RAPORT. Stan wdrożenia wzornictwa przemysłowego w polskich branżach produkcyjnych

Transkrypt

1 RAPORT Stan wdrożenia wzornictwa przemysłowego w polskich branżach produkcyjnych

2 Stan wdrożenia wzornictwa przemysłowego w polskich branżach produkcyjnych dr Łukasz Mamica na podstawie badań i raportu TNS Pentor Redakcja językowa i techniczna: Agnieszka Jędrzejczak-Sprycha Copyright by Instytut Wzornictwa Przemysłowego, Warszawa 2011 Instytut Wzornictwa Przemysłowego Sp. z o.o. ul. Świętojerska 5/ Warszawa tel. (22) iwp@iwp.com.pl ISBN Opracowanie graficzne, skład i łamanie: Zdanowicz & Pawrowski Druk i oprawa: Dasker Raport wydany w ramach projektu Zaprojektuj Swój Zysk współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Egzemplarz bezpłatny

3 RAPORT Stan wdrożenia wzornictwa przemysłowego w polskich branżach produkcyjnych dr Łukasz Mamica na podstawie badań i raportu TNS Pentor Warszawa 2011

4 Spis treści Streszczenie 8 Metodologia badań 9 Główne wnioski z badania 13 Rekomendacje przygotowane w Instytucie Wzornictwa Przemysłowego Analiza kompetencji i potrzeb polskich przedsiębiorstw, w zakresie wzornictwa przemysłowego Podstawowa charakterystyka badanej grupy firm Dane finansowe badanych przedsiębiorstw Obroty firmy, podstawowe informacje dotyczące eksportu Rola wzornictwa przemysłowego w polskich przedsiębiorstwach Ocena roli wzornictwa w branży reprezentowanej przez badaną firmę Prognozy dotyczące roli wzornictwa w najbliższych latach Strategia korzystania z wzornictwa przy pracach nad nowymi projektami Ocena zaspokojenia potrzeb firmy w zakresie wzornictwa przemysłowego Czynniki pozwalające podnieść innowacyjność produktów badanych firm Dynamika wydatków na wzornictwo Stopa zwrotu z wydatków na wzornictwo Wpływ wzornictwa na rozwój przedsiębiorstwa oraz na efektywność biznesu Metody ochrony własności intelektualnej stosowanie i ocena skuteczności Współpraca firm z projektantami, w zakresie wzornictwa przemysłowego Zatrudnienie projektantów i współpraca z firmami projektowymi z zewnątrz skala i opis zjawiska Firmy aktywne pozycja i rola projektanta w działaniach firmy Firmy aktywne źródła wiedzy o projektantach, dziedziny, w jakich są wykorzystywani, i pożądane cechy Wprowadzanie nowego produktu na rynek Liczba nowych produktów/projektów wdrożonych do produkcji i wprowadzonych na rynek w okresie ostatnich 3 lat 46

5 3.2. Liczba nowych produktów/projektów wdrożonych do produkcji i wprowadzonych na rynek w ciągu ostatnich 12 miesięcy Etapy rozwoju nowego produktu Sposoby weryfikacji potencjału produktu i minimalizacji ryzyka rynkowego Metody stosowane w zakresie pozyskiwania projektów wzorniczych Bariery w pozyskiwaniu nowych rozwiązań projektowych Design w polskich przedsiębiorstwach, z punktu widzenia projektantów Ogólna charakterystyka projektantów Współpraca projektanta z firmami Ocena roli wzornictwa przemysłowego w firmie, z którą współpracuje projektant Klienci a wzornictwo przemysłowe 66 Aneks 70

6 Spis rysunków Rysunek 1 Struktura badanej grupy firm w układzie branżowym. N= Rysunek 2 Rozkład procentowy podmiotów, ze względu na województwo. N= Rysunek 3 Rysunek 4 Rysunek 5 Rysunek 6 Rysunek 7 Rysunek 8 Charakterystyka przedsiębiorstw ze względu na sposób wykorzystywania wzornictwa. N= Oceny roli wzornictwa przemysłowego w branżach reprezentowanych przez ankietowane firmy. N= Ocena roli wzornictwa w branży reprezentowanej przez firmę, w grupie firm pasywnych i aktywnych w zakresie designu. N= Prognozy dotyczące roli wzornictwa w najbliższych latach (firmy pasywne i aktywne w zakresie designu) 28 Strategia korzystania przez firmy z wzornictwa przy projektach w ostatnich 3 latach 29 Stopień zaspokojenia potrzeb firmy w zakresie wzornictwa, według poszczególnych dziedzin 30 Rysunek 9 Udział wydatków na wzornictwo przemysłowe w wydatkach firmy ogółem 31 Rysunek 10 Wpływ wzornictwa przemysłowego w ciągu ostatnich 12 miesięcy na poszczególne aspekty funkcjonowania firmy. N= Rysunek 11 Ocena wpływu poszczególnych wymienionych czynników na wielkość sprzedaży produktów firmy (odsetek odpowiedzi oceniających te czynniki jako mające wpływ w dużym i bardzo dużym stopniu) 35 Rysunek 12 Ocena wzrostu wartości produktu (w %), przy zastosowaniu dobrych, spełniających potrzeby rynku wzorów 36 Rysunek 13 Charakter współpracy firm z projektantami 40 Rysunek 14 Wykorzystywanie przez firmy profesjonalnego wzornictwa w wybranych dziedzinach 43 Rysunek 15 Kluczowe umiejętności projektanta z punktu widzenia przedsiębiorstw 44 Rysunek 16 Zaangażowanie projektantów na każdym z etapów rozwoju nowego produktu. N= Rysunek 17 Istnienie w firmach opisów kolejnych kroków postępowania w procesie wdrożeń nowych produktów, według branż. N= Rysunek 18 Etapy typowych prac nad nowym produktem, dokumentowanych w firmach. N= Rysunek 19 Poziom rozwinięcia poszczególnych sposobów wzmacniających dziedzinę wzornictwa przemysłowego w Polsce, w opinii projektantów. N= Rysunek 20 Kluczowe typy wiedzy i umiejętności w pracy projektanta. Firmy aktywne. N= Rysunek 21 Powody zakończenia współpracy projektantów z poprzednimi firmami. N=70 60

7 Rysunek 22 Stopień zaangażowania projektantów na poszczególnych etapach prac nad nowym produktem. N= Rysunek 23 Główne przyczyny niekorzystania z pracy projektantów przez firmy, w opinii samych projektantów. N= Rysunek 24 Odsetek osób, dla których poszczególne cechy produktów mają duże znaczenie (określone przez nie jako bardzo ważne ). N= Rysunek 25 Skłonność do zapłacenia więcej za produkt o atrakcyjnym wzornictwie przemysłowym. N= Spis tabel Tabela 1 Ocena cech produktu, branych pod uwagę przy jego zakupie, w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza zupełnie nieważne, a 5 bardzo ważne (odsetek wskazań poszczególnych ocen oraz ocena średnia). N=

8 8 Streszczenie Przygotowany przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego (IWP) raport jest realizowany w ramach projektu Poprawa konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez wzornictwo (innowacja procesowa i produktowa, marketingowa), którego skrócona nazwa brzmi: Zaprojektuj Swój Zysk (ZSZ). Zaprojektuj Swój Zysk jest programem trzyletnim (01/09/ /12/2011). Realizowany jest zgodnie z osią priorytetową 5 Dyfuzja innowacji, zgodnie z Działaniem 5.2., mającym na celu wspieranie instytucji otoczenia biznesu (IWP), świadczącej usługi proinnowacyjne oraz ich sieci o znaczeniu ponadregionalnym. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG) to jeden z sześciu programów krajowych Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia, który finansowany jest ze środków europejskich. Jest to program skierowany przede wszystkim do przedsiębiorców, którzy zamierzają realizować innowacyjne projekty związane z badaniami i rozwojem, nowoczesnymi technologiami, inwestycjami o dużym znaczeniu dla gospodarki lub wdrażaniem i stosowaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Niniejszy raport powstał na podstawie badań jakościowych i ilościowych, przeprowadzonych w okresie październik grudzień 2009 r. oraz w styczniu 2010 r. na zlecenie Instytutu Wzornictwa Przemysłowego w 280 małych, średnich i dużych firmach, w 7 branżach. Celem badań było określenie kompetencji i potrzeb przedsiębiorstw w zakresie projektowania i wdrażania nowych projektów wzorniczych. W raporcie dokonano analizy porównawczej wyników badań z danymi opublikowanymi w raporcie zatytułowanym Analiza aplikacji wzornictwa przemysłowego w polskich przedsiębiorstwach, zrealizowanym przez IWP na zlecenie Ministerstwa Gospodarki w 2007 r. W niniejszym raporcie zawarto:»»opis stanu aplikacji wzornictwa w Polsce,»»ocenę stopnia wykorzystania specjalistycznego kapitału ludzkiego (projektanci, studia projektowe),»»ocenę stopy zwrotu z inwestycji we wzornictwo w przedsiębiorstwach stosujących wzornictwo,»»rekomendacje dla przedsiębiorstw, studiów projektowych oraz instytucji publicznych, podejmujących działania dla rozwoju innowacyjności gospodarki oraz organizacji otoczenia biznesu.

9 9 Metodologia badań Badania ankietowe, których wyniki przedstawione zostały w niniejszym opracowaniu, zrealizowano na terenie całej Polski techniką wywiadu osobistego z użyciem laptopów (CAPI). Ich nowatorstwo polegało na zbadaniu układu: firma, współpracujący z nią projektant oraz 9 klientów tej firmy. Dzięki temu możliwe stało się zweryfikowanie tezy o istnieniu związku pomiędzy aktywnością danej firmy w zakresie designu a oceną jej produktów przez klientów. Zrealizowano 232 komplety wywiadów, z czego 132 w firmach pasywnych (firma, projektant/ lub nie, oraz 9 klientów firmy), 100 wywiadów w firmach aktywnych (firma, projektant oraz 9 klientów firmy). Dodatkowo przeprowadzono w sumie 48 wywiadów w firmach (i z projektantami), w których nie zostały zrealizowane wywiady z klientami. Badaniem objęto małe, średnie i duże firmy z całej Polski, zatrudniające powyżej 10 pracowników. Do udziału w badaniu rekrutowano firmy z 7 branż 1). Badania zostały przeprowadzone w okresie październik grudzień 2009 r. oraz w styczniu 2010 r. Metodykę badań opracował dr Łukasz Mamica z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Jej celem było określenie kompetencji i potrzeb przedsiębiorstw w zakresie projektowania i wdrażania nowych projektów wzorniczych. W przypadku części pytań zastosowano układ pozwalający na częściowe porównanie uzyskanych wyników z rezultatami badań przeprowadzonych przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego 2) jesienią 2007 r. Należy jednak zaznaczyć, że rozkład procentowy badanych podmiotów ze względu na wielkość firmy utrudnia bezpośrednie porównanie tych wyników. W badaniach z 2009 r. i 2010 r. próba badawcza została dobrana w taki sposób, aby wyniki zbliżały się do sytuacji rynkowej i odpowiadały założeniom programu ZSZ, dotyczącym wielkości firm w nim uczestniczących. W związku z tym zdecydowaną większość badanych podmiotów stanowią małe firmy zatrudniające pracowników (68% próby badawczej), podczas gdy firmy średnie i duże stanowią odpowiednio: 26% i 6% próby badawczej. W badaniach z 2007 r. rozkład procentowy badanych podmiotów ze względu na wielkość firmy wynosił: 38% dla małych, 45% dla średnich i 17% dla dużych firm. W efekcie, przy porównywaniu wyników tych badań należy pamiętać o możliwości wystąpienia odchyleń, które niekoniecznie odpowiadają stanowi faktycznemu. Wywiady zostały przeprowadzone z osobami odpowiedzialnymi za planowanie, 1) (1) AGD, TV, komputery, urządzenia peryferyjne; (2) środki transportu; (3) meble i wyposażenie wnętrz; (4) ceramika i szkło; (5) odzież, tkaniny, obuwie; (6) oświetlenie; (7) artykuły sportowe. 2) Bochińska B., Palczewska I., Putkiewicz A. (2008), Analiza aplikacji wzornictwa przemysłowego w polskich przedsiębiorstwach, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa.

10 10 wdrażanie i rozwój nowych produktów w firmie, w miejscu ich pracy. Początkowym założeniem badania była realizacja w każdym z 16 województw dwóch wywiadów w firmach z każdej z wybranych 7 branż (w sumie 224 firmy). Oprócz tego założono uzyskanie połowy wywiadów w firmach aktywnych wzorniczo, a połowy w firmach pasywnych. Trudności napotkane w trakcie realizacji badania spowodowały, że nie udało się zrealizować zakładanych 112 kompletów wywiadów w firmach aktywnych pod względem wzornictwa przemysłowego. Napotkane przy realizacji badania trudności to:»»odmowa udziału w badaniu przedstawiciele firm zasłaniali się tajemnicą handlową,»»przedstawiciele firm nie zgadzali się na podanie danych projektanta/projektantów, z którymi współpracuje ich firma, tłumacząc się tajemnicą zawodową,»»niedostępność osób kompetentnych zarząd i osoby kompetentne pracują za granicą,»»przedstawiciele firmy po wstępnym, wcześniejszym umówieniu się na wywiad ostatecznie odmówili przeprowadzenia wywiadu we wskazanym terminie,»»respondenci często odmawiali udziału w badaniu, tłumacząc się brakiem czasu,»»okazało się również, że spora część przedsiębiorstw nie spełnia kryteriów selekcyjnych (liczba zatrudnionych osób, branża). Ponadto nie udało się utrzymać zakładanych liczb firm w ramach branż i województw. Przyczyną odstępstwa od początkowych założeń było to, że nie w każdym województwie udało się znaleźć wystarczającą liczbę firm z danej branży, spełniającą przyjęte kryteria rekrutacji. Badanie wśród projektantów pracujących/współpracujących z badanymi firmami Kolejny etap realizacji badania stanowiły wywiady z projektantami wzornictwa przemysłowego pracującymi/współpracującymi z tymi firmami, w których przeprowadzono wywiady. Wywiady ankietowe zrealizowano z projektantami, którzy mają wykształcenie w zakresie wzornictwa przemysłowego. Podobnie jak badania w firmach, tak i rozmowy z projektantami przeprowadzono metodą wywiadów osobistych, w miejscu pracy respondentów, z wykorzystaniem komputerów (badanie CAPI).

11 11 Wywiady z klientami znającymi produkty firm objętych badaniem Wywiady z klientami przeprowadzono przed miejscami sprzedaży, w których są dostępne produkty firmy i w której wcześniej zrealizowano wywiad. Respondenci spełniali poniższe kryteria: znali produkty firmy, której dotyczył wywiad, mieli ukończone 15 lat, wyszli ze sklepu, w którym sprzedawane są produkty danej firmy. Krótkie wywiady z klientami zrealizowano z wykorzystaniem papierowego kwestionariusza. W każdym była umieszczona nazwa firmy, której dotyczyła rozmowa. Przeciętnie przeprowadzono po 9 wywiadów z klientami każdej z firm. Dla jednakowego rozumienia pewnych określeń na początku wywiadu wszystkim respondentom (w badaniu firm i projektantów) odczytano poniższe definicje:»»wzornictwo PRZEMYSŁOWE jest działalnością twórczą mającą na celu uzyskanie określonych cech przedmiotów, procesów, usług oraz nadającą formę ideom tak, by stały się praktycznymi i atrakcyjnymi propozycjami dla użytkowników. Nie chodzi więc tylko o wygląd produktu czy materiał, z jakiego został wykonany. To także cały proces wytworzenia nowego produktu i element strategii firmy.»»nowy PRODUKT to taki, który zaspokaja nowe potrzeby konsumentów lub w lepszy, bardziej doskonały sposób zaspokaja potrzeby już istniejące, albo ma nowy design lub nowe rozwiązania technologiczne w stosunku do produktów wcześniej wytwarzanych.»»nowy WZÓR to taki, którego ogólne wrażenie wywołane na zorientowanym użytkowniku różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim przez wzór, który był wcześniej produkowany. Kategorie firm, wyróżnione ze względu na ich aktywność w zakresie wzornictwa przemysłowego Wszystkie firmy przyporządkowano do dwóch kategorii: firmy pasywne lub aktywne pod względem wzornictwa przemysłowego. FIRMY PASYWNE WZORNICZO to takie, które spełniały przynajmniej jeden z poniższych warunków: a) nie zatrudniają projektanta wzornictwa, mającego wykształcenie w tym za- kresie, ani nie współpracują z firmą oferującą usługi związane z wzornictwem przemysłowym, b) liczba nowych produktów, w przypadku których zastosowano nowe wzornic- two, wprowadzonych przez firmę na rynek w ciągu ostatnich 3 lat, tzn. od października 2006 r., była nie większa niż 2,

12 12 c) liczba nowych produktów wprowadzonych na rynek w ciągu ostatnich 3 lat, które przygotowano na podstawie własnych projektów firmy, była nie większa niż 2, d) wszystkie nowe produkty wprowadzone na rynek w ciągu ostatnich 3 lat były wyłącznie produktami na podstawie projektów przekazanych przez inną firmę lub zagranicznego partnera. FIRMY AKTYWNE WZORNICZO to takie, które spełniały łącznie poniżej wskazane warunki: a) zatrudniają projektanta wzornictwa mającego wykształcenie w tym zakresie lub współpracują z firmą oferującą usługi związane z wzornictwem przemysłowym, b) liczba nowych produktów, w przypadku których zastosowano nowe wzornic- two, wprowadzonych przez firmę na rynek w ciągu ostatnich 3 lat, tzn. od października 2006 r., była większa niż 2, liczba nowych produktów wprowadzonych na rynek w ciągu ostatnich 3 lat, któ- re przygotowano na podstawie własnych projektów firmy, była większa niż 2, c) d) wszystkie nowe produkty wprowadzone na rynek w ciągu ostatnich 3 lat były wyłącznie produktami powstałymi na podstawie własnych projektów firmy. Wśród firm aktywnych w zakresie wzornictwa przemysłowego zostali wyodrębnieni liderzy wzornictwa przemysłowego. LIDERAMI WZORNICTWA są firmy aktywne wzorniczo, spełniające przynajmniej jeden z podanych niżej warunków: a) b) c) mają powyżej 20 nowych produktów wprowadzonych na rynek w okresie ostatnich 3 lat, mają powyżej 5 nowych produktów wprowadzonych na rynek w okresie ostatnich 12 miesięcy, potwierdzają kluczową lub ważną rolę wzornictwa w firmie, d) wykorzystują nowe wzornictwo przynajmniej w połowie produktów wprowa- dzanych na rynek w ciągu ostatnich 3 lat.

13 13 Główne wnioski z badania 1. Według ankietowanych, inwestowanie we wzornictwo przynosi wymierne korzyści a) W przypadku 70% badanych firm ich przedstawiciele mówią, że inwestowanie we wzornictwo jest opłacalne. Opłacalność takich inwestycji jest szczególnie wysoko oceniana w przedsiębiorstwach doświadczonych we współpracy z projektantami, tj. wśród firm aktywnych wzorniczo i liderów wzornictwa. b) Ponad połowa przedstawicieli firm jest zdania, że dobre wzornictwo w du- żym albo bardzo dużym stopniu wpływa na wzrost sprzedaży produktów przedsiębiorstw. W przypadku firm aktywnych wzorniczo ten odsetek jest odpowiednio większy i wynosi 73%. c) W stosunku do wyników badań z 2007 r. stwierdzono wzrost częstości po- zytywnych opinii o istotnym wpływie wzornictwa na wzrost sprzedaży o 10 punktów procentowych. d) Ponad 1/3 przedstawicieli firm aktywnych wzorniczo oceniła, że dobry wzór podnosi wartość produktu co najmniej o 16%. e) Prawie połowa reprezentantów badanych firm jest przekonana, że współpra- ca z projektantem wzornictwa przemysłowego podnosi innowacyjność ich produktów. W przypadku firm aktywych wzorniczo, które mają już doświadczenia w takiej współpracy, ten odsetek wynosi 68%. Większość przedstawicieli firm aktywnych wzorniczo potwierdza, że wzornic- two co najmniej w dużym stopniu pozytywnie wpływa na satysfakcję klientów, wizerunek firmy, konkurencyjność, wzrost zysków oraz ogólny rozwój firmy. f) 2. Wzornictwo jest ważnym elementem działalności badanych firm a) Spośród przedstawicieli badanych przedsiębiorstw 3/4 uznaje rolę wzornic- twa przy opracowywaniu nowych produktów za kluczową lub ważną. W grupie firm aktywnych wzorniczo odsetek takich wskazań sięga aż 95%. b) Większość firm aktywnych wzorniczo i liderów wzornictwa ocenia, że rola wzornictwa przemysłowego w najbliższych latach będzie wzrastać. c) Co czwarta firma deklaruje wzrost wydatków na wzornictwo przemysłowe w ciągu ostatnich 3 lat (25%). W przypadku firm zdefiniowanych jako aktywne wzorniczo taka deklaracja pada u przedstawiciela już co trzeciej firmy, a w przypadku liderów wzornictwa co drugiej (48%).

14 14 d) Ponad połowa badanych firm uznaje wzornictwo za nieodzowny element prac nad nowym produktem lub strategiczne narzędzie rozwoju firmy. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w porównaniu z badaniem z 2007 r. z 22% do 27% wzrósł odsetek firm, dla których stosowanie wzornictwa jest naturalnym narzędziem zarządzania i ma wyraźne strategiczne znaczenie dla rozwoju firmy. W przypadku grupy liderów wzornictwa ten odsetek wzrósł z 40% do aż 67%. 3. Wyniki badań dowodzą, że wzornictwo ma znaczenie dla klientów i podnosi wartość produktów a) Stosowanie nowych wzorów przemysłowych wpływa na wzrost ceny rynkowej produktów. Co drugi badany klient byłby w stanie zapłacić o 5 15% więcej za produkt z wykorzystaniem wzornictwa, a prawie co piąty nawet o 16 40% więcej. b) Warto zwrócić uwagę, że design firm aktywnych jest znacznie częściej niż w przypadku firm pasywnych oceniany przez klientów jako dużo lepszy w porównaniu do oferty rynkowej. Kobiety chętniej niż mężczyźni oraz młodsi chętniej niż starsi (szczególnie ci powyżej 65. roku życia) przeznaczyliby dodatkowe kwoty na produkt o odpowiednim designie. c) Badani klienci zwracają uwagę przy zakupie głównie na użyteczne cechy produktów, będące efektem projektowania wzorniczego. Wśród najważniejszych cech produktów decydujących o zakupie konsumenci wskazywali: jakość (57%), materiały, z jakich wykonany jest produkt (56%), niezawodność (53) i funkcjonalność (52%). Wygląd produktu plasuje się wśród ważniejszych cech produktu (49%), tuż po cenie (52%). Według deklaracji badanych, różne cechy wzornicze są znacznie ważniejsze niż marka/producent (34%), opinia innych (24%) czy reklama (16%). To ważna informacja dla przedsiębiorców i projektantów, którzy powinni zwracać większą uwagę na te aspekty podczas opracowywania nowych produktów. 4. Współpraca firm z projektantami wzornictwa a) Spośród badanych firm 57% współpracuje z projektantami wzornictwa, po- siadającymi wykształcenie w tym zakresie. To istotna różnica w stosunku do badań z 2007 r. kiedy to 92% firm deklarowało współpracę z projektantami. Tych wyników nie można jednak porównać, ponieważ w 2007 r. pytano generalnie o projektantów, podczas gdy w 2009 r. ankietę uszczegółowiono i pytano o projektantów posiadających wykształcenie kierunkowe, tzn. o projektantów wzornictwa przemysłowego. W związku z tym można zakładać, że w ramach poprzedniej edycji badania znaczna część przedsiębiorców zali-

15 15 czyła do grona projektantów: technologów, inżynierów, konstruktorów bądź innych pracowników działu produkcji. b) W przypadku firm pasywnych wzorniczo nieco ponad połowa przedstawicie- li (54%) wskazuje na nienawiązanie współpracy, wynikające z braku potrzeb. Już jednak w co piątej firmie (20%) mówi się o braku zatrudnienia projektantów lub outsourcingowania ich usług, mimo istnienia takiej potrzeby. W opinii samych projektantów, główne powody niekorzystania z ich pracy przez firmy to względy finansowe. c) Najpopularniejszą formą współpracy z projektantami w firmach aktywnych wzorniczo jest zatrudnianie wewnątrz firmy (78% wskazań). Z usług zewnętrznych designerów korzysta 11% ankietowanych. Pozostałe 11% stosuje obie formy współpracy jednocześnie to dotyczy głównie liderów wzornictwa i dużych firm. d) Wśród firm aktywnych wzorniczo ponad połowa współpracuje z projektantami na wszystkich etapach rozwoju nowego produktu co najmniej w stopniu znacznym. To dowodzi, że większość przedsiębiorców współpracujących z projektantami wzornictwa zdaje sobie sprawę, że ich wiedza jest przydatna w całym procesie rozwoju nowego produktu, a nie jedynie na etapie związanym ze stylizacją. e) Wśród cech, które wskazywane są jako najbardziej pożądane u projektantów, reprezentanci firm aktywnych podkreślają przede wszystkim: znajomość specyfiki branży, dla której wykonywane są projekty oraz kreatywność. Kolejne cechy na liście umiejętność porozumiewania się ze zleceniodawcą odnośnie do jego oczekiwań oraz umiejętność pracy w zespole bardzo wyraźnie wskazują na kluczową pozycję obszaru wzajemnej komunikacji. 5. Wprowadzanie nowych produktów na rynek a) W ostatnich latach zwiększyła się liczba produktów wprowadzanych na rynek. Do 52% wzrósł odsetek przedsiębiorstw, które w ciągu ostatnich 3 lat wprowadziły co najmniej 6 nowych produktów. Firmy aktywne wzorniczo są znacznie bardziej sprawne w zakresie wprowadzania nowych produktów na rynek. b) Wśród badanych przedsiębiorstw występuje stosunkowo silne zróżnicowanie pod względem liczby nowych produktów wprowadzanych na rynek w okresie ostatnich 3 lat. Duża część z nich (prawdopodobnie dotyczy to głównie małych podmiotów) ma tylko nieliczne realizacje blisko 1/5 firm w tym czasie wprowadziła na rynek nie więcej niż 2 nowe produkty, a 14% przedsiębiorstw ma na swym koncie ponad 50 nowych projektów (dotyczy to głównie dużych firm i liderów wzornictwa).

16 16 c) Mimo że badania rynkowe związane z określeniem preferencji i potrzeb kon- sumentów to jedno z ważniejszych narzędzi mających na celu zapewnienie sukcesu rynkowego nowym produktom, to przedstawiciele jedynie co piątej z ankietowanych firm przyznają, że bada się u nich rynek podczas prac nad nowym produktem (19%). d) W celu minimalizacji ryzyka przy pracach nad nowym produktem większość firm podejmuje szereg działań zaradczych. W warunkach galopującej konkurencji rynkowej niepewność co do przyszłego rynkowego sukcesu nowego produktu jest tym większa, im więcej kosztuje opracowanie i wdrożenie nowego wzoru. Dlatego niezmiernie ważne jest podejmowanie przez firmy działań pozwalających zminimalizować to ryzyko. Najpowszechniejszym z nich (stosowanym przez nieco ponad połowę przedsiębiorstw) jest obserwowanie rynku krajowego, działaniem występującym na drugim miejscu pod względem częstości jest, ex aequo, obserwacja targów branżowych oraz kalkulowanie opłacalności finansowej. Widać, że większość firm objętych badaniem korzysta z dość podstawowych metod w zakresie weryfikacji potencjału produktów i minimalizacji ryzyka rynkowego. W niedalekiej przyszłości będzie zapewne rosła popularność usług dostarczających wiedzy na temat aktualnych i przyszłych preferencji konsumenckich i trendów rynkowych. e) W 43% firm objętych badaniem w okresie ostatnich 3 lat wystąpiły przypadki, w których prace nad nowym produktem nie zakończyły się sukcesem. Takie sytuacje mogą być związane z tym, że w wielu polskich firmach nadal brakuje profesjonalistów w zakresie zarządzania wzornictwem. Aktualnie na rynku funkcjonują już specjalistyczne studia podyplomowe, kursy i warsztaty kształcące przyszłych ekspertów z tego obszaru (np. warsztaty organizowane przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego w ramach programu Zaprojektuj Swój Zysk ). W niedalekiej przyszłości zapotrzebowanie na kadry dysponujące tymi umiejętnościami będzie zapewne wzrastać. 6. Polskie firmy wciąż przykładają zbyt małą uwagę do ochrony własności intelektualnej w zakresie designu a) Jedynie 38% firm stosuje jakiekolwiek metody ochrony swoich wzorów to wynik o 6 punktów procentowych niższy od uzyskanego w badaniu z 2007 r. Takie odchylenie zapewne wynika z tego, że skłonność do stosowania metod ochrony własności intelektualnej rośnie wraz ze wzrostem wielkości firmy, a w aktualnych badaniach aż 68% próby badawczej stanowiły małe przedsiębiorstwa (w badaniu z 2007 r. ten odsetek wynosił 38%).

17 17 b) Mała popularność stosowania ochrony własnych wzorów może też wynikać z tego, że jedynie w blisko co czwartej firmie stosującej metody ochrony własności intelektualnej uznaje się je za w pełni skuteczne (jest to praktycznie taka sama ocena skuteczności jak podczas badania z 2007 r.). c) Niestosowanie przez przedsiębiorstwa metod ochrony własności intelektu- alnej oraz nie zawsze odpowiednia ich skuteczność prowadzą w efekcie do tego, że więcej niż co trzeci z ogółu badanych przedstawicieli firm potwierdza fakt skopiowania ich wzoru/wzorów przez konkurencję. Aż 23% badanych przedstawicieli firm przyznaje, że w ich przedsiębiorstwach świadomie lub nieświadomie skopiowano cudze wzornictwo. d) Najpopularniejszym sposobem ochrony własności intelektualnej, odnoszą- cym się do produktów badanych przedsiębiorstw, jest ochrona wzoru użytkowego, niewiele mniej licznie postulowanym sposobem jest zgłoszenie znaku towarowego. Rejestrację wzoru przemysłowego zadeklarował co czwarty przedstawiciel badanej firmy. Podsumowując, uzyskane wyniki badań wskazują na duży potencjał rozwoju firm stosujących innowacje oparte na wzornictwie. Widać także rosnącą świadomość roli designu w zwiększaniu sprzedaży i zysków oraz w osiąganiu przewagi konkurencyjnej szczególnie wśród przedsiębiorców, którzy mają już pozytywne doświadczenia we współpracy z projektantami. Przeprowadzone badania pokazały też deklarowaną przez nabywców skłonność do płacenia więcej za produkty odznaczające się lepszym wzornictwem. Większej uwagi ze strony polskich przedsiębiorców wymaga kwestia ochrony własności intelektualnej. Wiele firm nadal potrzebuje także:»»»» metodyki i procesów wdrażania nowych produktów, wsparcia doradczego i edukacyjnego w przygotowaniu kadr i organizacji do pracy z projektantami i szeroko pojętym wzornictwem,»» narzędzi pomocniczych w zakresie weryfikacji potencjału produktów i minimalizacji ryzyka rynkowego towarzyszącego wprowadzaniu nowych projektów na rynek,»» profesjonalistów w zakresie zarządzania wzornictwem,»» dostawców usług projektowych.

18 18 Rekomendacje przygotowane w Instytucie Wzornictwa Przemysłowego 1. Rekomendacje dla instytucji publicznych, podejmujących działania dla rozwoju innowacyjności gospodarki oraz organizacji otoczenia biznesu: a) Dalsze udostępnienie narzędzi wsparcia finansowego dla wdrożeń innowa- cyjnych projektów wzorniczych, w tym aplikacji wymagań ergonomicznych oraz ochrony praw autorskich. b) Kontynuowanie badań nad efektywnością wzornictwa oraz udostępnianie ich wyników przedsiębiorstwom i dostawcom usług projektowych. c) Dalsze promowanie stosowania wzornictwa w polskich przedsiębiorstwach (przede wszystkim w małych i średnich), w tym szczególnie promocja wyników badań świadczących o skłonności konsumentów do płacenia więcej za produkty dobrze zaprojektowane. Ważne będzie także dalsze propagowanie informacji dotyczących wysokiego poziomu postrzegania designu przez przedstawicieli firm jako istotnej determinanty konkurencyjności. d) Rozwój szeroko pojętej edukacji specjalistycznej (szkolenia, kursy, warsztaty, e-learning, mentoring, studia magisterskie i podyplomowe), zgodnie z potrzebami rynkowymi, w tym rozwijanie istniejącej oferty oraz przygotowanie nowych kierunkow studiów uzupełniających dla absolwentów szkół artystycznych, technicznych i menedżerskich, w celu zapewnienia profesjonalnych kadr. e) Edukacja poprzez prezentowanie i premiowanie przykładów dobrych prak- tyk i innowacyjnych modeli biznesowych na wystawach, targach, konferencjach itp. Rozwój ogólnopolskich i regionalnych instytucji otoczenia biznesu w celu za- pewnienia strategicznego doradztwa i upowszechniania metodologii wdrażania nowego produktu wzorniczego, w tym także wymiana doświadczeń i promocja dobrych praktyk. f) g) Efektywna promocja wzornictwa w ramach programów promocji branż pol- skiej gospodarki w celu zaprezentowania kompetencji i możliwości polskich przedsiębiorstw.

19 19 2. Rekomendacje dla przedsiębiorstw i dostawców usług projektowych: a) Opracowanie i wdrożenie strategii inwestycji we wzornictwo dla podniesie- nia konkurencyjności produktów, poprawy wyników i podniesienia wartości przedsiębiorstwa. Wykorzystanie metodyki wdrożenia nowego produktu, w tym oceny efektywno- ści inwestycji we wzornictwo, metody przygotowania i prowadzenia projektu. Wykorzystanie dostępnych środków publicznych (np. PO IG) dla inwestycji we wzornictwo. b) c) d) Zwiększenie nakładów na badania preferencji konsumentów w celu optymali- zacji zwrotu i zminimalizowania ryzyka inwestycji w nowy projekt wzorniczy. e) Wykorzystanie profesjonalnych narzędzi pomocniczych w zakresie weryfika- cji potencjału produktów i minimalizacji ryzyka rynkowego, towarzyszącego wprowadzaniu nowych projektów na rynek. f) Współpraca z instytucjami doradczymi otoczenia biznesu, posiadającymi kompetencje w zakresie aplikacji i oceny efektywności wzornictwa. g) Właściwy dobór profesjonalnych partnerów i dostawców usług wzorniczych dla uzyskania optymalnego efektu oraz zabezpieczenia przez plagiatami. h) Stałe podnoszenie kompetencji w zakresie zarządzania wzornictwem, m.in. poprzez: budowanie potencjału kadr, przegląd i modyfikację procesów zarządzania wzornictwem oraz obserwację dobrych wzorców krajowych i zagranicznych.

20