Teledetekcja Środowiska przyrodniczego. Zajęcia I.

Transkrypt

1 Wprowadzenie do teledetekcji. Zdjęcia wykonywane techniką analogową (film fotograficzny). Oko + układ nerwowy + mózg jako przykład systemu teledetekcyjnego Teledetekcja Środowiska przyrodniczego. Zajęcia I.

2 Wymagania dotyczące zaliczenia przedmiotu teledetekcja wymagania dostosowane do bi-elearningowej formy zajęć Terminowe wykonanie i przesłanie (minimum 80%) wszystkich zadań obliczeniowych zadania oceniane są według skali od 0 do 100 (%); Przekroczenie terminu wykonania zadania, referatu, prezentacji oraz tłumaczenia, skutkuje obniżeniem oceny, zbyt długie przekroczenie terminu (powyżej dwóch miesięcy) powoduje obniżenie punktacji do 0 ; Pozytywne napisanie sprawdzianów zaliczeniowych (według pytań dostępnych na stronie przedmiotu) ocena pozytywna od 70% (średnia podejść); sprawdziany odbywają się w formie uczymy się (też są istotne i obowiązkowe) i na serio ; w przypadku sprawdzianów w formie uczymy się stosowane są obniżone kryteria zaliczenia średnia z minimum 10 podejść na poziomie 50%); Sprawdziany odbywają się zdalnie wyznaczonym okresie niedopuszczalne jest wspólne pisanie sprawdzianów; w przypadku stwierdzenia takiego faktu stosuje się niezaliczenie takiego podejścia (dotyczy formy Na serio ). Przewidywane jest pięć sprawdzianów w semestrze. Ocenie podlega także państwa aktywność w systemie e-learningowym (mierzona bardzo różnymi miarami, jej ocena nigdy nie będzie obiektywna, ale jest uwzględniania w ostatecznej ocenie z przedmiotu) W przypadku obszerniejszych form wypowiedzi, czyli prezentacji, referatów oraz streszczeń należy je wykonywać samodzielnie, tzn. wszystkie zdania powinny być autorstwa osoby podającej się za autora; Wyrywkowo będzie prowadzona kontrola antyplagiatowa. W przypadku stwierdzenia takiego faktu pracę należy poprawić; terminy nie podlegają w takim przypadku wydłużeniu; Zajęcia odbywają się co tydzień w laboratorium komputerowym, obecność nie jest wymagana, lecz zalecana; przynajmniej co drugie ćwiczenia. Zaplanowanych jest do realizacji tematów ćwiczeniowych; w przypadku gdy zajęcia wypadną z powodu dnia rektorskiego lub dziekańskiego, temat zajęć podlega realizacji samodzielnie w formie zdalnej Wymagania powyższe stanowią całość i nie nad nimi dyskusji! Podstawa wg. $19 pkt.1 regulaminu studiów.

3 Informacje dodatkowe W tym roku nie przesyłamy plików RVC w postaci graficznej. W systemie e-learningowym będzie dokładnie opisane jakie informacje o plikach wynikowych należy przesłać formie tekstowej. Komentarze do wyników zapisujemy w pliku nazwiskonr.doc, według wskazówek schematów zawartych w opisie ćwiczenia. NIE UMIESZCZAĆ SPACJI I POLSKICH ZNAKÓW W NAZWACH PLIKÓW Jeżeli ktoś jest nieobecny na ćwiczeniach to wykonuje ćwiczenie samodzielnie w domu. Opisy do ćwiczeń dostępne są w Internecie w systemie e-lerningowym lub ewentualnie pod adresem lub INFORMACJE I PYTANIA PILNE PROSZĘ WYSYŁAĆ NA: skrol@amu.edu.pl (albo poprzez system e- learningowy (mail e trafią na ten sam adres); Terminy wykonania ćwiczeń określone są na platformie e-lerningowej, poprzez nią terminy te będą państwu przypominane. Zajęcie są prowadzone w częściowo metodami e-learningu z wykorzystaniem platformy Moodle. Jako studenci trzeciego roku mają już tam państwo założone konta, zaistnieje potrzeba zmiany haseł. Adres serwera:

4 Teledetekcja jako dziedzina wiedzy Teledetekcja to dziedzina wiedzy, nauki, techniki zajmująca się badaniem właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych przedmiotów bez bezpośredniego z nimi kontaktu. Nośnikiem informacji jest w teledetekcji promieniowanie elektromagnetyczne. Źródłem tego promieniowania są wszystkie obiekty o temperaturze wyższej od 0 K (tzw. zero absolutne) Teledetekcja Technologia, dane i interpretacja. GIS Pozycja teledetekcji względem Geograficznych Systemów Informacyjnych (wszelkie systemy informacji przestrzennej)

5 Teledetekcja zdjęcia Zdjęcie to fotograficzny obraz przedmiotu, a fotografia to zapis światła (z greckiego: photos światło graphos zapis). Zapis obrazu najczęściej dokonuje się na filmie fotograficznym lub w sposób cyfrowy, wykorzystując macierze CCD. Sposób zapisu ma wpływ na interpretację danych. Dziedziny bardzo mocno związane z teledetekcją to (tworzące ją): Fotogrametria, przetwarzanie obrazów, radiometria, technologia procesu fotograficznego, grafika komputerowa, nauka o kolorze, optyka, Zdjęcia lotnicze (wykonywane z pułapu do 100 km), satelitarne (powyżej 100 km) i ostatnio pojawiły się zdjęcia przyziemne (wykonywane z nisko latających bezzałogowych statków powietrznych podobnych do wojskowych Predatorów ). Zdjęcia w zakresie optycznym (widzialny wraz z bliską podczerwienią) należą do najpowszechniej stosowanych i pozyskiwanych danych.

6 ASTER Scan View MISR Swath MODIS Swath Landsat 7 w labo

7 Na poprzednie jilustracji przedstawiono przykłady sensorów satelitarnych. Ilustracja umieszczona w lewej górnej części slajdu przedstawia sensor ASTER o rozdzielczości 15, 30 i 90m (trzy oddzielne instrumenty wykonujące pomiar odbitego światła słonecznego w 9 zakresach i fale emitowanych przez powierzchnię Ziemi w 5 zakresach spektralnych. Sensor ASTER został umieszczony na satelicie platformie - Terra. Obrazy z tego satelity sprzedawano w bardzo korzystnych cenach 90$ za obszar około 3600 km2. Od 2008 roku instrument SWIR (30 m) nie działa poprawnie, i obrazy w tym zakresie nie rejestrowane. Dla obszaru Polski łącznie zarejestrowano ponad 2300 scen satelitarnych, w tym około połowa to sceny z zachmurzeniem mniejszym niż 50%. Za darmo dostępne są kompozycje barwne z trzech pierwszych kanałów TerraLook między innymi poprzez przeglądarkę Glovis i EarthExplorer. Na ilustracji przedstawionej z prawej górnej strony przestawiony jest satelita MISR, którego instrument został tak zaprojektowany aby rejestrować obraz powierzchni Ziemi pod 9 kątami wprzód i wstecz. Miał służyć do badań dwukierunkowego odbicia od aerozoli zawartych w atmosferze. Jednak czas obserwacji tego samego punktu na powierzchni Ziemi wstecz następuje niemal 10 minut po obserwacji wprzód najczęściej obraz jest rejestrowany pionowo. Obrazy z tego sensora są bezpłatne. Na kolejnej ilustracji pokazano obszar rejestrowany przez i sensory umieszczone na satelicie MODIS sensory bliźniacze są umieszczone na dwóch plaformach Terra i Aqua., Rejestrują obraz powierzchni Ziemi w niskich rozdzielczościach przestrzennych - 250, 500 i 1000m, ale za to np. dla obszaru Polski dwa razy dziennie. Obszar powierzchni Ziemi rejestrowany pod satelitą ma szerokość kilkuset kilometrów. Wszystkie pokazane na ilustracjach satelity poruszają się po orbitach okołobiegunowych, zbliżonych swym przebiegiem do przebiegów południków jednak odchylonych od nich o kilka stopni. Wysokość po jakiej poruszają się satelity mieści się w zakresie od 400 do 1000km. Satelity szpiegowskie poruszają się niżej od wysokości około 150 km. Czas obiegu satelity wynosi około 100 minut. Czas jaki mija między dwoma rewizytami nad tym samym punktem Ziemi, to od 16 do 18 dni. Czas ten można skrócić przez odchylenie satelity od pionu, albo zbudowanie konstelacji satelitów. Niemcy zbudowali konstelację 5 satelitów (RapidEye) i korzystając z możliwości odchylenia od pionu potrafią ten sam punkt na ziemi rejestrować codziennie. Ostatnia ilustracja przedstawia satelitę Landsat 7 podczas budowy w laboratorium. Sensory satelitarne są produkowane w bardzo sterylnych warunkach. Koszt budowy satelity sięga kilkuset milionów dolarów (przeciętnie od 200 do 300). Urządzenia satelitarne są bardzo drogie, ale jakość danych teledetekcyjnych jest najwyższa.

8 CESSNA 310Q Piper Aztec PA

9 Na ilustracjach z lewej strony slajdu przedstawiono dwa najczęściej wykorzystywane w fotografii lotniczej w celach fotogrametrycznych samoloty CESSNA i PIPER. Są to samoloty średniej wielkości. W przypadku fotografii lotniczej na potrzeby fotogrametrii stabilność lotu jest kluczową sprawą. Zasadniczo im większy samolot tym stabilniejszy lot. Samolot jest mniej podatny na to co dzieje się w powietrzu, turbulencje, zmiany gęstości powietrza. Aby z ilustrować jak zachowuję się samolot w powietrzu, posłużę się przykładem: w strefie frontu chłodnego, samolot AN-2 porusza się z prędkością 300 km/h z wiatrem, w przeciwną stronę, czyli pod wiatr, prędkość lotu spada 10-krotnie. Fotografie z prawej strony pokazują sposób montażu kamery w samolocie. Podstawą jest dziura w podłodze, przez którą można fotografować to co w dole. We współczesnych samolotach kabina, w której jest zamontowana kamera, jest klimatyzowana a obsługa korzysta z wygodnych foteli i sprzętu komputerowego wspomagającego wykonywanie zdjęć lotniczych. Na kolejnym slajdzie jest pokazany przykład zdalnie sterowanego małego samolotu firmy BLOM, wyposażonego w system do wykonywania zdjęć lotniczych i radiowej transmisji wykonywanych zdjęć. Lot odbywa się według zaplanowanej trasy, pod kontrolą systemu nawigacji satelitarnej (Glonass, GPS). Wadą tego typu małych statków powietrznych jest ich podatność na warunki wietrzne. Już przy niewielkim wietrze utrzymanie kursu zaplanowanego jest trudne. Zamontowana na pokładzie takiego samolotu kamera rejestruje w trakcie bardzo dużo zdjęć, najlepiej z wykorzystaniem długiej ogniskowej (generuje to niewielkie zniekształcenia i umożliwia szybki montaż zdjęć do postaci ciągłej ortofotomapy.

10 Unmanned Aerial Vehicles

11

12 Promieniowanie elektromagnetyczne

13 Poprzedni slajd przedstawia krzywe emitowanego promieniowania w zależności od długości fali dla Słońca i Ziemi. Każde ciało, którego temperatura jest wyższa od zera absolutnego, jest źródłem promieniowania elektromagnetycznego. Szerokość zakresu długości fal emitowanego promieniowania zależy od temperatury ciała. Im wyższa temperatura, tym zakres emisji jest szerszy. Wykresy emitowanego promieniowania nie są symetryczne. Maksimum emisji przesuwa się w kierunku fal krótszych, wraz ze wzrostem temperatury. Słońce emituje promieniowanie od 0,04 m do około 100 m. W badaniach przyrodniczych z zastosowaniem teledetekcji wykorzystywany zakres jest węższy, od 0,3 do około 4 m. Maksimum emisji promieniowania słonecznego przypada na zakres widzialny na który czułe jest oko człowieka. Maksimum emisji promieniowania ziemskiego przypada na zakres od 10 do 12 m. Podział fal elektromagnetycznych, stosowany w teledetekcji, oparty jest o długość fali. Jednostki miary długości fal zależą od jego zakresu. W teledetekcji środowiska przyrodniczego używa się najczęściej nm albo m. W odniesieniu do spektrum emitowanego przez Słońce ogólnie wyróżnia się fale ultrafioletowe, widzialne, podczerwone (bliskie, średnie i długie), mikrofale (radar).

14 /lectures/ch02/fig02_023.jpg Przemiany promieniowania elektromagnetycznego w atmosferze

15 W teledetekcji najczęściej wykorzystywanym promieniowaniem do badaniach właściwości obiektów jest promieniowanie słoneczne. Jednakże promieniowanie to na drodze od źródła do sensora (kamery) pokonuje długą drogę, podczas której ulega przemianom zasadniczo dotyczy to strat energii na rozpraszanie i pochłanianie. Rozpraszanie promieniowania należy rozumieć jako zmianę jego kierunku. Odbicie jednokierunkowe, lustrzane, jest z fizycznego punktu widzenia tylko przypadkiem rozpraszania. Pochłonięte promieniowanie jest oddawane w postaci długo falowej. Rozpraszanie i pochłanianie promieniowania zachodzi na zawartych w powietrzu atmosferycznym substancjach takich jak para wodna, dwutlenek węgla, ozon, cząstki stałe (pyły), metan zwanych ogólnie aerozolami. Natężenie rozpraszania promieniowania zależy od długości fali. Im dłuższe fale tym rozpraszanie jest mniejsze. Największe rozpraszanie zachodzi dla fal niebieskich i ultrafioletowych. Dzięki temu niebo jest niebieskie.

16

17 Oko ludzkie działa na podobnej zasadzie jak układy optyczne wykorzystywane w aparatach fotograficznych. W budowie oka można wyróżnić trzy elementy odpowiadające zasadniczym częściom budowy obiektywu: soczewka (układ optyczny), źrenica (odpowiada przysłonie) i fotoreceptory na siatkówce oka (odpowiada to filmowi fotograficznemu lub matrycy elementów światłoczułych). Zadaniem soczewki jest skupienie ostrego obrazu na siatkówce (najostrzejszy obraz tworzony jest w miejscu tzw. żółtej plamki, miejsca w którym gęstość fotoreceptorów jest największa). Źrenica odpowiada za poziom naświetlenia ilość światła docierającą do siatkówki. Przy silnym świetle źrenica się zwęża, przy słabym rozszerza by odpowiednio ograniczyć lub zwiększyć ilość światła. Siatkówka mierzy padające światło i przekazuje obraz do mózgu. Człowiek postrzega świat przestrzennie, dzięki czemu potrafi określać odległości między obiektami. Wzrok człowieka koncentruje się na jednym punkcie, oczy widzą zbieżnie czyli ten sam punkt jest obserwowany z dwóch różnych punktów (jest to warunek widzenia przestrzennego). Wiele zjawisk związanych z widzeniem barw tłumaczy trójskładnikowa (trójchromatyczna) teoria Younga-Helmholtza. Przyjmuje ona, ze można otrzymać wszystkie barwy w wyniku zmieszania trzech barw: czerwonej, zielonej i niebieskiej. Zakłada się istnienie trzech rodzajów receptorów światłoczułych w siatkówce oka, zwanych czopkami, z których każdy jest najbardziej czuły na określoną długość fali, odpowiadającej w przybliżeniu jednej z trzech barw podstawowych.

18 Podstawowe czynniki percepcji barw wg Durret a (1987): właściwości obiektu odbijającego i absorbującego światło o określonej długości; właściwości źródła światła oświetlającego obiekt; właściwości ośrodka, przez który rozchodzi się światło; odległość obiektu od źródła oświetlenia; właściwości otaczających obiektów; stan oka i systemu wzrokowego (cechy urządzenia rejestrującego); charakterystyki transmisyjne receptorów ośrodków nerwowych; poprzednie doświadczenia po obserwacji podobnego obiektu.

19 Wrażenia wzrokowe są wywoływane przez światło. Jest ono promieniowaniem elektromagnetycznym o określonym składzie widmowym. Światło widzialne to fale o długości od 380 (400) do 760 (780) nm. Jeżeli światło zawiera fale o wszystkich możliwych długościach (w części widzialnej) i odpowiednich proporcjach, to uzyskuje się wrażenie światła białego. Zależnie od temperatury źródła emitującego fale świetlne zmienia się rozkład mocy, a więc i barwa emitowanego światła. Światło białe otrzymuje się, gdy temperatura żarzącego się ciała wynosi 6000 C. Jeżeli rozkład mocy nie jest równomierny i można wyróżnić zakres fal, dla których moc promieniowania jest większa niż dla innych zakresów, to odbierane światło będzie dawało wrażenia barwne. W szczególnym przypadku, gdy w rozkładzie widmowym można wyróżnić jedną długość fali o większej mocy niż dla pozostałych fal, mówi się o fali dominującej. Z każdą z tych fal związany odpowiedni jest odcień barwy. Widmowy rozkład energetyczny Widmowy rozkład energetyczny z dominującą długością fali

20 Wiele zjawisk związanych z widzeniem barw tłumaczy trójskładnikowa (trójchromatyczna) teoria Younga-Helmholtza. Przyjmuje ona, ze można otrzymać wszystkie barwy w wyniku zmieszania trzech barw: czerwonej, zielonej i niebieskiej. Zakłada się istnienie trzech rodzajów receptorów światłoczułych w siatkówce oka, zwanych czopkami, z których każdy jest najbardziej czuły na określoną długość fali, odpowiadającej w przybliżeniu jednej z trzech barw podstawowych. Czułość trzech rodzajów czopków w siatkówce oka. Wiele zjawisk związanych z widzeniem barw tłumaczy trójskładnikowa (trójchromatyczna) teoria Younga- Helmholtza. Przyjmuje ona, ze można otrzymać wszystkie barwy w wyniku zmieszania trzech barw: czerwonej, zielonej i niebieskiej. Zakłada się istnienie trzech rodzajów receptorów światłoczułych w siatkówce oka, zwanych czopkami, z których każdy jest najbardziej czuły na określoną długość fali, odpowiadającej w przybliżeniu jednej z trzech barw podstawowych. W modelu barwnym RGB gama dostępnym kolorów jest reprezentowana przez sześcian w układzie współrzędnych kartezjańskich. Model ten jest addytywny, tzn. barwy różne od podstawowych uzyskuje się w wyniku przestrzennego sumowania strumieni świateł o barwach podstawowych. Stosując jednakowe proporcje pomiędzy strumieniami uzyskuje się poziomy szarości, od czarnego (0,0,0) do białego (255,255,255) w 24-bitowej skali. Model ten jest koncepcyjnie bardzo prosty i ze względu na liniowość umożliwia łatwe wykonywanie obliczeń związanych z wyznaczaniem barw. Reprezentuje on jednak tylko pewien podzbiór barw widzialnych.

21 Zjawisko dwukierunkowego odbicia spektralnego Jasność rejestrowanego obiektu zależy od kierunku oświetlenia i obserwacji. Za jedną z najważniejszych przyczyn dwukierunkowego odbicia spektralnego jest szorstkość powierzchni odbijającej, rozumiana jako miejscowe różnice wysokości tworzących ją elementów. Kierunek oświetlenia Powierzchnie zacienione Powierzchnie oświetlone Powierzchnie zacienione Powierzchnie oświetlone :58:03 ŁĄKA LAS

22 Cechy geometryczne zdjęć lotniczych (1) Oś fotografowania Geometria zdjęcia lotniczego oparta jest na rzucie środkowym. Każdy punkt odfotografowany na zdjęciu jest rejestrowany dzięki promieniowaniu elektromagnetycznemu padającemu na błonę fotograficzną pod różnym kątem mierzonym względem osi fotografowania.

23 Zdjęcie lotnicze średnioskalowe Zniekształcenia w tym powiększeniu nie są istotne. Dopiero skan w wysokiej rozdzielczości, który pozwala powiększyć obraz krotnie, pozwoli dojrzeć pochylone budynki.

24

25 Związek ogniskowej i pola widzenia dla stałego rozmiaru klatki zdjęcia Rzut środkowy - przesunięcia punktów wskutek deniwelacji terenu Martwe pola

26 Lotnicza kamera fotograficzna RC mm 210 mm Standardowy wymiar 23 x 23 cm Najczęściej stosowane ogniskowe: 152 mm i 210 mm; pole widzenia odpowiednio 94 i 56, odfotografowana powierzchnia w 1: ,29 km 2 a w 1: ,06 km 2

27 Kamera cyfrowa liniowa ADS-40 Obraz oryginalny Obraz po ortorektyfikacji

28 Zdjęcie lotnicze wykonane na filmie lotniczym Powiększenie zdjęć lotniczych bez straty informacji było możliwe na poziomie razy. Krzywa charakterystyczna filmu fotograficznego wykonana na wykresie półlogarytmicznym pokazywała czułość, kontrastowość (nachylenie odcinka c) i rozdzielczość filmu. Na rysunku obok znajdują się obrazy fragmentów zdjęć w powiększeniu 200 krotnym. Lewy obraz to film czuły, duże ziarna; prawy obraz to film o małej czułości, ale dużej zdolności rozdzielczej. Krzywa charakterystyczna filmu

29 Zadanie 1 - projekt nalotu fotogrametrycznego Celem ćwiczenia jest zapoznanie się ze schematem wykonywania zdjęć lotniczych (w szeregach o określonym pokryciu podłużnym i poprzecznym). Wiedza ta niezbędna jest przy zamawianiu zdjęć z archiwów państwowych i wojskowych jak również przy przygotowywaniu zamówień publicznych na zdjęcia lotnicze. Plan nalotu należy przygotować dla pojedynczej gminy, dowolnie wybranej; zadanie jest wykonane indywidualnie; termin oddania zadania dwa tygodnie od momentu przeprowadzenia zajęć, projekt wykonać cyfrowo. Założenia techniczne: Podstawą projektu może być mapa polski 1: w układzie 42 lub mapy 1:50000 w układzie 65, 92 lub WGS 84. Skala projektu wynosi 1:100000; skala nalotu 1:25000, podstawowy wymiar zdjęcia lotniczego 23x23cm; Mapy można pobrać z Archiwum kartograficznego w postaci cyfrowej albo pobrać z Geoportalu wykorzystując usługi WMS i WFS (pobranie granic jednostek administracyjnych. Jednak skala projektu ma pozostać bez zmian, niezależnie od źródła mapy. Pokrycie podłużne musi być wystarczające dla obserwacji stereoskopowej, czyli 70%. Pokrycie poprzeczne pomiędzy szeregami 30%. Informacje na temat planowania nalotów zawarte są w książce Interpretacja zdjęć lotniczych (Ciołkosz, Miszalski, Olendzki), str ; układ szeregów zastosować N-S lub W-E; Pokrycie stereoskopowe w szeregu jest liczone zasięgiem drugiego i przedostatniego zdjęcia. Ze względów ekonomicznych przyjąć, że odległość granicy gminy od granicy obszaru fotografowania stereoskopowego ma wynosić minimalnie 30% długości boku zdjęcia w skali opracowania.

30 Zadanie 1 - projekt nalotu fotogrametrycznego Po wykonaniu projektu, należy wyznaczyć współrzędne środków zdjęć lotniczych poszczególnych szeregach i w formie tabelarycznej dołączyć do opracowania. Współrzędne podać we współrzędnych płaskich PUWG 42 oraz geograficznych WGS84. Obliczyć również wysokość fotografowania przy założeniu pionowości zdjęć dla różnych ogniskowych kamery lotniczej: 88mm, 150mm, 210mm i 300mm; Rysunek projektu powinien zawierać dwie warstwy tematyczne: - Podkład obejmujący granice gminy, główne drogi lasy, wody powierzchniowe (jeziora) plus granice obszarów zabudowanych, - Rysunek linii szeregów, kwadraty zdjęć lotniczych i ich numery. W narożnikach powinien się znaleźć opis współrzędnych prostokątnych płaskich albo geograficznych w wykorzystanym systemie współrzędnych. Proszę również sam rysunek projektu podpisać imieniem i nazwiskiem oraz wrysować skalę liniową; Rysunek kwadratów kolejnych zdjęć lotniczych należy wykonać rozłącznie, przesuwając na przemian kolejne zdjęcia o grubość linii raz w jedną to w drugą stronę. Informacje teoretyczne na powyższy temat można znaleźć w podręcznikach: A. Ciołkosz., J.R. Olęndzki, Miszalski: Fotointerpretacja zdjęć lotniczych.

31 Przykłady projektów Brak zdjęcia Za blisko granica gminy i granica obszaru stereoskopowego Powyższe przykłady stanowią ilustrację, zawierają błędy braki w stosunku do wymagań technicznych projektu przedstawionych na poprzednim slajdzie (błędy wskazano na zajęciach.

32 Zagadnienia do powtórzenia Skala mapy, jednostki miar długości i powierzchni Koncepcja odwzorowania kartograficznego (przejście z powierzchni elipsoidalnej na płaszczyznę) Elipsoidy, systemy / układy współrzędnych, elipsoida uniwersalnastandardowa WGS84 (czym się ona różni od elipsoidy GRS80) Polskie układy współrzędnych (polecam stronę Tadeusza Syryjczyka o układach współrzędnych i technice GPS) Borowa Góra 1925 (nazwa międzynarodowa Polish National Grid 1925), Państwowy Układ Współrzędnych Geodezyjnych z roku 1942 PUWG 42 (2 strefowy i 4 strefowy - głównie dotyczy map wojskowych), PUWG 65 (pięć stref, dwa odwzorowania), PUWG 92, PUWG2000 (4 strefy), WGS84