SEPA z perspektywy banku centralnego

Transkrypt

1 Adam Tochmański Dyrektor DSP, NBP SEPA z perspektywy banku centralnego Szanowni Państwo, Na początku mojej wypowiedzi chciałbym z tego miejsca serdecznie pogratulować organizatorom kolejnego corocznego spotkania poświęconego problematyce SEPA w Polsce. Konferencja ta, podczas której spotykamy się, aby podsumować działania w zakresie programu SEPA i wymienić poglądy na temat jego przyszłości, jest również bardzo dobrą okazją do dyskusji nad sprawami, które wymagają dalszego działania i podejmowania decyzji dla dobra beneficjentów polskiego systemu płatniczego. Dlatego też chciałbym gorąco podziękować za umożliwienie mi włączenia się w tą dyskusję, jako przedstawicielowi banku centralnego. Właśnie z tej perspektywy pragnę podzielić się z Państwem w pierwszej części mojego wystapienia opinią na temat najistotniejszych zdarzeń, jakie w ostatnim czasie wydarzyły się w Polsce w związku z programem SEPA. W drugiej części wystąpienia chciałbym też naświetlić najważniejsze elementy dyskusji nad SEPA w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Komisji Europejskiej, a także aktualne i najbliższe wyzwania dla SEPA w Polsce z perspektyw banku centralnego. 1. Pierwsze kroki w ramach SEPA zostały zrobione Oceniam, że pierwsze ważne kroki w ramach wprowadzania produktów SEPA zostały już zrobione w 2008 i 2009 r. Najważniejszym wydarzeniem w tym okresie było wprowadzenie w styczniu 2008 r. w polskim sektorze bankowym polecenia przelewu SEPA, jednego z trzech głównych instrumentów SEPA. Dokonało się to dzięki współpracy szeregu podmiotów, w tym w szczególności Związku Banków Polskich, jako głównego koordynatora wprowadzania SEPA w Polsce, pełniącego w tym przypadku również rolę organizacji NASO, kilkunastu banków, które przystąpiły do schematu SEPA Credit Transfer, oraz Narodowego Banku Polskiego i Krajowej Izby Rozliczeniowej SA, dzięki którym mogło nastąpić takie przystąpienie dla części z tych banków. Fakt uczestnictwa 20 obecnie polskich banków w schemacie SCT stawia nasz system bankowy wśród krajów zaawansowanych we wprowadzaniu zharmonizowanych usług płatniczych w Europie. Ze względu na wagę tych banków fakt ten równocześnie sprawia, że większość klientów obsługiwanych przez polskie banki otrzymało potencjalną możliwość skorzystania z powyższego paneuropejskiego produktu. Jest to bardzo istotne dla ogólnej oceny funkcjonowania systemu płatniczego z Polsce, czemu dał wyraz również Zarząd NBP, przyjmując pozytywną ocenę funkcjonowania tego systemu w obu półroczach 2008 r. To, że wolumen tego obrotu jest jeszcze stosunkowo mały, choć stale rosnący, nie jest, w mojej opinii, w tym momencie najistotniejszy, szczególnie mając na uwadze posiadanie jeszcze innej waluty narodowej niż euro. Na miano sukcesu polskiego środowiska bankowego zasługuje jednak nie tylko umożliwienie bankom i polskim instytucjom płatniczym konkurowanie na europejskim rynku, ale przede wszystkim danie tej możliwości polskim konsumentom i przedsiębiorcom. Właśnie te potencjalne możliwości były podwaliną decyzji, jaką podjął NBP, przystępując do schematu polecenia przelewu SEPA oraz dając tym samym możliwość, dzięki inicjatywie Krajowej Izby Rozliczeniowej SA, pośredniego uczestnictwa w 1

2 nim kilku polskich banków. Chciałbym w tym momencie wyrazić uznanie właśnie dla KIRu za tą inicjatywę, która niewątpliwie stworzyła szanse równiejszej walki konkurencyjnej dla środowiska bankowego. Pomysł na konwersję komunikatów SEPA wydaje się być optymalny dla tych uczestników rynku, dla których niepewna jeszcze perspektywa przyjęcia przez Polsce euro nie uzasadnia podejmowania kapitałochłonnych działań, a jednocześnie stawia ich na równi z innymi konkurentami. O pozytywnym, choć o ograniczonym zakresie, oddziaływaniu SEPA może świadczyć, w opinii NBP, również fakt obniżenia przez część banków opłat za przelewy w euro. Jak pokazuje dokonane przez NBP porównanie wysokości opłat za przelewy transgraniczne i krajowe w euro w polskich bankach w okresie listopad 2007 luty 2009, w 8 bankach na 25 analizowanych banków miały miejsce obniżki w poziomie tych opłat. Jedynie 4 banki w swoich taryfach prowizji i opłat wyodrębniły wprost polecenie przelewu SEPA z cenami od 8 zł do 30 zł, co jednak oznacza pobieranie niższej lub znacznie niższej niż dotąd opłaty. NBP oczekuje, że rozwijająca się usługa SEPA CT oraz zniesienie już jakiś czas temu barier istniejących dotąd w ustawie Prawo dewizowe wpłynie na dokonanie obniżek opłat za przelewy transgraniczne w kolejnych bankach, co przyczyni się do obniżenia kosztów dla klientów związanych z realizacją coraz większej liczby takich płatności w polskich bankach. Niezależnie od pierwotnego udziału NBP w schemacie SEPA Credit Transfer, zarówno dla własnych klientów, jak i jako pośrednik dla kilku polskich banków w dostępie do systemu STEP2 SCT, ważnym wydarzeniem w 2008 r., mającym pośredni wpływ na rozwój SEPA w Polsce, było rozpoczęcie od dnia 19 maja 2008 r. uczestnictwa NBP i pierwszych trzech banków w systemie TARGET2-NBP. Udział NBP w systemie TARGET2 i uruchomienie systemu TARGET2-NBP umożliwiło Polsce, na zasadzie akceptowanego wyjątku od sformułowanej przez Europejski Bank Centralny zasady braku prowadzenia systemu rozliczeń w euro poza strefą euro z rozrachunkiem w banku centralnym, dalsze istnienie systemu EuroELIXIR, w tym również tej jego części, która zajmuje się rozliczaniem SCT. Innymi słowy, wejście NBP do systemu TAGET2 pozwoliło na kontynuowanie istnienia w Polsce schematu SCT poprzez system EuroELIXIR i bank centralny. Na odnotowanie wprowadzania standardów SEPA w Polsce, poza paneuropejskim poleceniem przelewu, zasługuje również postęp we wprowadzaniu SEPA w kartach płatniczych, a więc głównie standardu EMV. Ostatnie zebrane przez NBP dane (za grudzień 2008 r.) wykazują, że mamy już 4,9 mln kart dostosowanych do standardu EMV, które oprócz paska magnetycznego wyposażone są również w mikroprocesor, co stanowi 16,2 % ogółu wydanych kart w Polsce. Karty takie są wydawane na razie przez kilka polskich banków. NBP wyraża nadzieję, że proces ten zostanie w najbliższym czasie rozszerzony na wszystkie polskie banki. Rozszerzenie tego zakresu ma wpływ nie tylko na zapewnienie spełnienia przez polski sektor bankowy dotychczasowych deklaracji w zakresie implementacji SEPA Cards Framework w Polsce (a więc wprowadzenia standardu EMV w Polsce do końca 2010 roku, ale ma też ogromne znaczenie dla zwiększenia bezpieczeństwa transakcji kartowych, a tym samym dla dalszego rozwoju płatności kartowych i obrotu bezgotówkowego w Polsce. Według danych otrzymywanych z banków, w II półroczu 2008 r. nastąpił wysoki (bo o 55%) wzrost liczby operacji oszukańczych dokonanych kartami płatniczymi. Wzrost ten wynika głównie ze wzrostu oszustw dokonanych kartami sfałszowanymi poprzez wypłaty gotówki w bankomatach (głównie poza Polską, tj. w Bułgarii i Rumunii, o czym też pisała prasa) dokonywane kartami skopiowanymi przez specjalne urządzenia, zamontowane na bankomatach w Polsce przez zorganizowane, często zagraniczne, grupy przestępcze. NBP ocenia, iż właśnie dość niski poziom implementacji standardu EMV w Polsce przyczynia się do wyboru Polski i klientów polskich banków dla takiego przestępczego procederu, a zatem rozwój implementacji standardu EMV na kartach, bankomatach i terminalach POS w Polsce 2

3 powinien wpłynąć docelowo na znaczne zmniejszenie tego typu transakcji oszukańczych, a w efekcie na zwiększenie zaufania do bezgotówkowych instrumentów płatniczych. Obok wprowadzania konkretnych standardów w zakresie SCT i kart płatniczych, istotne znaczenie miały ważne decyzje środowiska bankowego, jakie zostały podjęte w ubiegłym roku, tj. podjęcie uchwały Walnego Zgromadzenia Związku Banków Polskich przyjmującej Krajowy Plan Implementacji i Migracji SEPA. Decyzja ta była wyraźnym sygnałem świadczącym o determinacji polskich banków o potrzebie wprowadzania instrumentów SEPA, a także woli współdziałania w tym zakresie. Na szczególne uznanie zasługuje tu Związek Banków Polskich, a konkretnie SEPA Forum Polska, jako koordynator tego procesu. Myślę, że w tym miejscu należą się osobiste podziękowania osobom bezpośrednio koordynującym ten proces, w szczególności Panu Dyrektorowi Remigiuszowi Kaszubskiemu, Koordynatorowi Krajowemu Programu SEPA, oraz Pani Dominice Duziak, jego zastępcy. Innym dokumentem przyjętym w ostatnim okresie, o którym chciałbym tutaj wspomnieć, a który zawiera w sobie również wyzwania związane z rozwojem SEPA w Polsce, jest Strategia rozwoju obrotu bezgotówkowego na lata , opracowana w ramach Koalicji na Rzecz Obrotu Bezgotówkowego i Mikropłatności i przyjęta przez polski sektor bankowy na początku br. Kontynuowanie prac mających na celu wprowadzenie standardów SEPA w sektorze bankowym jest jednym z 20 strategicznych działań proponowanych w Strategii. Dla realizacji tego działania zakłada się podjęcie szeregu czynności i osiągnięcie celów wynikających z Krajowego Planu Implementacji i Migracji SEPA, a zatem spodziewane w br. przyjęcie przez rząd Strategii oznaczać będzie akceptację również przez rząd wypracowanych w sektorze bankowym propozycji w zakresie implementacji SEPA w Polsce. 2. Aktualne dylematy rozwoju SEPA w Europie Chciałbym teraz odnieść się do kwestii, które są przedmiotem dyskusji w ramach współpracy pomiędzy europejskimi bankami centralnymi, także z udziałem Komisji Europejskiej. Jest obecnie kilka takich kwestii, w szczególności są to: 1) problem wprowadzenia SEPA Direct Debit, w tym problem MBP, 2) problem tzw. end date, tj. ustalenia daty końcowej dla funkcjonowania starych instrumentów płatniczych, 3) zmieniające się, również wskutek kryzysu, postawy banków wobec SEPA i wynikająca z nich zmiana formuły realizacji SEPA, o czym mówiłem szerzej w czasie niedawnej dyskusji. Ze względu na czynnik czasu omówię szczegółowo tylko pierwszą i obecnie najtrudniejszą z tych kwestii, żywo dyskutowaną na szczeblu europejskim, tj. wprowadzenie SEPA Direct Debit, czyli paneuropejskiego polecenia zapłaty. Zgodnie z wcześniejszymi planami, instrument ten powinien zostać wdrożony wraz z implementacją dyrektywy o usługach płatniczych, tj. od 1 listopada 2009 roku. Problem z poleceniem zapłaty SEPA jest jednak taki, iż produkt ten dotąd niemal nie istniał w wersji transgranicznej, a w wersji krajowej w poszczególnych krajach cechuje się różnym poziomem wykorzystania oraz różnymi zasadami obsługi i rozliczenia, a więc jest trudniejszy do ujednolicenia na szczeblu paneuropejskim niż polecenie przelewu. Pomimo niedostrzegania przez wielu ekspertów biznesowego motywu dla polecenia zapłaty w wersji transgranicznej z uwagi na jego lokalny charakter wynikający z wykorzystania głównie lokalnych usługodawców przez obywateli przy usługach rozliczanych najczęściej przez polecenie zapłaty, polecenie zapłaty SEPA stało się ważnym politycznie elementem SEPA dla instytucji europejskich, tj. zarówno dla EBC, 3

4 Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego. Na przykładzie tego instrumentu płatniczego wyraźnie jednak widać następujące różnice istniejące w Europie: po pierwsze: różnice między instytucjami europejskimi, dążącymi do terminowego wcześniej zakładanego wprowadzenia SEPA Direct Debit, a bankami, które w związku z tym wprowadzeniem z jednej strony muszą, i to w krótkiej perspektywie czasu, ponieść stosowne koszty, zaś z drugiej strony wcale nie widzą biznesowych przesłanek zarówno w krótkiej, jak i długiej perspektywie czasu, a po drugie: różnice między bankami z różnych krajów, gdzie są różne standardy i zwyczaje płatnicze związane z poleceniem zapłaty oraz różne zaangażowanie kosztowe banków dłużników i banków wierzycieli. W niektórych krajach dla wyrównania kosztów obsługi polecenia zapłaty między ww. typami banków stosowane są od dawna opłaty wyrównujące, dokonywane przez banki wierzycieli na rzecz banków dłużników. To właśnie powyższa opłata, zwana również MIF od Multirateral Interchange Fee lub MBP od Multirateral Balancing Payment, stała się w 2008 roku i w ostatnich miesiącach kwestią szerokich dyskusji i polemik. Banki w niektórych krajach, m.in. we Francji, stały nawet na stanowisku, że bez utrzymania tej opłaty nie widzą możliwości implementacji SDD. European Payment Council dyskutowało kilka opcji w tym zakresie w dłuższym horyzoncie czasowym. Ostatecznie, Komisja Europejska i EBC w marcu br. opublikowały wspólny komunikat, z którego wynikało, że ich zdaniem MBP nie jest zgodny z zasadami konkurencji obowiązującymi w Unii Europejskiej i jako taki nie powinien mieć miejsca po 31 października 2012 r., a więc po 3 latach od uruchomienia SDD. W 3-letnim okresie przejściowym EBC i KE założyły dyskusję z bankami i innymi podmiotami, w jaki sposób ma nastąpić prawidłowa dystrybucja kosztów i przychodów między głównymi aktorami. Precyzyjne zapisy znalazły odzwierciedlenie w będącym obecnie w końcowej fasie legislacji projekcie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie płatności transgranicznych we Wspólnocie, który uchyla i zastępuje sławne rozporządzenie 2560/2001 w sprawie płatności transgranicznych w euro. Zgodnie z tym projektem, w ciągu 3-letniego okresu przejściowego, tj. do 1 listopada r., w razie braku bilateralnych uzgodnień między bankami wierzyciela i dłużnika może istnieć MIF w maksymalnej wysokości 8.8 eurocenta dla transgranicznych poleceń zapłaty oraz krajowy MIF, o ile funkcjonowałby przed dniem 1 listopada 2009 r. Jakkolwiek takie rozwiązanie spotkało się z oficjalną krytyką m.in. Federacji Banków Francuskich, EPC wydało w dniu 31 marca br. rezolucję otwierającą proces przystępowania do SDD. Jednak bardzo niedawno, pod koniec kwietnia br. Krajowy Komitet SEPA we Francji, w którym biorą udział zarówno banki francuskie, jak i Bank Francji, wydał komunikat przesuwający datę implementacji SEPA Direct Debit we Francji na listopad 2010 r., m.in. z uwagi na brak implementacji PSD oraz potrzebę dalszej analizy sytuacji związanej z regulacją poziomu MIF dla SDD. Nieznane są jeszcze decyzje w innych krajach, choć np. w Finlandii generalnie zapowiada się, że SEPA Direct Debit nie będzie w ogóle rozwijana, gdyż rolę tego instrumentu płatniczego przejmują intensywnie rozwijające się faktury elektroniczne. Jakie problemy związane z implementacją SEPA Direct Debit występują w Polsce, omówię w ostatniej części mojego wystąpienia, wskazującej główne wyzwania dla dalszego rozwoju SEPA w Polsce. 3. Podstawowe problemy i wyzwania związane z rozwojem SEPA w Polsce W chwili obecnej najważniejszymi problemami i wyzwaniami związanymi z rozwojem SEPA w Polsce są następujące: 1) implementacja PSD w Polsce, 2) wprowadzenie SDD, 4

5 3) problem end date dla Polski, 4) konieczność tworzenia AOS dla niektórych rodzajów płatności. Podobnie jak w poprzedniej części z uwagi na czas ograniczę swój komentarz do najważniejszego, moim zdaniem, problemu, tj. wprowadzenia Polecania Zapłaty SEPA. Z doświadczeń innych krajów wynika, że banki w niektórych krajach bądź odkładają na przyszłość wprowadzenie tego instrumentu, bądź rezygnują wprost z rozwijania tego instrumentu w ogóle W tym aspekcie NBP jest, moim zdaniem, zgodny z krajowym środowiskiem bankowym odnośnie racjonalnego wprowadzania tego nowego instrumentu. Może to jednak w konsekwencji wpłynąć na nieco późniejsze wprowadzanie jego w naszym kraju, co może być wynikiem kilku głównych przesłanek: a) prawdopodobnego późniejszego niż wcześniej zakładano uchwalenia ustawy implementującej PSD do polskiego prawa i braku w ogóle dłuższego vacatio legis przed dniem 1 listopada 2009 r. lub niepewności co do mozliwości ustalenia dłuższego niezbędnego okresu vacatio legis wykraczającego poza dzień 1 listopada 2009 r., b) podjętej przez Zarząd KIR S.A. decyzji o przesunięciu rozpoczęcia obsługi SDD na maj 2010 r. głównie z uwagi na nikłe zainteresowanie szybszym wprowadzeniem SDD przez polskich uczestników sytemu płatniczego. Do tych przesłanek dochodzi też problem specyficzny dla Polski, wynikający z ewentualnej roli NBP w pośrednictwie w rozliczaniu SDD, podobnie jak dla SCT. W tym miejscu pragnę poinformować Państwa, że w dalszym ciągu analizowana jest możliwość przystąpienia NBP do Systemu Polecenia Zapłaty SEPA. Dla wyjaśnienia problemu przypomnę, że NBP, jako bank centralny mający dość specyficznych własnych klientów, tj. budżet państwa i jednostki budżetowe, które nie stosują krajowego polecenia zapłaty, nie jest wprost sam z siebie zainteresowany uczestnictwem w schemacie SDD, bo tego nasi klienci na razie nie oczekują. Ponadto uważaliśmy, że udział NBP w schemacie SDD może nieść ze sobą ryzyko prawne związane z ewentualnym kredytowaniem klienta NBP jako wierzyciela w sytuacji odwołania SDD przez dłużnika, konieczności obciążenia rachunku wierzyciela i teoretycznej sytuacji braku środków na tym rachunku, a taka operacja, oznaczająca kredytowanie klienta, nie jest możliwa z uwagi na zakaz kredytowania budżetu przez banki centralne. Tym niemniej, dla wsparcia uczestnictwa innych polskich banków w tym schemacie, jak i dla kontynuowania owocnej współpracy z KIR S.A. przy rozliczaniu poprzez system STEP2 paneuropejskich poleceń przelewu NBP rozważał możliwość świadczenia usługi samego pośrednictwa w tym systemie dla polskich banków bez oferowania tej usługi własnym klientom. Problem możliwego statusu uczestnictwa NBP w tym schemacie był wyjaśniany przez NBP i ZBP przez wiele miesięcy w 2008 i 2009 r. zarówno z EPC, jak i EBA Clearing, operatorem systemu STEP2. Ostateczna odpowiedź ze strony EPC stanowi jednak, iż NBP, chcąc uczestniczyć w SDD jako bank rozliczeniowy dla KIR, nie może przystąpić jedynie jako Intermediary Bank do Systemu, gdyż schemat wymusza jako minimum przyjęcie roli Banku Dłużnika. To zaś oznacza, jak wspomniałem wcześniej, w określonej sytuacji potencjalne ryzyko kredytowania klientów NBP, niezgodne z prawem. Istnieją propozycje ograniczenia takiej sytuacji poprzez zapisanie ustawowe możliwości zwrotu klientowi kwoty odwołanego polecenia zapłaty po otrzymaniu przez bank odpowiednich funduszy z banku wierzyciela i takie propozycje NBP zgłosił do projektu ustawy implementującej PSD, ale to może nie być wystarczające dla podjęcia ostatecznej pozytywnej decyzji przez NBP. Obecnie NBP nadal pracuje nad rozwiązaniem tego problemu. Zarówno decyzja KIR S.A. o przesunięciu na maj 2010 r. gotowości do rozliczania SDD, jak i brak po stronie polskich banków w zasadzie chętnych do implementacji SDD nie tylko przed tym terminem, ale nawet, były takie głosy, przed 5

6 wejściem Polski do strefy euro, nie skłaniają NBP do bardzo pilnego podjęcia decyzji w tym zakresie. Zakładamy, że decyzja w tym zakresie powinna być wypracowana w najbliższych kilku miesiącach. Kończąc, pragnę jeszcze raz podziękować za okazję wypowiedzi na ten bardzo ważny temat dla polskiego systemu płatniczego. Życzę Państwu owocnej dyskusji oraz sukcesów i korzyści z SEPA. Dziękuję za uwagę. 6