PIERWSZA W POLSCE KSIĄŻKA POŚWIĘCONA HISTORII MUNDURU LEŚNEGO WKRÓTCE DO NABYCIA W CENTRUM INFORMACYJNYM LASÓW PAŃSTWOWYCH!

Transkrypt

1 PIERWSZA W POLSCE KSIĄŻKA POŚWIĘCONA HISTORII MUNDURU LEŚNEGO WKRÓTCE DO NABYCIA W CENTRUM INFORMACYJNYM LASÓW PAŃSTWOWYCH! Zamówienia można kierować na adres: Warszawa, ul. Bitwy Warszawskiej 1920 r. nr 3, tel.: (0 prefix) , cilp@lasypanstwowe.gov.pl Leszek Sławomir PRĘCIKOWSKI LUDZIE LASU I ICH MUNDUR Zarys dziejów munduru leśnego w Polsce od początku XIX wieku po czasy współczesne (Koncepcję graficzną książki, oraz wybrane rekonstrukcje mundurowe opracował Autor) Pamięci mojej mamy - Barbary, pracę tę poświęcam Łódź 2004 Autor książki przyjmuje wszelkie uwagi oraz zapytania pod nr telefonu komórkowego: , lub na adres internetowy: leszek_precikowski@o2.pl

2 SPIS TREŚCI WSTĘP I. W CZASACH KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO I KRÓLESTWA POLSKIEGO (KONGRESOWEGO) Rzecz o stanie lasów na ziemiach polskich w XIX i u progu XX wieku Pierwsze lata nowoczesnego administrowania lasami ziem polskich Mundur leśnika polskiego Królestwo Polskie (Kongresowe) A. Królewski Korpus Leśny B. Administracja Lasów Rządowych Królestwa Polskiego II. W CZASACH ODRODZONEJ RZECZYPOSPOPLITEJ Lasy Polski Odrodzonej Administracja leśna w II Rzeczypospolitej ( ) Mundur leśny II Rzeczypospolitej A. Rozmaitości mundurowe pierwszego dziesięciolecia Odrodzonej Polski... B. Wzory mundurowe w szkolnictwie leśnym okresu międzywojennego. C. Mundur leśnika polskiego z lat D. Słów parę o ubiorze leśników w lasach prywatnych w okresie II Rzeczypospolitej... III. OKRES PO DRUGIEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ Dziedzictwo leśne Polski w nowych granicach Organizacja leśnictwa w Polsce po II wojnie światowej Mundur leśny w Polsce Ludowej oraz w III Rzeczypospolitej... A. Umocowania prawne B. Leśne wzory mundurowe od roku 1946 po czasy współczesne.... Spis tabel Spis map. Spis schematów... Wybór literatury przedmiotu... Indeks osób... Aneks...

3 I. W CZASACH KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO I KRÓLESTWA POLSKIEGO (KONGRESOWEGO) 1. RZECZ O STANIE LASÓW NA ZIEMIACH POLSKICH W XIX I U PROGU XX WIEKU Czasy Królestwa Polskiego charakteryzowały się daleko posuniętym rozdrobnieniem oraz mnogością rodzajów własności leśnej. Była to spuścizna feudalnego systemu własności i sposobu gospodarowania w leśnictwie w schyłkowym okresie istnienia szlacheckiej Rzeczpospolitej. Stan taki utrwalały zapisy Ustawy Konstytucyjnej Królestwa Polskiego, a także ustawy leśne z pierwszych lat istnienia Królestwa. Konstytucja stanowiła bowiem, że: Wszelka własność iakiegokolwiek nazwiska i rodzaiu, czyli się znayduie na powierzchni czyli we wnętrznościach ziemi, do kogokolwiek bądź należąca, iest świętą i nietykalną. Żadna władza nie ma prawa iey naruszyć pod iakim bądź pozorem (...) 1. Jednocześnie wyodrębniono zarząd i rodzaje dóbr określonych jako narodowe: W każdym Woiewództwie będzie Kommissya Woiewódzka złożona z Prezesa i Kommissarzy dla wykonania rozkazów Kommissyi Rządowych (...) Dobra i dochody Korony składaią się: 1. Z dóbr Korony, które będą zarządzane oddzielnie na rzecz Królewską przez Izbę lub Urzędników szczególnie od Króla wybranych. (...). Tym sposobem olbrzymia większość lasów Królestwa pozostała w rękach prywatnych właścicieli, co przy wątpliwych metodach gospodarowania przezeń podejmowanych musiało się odbić niekorzystnie na stanie lasów i prowadziło nieuchronnie do masowych wylesień. Lasy rządowe (skarbowe) zwane też narodowymi - które w momencie utworzenia Królestwa obejmowały obszar ok ha - oddane zostały w zarząd Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu Wydziału Lasów. Generalnie dzieliły się one w sposób następujący, na: I. Lasy pod tzw. stałym zarządem państwa: 1. Właściwe lasy rządowe, tj. dawne lasy koronne i narodowe, stanowiące własność rządu (tj. użytkowane bezpośrednio). 2. Lasy w tzw. użytkowaniu pośrednim tj. lasy sekwestrowane i skonfiskowane (m.in. w ramach represji popowstaniowych), które od momentu sekwestru lub konfiskaty były w zawiadywaniu rządu z prowadzoną dla nich osobną rachunkowością. Do tej grupy zaliczały się również lasy czasowo wydzierżawione lub oddane w użytkowanie wieczyste osobom prywatnym tzw. lasy emfiteutyczne. II. Lasy pod zarządem czasowym: Lasy suprymowane, tj. należące niegdyś do duchowieństwa rzymsko katolickiego (probostw, dóbr zakonnych po zniesieniu których przeszły na własność rządu ( ) 1 Autor w przytoczonych cytatach zachował pisownię staropolską m. in. pisownię przez i - krótkie, zamiast j.

4 3. MUNDUR LEŚNIKA POLSKIEGO KRÓLESTWO POLSKIE (KONGRESOWE) A. Królewski Korpus Leśny Mundur od dawna towarzyszył codziennemu trudowi leśników nierozerwalnie związany z charakterem wykonywanej przez nich pracy wyodrębniał tę grupę zawodową kojarzoną w społeczeństwie z ludźmi posiadającymi rozległą wiedzę przyrodniczą i techniczną, miłośnikami ojczystej przyrody, gospodarzami i strażnikami lasu. Dumnie noszony przez rzesze leśników w całym kraju kształtuje wizerunek firmy, która stawia sobie za cel dbałość o ogólnonarodowe dobro, jakim są lasy. W mundurze leśnika zawiera się powaga instytucji Lasów Państwowych organizacji gospodarczej, która ma pod swą pieczą lasy całego kraju i w interesie narodu administruje ogromnym wspólnym bogactwem. Mundur jest symbolem służby Narodowi swoistej misji, jaką jest ciężka i odpowiedzialna praca nad odnowieniem, pielęgnacją i ochroną polskich lasów oraz wysiłek włożony w pomnażanie narodowego bogactwa poprzez dostarczenie cennych surowców i zapewnienie ciągłości produkcji. Mundur jest wreszcie symbolem jedności środowiska zawodowego leśników, zewnętrzną oznaką przynależności do cenionej i szanowanej grupy społecznej ( ) Historia polskiego munduru leśnego sięga czasów Królestwa Polskiego (Kongresowego) kiedy to car Rosji i król Polski Aleksander I pragnąc stworzyć oddaną dla domu panującego elitę notabli, wydał w dn. 1(13) grudnia 1819 roku dekret ustanawiający mundur leśny, podnosząc status Administracji Leśnej Rządowej do rangi Królewskiego Korpusu Leśnego. Podzielony on został na osiem klas służbowych (każdej z nich przyporządkowano odpowiedni mundur), do których należeli pierwotnie: Klasa I a) minister prezydujący w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, b) dyrektor jeneralny lasów rządowych i nadleśny naczelny lasów rządowych; Klasa II nadleśni jeneralni lasów rządowych; Klasa III a) nauczyciele Szkoły Leśnictwa, b) referent, sekretarz, nadrachmistrz w Wydziale Lasów w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu; Klasa IV a) asesorowie nadleśni, b) nadleśni; Klasa V a) nadleśniczowie, b) miernicy leśni, c) urzędnicy leśni biurowi w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu nieujęci w klasie trzeciej; Klasa VI a) podleśni ( )

5 Ilustracja nr 5: Klasa II Królewskiego Korpusu Leśnego. (Rekonstrukcję wykonał Autor) W myśl cytowanego wcześniej dekretu mundurowego wydanego przez Aleksandra I oficjalistom leśnym zaliczonym do tzw. klas oficerskich, a więc od I do VI ej przysługiwały: 1. Mundur wielki, ustalony wg jednakowego kroju dla wszystkich klas tej grupy - a składający się z: a) fraka mundurowego w kolorze ciemnozielonym, z kołnierzem stojącym tej barwy co i mundur ( ). Ilustracja nr 12: Naczelny Nadleśny Lasów Rządowych Królestwa Polskiego - Juliusz Karol baron Holte von den Brincken (przedstawiony w mundurze wielkim galowym). Reprodukcja obrazu z epoki. (Ilustracja Pochodzi z Ech Leśnych z 1937 roku)

6 B. Administracja Lasów Rządowych Królestwa Polskiego Radykalną zmianę organizacji administracji leśnej oraz przepisów mundurowych przyniósł upadek Powstania Listopadowego. Car i król Mikołaj I pragnąc pozyskać dla swych rządów szerszą bazę społeczną w Królestwie nie tylko nie ograniczył, ale znacznie rozszerzył przywileje szlacheckie (szlachta zwolniona została z wszelkich podatków osobistych, kwaterunków, kar cielesnych, ustanowiono wojewódzkie deputacje szlacheckie które m.in. miały prawo przedstawiania kandydatów na różne stanowiska w guberni, wreszcie ustanowiono swoisty ceremoniał dworski sankcjonujący polskie szlacheckie mundury wojewódzkie). Elitę notabli podporę domu panującego miała też stanowić swoista kasta urzędników, dla której dekretem z dn. 11[23] maja 1836 roku wprowadzono specjalny ceremoniał mundurowy. Celem ściślejszego powiązania tej grupy społecznej z dworem cesarskim wywodzącym się z mieszczaństwa wyższym oficerom oraz urzędnikom cywilnym nadawano szlachectwo dziedziczne lub osobiste, przywiązane do tego tytuły i odznaczenia (np. pełniący w owym czasie obowiązki dyrektora dóbr i lasów rządowych, później także dyrektora głównego Komisji Dóbr i Lasów Rządowych Adam Tytus Łęski tytułował się następująco: Dyrektor Wydziału, Rzeczywisty Radca Stanu, Szambelan Dworu Jego Cesarsko Królewskiej Mości ). Przepisy mundurowe z 1836 roku podporządkowane były ścisłej etykiecie dworskiej określającej m.in. zasady ubioru na dni uroczyste, na czas zebrania się u dworu cesarskiego, na okres żałoby itp. Urzędnikom przepisano umundurowanie podług stopni Urzędnik Wydziału Leśnego urzędów dzieląc je na 10 klas. Mundur nadal choć w bardziej ograniczonym zakresie zachowywał polską symbolikę narodową. Wyrażała się ona poprzez: guziki mundurowe dla Wydziału Leśnego zachowujące emblemat narodowy, tj. herb Królestwa Polskiego (nadleśniczowie i podleśniczowie jako pracownicy podlegli bezpośrednio rządom gubernialnym mieli na guzikach tłoczony herb właściwej guberni); Orła Białego (Orzeł Królestwa) na czapkach strażników i strzelców, oraz na tzw. blasze noszonej odtąd wzorem rosyjskim przez strzelców leśnych jako dodatkowy element rozpoznawczy ( ) ŻYCZĘ CIEKAWEJ LEKTURY AUTOR, ŁÓDŹ 2005 r.