Co warto mierzyć i sprawdzać w kurniku?

Transkrypt

1 Co warto mierzyć i sprawdzać w kurniku? Produkcja drobiarska odgrywa znaczącą rolę w gospodarce żywnościowej. Zainteresowanie konsumentów produktami pochodzenia drobiowego wynika z jednej strony ze względu na wysokie walory odżywcze i dietetyczne mięsa drobiowego, a z drugiej na jego relatywnie niską cenę. Według danych Komisji Europejskiej oraz GUS produkcja mięsa drobiowego wykazuje stałą tendencję wzrostową, znacznie wyższą niż produkcja mięsa innych gatunków zwierząt gospodarskich, a Polska stała się liderem wśród krajów Unii Europejskiej, odnotowując 7,9% wzrost produkcji w porównaniu do roku ubiegłego. Na uwagę zasługuje również fakt, że produkcja mięsa drobiowego w naszym kraju w okresie ostatnich piętnastu lat wzrosła z 619,4 tys. ton do 2 199,0 tys. ton (co dało sumaryczny wzrost o +255%). Trzeba również podkreślić, że produkcję drobiarską (spośród innych działów produkcji zwierzęcej) wyróżnia jej wysoki stopień uprzemysłowienia. Duża komasacja zwierząt na jednostce powierzchni, krótki czas odchowu (szczególnie w przypadku drobiu mięsnego) wymaga od hodowców wysokiej precyzji chowu i hodowli. Odbywa to się przede wszystkim poprzez zapewnienie utrzymywanym ptakom optymalnych warunków środowiskowych oraz żywieniowych, a wynikiem takich działań są dobre wyniki produkcyjne oraz wysokiej jakości produkt. Nie bez znaczenia pozostaje również zachowanie bezpieczeństwa biologicznego, poprzez zapobieganie zakażenia stad drobiu patogennymi mikroorganizmami, co ma szczególne znaczenie właśnie w intensywnej produkcji zwierzęcej, jaką jest obecnie chów i hodowla drobiu. Dlatego też każdy z hodowców, chcąc uzyskać optymalny wynik ekonomiczny, powinien zwracać szczególną uwagę na poszczególne elementy procesu odchowu ptaków oraz monitorować warunki w których one przebywają. Umożliwi to szybką interwencję w razie wystąpienia niepokojących symptomów, a jednocześnie zapobiegnie stratom ekonomicznym. Pamiętajmy jednocześnie, że w nowoczesnej produkcji, obok wysoko wyspecjalizowanych i wyposażonych w wysokiej klasy sprzęt budynków, niezbędni są również wykwalifikowani pracownicy, którzy potrafią zadbać o ptaki i poradzić sobie w różnych niespodziewanych sytuacjach. Obecnie również przepisy prawa regulują konieczność utrzymania wysokich standardów w chowie i hodowli ptaków, a w szczególności dotyczy to utrzymania kurcząt brojlerów oraz kur niosek. Związane jest to z przede wszystkim z koniecznością utrzymania prawidłowego poziomu dobrostanu ptaków. W Polsce podstawowym aktem prawnym regulującym warunki utrzymania i dobrostan zwierząt jest Ustawa o ochronie zwierząt z dnia 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U Nr 111 poz. 724, z póź. zm., tekst ujednolicony), która wdraża m.in. unijne postanowienia dotyczące drobiu: dyrektywy Rady 99/74/WE z dnia 19 lipca 1999 r. ustanawiającej minimalne normy ochrony kur niosek (Dz. Urz. WE L 203 z , str. 53, z późn. zm.; Dz. Urz. UE, Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 26, str. 225, z późn. zm.), dyrektywy Rady 2007/43/WE z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie ustanowienia 20

2 minimalnych zasad dotyczących ochrony kurcząt utrzymywanych z przeznaczeniem na produkcję mięsa (Dz. Urz. UE L 182 z , str. 19). Pamiętać również musimy, że w przypadku zwierząt gospodarskich, w tym również drobiu, obowiązujące w polskim prawodawstwie są również dwa rozporządzenia: Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 r. w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U nr 56 poz. 344 z późn. zm.) - dotyczy m.in. kur niosek i kurcząt brojlerów z gatunku kura (Gallus Gallus), Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymywania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U nr 116 poz. 778 z późn. zm.) - dotyczy m.in. gospodarstw utrzymujących indyki, gęsi, kaczki w ilości powyżej 100 sztuk oraz strusi, przepiórek i perlic. W świetle cytowanych powyżej przepisów hodowcy kurcząt brojlerów są zobowiązani do: zatrudnienia pracowników posiadających odpowiednie umiejętności, spełnienia wymogów w zakresie obsady oraz warunków bytowych kurcząt; prowadzenia dokumentacji dotyczącej fermy. Wymagania te obowiązują od 30 czerwca 2010 roku i dotyczą hodowców kurcząt brojlerów z wyjątkiem: utrzymujących poniżej 500 sztuk kurcząt brojlerów, gospodarstw utrzymujących wyłącznie stada hodowlane, stad hodowlanych w gospodarstwach utrzymujących zarówno stada hodowlane, jak i stada produkcyjne, zakłady wylęgu drobiu, kurczęta utrzymywane w systemie ekstensywnego chowu ściółkowego z dostępem do wolnego wybiegu, o których mowa w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 543/2008 z dnia 16 czerwca 2008 r. wprowadzającym szczegółowe przepisy wykonawcze do rozporządzenia Rady (WE) nr 1243/2007 w sprawie niektórych norm handlowych w odniesieniu do mięsa drobiowego (Dz. Urz. UE L 157 z , str. 46, z późn. zm.) w załączniku V, w lit. b-e, kurcząt utrzymywanych zgodnie z metodami produkcji ekologicznej w sposób określony w rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylającym rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 (Dz. Urz. UE L 189 z , str. 1) oraz w przepisach Unii Europejskiej wydanych w trybie tego rozporządzenia. Oprócz odpowiednich przepisów zawartych w innych odpowiednich wspólnotowych aktach prawnych zastosowanie mają następujące wymagania: urządzenia do pojenia - są ustawiane i utrzymywane w sposób minimalizujący ryzyko wylewania się wody; karmienie - kurczęta powinny mieć stały dostęp do paszy albo powinny być karmione w pewnych odstępach czasu, a ponadto nie mogą być pozbawiane paszy dłużej niż 12 godzin przed przewidywaną godziną uboju; ściółka - wszystkie kurczęta mają stały dostęp do ściółki, która jest sucha i ma kruchą powierzchnię; wentylacja i ogrzewanie - wentylacja działa w sposób zapewniający uniknięcie przegrzania i, w razie konieczności, w powiązaniu z systemami ogrzewania w celu 22

3 usunięcia nadmiaru wilgoci; hałas - poziom dźwięku jest minimalizowany; wentylatory, maszyny do karmienia lub inne wyposażenie jest tak skonstruowane, umieszczone, obsługiwane i utrzymywane, aby powodowało możliwie najmniejszy hałas; oświetlenie - wszystkie budynki są wyposażone w oświetlenie o intensywności co najmniej 20 luksów przy włączonym oświetleniu, mierzone na poziomie oka ptaka, oświetlające przynajmniej 80% powierzchni użytkowej; czasowe ograniczenie poziomu oświetlenia może być w razie konieczności dopuszczone w wyniku zalecenia lekarza weterynarii; w terminie siedmiu dni od umieszczenia kurcząt w budynku i do trzech dni przed przewidywanym ubojem oświetlenie powinno być dostosowane do 24-godzinnego rytmu z okresami zaciemnienia, trwającymi co najmniej ogółem 6 godzin, z co najmniej jednym okresem nieprzerwanego zaciemnienia trwającym przynajmniej 4 godziny z wyłączeniem okresów przyciemnienia. Właściciel fermy lub zarządzający nią zobowiązani są do prowadzenia dla każdego kurnika, znajdującego się na terenie fermy, w którym są utrzymywane kurczęta brojlery, dokumentacji zawierającej informacje o: liczbie wprowadzonych kurcząt brojlerów, powierzchni użytkowej, typie używanej podłogi i ściółki, liczbie padłych kurcząt brojlerów stwierdzonej podczas każdej kontroli i przyczynach ich śmierci, liczbie kurcząt brojlerów uśmierconych i przyczynach ich uśmiercenia, liczbie kurcząt brojlerów pozostałych w stadzie po sprzedaży lub po uśmierceniu; nazwę mieszańca kurcząt brojlerów, jeżeli jest znana. Dokumentacja musi być przechowywana przez 3 lata od dnia umieszczenia kurcząt brojlerów w kurniku, w którym są one utrzymywane i udostępniana powiatowemu lekarzowi weterynarii. Jeśli zaś chodzi o utrzymanie kur niosek, minimalne wymogi ich ochrony nie dotyczą ferm z ilością kur niosek mniejszą niż 350 ani ferm utrzymujących hodowle kur niosek. Hodowle kur niosek muszą przestrzegać obowiązujących przepisów zawartych w Dyrektywie 98/58/WE, dotyczących ochrony zwierząt hodowlanych oraz przepisów znajdujących się w załącznikach do Dyrektywy Rady 1999/74/ WE. Jak wynika z przedstawionych powyżej wymagań prawnych, przepisy duży nacisk kładą na warunki środowiskowe, których utrzymanie na optymalnym poziomie gwarantuje optymalny poziom dobrostanu ptaków, co skutkować będzie dobrym zdrowiem oraz wysoką jakością uzyskiwanego mięsa. Jednym z najważniejszych czynników wpływających na jakość mikroklimatu pomieszczeń drobiarskich jest odpowiednia jakość materiału ściółkowego. Utrzymanie prawidłowych parametrów ściółki, a przede wszystkim fizycznych, takich jak: temperatura, wilgotność względna oraz ph, sprzyja również w utrzymaniu prawidłowego mikroklimatu pomieszczeń. Wilgotna ściółka jest bowiem podstawowym źródłem zwiększającej się ilości pary wodnej w powietrzu pomieszczenia inwentarskiego, co przy wyższej temperaturze stwarza doskonałe warunki do rozwoju patogennej mikroflory, będącej przyczyną wielu schorzeń układu oddechowego zwierząt. Kolejnym problemem związanym z nieprawidłowymi parametrami ściółki (a przede wszystkim jej wilgotnością) jest nasilenie występowania zapalenia skóry stóp u drobiu (Foot-Pad Dermatitis FPD). Jak wykazano doświadczalnie, występowanie zapalenia skóry poduszki stopy stwierdzono u 78% indyków przebywających na wilgotnej ściółce oraz tylko u 5% przebywających na

4 ściółce suchej. Podobną zależność występowania FPD na wilgotnej ściółce zaobserwowano również u kurcząt brojlerów. Eksperymentalne, celowe zwiększanie wilgotności materiału ściółkowego w znacznym stopniu nasiliło więc występowanie FPD u kurcząt i indyków. Można więc przypuszczać, że kontakt skóry stóp ptaków z wilgotną, zawierającą drażniące substancje ściółką i znajdującymi się na niej odchodami odgrywa znaczącą rolę w patogenezie tego schorzenia. Dodatkowo, kontakt kurcząt brojlerów czy indyków rzeźnych (które często leżą) z wilgotną ściółką może być przyczyną powstawania pęcherzy piersiowych oraz wad nóg, co w znacznym stopniu obniża ich wartość poubojową. U kur niosek wilgotna ściółka powoduje z kolei zabrudzenia skorup jaj i upierzenia. Kolejnym ważnym elementem wyposażenia kurnika jest prawidłowo funkcjonujący system wentylacji i ogrzewania. Przy intensywnej produkcji zwierzęcej, jaką jest m.in. chów i hodowla drobiu, jego prawidłowe funkcjonowanie ma pierwszorzędne znaczenie w utrzymaniu na optymalnym poziomie warunków mikroklimatu (termiczno-wilgotnościowych, ruchu powietrza, szkodliwych domieszek gazowych) oraz podłoża (ściółki). Niekorzystne jest zarówno niedowentylowanie, jak i przewentylowanie kurników. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi (Dz.U nr 56 poz. 344 z późn. zm.) temperatura wewnątrz kurnika nie może przekraczać temperatury na zewnątrz więcej niż o 3 C, jeżeli temperatura na zewnątrz kurnika mierzona w cieniu przekracza 30 C, natomiast średnia wilgotność względna mierzona wewnątrz kurnika w okresie 48 godzin nie przekracza 70%, jeżeli temperatura na zewnątrz kurnika jest niższa niż 10 C. Są to jednak tylko wymogi minimalne. Przeprowadzone badania wykazały, że największy wpływ na efekty produkcyjne zwierząt oraz na ich zdrowie mają warunki termiczno-wilgotnościowe w budynkach. Do często spotykanych pozaoptymalnych układów termiczno-wilgotnościowych wpływających na obniżenie dobrostanu ptaków zaliczamy niską temperaturę przy notowanej jednocześnie wysokiej wilgotności względnej powietrza oraz wysoką temperaturę i niską wilgotność względną powietrza. W pierwszym przypadku ptaki przebywające w zimnych i wilgotnych pomieszczeniach (najczęstszą przyczyną jest awaria systemu ogrzewania lub nieprawidłowo działająca wentylacja) ptaki zmuszone są do zwiększonego oddawania ciepła w celu ogrzania powietrza, a tym samym swojego środowiska, w którym bytują. Dodatkowo, oddawanie ciepła z organizmu do otoczenia wzmaga się znacznie, gdy w pomieszczeniu są przeciągi (intensywna wentylacja w okresie jesienno-zimowym). Duże ochłodzenie organizmu zwierząt w tych warunkach prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia (nasilenie występowania schorzeń dróg oddechowych i przewodu pokarmowego) oraz spadku produkcji (obniżenia dobowych przyrostów masy ciała i wzrostu spożycia paszy). Z kolei wysoka temperatura przy jednocześnie niskiej wilgotności względnej może doprowadzić u ptaków do przegrzania organizmu. Wysoka temperatura powietrza pozbawia bowiem zwierzęta możliwości oddawania ciepła z organizmu do otoczenia, równocześnie tracą one zdolność regulacji temperatury ciała, czego konsekwencją może być śmierć w wyniku udaru cieplnego. U ptaków przegrzanych obserwuje się osowiałość z okresową pobudliwością, zianie, chwiejny chód, biegunkę i zwiększone pragnienie. Następuje również obniżenie apetytu, zmniejszenie pobierania paszy i gorsze jej wykorzystanie, a w konsekwencji niższe przyrosty. Z kolei wysuszanie błon śluzowych górnych dróg oddechowych powoduje wtórne zakażenie drobnoustrojami chorobotwórczymi. 24

5 HIGIENA I ŻYWIENIE Pierwszym, najprostszym wskaźnikiem wadliwie funkcjonującej wentylacji jest zachowanie ptaków przebywających w kurniku. Obserwując je możemy określić, czy wymiana powietrza jest zbyt duża (ptaki zbijają się w grupy, wkładają głowę pod skrzydła, siadają), czy też za mała (ptaki machają skrzydłami, następuje wzrost ziajania ptaków). Innym sposobem na określenie kompleksowego oddziaływania warunków środowiskowych w budynku inwentarskim (temperatury powietrza, wilgotności względnej powietrza oraz ruchu powietrza) jest pomiar tzw. ochładzania. Pamiętajmy, że ochładzanie nie oznacza tylko odczuwania chłodu. W zależności od stwierdzonych wartości ochładzanie może oznaczać różne odczucia termiki środowiska: gorąco, zimno, komfort termiczny itd. Niskie wartości ochładzania wskazują na odczuwanie ciepła i gorąca, natomiast wysokie wartości ochładzania wskazują na odczuwanie chłodu, zimna. Najlepiej poznanym i najczęściej stosowanym wskaźnikiem jest ochładzanie suche i wilgotne. Ochładzanie suche jest miernikiem utraty ciepła z powierzchni organizmu pod wpływem temperatury powietrza i prędkości wiatru, a wilgotne także pod wpływem niedosytu wilgotności powietrza. Do pomiaru wielkości ochładzania w higienie zwierząt służy Katatermometr Hilla przyrząd, który imituje organizm zwierzęcy. Hill założył bowiem, że reakcja na czynniki ochładzające powierzchni zbiorniczka katatermometru jest podobna do reakcji powierzchni skóry zwierzęcia. Pamiętać jednak trzeba, że skóra ze swoimi mechanizmami termoregulacji ma możność buforowania niekorzystnego działania czynników ochładzających, a szkło takich możliwości nie ma, to jednak katatermometr jest wystarczająco czułym przyrządem, a w określonych warunkach zachowuje się jednakowo, w odróżnieniu do skóry zwierząt, która w zależności od gatunku, wieku i różnego układu czynników ochładzających reaguje różnie. Jest również łatwy do obsługi, a wyniki wykonanych pomiarów są porównywalne. Katatermometr Hilla jest rodzajem termometru alkoholowego przeznaczonego do pomiarów wielkości ochładzania przy średniej temperaturze ciała człowieka (36,5 C) w jednostce czasu. Ryc. 1. Katatermometr Hilla (za Jaworski J. 2012) Przyrząd ten składa się z wąskiej kapilary zakończonej od dołu cylindrycznym zbiorniczkiem. Część górna kapilary jest rozszerzona i tworzy dodatkowy zbiorniczek. Skala termometru jest bardzo uproszczona i posiada jedynie dwie kreski, z których dolna odpowiada 35 C, a górna 38 C. Przy wykonywaniu pomiaru prędkości ochładzania należy zanurzyć dolny zbiorniczek katatermometru w ciepłej wodzie o temperaturze C i tak długo podgrzewać, aż rozszerzająca się pod wpływem ciepła ciecz wypełni 1/3 objętości zbiorniczka górnego. Po wyjęciu przyrządu z wody osusza się go szybko i starannie miękką szmat- 25

6 ką, a następnie zawiesza nieruchomo na statywie. Szybkość opadania słupka cieczy od 38 do 35 C mierzy się przy pomocy stopera, notując ten czas w sekundach z dokładnością do 0,1s. Pomiar powtarza się czterokrotnie, z których pierwszy traktowany jest jako adaptacja przyrządu do określonych warunków pomiaru. Z pozostałych trzech wylicza się średnią arytmetyczną czasu opadania cieczy w zakresie podanego przedziału temperatury. Dzięki ściśle ustalonym warunkom fizycznym szkła i cieczy katatermometr traci zawsze tą samą ilość ciepła przy ochładzaniu go z 38 do 35 C. Ta ilość przypadająca na 1cm 2 powierzchni zbiorniczka oznaczona literą F (SI - J/dm 2 ; CGS - mcal/ cm 2 ) nosi nazwę stałej przyrządu (faktor, cecha) i podana jest w metryczce przyrządu lub bezpośrednio na szklanej osłonie katatermometru. Iloraz z podzielenia stałej F przez średni czas t (z trzech pomiarów) jest wielkością ochładzania H. Tak więc wartość ochładzania obliczamy: gdzie: F - faktor (cecha) katatermometru, s - średni czas opadania słupka cieczy od 38 do 35 C, podany w sekundach. Wartości ochładzania w pomieszczeniach dla drobiu powinny kształtować się w granicach 16,7-37,7 mw/cm 2. Za pomocą pomiaru katatermometrycznego możemy również zmierzyć prędkość ruchu powietrza. Obliczymy go stosując następujące wzory: Ruch powietrza (v) poniżej 1 m/s: Ruch powietrza (v) powyżej 1 m/s: gdzie: H - ochładzanie suche (mw/cm 2 ), Q - różnica między średnią temperaturą katatermometru a aktualną temperaturą powietrza (36,5 t), 0,837; 1,675; 0,544; 1,968 współczynniki empiryczne przy H w mw/cm 2. Prędkość ruchu powietrza na wysokości głów ptaków nie powinna przekraczać 0,3m/s, jakkolwiek w okresie letnich, wysokich temperatur może być zwiększony do 1m/s (działanie ochładzające). Pamiętać jednak należy, że przekroczenie zalecanych wielkości w sezonie zimowym powoduje powstawanie przeciągów i większe ryzyko wystąpienia przeziębień. Natomiast w okresie lata zwiększony ruch powietrza przy wysokich temperaturach jest zjawiskiem korzystnym. Tak więc środowisko, w którym przebywa drób powinno być dostosowane do jego potrzeb, aby wpływ ochładzania był fizjologicznie korzystny i nie prowadził do przegrzania ani wychłodzenia ptaków. Nieprawidłowo pracujący system wentylacji, powoduje pogorszenie nie tylko parametrów mikroklimatu, ale również parametrów ściółki, czego konsekwencją jest zwiększenie liczby bytujących w niej drobnoustrojów, a w następstwie zwiększenie emisji szkodliwych domieszek gazowych, a przede wszystkim amoniaku. Maksymalne ulatnianie się amoniaku ze ściółki zachodzi, gdy osiąga ona wilgotność względną w granicach 40-60%. W takich warunkach ściółka traci swoje korzystne właściwości do pochłaniania gazów. Dodatkowo, zwiększająca się w trakcie odchowu ilość pomiotu nasila zachodzące w niej procesy gnilne, co powoduje wytwarzanie zwiększonych ilości siarkowodoru i metanu. Amoniak wchłaniany jest do organizmu głównie przez drogi oddechowe, a także przez skórę i błony śluzowe. Związek ten łatwo łączy się z wodą tworząc wodorotlenek amonowy, który przenika do tkanek, powodując stany zapalne błon śluzowych i obniżenie ich odporności. Po- 26

7 HIGIENA I ŻYWIENIE nadto, amoniak łatwo przechodzi przez ścianki pęcherzyków płucnych do krwi, gdzie zmienia hemoglobinę w hematynę zasadową obniżając poziom hemoglobiny w ustroju, a poprzez przekształcenie kwasu glutaminowego w glutaminę obniża się przemiana tlenowa (zmniejszając przez to wymianę gazową). Nawet minimalne ilości amoniaku przy długotrwałym oddziaływaniu powodują obniżenie poziomu frakcji gamma-globulinowych białka surowicy krwi, co również prowadzi do spadku odporności organizmu oraz obniżenia wyników produkcyjnych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 r. w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U. 2010, nr 56, poz. 344 z późn. zm.) stężenie amoniaku w pomieszczeniach dla drobiu nie powinno przekraczać 20 ppm. Pomiaru amoniaku i innych domieszek gazowych możemy dokonać wieloma urządzeniami dostępnymi na rynku. Nie są to urządzenia drogie, ale ich wadą, szczególnie w przypadku pomiarów stężenia amoniaku jest to, że posiadają czujniki (sensory) elektrochemiczne, które są zawodne w agresywnym środowisku, wymagają częstych kalibracji i wymiany. W celu bieżącej kontroli poziomu zanieczyszczeń gazowych w strefie przebywania ptaków można stosować rurki wskaźnikowe, które stosuje się łącznie z ręczną pompką. Szeroki wybór kolorymetrycznych rurek wskaźnikowych umożliwia bezpośredni błyskawiczny pomiar stężenia wielu gazów i oparów w wielu zakresach pomiarowych w miejscu pomiaru przy niewielkim koszcie analizy. Stężenie badanego gazu jest bardzo łatwe do odczytu poprzez wyraźną, czystą zmianę koloru. Rurki charakteryzuje również wysoka dokładność pomiarowa i nie wymaga się jakiejkolwiek kalibracji. Poziom hałasu w budynkach drobiu zgodnie z Dyrektywą 2007/43/WE obowiązującą od 30 czerwca 2010 określa się tylko pojęciem nieuciążliwy. Natomiast w obowiązującym Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 czerwca 2010 roku w sprawie minimalnych warunków utrzymania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz. U. 2010, nr 116, poz. 778), stwierdza się tylko, iż wyposażenie i sprzęt w pomieszczeniach inwentarskich dla zwierząt gospodarskich powinien być tak skonstruowany, umieszczony, obsługiwany i utrzymywany, aby nie powodować nadmiernego hałasu. Pomimo tak lakonicznych określeń w prawodawstwie unijnym i polskim, Rys. 2. Kolorymeryczne rurki wskaźnikowe Rys. 3. Pompka ręczna do zastosowania z rurkami kolorymetrycznymi 27

8 powinniśmy jednak zwracać uwagę na jego poziom w obiektach drobiarskich. Negatywny wpływ hałasu na ptaki możemy podzielić na trzy grupy oddziaływań. Pierwsza to efekty fizjologiczne i behawioralne, które mogą wpływać na procesy fizjologiczne zachodzące w organizmach ptaków, a w konsekwencji wywoływać zmiany w zachowaniu na różnych etapach ich cyklu życiowego. Dodatkowo skutkiem może tu być pogorszenie jakości mięsa oraz wyników produkcyjnych (niższa masa ciała). Narażenie ptaków na stres wywołany hałasem skutkuje także zmianami hormonalnymi, powodującymi ograniczenie czynności nadnerczy, co z kolej obniża spożycie paszy. Druga grupa możliwych efektów to trwałe uszkodzenie narządu słuchu w wyniku długotrwałej ekspozycji na hałas. Trzecia grupa obejmuje negatywne skutki wyrażające się wpływem na rozrodczość (obniżając wskaźnik lęgowości). W celu pomiaru poziomu natężenia hałasu w praktyce wykorzystuje się różnego typu mierniki. Mierniki poziomu natężenia poziomu hałasu: a. MIER-LASERLINER Cyfrowy miernik hałasu b. Decybelomierz VOLTCRAFT SL-50 c. Miernik dźwięku SONOMETR W obowiązujących przepisach prawnych zwraca się również uwagę na fotoklimat pomieszczeń drobiarskich. W kurnikach najczęstsze zastosowanie ma oświetlenie sztuczne. Jak już wspomniano wcześniej poziom natężenia oświetlenia w budynkach dla drobiu powinien wynosić co najmniej 20 luksów przy włączonym oświetleniu, mierzone na poziomie oka ptaka. Dodatkowo w higienie zwierząt zaleca się, aby dbać o jakość opraw oświetleniowych, gdyż wadliwie funkcjonujące oświetlenie sztuczne może wywołać schorzenie oczu i niepokoić ptaki. Pomiaru oświetlenia dokonujemy za pomocą luksomierzy. Rys. 4. Luksomierz precyzyjny Sonopan L-50 Natomiast w celu określenia liczby żarówek niezbędnych do prawidłowego oświetlenia obiektu można skorzystać z następującego wzoru: PxZ L= WxS_1) a) b) c) 28

9 Gdzie: L - liczba żarówek; P - powierzchnia kurnika w m 2 ; Z - pożądane natężenie światła w luxach; W - moc żarówek w watach; S 1 współczynnik zależny od mocy żarówek: 15W = 3,8; 25 i 40W = 4,2; 60W = 5,0. Podsumowując stwierdzić należy, że pomimo iż obecnie zwraca się szczególną uwagę na dobrostan utrzymywanych zwierząt, to jednak przepisy z tego zakresu nie określają precyzyjnie, jakie warunki ich utrzymania są najoptymalniejsze. Z drugiej strony w warunkach klimatycznych naszego kraju oraz w technologii chowu intensywnego często trudno jest zapewnić ptakom parametry środowiskowe zalecane przez zoohigienistów. Dlatego ważne jest, aby w miarę możliwości monitorować podstawowe, omówione powyżej czynniki mikroklimatu pomieszczeń i starać się reagować w miarę ich niekorzystnych zmian. Umożliwi to nam osiągnięcie dobrych wyników produkcyjnych, a jednocześnie zapewni ptakom zgodne za zasadą dobrostanu warunki utrzymania. dr hab. inż. Tomasz Mituniewicz Katedra Higieny Zwierząt i Środowiska Wydział Bioinżynierii Zwierząt UWM w Olsztynie 30