuje podregiony szczeciński oraz zielonogórski, jedne z najniższych w skali kraju wskaźniki dotyczą natomiast podregionów włocławskiego oraz ełckiego. 22 Względnie dobre zagospodarowanie turystyczne szczególnie w podregionach nadmorskich oraz na terenie województwa warmińskomazurskiego. 23 Bardzo niekorzystna sytuacja (także w skali ogólnokrajowej) występuje w podregionie włocławskim, stosunkowo dobre zasoby mieszkaniowe zaobserwować można w podregionach koszalińskim oraz gorzowskim. 87 S t r o n a

88 W trakcie badań dotyczących oddziaływania SRWL na rozwój regionu dokonano próby wyznaczenia dla województwa lubuskiego (na poziomie NTS 4) obszarów problemowych i strategicznej interwencji, bazując na rozwiązaniach przyjętych w przywołanym raporcie. Jednak zakres analizy, w porównaniu z wytycznymi zawartymi we wzorcowym dokumencie, został nieco zmodyfikowany spowodowane to było przede wszystkim dostępnością danych statystycznych, jak również chęcią uproszczenia procedury obliczeniowej (bez uszczerbku dla wyniku końcowego). Na potrzeby analizy zróżnicowań wewnątrzregionalnych badanego województwa wykorzystano dwie procedury badawcze, tj. hierarchizację i klasyfikację, które uznano za najbardziej optymalne przy tego typu analizach. Pierwsza z nich umożliwiła określenie pozycji poszczególnych powiatów względem siebie w każdym z wyodrębnionych obszarów tematycznych, o których mowa poniżej. Druga natomiast wskazała obszary homogeniczne z punktu widzenia poziomu i struktury opisujących je zmiennych. Zmierzając do liniowego uporządkowania powiatów województwa lubuskiego wykorzystano syntetyczny miernik rozwoju, którego konstrukcja bazowała na taksonomicznej metodzie wyboru wzorca rozwoju gospodarczego WGR autorstwa Z. Hellwiga 24. Zastosowane w tym przypadku postępowanie badawcze wymagało przeprowadzenia następującej sekwencji kroków: - ustalenie elementów macierzy obserwacji (dane wyjściowe); - dokonana za pomocą poniższej formuły, standaryzacja zmiennych: z x s ik xik xk sk w 1 k x ik w i 1 k 1 w w i 1, gdzie: x ik x k 2 k = 1, 2,..., n, xik - wartość k-tej zmiennej w i-tej jednostce xk - wartość k-tej zmiennej określenie współrzędnych punktu P0 Wzorca Rozwoju Gospodarczego (WRG); 2. wyznaczenie odległości każdego powiatu od wzorca, korzystając ze wzoru Euklidesa: c i 0 1 j n j 1 z ij z 0 j 2 zij współrzędne obiektu (punkt) z0j współrzędne wzorca j liczba zmiennych i liczba obiektów obliczenie syntetycznego wskaźnika poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego Di za pomocą wzoru: 24 Hellwig Z Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze względu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturę wykwalifikowanych kadr. Przegląd Statystyczny, z S t r o n a

89 Di c c 0 c c c i S 0 0 0, gdzie:, przy czym: średnia wartość wyznaczonych odległości ci0 S0 odchylenie standardowe odległości ci0 Wartości dystansów ci0 oznaczają zapóźnienie danego powiatu w rozwoju społeczno-gospodarczym w stosunku do przyjętego poziomu wzorca. Miarę tę można traktować jako miarę zacofania, do odrobienia przez dany powiat w celu osiągnięcia najlepszej wartości dla każdej z 30 cech biorących udział w badaniu. Syntetyczne ujęcie wskaźnika Di daje natomiast możliwość traktowania go jako miary poziomu rozwoju gospodarczego w badanych powiatach. 25 Analizując tempo rozwoju społeczno-gospodarczego na podstawie syntetycznych miar, należy jednak pamiętać, że wyrażają one jedynie wzajemne relacje rozpatrywanych powiatów w czasie. Tempo ich wzrostu nie wyraża zaś bezpośredniego tempa rzeczywistego rozwoju danego obszaru, lecz tylko tempo zmian jego położenia względem innych. Miara Di dla poszczególnych jednostek przyjmuje wartości z przedziału (0,1) powiat jest tym bardziej rozwinięty im obliczony dla niego Di jest bliższy 1 jednak w przypadku bardzo szybko rozwijających się obiektów wartości miary mogą wykraczać poza wskazany przedział. 26 Głównym celem tego etapu analizy była identyfikacja obszarów geograficznych podobnych do siebie pod kątem wartości i struktury opisujących je wskaźników. Zmierzając do jego osiągnięcia posłużono się metodą k-średnich, której podstawowa idea sprowadza się do iteracyjnej procedury podziału zbioru obiektów na k grup (stąd nazwa), w ten sposób, aby zminimalizować wielkość wewnątrzgrupowej wariancji. W literaturze zaproponowano wiele odmian metody k-średnich, każda z nich wymaga jednak określenia na wstępie postępowania liczby podzbiorów, na które zostaną podzielone obiekty w przypadku niniejszej analizy zbiór 14 powiatów podzielono na 4 podgrupy. Przyjęta liczba skupień umożliwiła sklasyfikowanie wszystkich powiatów ziemskich w trzy zbiory, tj. najbardziej, średnio i najsłabiej rozwinięte (mając na uwadze zbiór zmiennych stanowiących podstawę analizy) oraz połączenie w odrębnej grupie dwóch, występujących w regionie, powiatów grodzkich. Przyjętą przez Wykonawcę metodę można ująć w postaci następujących kroków badawczych 27 : - ustalenie maksymalnej liczby iteracji i liczby k stanowiącej liczbę podzbiorów; - dokonanie losowego wyboru k obiektów z analizowanego zbioru i uznanie ich za środki analizowanych podzbiorów; - przydzielenie pozostałych obiektów do grupy, dla której odległość Euklidesa między danym obiektem a środkiem ciężkości jest najmniejsza; - wyznaczenie dla każdej z tak utworzonych podgrup nowego środka ciężkości, a następnie sprawdzenie czy każdy z obiektów jest bliższy środka własnej grupy, czy odrębnej w drugim przypadku obiekt przesuwany jest do grupy, do której środka ma najbliżej; 25 I. Kulas-Klimaszewska, E. Wędrowska, Dynamika rozwoju gospodarczego gmin województwa warmińsko-mazurskiego, (w:) Przedsiębiorczość i innowacyjność jako czynniki rozwoju regionalnego i lokalnego, red. W. Kosiedowski, LEGA Oficyna Wydawnicza Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, Włocławek 2002, s T. Grabiński, S. Wydymus, A. Zeliaś, Metody taksonomii numerycznej w modelowaniu zjawisk społeczno-gospodarczych, PWN, Warszawa 1989, s. 202, Wędrowska E, 2002, Miara ilości informacji jako instrument zarządzania zasobami danych, Katedra Statystyki i Informatyki Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn (praca doktorska). 89 S t r o n a

90 - wyznaczenie, po przesunięciu obiektów, nowego środka ciężkości w grupach, po czym ma miejsce powtórzenie procedury opisanej w kroku czwartym, aż osiągnięta zostanie dopuszczalna liczba iteracji lub optymalny podział zbioru obiektów. W każdej z wersji metody k-średnich liczba podzbiorów zostaje nie zmieniona, zmienia się tylko ich skład w wyniku kolejnych iteracji. Wybór metody grupowania powiatów podyktowany był dużym stopniem jej rozpowszechnienia w badaniach empirycznych oraz dostępnością oprogramowania umożliwiającego sprawne dokonanie klasyfikacji 28. Główne źródło informacji stanowił Bank Danych Lokalnych, którego zawartość zdeterminowała ramy tematyczne badania. Dobierając wskaźniki dążono do tego, by w jak największym stopniu były one spójne z tymi, które stanowiły podstawę analiz opisanych w raporcie Identyfikacja i delimitacja obszarów problemowych i strategicznej interwencji w Polsce, natomiast wszędzie tam, gdzie nie było to możliwe (z uwagi na brak danych), starano się zaproponować zmienną o zbliżonym potencjale informacyjnym. Dodatkowo, z uwagi na ograniczoną liczbę wskaźników, w trakcie prac analitycznych zbiór zmiennych wzbogacono wskaźnikami wymienionymi w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego : regiony, miasta, obszary wiejskie. Przyjęto je w celu wyznaczenia obszarów koncentracji działań na rzecz wyrównywania dostępu do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe. Mając na uwadze wytyczne dokumentów wzorcowych oraz bazując na dostępnym materiale empirycznym, zidentyfikowano pięć osi tematycznych (tj.: struktura gospodarki, środowisko naturalne, problemy społeczne, kapitał ludzki oraz dostępność komunikacyjna oraz do usług publicznych), a następnie każdej z nich przyporządkowano listę wskaźników 29 stanowiących operacjonalizację danego zagadnienia tematycznego. I tak, w przypadku: - struktury gospodarki, były to: nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach na mieszkańca (2008 r.), podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców, spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. mieszkańców, produkcja sprzedana przemysłu w przeliczeniu na 1 mieszkańca, stopa bezrobocia rejestrowanego, udzielone noclegi na 1000 mieszkańców, użytki rolne w % powierzchni ogółem, tereny przemysłowe w % powierzchni ogółem; - środowiska naturalnego, były to: ludność korzystająca z sieci wodociągowej w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców, ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej na 10 tys. mieszkańców (2008 r.), ludność korzystająca z sieci gazowej na 10 tys. mieszkańców (2008 r.), ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków na 10 tys. mieszkańców; - problemów społecznych, były to: przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób), saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały na 1000 ludności, liczba podmiotów III sektora (fundacji, stowarzyszeń, organizacji społecznych) zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców, dzieci w przedszkolach na 1000 dzieci w wieku 3-5 lat, przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na osobę, zakłady opieki zdrowotnej ogółem na 10 tys. mieszkańców, lekarze według podstawowego miejsca racy na 10 tys. mieszkańców, ludność na jedną placówkę biblioteczną; - kapitału ludzkiego, były to: przyrost naturalny na 1000 ludności, współczynnik skolaryzacji (dla szkół podstawowych i gimnazjów), wskaźnik obciążenia demograficznego, średnia powiatowa wyniki uzyskane przez uczniów z egzaminu gimnazjalnego (2008 r.); 28 Grupowanie metodą k-średnich wykonano za pomocą pakietu statystycznego STATISTICA. 29 Jeśli nie zaznaczono inaczej wszystkie zmienne dotyczą 2009 r. 90 S t r o n a

91 - dostępności, były to: drogi publiczne powiatowe o twardej nawierzchni na km 2 30, liczba uczniów szkół podstawowych przypadająca na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu, liczba uczniów gimnazjów przypadająca na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu 31, liczba samochodów osobowych na 1000 mieszkańców. Z grupy ww. zmiennych wyodrębniono te o charakterze destymulant 32, które następnie (zgodnie z wymogami procedury metodycznej) poddano odpowiednim przekształceniom ilościowym. W grupie negatywnych wskaźników znalazły się: - stopa bezrobocia rejestrowanego; - użytki rolne w % powierzchni ogółem; - wskaźnik obciążenia demograficznego (ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym); - liczba uczniów szkół podstawowych przypadająca na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu 33 ; - liczba uczniów gimnazjów przypadająca na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu 34. Kolejny krok obejmował wyznaczenie syntetycznych miar Di dla każdego obszaru tematycznego i przydzielenie, na podstawie tej wartości, odpowiedniej lokaty każdej analizowanej jednostce NTS 4 województwa lubuskiego. Wyniki przeprowadzonej procedury badawczej zestawiono w tabeli Próbując zrelatywizować cechę drogi publiczne powiatowe o twardej nawierzchni oraz mając na uwadze, że na poziomie powiatów nie ma wskaźnika, który obejmowałby drogi wojewódzkie i krajowe, postanowiono dokonać zabiegu przeliczenia na km Zaproponowane wskaźniki, tj. liczba uczniów szkół podstawowych przypadająca na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu oraz liczba uczniów gimnazjów przypadająca na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu zostały wzięte pod uwagę, ze względu na to że na poziomie powiatów nie ma danych statystycznych informujących o liczbie gospodarstw domowych z dostępem do Internetu. 32 Przyjęto, że destymulantami są wskaźniki, których wysokie wartości liczbowe są niekorzystne z punktu widzenia przedmiotu badania. 33 Zmienną tę potraktowano jako destymulantę ze względu na to, że im wyższa liczba uczniów przypada na jeden komputer z dostępem do Internetu, tym krótszy czas korzystania i dłuższa kolejka oczekujących jest to również sygnał niedostatecznego zaopatrzenia szkół w sprzęt komputerowy. Jako stymulantę (czyli zmienną, której wysokie wartości liczbowe są korzystne z punktu widzenia przedmiotu badania) należałoby traktować np. liczbę komputerów z dostępem do Internetu przypadającą na 100 uczniów szkół podstawowych. 34 Uwaga jak wyżej. 91 S t r o n a

92 Tabela 32. Hierarchizacja liniowa powiatów województwa lubuskiego l.p. powiat struktura gospodarki środowisko naturalne problemy społeczne kapitał ludzki dostępność 1 gorzowski międzyrzecki słubicki strzelecko-drezdenecki sulęciński Gorzów Wielkopolski krośnieński nowosolski świebodziński wschowski zielonogórski żagański żarski Zielona Góra Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL. W grupie struktura gospodarki na pierwszym miejscu w hierarchizacji znalazła się Zielona Góra, zaraz za nim Gorzów Wielkopolski. Najsłabiej wypadł powiat nowosolski zajmując miejsce 14 oraz powiat żagański (miejsce 13.). Do przeprowadzenia hierarchizacji liniowej powiatów wykorzystano 8 wskaźników. Pierwszym z nich jest wskaźnik nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach na mieszkańca. W roku 2008 w przypadku tego wskaźnika najsłabiej wypadł powiat żagański, gdzie wartość wskaźnika wyniosła 916 oraz powiat strzeleckodrezdenecki (1040). Najwyższy wskaźnik odnotowano w Zielonej Górze (4340), zaraz po niej znalazł się powiat wschowski (4200). Wśród powiatów województwa lubuskiego najwyższy wskaźnik podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności w 2009 roku zanotowano w Gorzowie Wielkopolskim (1409), na drugim miejscu znalazła się Zielona Góra ze wskaźnikiem Najsłabiej wypadł powiat sulęciński (742) oraz nowosolski (752). Powiatem, który osiągnął najwyższą pozycję w przypadku wskaźnika spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. ludności był powiat słubicki (56). Na drugim miejscu, z dwudziestopunktową różnicą, znalazł się powiat żarski. Najsłabiej wypadł powiat wschowski (9) oraz nowosolski i żagański (14). W przypadku wskaźnika produkcja sprzedana przemysłu w przeliczeniu na 1 mieszkańca w zł najwyższą pozycję zajął powiat gorzowski, gdzie wartość wskaźnika wyniosła , na kolejnym miejscu znalazł się powiat żarski (29 390). Najsłabszą pozycję zajął kolejno powiat krośnieński (5 560) oraz powiat słubicki (7294). Kolejnym wskaźnikiem wybranym w tej grupie była stopa bezrobocia. Najniższą stopę bezrobocia odnotowano w mieście na prawach powiatu Zielona Góra (7,5%). Zaraz za nią znalazł się Gorzów Wielkopolski, gdzie stopa bezrobocia wyniosła (7,6%), natomiast najwyższą stopę bezrobocia osiągnął powiat krośnieński (29,0%). W 2009 roku najwięcej noclegów na 1000 ludności udzielono w powiecie świebodzińskim (3 908,82) oraz powiecie sulęcińskim (3 396,92). Powiat nowosolski znalazł się na najniższym miejscu w województwie, osiągając wskaźnik 407, S t r o n a

93 Wskaźnik użytki rolne w % powierzchni ogółem w 2009 roku w najwyższym stopniu osiągnięty został w mieście na prawach powiatu Gorzów Wielkopolski (54,4) oraz powiecie wschowskim (53,2). Natomiast najniższy zarejestrowano w mieście na prawach powiatu Zielona Góra (zaledwie 9,8). Ostatnim analizowanym w tej grupie wskaźnikiem był wskaźnik tereny przemysłowe w % powierzchni ogólnej. Najwyższy wskaźnik odnotowano w Gorzowie Wielkopolskim (4,94) oraz Zielonej Górze (4,06). Na ostatnim miejscu znalazł się powiat sulęciński (0,06) oraz powiat świebodziński (0,10). Warto zauważyć, iż w żadnym z pozostałych powiatów wartość wskaźnika nie przekroczyła 1. Nieco inaczej wyniki ułożyły się w przypadku środowiska naturalnego. Tu powiatem, który znalazł się na pierwszym miejscu jest miasto Gorzów Wielkopolski, natomiast Zielona Góra znalazła się zaraz za nim. Najsłabiej w grupie wypadł powiat gorzowski zajmując miejsce 14. i powiat strzelecko-drezdenecki (miejsce 13.). Do przeprowadzenia hierarchizacji liniowej powiatów wykorzystano 4 wskaźniki. Pierwszym z nich jest wskaźnik ludność korzystająca z sieci wodociągowej na 10 tys. mieszkańców. W roku 2009 w przypadku tego wskaźnika najsłabiej wypadł powiat strzelecko-drezdenecki, gdzie wartość wskaźnika wyniosła oraz powiat krośnieński (8 225). Najwyższy wskaźnik odnotowano w Gorzowie Wielkopolskim (9 802), zaraz po nim znalazła się Zielona Góra (9 648). Powiatem, który w 2008 roku osiągnął najniższą pozycję w przypadku wskaźnika ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej na 10 tys. mieszkańców w był powiat gorzowski (4 223) oraz powiat zielonogórski (4 396). Najlepiej w przypadku tego wskaźnika wypadł Gorzów Wielkopolski (9 378). Na drugim miejscu znalazła się Zielona Góra (9 058). W przypadku wskaźnika ludność korzystająca z sieci gazowej na 10 tys. mieszkańców w 2008 roku najwyższą pozycję zajęła Zielona Góra, gdzie wartość wskaźnika wyniosła 9 346, na kolejnym miejscu znalazł się Gorzów Wielkopolski (8 740). Najsłabszą pozycję zajął kolejno powiat sulęciński (438) oraz powiat międzyrzecki (802). Ostatnim analizowanym w tej grupie wskaźnikiem był wskaźnik ludność korzystająca z oczyszczalni na 10 tys. mieszkańców. Najwyższy wskaźnik odnotowano w Zielonej Górze (10 000) oraz Gorzowie Wielkopolskim (9 892,01). Na ostatnim miejscu znalazł się powiat żarski (4 380,83) oraz powiat gorzowski (4 765,36). W obszarze problemy społeczne najlepiej wypadła Zielona Góra (1) oraz Gorzów Wielkopolski (2). Wśród powiatów ziemskich najlepiej wypadł powiat słubicki (3). Najsłabszymi powiatami są strzeleckodrezdenecki (13) oraz żagański (14). Do przeprowadzenia hierarchizacji liniowej powiatów wykorzystano 8 wskaźników. Pierwszym z nich jest wskaźnik przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto (bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób). W roku 2009 w przypadku tego wskaźnika najsłabiej wypadł powiat żagański (2 426,68) oraz sulęciński (2 317,43). Najwyższy wskaźnik odnotowano w powiecie gorzowskim (2 919,63) oraz powiecie żarskim (2 928,90). Najlepiej wypadł powiat grodzki Zielona Góra (3 060,42). Drugim wybranym wskaźnikiem było saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały na 1000 ludności. Najmniejszą wartość wskaźnika odnotowano w powiecie strzelecko-drezdenecki (-3,35). Najwyższy wskaźnik odnotowano w powiatach ziemskich otaczających 2 ośrodki wojewódzkie: gorzowskim (5,71) oraz zielonogórskim (5,83). Powiatami, gdzie w roku 2009 działało najmniej podmiotów III sektora (fundacji, stowarzyszeń, organizacji społecznych) zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców, były: żagański (20) oraz nowosolski (19,6). Najwięcej podmiotów III sektora było zarejestrowanych w Zielonej Górze (41,8). W przypadku wskaźnika dzieci w przedszkolach na 1000 dzieci w wieku 3-5 lat najsłabiej wypadł powiat gorzowski (385) oraz żagański (375). Najlepiej sytuacja wyglądała w Gorzowie Wielkopolskim (766) oraz Zielonej Górze (854). 93 S t r o n a

94 Kolejnym analizowanym wskaźnikiem był wskaźnik przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na osobę. W roku 2009 w przypadku tego wskaźnika najsłabiej wypadł powiat nowosolski, gdzie wartość wskaźnika wyniosła 22,6 oraz powiat strzelecko-drezdenecki (22,7). Najwyższy wskaźnik odnotowano w powiecie zielonogórskim (26,1), zaraz po nim znalazł się powiat gorzowski (25,2). Powiatem, który w 2009 roku osiągnął najniższą pozycję w przypadku wskaźnika zakłady opieki zdrowotnej na 10 tys. mieszkańców był powiat międzyrzecki (3,43) oraz powiat słubicki z różnicą zaledwie 0,02. Najlepiej w przypadku tego wskaźnika wypadła Zielona Góra, osiągając wartość 6,72. Na drugim miejscu znalazł się powiat nowosolski (5,75). W przypadku wskaźnika lekarze wg podstawowego miejsca pracy na 10 tys. mieszkańców w 2009 roku najwyższą pozycję zajęła Zielona Góra, gdzie wartość wskaźnika wyniosła 35,83, na kolejnym miejscu znalazł się Gorzów Wielkopolski (27,83). Najniżej w zestawieniu znalazły się powiaty: gorzowski (7,56) oraz wschowski (7,68). Ostatnim analizowanym w grupie problemy społeczne wskaźnikiem był wskaźnik ludność na jedną placówkę biblioteczną. Najwyższy wskaźnik odnotowano w Zielonej Górze (6 912) oraz powiecie wschowskim (3 906). Najsłabiej wypadł powiat międzyrzecki (1 713), przed nim znalazł się powiat słubicki (1 857). W dziale kapitał ludzki najlepiej wypadł Gorzów Wielkopolski (1) oraz powiat międzyrzecki (2). Najsłabszymi powiatami są krośnieński (13) oraz gorzowski (14). Do przeprowadzenia hierarchizacji liniowej powiatów wykorzystano 4 wskaźniki. Pierwszym z nich jest wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 ludności. Najmniejszy przyrost naturalny wystąpił w powiecie krośnieńskim (0,46) oraz wschowskim (0,89). Największy przyrost miał miejsce w powiecie gorzowskim (2,96) oraz zielonogórskim (3,63). Powiatami, w których odnotowano największy poziom współczynnika skolaryzacji w szkołach podstawowych w roku 2009 są Gorzów Wielkopolski (101,35) oraz Zielona Góra (104,1). Najmniejszą wartość wskaźnika odnotowano w powiecie żagańskim (95,84) oraz zielonogórskim (94,56). Współczynnik skolaryzacji w gimnazjach w roku 2009 w Zielonej Górze (119,11) był najwyższą wartością wśród powiatów w regionie. Najniższy wskaźnik był w powiecie gorzowskim (84,99) oraz zielonogórskim (85,1). Kolejnym wskaźnikiem, który poddano analizie był wskaźnik obciążenia demograficznego (ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym) w roku W powiatach zielonogórskim (19,5) oraz gorzowskim (19,7) wskaźnik obciążenia demograficznego jest najkorzystniejszy. Najgorsza sytuacja ma miejsce w Gorzowie Wielkopolskim (24,0) oraz Zielonej Górze (26,5). Powiatami o największym poziomie feminizacji w grupie wiekowej lat są: Zielona Góra (51,76) oraz Gorzów Wielkopolski (50,20). Najmniej kobiet w stosunku do mężczyzn zerejestrowano w powiecie sulęcińskim (47,88) oraz powiecie wschowskim (48,12). Powiatami, w których uczniowie uzyskali najlepsze średnie wyniki z egzaminu gimnazjalnego w 2008 r. były: powiat międzyrzecki (57,4) oraz Zielona Góra (61,8). Wyniki gimnazjalne najsłabiej wypadły w powiecie słubickim (52,1) oraz strzelecko-drezdeneckim (52,7). W dziale dostępność na pierwszym miejscu w hierarchizacji znajduje się powiat gorzowski, na drugim żarski. Na końcu zestawienia znajduje się powiat krośnieński (12), nowosolski (13) oraz słubicki (14). Do przeprowadzenia hierarchizacji liniowej powiatów wykorzystano 4 wskaźniki. Pierwszym z nich jest wskaźnik drogi publiczne powiatowe o twardej nawierzchni (km) na km 2 w roku 2009 najsłabiej wypadł powiat strzeleckodrezdenecki, gdzie wartość wskaźnika wynosiła 0,15 oraz powiaty słubicki (0,20) i zielonogórski (0,20). Najlepiej przedstawia się sytuacja w powiatach grodzkich: Zielona Góra (0,78) oraz Gorzów Wielkopolski (0,70). Z powiatów ziemskich największa wartość wskaźnika została osiągnięta w powiecie świebodzińskim (0,35) oraz żarskim (0,30). 94 S t r o n a

95 Wśród powiatów województwa lubuskiego najwyższy wskaźnik liczby uczniów szkół podstawowych przypadających na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu w roku 2009 ma powiat zielonogórski (9 uczniów). Najsłabiej wypadł Gorzów Wielkopolski oraz Zielona Góra, gdzie na 1 komputer przypada po 18 uczniów. Kolejnym wskaźnikiem wybranym w grupie dostępność jest liczba uczniów gimnazjów przypadająca na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu w roku Najmniej uczniów przypada na 1 komputer w powiecie zielonogórskim (11 uczniów) oraz wschowskim i strzelecko-drezdeneckim (po 12 uczniów). Powiatami, gdzie przypada najwięcej uczniów na 1 komputer jest powiat krośnieński (20 uczniów) oraz Zielona Góra (17). Najmniej samochodów osobowych na 10 tys. mieszkańców w roku 2009 przypadało w powiecie nowosolskim (391) oraz Gorzowie Wielkopolskim (397). Najwięcej samochodów osobowych na 10 tys. mieszkańców było w powiecie strzelecko-drezdeneckim (515) oraz krośnieńskim (481). Spostrzeżenie, które nasuwa się po analizie danych zawartych w tabeli 32 dotyczy wysokiego rozproszenia wyników i braku jednoznacznego lidera, który przodowałby we wszystkich wyodrębnionych obszarach tematycznych. Ta sama sytuacja powtarza się w odniesieniu do powiatu zamykającego przygotowane zestawienie, co poważnie utrudnia syntezę otrzymanych wyników. W celu wyeliminowania powyższego mankamentu, rezultaty hierarchizacji postanowiono poddać procedurze wielowymiarowej techniki eksploracyjnej, korzystając z metody k-średnich. Postępowanie takie umożliwiło wyodrębnienie grupy powiatów podobnych do siebie pod względem poziomu i struktury wskaźników stanowiących podstawę analizy. Dodatkowo, bazując na uśrednionych wartościach miary Di możliwe było posortowanie grup w porządku malejącym. Jako optymalny wariant klasyfikacji przyjęto podział 14-elementowego zbioru operacyjnych jednostek taksonomicznych na 4 skupienia, z uwagi na to (o czym była mowa powyżej), że umożliwiło to wyodrębnienie grupy zawierającej powiaty grodzkie oraz podział pozostałych dwunastu powiatów ziemskich na trzy podgrupy. Wyniki przeprowadzonej procedury badawczej zestawiono w tabeli 33. Tabela 33. Wyniki grupowania metodą średnich w oparciu o wartości miary Di dla każdego obszaru Grupa Elementy skupienia średnia Di wizualizacja wyniku I Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra 0, II gorzowski, zielonogórski, żarski 0, III międzyrzecki, strzelecko-drezdenecki, sulęciński, świebodziński, wschowski, żagański 0, IV krośnieński, nowosolski, słubicki 0, Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL. W efekcie poddania danych statystycznych, charakteryzujących wybrane obszary funkcjonowania powiatów województwa lubuskiego, procedurze grupowania, otrzymano 4 rozłączne różnoliczne zbiory, których zawartość wahała się od 2 do S t r o n a