A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A LESZEK WÓJCIK

Transkrypt

1 /v A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A VOL. LXVII SECTIO AAA 2012 LESZEK WÓJCIK Prof. dr hab. Bogdan Adamczyk ( ) wspomnienie po miertne Professor Bogdan Adamczyk ( ) posthumous recollections 7 pa dziernika 2011 r. zmar profesor Bogdan Adamczyk. Urodzi si 4 sierpnia 1930 r. w Lublinie. Ca e swoje ycie naukowe zwi za z kierunkiem zyki uniwersyteckiej UMCS w Lublinie. Jeszcze przed matur w 1949 r. pracowa przez pewien czas jako laborant prywatny u prof. Stanis awa Ziemeckiego. Studia na zyce w Uniwersytecie Marii Curie-Sk odowskiej rozpocz w 1950 r., przy czym prawie rok przele a w gipsie po ci kim wypadku motocyklowym. W listopadzie 1953 r., jeszcze jako student zyki, zosta zaanga owany na stanowisko laboranta u prof. Wac awa Staszewskiego. Jak wspomina, prof. Staszewski otoczy Go niemal e ojcowsk opiek i wprowadzi do swego zespo u badawczego. Z tego okresu pochodz materia y do pierwszych wspólnych z prof. Staszewskim publikacji, m.in. w Acta Physica Polonica i Journal of Acoustic Society of America.

2 8 LESZEK WÓJCIK Po roku pracy awansuje na stanowisko zast pcy asystenta, a pó niej asystenta. Prac magistersk pt. Centra barwne w kryszta ach NaCl wykona pod kierunkiem prof. Stanis awa Ziemeckiego i bezpo redni opiek wtedy jeszcze magistra Mieczys awa Subotowicza, uzyskuj c w roku 1955 tytu magistra zyki i awansuj c na stanowisko starszego asystenta. Po uko czeniu studiów w 1955 r. Bogdan Adamczyk zwi za si z Zespo em Badawczym kierowanym przez prof. W odzimierza uka, pó niejszego kierownika Katedry Fizyki Do wiadczalnej UMCS. Pod jego kierunkiem wykona prac doktorsk pt. Spektrometr mas z polem elektrycznym o cz sto ci radiowej i nieliniowym rozk adzie potencja u, uzyskuj c w roku 1963 tytu doktora i awansuj c na stanowisko adiunkta. Schemat spektrometru z polem elektrycznym o cz sto ci radiowej. W roku 1957 Bogdan Adamczyk, jeszcze wówczas ci ko j kaj cy si, przypadkowo dokona bardzo wa nej dla siebie i nie tylko dla siebie obserwacji nad g bok studni w ogrodzie swoich rodziców. Stwierdzi ca kowit atwo mówienia podczas wypowiadania s ów w obecno ci echa w asnego g osu. Spostrze enie to zapocz tkowa o prowadzone przez ca e ycie badania nad mow j kaj cych si. Prowadzi je równie na terenie Poradni Foniatrycznej w Lublinie, gdzie by zatrudniony przez kilkana cie lat. Pracowa te jako terapeuta na koloniach dla dzieci j kaj cych si, zorganizowanych przez Wojewódzk Poradni Foniatryczn w Lublinie. Kolonie odbywa y si w Zwierzy cu n. Wieprzem (1959), oraz na obozach turnusach terapeutycznych zorganizowanych przez Polski Zwi zek J kaj cych si : w Muszynie (1993), My lenicach (1994), Wójtowicach (1995) i Dar ówku (1996). G ównym rezultatem jego bada nad mow ludzi j kaj cych si sta a si nowa metoda terapii, tzw. metoda ECHO, oraz tzw. echotelefoniczny system korekcji, obejmuj cy swym zasi giem ca y kraj. Swoje ycie naukowe Profesor po wi ci dwom dziedzinom zyce oraz korekcji mowy ludzi j kaj cych si (szczególnie dzieci i m odzie y). W tych ostatnich badaniach wspiera y Go dr Wies awa Kuniszyk-Jó kowiak oraz dr El bieta Smo ka. Prof. B. Adamczyk by promotorem ich prac doktorskich.

3 PROF. DR HAB. BOGDAN ADAMCZYK ( ) 9 Bardzo wa nym okresem w Jego yciu by dziewi ciomiesi czny sta w kierowanym przez prof. J. Kistemakera FOM Instituut voor Atom -en Molecuulfysica w Amsterdamie w 1965 r. B. Adamczyk prowadzi tam badania nad jonizacj niektórych atomów i moleku gazu elektronami. Wyznacza przekroje czynne na jonizacj. Do pomiaru bezwzgl dnych przekrojów czynnych na jonizacj niezb dna jest wiedza o tym, ile jonów okre lonego rodzaju zosta o wytworzonych przez jeden elektron na jednostkowej drodze w obszarze jonizacji. Z nielicznymi wyj tkami do badania przekrojów czynnych u ywane by y konwencjonalne spektrometry mas. Niestety, spektrometry te mia y niewielki wspó czynnik transmisji jonów na drodze od ród a do kolektora. Jeszcze wi ksz wad by o to, e wspó czynnik transmisji zale a w nieznany sposób od masy jonów i energii elektronów, daj c w rezultacie zniekszta cenia krzywych wydajno ci jonizacji. Jedyn drog do zabezpieczenia przed tym by a taka konstrukcja aparatury, która zapewnia aby ca kowit transmisj jonów mi dzy ród em a kolektorem. B. L. Schram, B. Adamczyk i A. J. H. Boerboom zbudowali cykloidalny spektrometr mas ze skrzy owanymi polami elektrycznym i magnetycznym o wysokim, prawie stuprocentowym wspó czynniku transmisji jonów na drodze od ród a do kolektora jonów. Fragment publikacji nt. cykloidalnego spektrometru mas.

4 10 LESZEK WÓJCIK Zastosowanie jednorodnych pól magnetycznego B i jednorodnego pola elektrycznego E prostopad ego do B sprawia, e jony bez pocz tkowej energii kinetycznej b d porusza si po cykloidach. Kiedy posiadaj pocz tkow energi kinetyczn, wtedy tory s trochoidami. Ponadto, taka kon guracja pól zapewnia podwójne ogniskowanie jonów zarówno co do kierunku, jak i energii. Jony okre lonego rodzaju, poruszaj ce si wewn trz analizatora, maj wspólne ognisko niezale ne od ich pr dko ci pocz tkowych i pocz tkowych kierunków. Jony poruszaj ce si w kierunku pola magnetycznego s ogniskowane wzd u linii prostej. Je li chcemy, eby wyprodukowane jony by y w ca o ci wyci gni te ze ród a i zogniskowane na kolektorze jonów, to tak w a nie mo liwo daje spektrometr cykloidalny. Schemat analizatora cykolidalnego spektrometru mas. Po zako czeniu pomiarów w FOM Instituut voor Atom -en Molecuulfysica w Amsterdamie, cz analizuj ca spektrometru zasta a przywieziona do Polski i sta a si podstaw konstrukcji cykloidalnego spektrometru mas w Katedrze Fizyki UMCS. Za pomoc tego spektrometru prof. B. Adamczyk i jego wspó pracownicy dr L. Wójcik i dr K. Bederski przeprowadzili pó niej wiele pomiarów przekrojów czynnych na jonizacj atomów i moleku gazu elektronami o energii od kilkunastu do 1000 ev. Uzyskane rezultaty by y podstaw ich prac doktorskich. Wyniki pomiarów opublikowano w czasopismach o wiatowym zasi gu. Bogdan Adamczyk na stanowisko docenta zosta powo any jeszcze przed habilitacj w roku Kolokwium habilitacyjne odby o si w 1971 r., na podstawie pracy pt. Pomiary przekrojów czynnych na jonizacj pojedyncz i wielokrotn atomów He, Ne i Ar elektronami przy pomocy spektrometru mas z ca kowit transmisj jonów. Problematyk t kontynuowa w ramach dalszej wspó pracy

5 PROF. DR HAB. BOGDAN ADAMCZYK ( ) 11 z FOM Instituut, przebywaj c na kolejnych sta ach w latach 1972 oraz Pobyt w Holandii wykorzysta tak e do wspó pracy z o rodkiem psychoanalitycznym Uniwersytetu w Lejdzie, gdzie prof. Bastiaans zaanga owa Go jako autora metody ECHO. Prof. B. Adamczyk otworzy drog do sta y naukowych w Holandii innym zykom z naszego o rodka naukowego. Podczas jednego ze sta y naukowych w Amsterdamie prof. B. Adamczyk zrealizowa w asny projekt badania dyfuzji CO 2, He, Ar przez skór cz owieka w ró nych jej miejscach przy wykorzystaniu spektrometru mas. Badania przeprowadzane by y podczas oddychania mieszanin O 2 +He lub O 2 +Ar oraz bezpo- rednio po od czeniu mieszaniny i oddychaniu powietrzem. Opó nienie czasowe i nat enie wydalanego CO 2, He i Ar by y wyznaczane w wielu ró nych miejscach na ciele cz owieka. W 1978 r. twórca FOM Instituut prof. J. Kistemaker otrzyma doktorat honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Sk odowskiej. Prof. B. Adamczyk by promotorem tego doktoratu. Na zdj ciu prof. J. Kistemaker z ma onk po ceremonii nadania tytu u doktora honoris causa UMCS, obok po prawej profesorowie B. Adamczyk, A. J. H. Boerboom i A. E. de Vries.

6 12 LESZEK WÓJCIK W latach propagowana by a w ca ym kraju wspó praca wy szych uczelni z zak adami przemys owymi, których wówczas by o w regionie znacznie wi cej ni teraz i które posiada y odpowiednie fundusze na sponsorowanie w ramach tej wspó pracy ró norodnych bada naukowych. Profesor Adamczyk nawi za do aktywn wspó prac pomi dzy Zak adem Fizyki Stosowanej Instytutu Fizyki UMCS a Wytwórni Sprz tu Komunikacyjnego w widniku. Prowadzone w tym zakresie badania dotyczy y zagadnie zwi zanych z technologi klejenia metalowych elementów mig owców. Na etacie Wytwórni Sprz tu Komunikacyjnego zatrudniony zosta Józef D bek, student zyki (magistrant), który prowadzi szereg bada z tego zakresu. Rezultaty przeprowadzonych bada by y podstaw Jego pracy magisterskiej, a pó niej doktoratu. Badania na rzecz Wytwórni Sprz tu Komunikacyjnego w widniku, a potem na rzecz O rodka Badawczo-Rozwojowego przy WSK, pod kierunkiem profesora Adamczyka, trwa y przez dobrych kilkana cie lat, a ich efektem, miedzy innymi, by o wykonanie blisko dwudziestu prac magisterskich. Trudno w sposób wymierny oceni, jakie korzy ci zyska a WSK widnik. W roku 1976 powo a do ycia Zak ad Fizyki Stosowanej. Kierowa nim nieprzerwanie do roku Zak ad Fizyki Stosowanej nie tylko podejmowa okre- lon tematyk badawcz, ale tak e oferowa specjalno ci kszta cenia studentów IV i V roku zyki. W 1978 r., korzystaj c ze wspó pracy Uniwersytetu z Lock Haven State College, B. Adamczyk wyjecha na cztery miesi ce do USA, gdzie w Laboratorium Human Performance Research w Pennsylvania State University zainicjowa i przeprowadzi badania nad sk adem powietrza wydychanego przez j kaj cych si podczas mówienia. W ramach tego pobytu wyg osi w Filadel i, San Francisco, Los Angeles i Houston odczyty zarówno na temat prowadzonych przez siebie bada z zakresu spektrometrii mas, jak i problematyki zwi zanej z j kaniem. Tytu profesora B. Adamczyk uzyska w 1980 r. Oprócz wymienionych wcze niej bada z zakresu spektrometrii mas oraz zwi zanych z korekcj mowy ludzi j kaj cych prowadzone by y badania maj ce na celu modelowanie optyczne efuzyjnych wi zek molekularnych. Badane by y zjawiska jonizacyjne zachodz ce na przeci ciu wi zek molekularnych z wi zk elektronow. Wspó pracownikiem prof. B. Adamczyka by mgr Leszek Michalak, który opracowa kilka metod komputerowej symulacji wi zek molekularnych. Wi zki takie emitowane by y przez w sk szczelin i przez prostok tny kana. Badano zale no nat e pr dów jonowych od pozycji wzgl dem szczeliny (wylotu kana u). Uzyskane wyniki porównano z wynikami otrzymanymi przy zastosowaniu modelu optycznego. Leszek Michalak zrealizowa z tej dziedziny sw prac doktorsk i habilitacyjn. Prowadzone by y równie badania dyfuzji gazu

7 PROF. DR HAB. BOGDAN ADAMCZYK ( ) 13 przez o rodki porowate, m.in. dwutlenku w gla przez warstw ziarna. Wspó pracowniczk prof. B. Adamczyka by a dr B. Aramowicz. Profesor by promotorem jej pracy doktorskiej. Badania prowadzone by y we wspó pracy z Instytutem Agro zyki PAN w Lublinie. Mia y one te znaczenie praktyczne zwi zane z przechowywaniem ziarna w silosach. W 1985 r. profesor go ci w laboratorium prof. Do ca w Dubnej, gdzie zajmowa si wielokrotn jonizacj atomów i moleku gazu. Profesor B. Adamczyk by bardzo aktywnym pracownikiem naukowym. Wyniki bada w asnych i swoich wspó pracowników przedstawia na wielu konferencjach i sympozjach, m.in.: w Wiedniu, Interlaken, Pradze, Dublinie, Kopenhadze, Houston, Oslo, Budapeszcie, Belgradzie, Starej Zagorze, Amsterdamie, Tokio, Kioto, Barcelonie, Kalkucie, Aligarh, Rostoku, Kolonii, Rotterdamie i Tampere. Do momentu odej cia na emerytur w roku 2000 wypromowa ponad 130 magistrów zyki i 9 doktorów. Na podstawie prac zrealizowanych w Zak adzie Fizyki Stosowanej odby y si 4 kolokwia habilitacyjne. W 1990 r. B. Adamczyk zosta powo any na stanowisko profesora zwyczajnego. Kierowa wieloma tematami w ramach problemów centralnie koordynowanych. Przez wiele lat by wiceprzewodnicz cym Rady Naukowej Instytutu Agro- zyki PAN, z któr to placówk wspó pracowa, prowadz c badania w zakresie transportu gazu w o rodkach porowatych. By cz onkiem PTF oraz przez jedn kadencj przewodnicz cym Lubelskiego Oddzia u PTF. Nale a do Lubelskiego Towarzystwa Naukowego oraz European Physical Society. Od roku 1963 roku by cz onkiem za o ycielem Polskiego Towarzystwa Logopedycznego, od roku 1974 pierwszym przewodnicz cym PTL, a od roku 1990 redaktorem naczelnym rocznika Logopedia. By cz onkiem za- o ycielem i cz onkiem Zarz du G ównego Polskiego Towarzystwa Pró niowego. Oprócz aktywno ci naukowej nale y podkre li jego zaanga owanie organizacyjne. W latach by wicedyrektorem Instytutu Fizyki i nast pnie jego dyrektorem przez dwie kadencje w latach Bra czynny udzia w popularyzacji zyki, m.in. uczestnicz c w corocznie organizowanych Pokazach z Fizyki zainicjowanych w 1953 r. przez prof. W. Staszewskiego. Prof. Adamczyk by laureatem nagród Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy szego i Techniki, Ministra Zdrowia i Opieki Spo ecznej, Ministra Edukacji Narodowej, Sekretarza Naukowego Polskiej Akademii Nauk, Polskiego Towarzystwa Fizycznego i innych. Za swoje dokonania w zakresie terapii j kania zosta wybrany w plebiscycie telewizyjnym w roku 1965 Polakiem Roku. Prof. B. Adamczyk mia wielu wspó pracowników. W Zak adzie Fizyki Stosowanej, którego by twórc, pracowali: Bogus awa Aramowicz, Krzysztof Bederski, Jan Cytawa, Jan Czarnota, Józef D bek, Krzysztof G uch, Krystyna

8 14 LESZEK WÓJCIK Go aszewska, Ferdynand Jagie o, Ma gorzata Klepacka, Barbara Koz owiec, Wies awa Kuniszyk-Jó kowiak, Artur Kwiatkowski, El bieta Marcinkowska, Artur Markowski, Marek Rafalski, Leszek Michalak, Arkadiusz Musur, Tadeusz Olech, Pawe Pa czy ski, Andrzej Pelc, Barbara Raczek, Anna Smolira, El bieta Smo ka, Tadeusz Sta ski, Piotr Staszewski, Sylwia Ptasi ska, Micha Sztubecki, Witold Szyszko, Waldemar Suszy ski, Arkadiusz Wi niewski i Leszek Wójcik.