RAPORT MONITORING RDOŚ W BIAŁYMSTOK, OLSZTYNIE I RZESZOWIE

Transkrypt

1 RAPORT MONITORING RDOŚ W BIAŁYMSTOK, OLSZTYNIE I RZESZOWIE Projekt obejmował monitoring wybranych Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska (Białystok, Olsztyn, Rzeszów) w województwach o wyjątkowych walorach przyrodniczych. Sprawdzane były wybrane obszary działania RDOŚ: odstępstwa od zakazów dotyczących ochrony gatunkowej, uzgadnianie wycinki drzew, uzgadnianie budowy farm wiatrowych, postępowania dotyczące szkody w środowisku, przygotowywanie dokumentów planistycznych dla obszarów chronionych. Były monitorowane ustawowe terminy prowadzenia spraw. Zostały przeprowadzone panele dyskusyjne w wybranych RDOŚ. W przedstawionym raporcie postaramy się zdiagnozować najważniejsze problemy z jakimi borykają się regionalne dyrekcje, uniemożliwiające im sprawne działanie. Podejmiemy próbę zaproponowania zmian usprawniających ich działanie. Również podsumujemy monitorowane obszary działania, przedstawimy wyniki obserwacji oraz spostrzeżenia. WSTĘP Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska (dalej RDOŚ) zostały powołane w celu ochrony przyrody i środowiska, jednak w wielu przypadkach nie działają zgodnie z literą prawa, czego dowodem są uchylane decyzje oraz raporty NIK z których wynika m.in. że decyzje wydawane są w oparciu o niepełną dokumentację, nierzetelne raporty oddziaływania na środowisko, a także że RDOŚ nie wykorzystuje w pełni możliwości, które daje ustawa o ochronie przyrody w kontekście kontroli przestrzegania przepisów na obszarach objętych ochroną (m.in. raport NIK z dot. Realizacji zadań przez RDOŚ, raport z dot. realizacji inwestycji). Powodem niewłaściwego działania RDOŚ wydaje się być lojalność wobec samorządów oraz przedsiębiorstw eksploatujących środowisko(m.in. 2 byłych konserwatorów przyrody z RDOŚ w Białymstoku pracuje aktualnie w Lasach Państwowych). Powodem braku sprawnego działania są także problemy prawno organizacyjne oraz finansowe, o których nie zawsze mają świadomość instytucje nadrzędne - Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Ministerstwo Środowiska. Niedostateczna współpraca z środowiskami naukowymi, NGOs, niewykorzystanie przez RDOŚ informacji przekazywanych przez te podmioty, nieinformowanie w sposób należyty NGOs o postępowaniach administracyjnych w celu włączenia się do tych postępowań i podniesienia jakości wydawanych decyzji to wszystko wpływa na wadliwość decyzji podejmowanych w RDOŚ. Zaś wadliwe decyzje 1

2 skutkują nieuzasadnionymi zezwoleniami na niszczenie cennych gatunków, które powinny pozostawać pod ochroną. Przykładem złej praktyki jest wydanie zezwolenia na wycinkę w strefach ochrony, które spowodowały m.in. zabicie orlika krzykliwego w Puszczy Knyszyńskiej (Gazeta Wyborcza, Białystok Cięli drzewa, wycięli orlika? Skarga na Dyrekcję Ochrony Środowiska ). Nieprawidłowości stwierdzono także w zezwoleniach na odstrzał większość populacji czapli siwej, która została wydana w oparciu o nieaktualne i wybrakowane dane o liczebności populacji tego gatunku; zezwoleniach na masowe niszczenie tam bobrowych bez okresów ochronnych, pomimo sprzeciwu naukowców z Regionalnej Rady Ochrony Przyrody; nie uzasadnione wycinki drzew oraz budowa farm wiatrowych, co powoduje pogorszenie jakości życia mieszkańców oraz spadek atrakcyjności terenów turystycznych. Nierzetelnie prowadzone postępowania pociągają za sobą również wymierne straty finansowe - na kolejne, wadliwe raporty oddziaływania na środowisko. Problematyczne są także akty prawa miejscowego wydawane przez RDOŚ w formie zarządzeń dotyczące odstępstw od zakazów w stosunku do gatunków chronionych, ponieważ nie podlegają one kognicji sądów administracyjnych, jeśli organizacje pozarządowe nie są w stanie wykazać interesu prawnego. Zachodzi zatem pilna potrzeba utorowania ścieżki na podważenie tego typu zarządzeń w trybie nadzoru przez jednostki kontrolujące RDOŚ. Analiza wadliwych decyzji absorbuje czas pracowników wyższych instancji oraz sądów, a po skierowaniu sprawy do ponownego rozpatrzenia, są one analizowane przez tych samych urzędników. Można tego było uniknąć poprzez zapewnienie udziału społecznego i wychwytywanie błędów oraz uchybień na wcześniejszych etapach postępowań. Przykładem jest RDOŚ Białystok, która w ostatnich latach wydała przynajmniej kilkadziesiąt decyzji, które po skierowaniu ich do wyższej instancji zostały uchylone, stwierdzono ich nieważność bądź nakazano wznowienie postępowania. W sytuacjach wymagających szybkiego załatwienia sprawy i wydania decyzji zapewniających zabezpieczenie gatunków chronionych tj. wystąpienie szkody w środowisku, ustanowienie stref ochronnych, zabezpieczenie stanowisk chronionych gatunków, RDOŚ Olsztyn i Rzeszów wykazały się nieuzasadnioną opieszałością lub też uchyliły się od wszczęcia postępowania. Prawo przewiduje dla organizacji ekologicznych możliwość włączenia się do takich postępowań celem stania na straży przestrzegania przez organy wydające decyzje wymogów prawnych w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego. Jednak jak pokazało doświadczenie Organy rozstrzygające takie postępowania często starają się nie dopuścić do nich organizacji społecznej dopatrując się w jej udziale raczej problemów niż pomocy w prawidłowym rozstrzygnięciu. Głównym celem zrealizowanego projektu była próba podjęcia szerszego dialogu, wypracowania standardów współpracy z NGOs, rzecznictwa na rzecz Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska oraz mediacji pomiędzy RDOŚ a instytucjami nadrzędnymi. 2

3 Działania polegały głównie na monitoringu postępowań administracyjnych prowadzonych przez Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska w województwach o wyjątkowych walorach przyrodniczych, dyrekcje w Białymstoku, Olsztynie i Rzeszowie oraz udziale w tych postępowaniach. Sprawdzanie wybranych obszarów działania instytucji - postępowania dotyczące: odstępstw od zakazów dotyczących ochrony gatunkowej (odstrzał, niszczenie siedlisk w związku z wycinką drzew, ingerencja w strefy ochronne),uzgadniania wycinki drzew i alei przydrożnych, uzgadniania budowy farm wiatrowych, przygotowywanie zadań ochronnych i planów ochrony dla rezerwatów i obszarów Natura Monitoring postępowań dotyczących zniszczenia gatunków chronionych i ich siedlisk umożliwił nam sprawdzenie czy Organ podejmuje próby wdrażania alternatyw wobec najdrastyczniejszego wyboru jakim jest zniszczenie siedliska lub decyzja o odstrzale/ rozbiórce tam co jest warunkiem niezbędnym wymaganym prawem do podjęcia takiej decyzji. Również były monitorowane postępowania zmierzające do zabezpieczenia gatunków chronionych przed zniszczeniem np. w wyniku niszczenia ich siedlisk, w trakcie prowadzonej gospodarki leśnej lub prac budowlanych oraz postępowania dotyczące szkody w środowisku. Postępowania administracyjne były monitorowane i wybierane poprzez śledzenie biuletynu informacji publicznej (BIP), przy wykorzystaniu przepisów o dostępie do informacji publicznej wnioskowano o informację dotyczącą wybranych postępowań administracyjnych prowadzonych przez regionalne dyrekcje. Stowarzyszenie oraz Fundacja podejmowały próby włączania się w wybrane postępowania na prawach strony w celu zapewnienia udziału społecznego - sprawdzenia rzetelności zebranego materiału w sprawie, złożenia wniosków i uwag, dostarczenia niezależnych opracowań, analiz i ekspertyz, w razie potrzeby zaskarżenia wydanej decyzji lub zarządzenia. Analiza postępowań i ekspertyzy były wykonywane przez interdyscyplinarny zespół specjalistów z poszczególnych dziedzin przyrodniczych. Analizy prawne, skargi i zażalenia do wyższych instancji były przygotowywane przez lub z udziałem prawników. W raporcie przedstawimy analizę statystyczną decyzji zezwalających na odstępstwa od zakazów ochrony gatunkowej, zezwoleń na wycinkę drzew w poszczególnych RDOŚ. Projekt zakładał dialog i rzecznictwo na rzecz regionalnych dyrekcji. Stowarzyszenie planowało podjęcie kilku kroków w tym celu. Nie wszystkie zostały zrealizowane, niektóre z powodów niezależnych od Stowarzyszenia i Partnera w projekcie- Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze. Etapy planowanego dialogu: 3

4 - na początku realizacji projektu została wysłana do RDOŚ ankieta, która miała pomóc w zdefiniowaniu przez respondentów najważniejszych potrzeb, problemów oraz sposobów ich rozwiązania, realnych z perspektywy Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska. Ankieta dotyczyła obszarów działania, którymi zajmowaliśmy się w trakcie realizacji projektu. Niestety Dyrektorzy Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska odmówili wypełnienia ankiet, tłumacząc swoją decyzje tym, że należy uzyskać zgodę Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, której nie uzyskano. - planowano, że wymiana informacji z RDOŚ będzie się również odbywała w trakcie udziału w poszczególnych sprawach i postępowaniach administracyjnych; - wyniki zrealizowanego w ramach projektu monitoringu zostaną przedstawione RDOŚ wraz z prośbą skomentowanie oraz ustosunkowanie się do nich. Dzięki takim metodom, wypracowane wyniki będą zawierały rekomendacje zarówno jednej, jak i drugiej strony. Przedstawienie i przedyskutowanie wniosków wynikających z projektu miało odbyć się w trakcie trzech paneli dyskusyjnych w trzech Regionalnych Dyrekcjach: RDOŚ Rzeszów, Olsztyn, Białystok (spotkanie z RDOŚ Rzeszów nie doszło do skutku mimo starań Fundacji). W trakcie paneli zostały przedstawione uwagi i wnioski zawierające również rekomendacje wynikające z prowadzonego monitoringu. Zostały podkreślone możliwość konsultacji z NGOs i instytucjami naukowymi przygotowywanych decyzji i innych rozstrzygnięć, oraz skorzystania z baz danych gromadzonych przez organizacje i inne instytucje. Raport zawiera rekomendowane działania, mechanizmy do wprowadzenia w przyszłości, dotyczące usprawnieniu funkcjonowania RDOŚ, a także przykłady złych praktyk (decyzji podjętych niezgodnie z prawem). Na spotkaniach z instytucjami nadrzędnymi szczególnie duży nacisk położono na możliwe do wprowadzenia zmiany legislacyjne w obszarach działania RDOŚ, które usprawniłyby ich funkcjonowanie oraz zapobiegłyby powielaniu niewłaściwych rozstrzygnięć. Niezależnym organizacjom pozarządowym niejednokrotnie jest znacznie łatwiej zwrócić uwagę instytucjom nadrzędnym na problemy z którymi borykają się instytucje im podległe, w tym przypadku RDOŚ. Celem raportu jest podsumowanie działań podejmowanych przez Stowarzyszenie Pracownia Na Rzecz Wszystkich Istot oraz Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze w obszarze działań podejmowanych na rzecz ochrony przyrody przez Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska. W trakcie realizacji projektu przyglądaliśmy się podejmowanym przez Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska w Białymstoku, Olsztynie i Rzeszowie rozstrzygnięciom dotyczącym: 1) odstępstw od zakazów dotyczących ochrony gatunkowej, 2) w jaki sposób uzgadniane są wycinki drzew przydrożnych, 3) w jaki sposób uzgadnianie są koncepcje budowy farm wiatrowych, 4

5 4) czy uwzględniane są uwagi i wnioski w trakcie przygotowywania dokumentów planistycznych dla obszarów chronionych, 5) czy w przypadku stwierdzenia zagrożenia dla gatunków objętych ochroną podejmowane są odpowiednie działania zabezpieczające. Podjęliśmy próbę odpowiedzi na pytanie: czy Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska wykorzystują w pełni możliwości jakie daje im prawo? Nasze wnioski zostały przedstawione na podstawie postępowań administracyjnych, które monitorowaliśmy lub uczestniczyliśmy w nich jako organizacja społeczna na podstawie art. 31 Kodeksu postępowania administracyjnego. Należy zaznaczyć, że procedura kwestionowania decyzji wydawanych przez Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska do Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, która jest instytucją nadrzędną, jest niezwykle długa i trwa miesiącami. Nie we wszystkich badanych przez nas sprawach zapadły już ostateczne rozstrzygnięcia. Jednak bazując już na tych postępowaniach administracyjnych, w których rozstrzygnięcia zapadły można wskazać powinien trend w jakości decyzji wydawanych przez Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska oraz przyczyn, z powodu których są uchylane. 2. Instytucje monitorowane W ramach projektu, podejmowane przez nas działania, polegały głównie na monitoringu postępowań administracyjnych prowadzonych przez Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska w województwach o wyjątkowych walorach przyrodniczych, tj. Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska w Białymstoku, Olsztynie i Rzeszowie. Korespondencja z gminami,w tym przedstawienie im wyników kontroli drzew rosnących w alejach przydrożnych planowanych do wycięcia, było działaniem zaplanowanym na rzecz RDOŚ. Uczestnictwo na prawach strony w postępowaniach toczonych przez gminy lub/i dostarczanie ekspertyz przyrodniczych podnosiło jakość rozstrzygnięć. 3. Sposób pozyskiwania danych Informacje o prowadzonych postępowaniach administracyjnych pochodzą z publicznie dostępnego wykazu danych (BIP) prowadzonego przez RDOŚ. Następnie na podstawie ustawy o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ( ), składano wnioski o udostępnienie wybranych wniosków i decyzji. 5

6 1.POSTĘPOWANIA DOTYCZĄCE ODSTĘPSTW OD ZAKAZÓW WOBEC GATUNKÓW CHRONIONYCH ZWIERZĄT: BOBRA, CZAPLI SIWEJ I WYDRY ORAZ POROSTÓW, PRAC W STREFACH OCHRONY 1.1 Odstępstwa od zakazów wobec chronionych gatunków zwierząt- RDOŚ BIAŁYSTOK W trakcie realizacji projektu, Stowarzyszenie wnioskowało o udział bądź monitorowało 15 postępowań dotyczących odstępstw od zakazów wobec gatunków chronionych. Została sprawdzona zasadność rozbiórki tam i jej wpływ na towarzyszące bobrowi gatunki, podlegające ochronie. Przedstawiając stosowne ekspertyzy do RDOŚ (3 lokalizacje), przeprowadzono ponad 29 kontroli na gruncie, zasadności wycinki drzew przydrożnych i występowania gatunków chronionych. Od marca 2015 roku wnioskowaliśmy do RDOŚ w Białymstoku o udział na prawach strony w 11 postępowaniach dotyczących odstępstw od zakazów wobec gatunków chronionych. Do żadnego postępowania nie zostaliśmy dopuszczeni wskazanym przez RDOŚ powodem był brak wykazania interesu społecznego dotyczącego konkretnej sprawy. Zostały złożone zażalenia do GDOŚ na postanowienie RDOŚ o odmowie przyznania Stowarzyszeniu statusu podmiotu na prawach strony. Postanowieniem GDOŚ Stowarzyszenie zostało dopuszczone do 4 postępowań ( ze względu na analogiczny charakter orzeczeń RDOŚ i GDOŚ dotyczących udziału Stowarzyszenia w postępowaniach należy sądzić, że zostaniemy dopuszczeni również do pozostałych postępowań. Na postanowienie GDOŚ czekaliśmy ponad 3 miesiące. W przypadku decyzji zezwalających na odstrzał bobrów (umyślne zabijanie), przesłanki: 1) braku rozwiązań alternatywnych, 2) istotności powodowanych szkód, 3) braku szkodliwości dla zachowania we właściwym stanie populacji bobra (czapli, wydry) oraz innych gatunków chronionych, były analizowane jedynie pozornie. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska ograniczał się jedynie do samego stwierdzenia, że przesłanki te zostały spełnione. Ad.1. W wydawanych przez RDOŚ w Białymstoku decyzjach, jeśli wskazywano na zastosowanie rozwiązania alternatywnego była to siatka lub zdecydowanie rzadziej urządzenia przelewowe lub odstraszające środki zapachowe podczas gdy szereg publikacji (Czech, Jermaczek 2005; Czech 2007; Czech 2010) wymienia obszerny katalog rozwiązań w zakresie ograniczania problemów powodowanych przez bobry min.: - pozostawianie stref buforowych wzdłuż cieków i zbiorników, - zapobieganie kolonizacji obszarów, - ochrona drzew przed zgryzaniem z wykorzystaniem siatki lub blachy, 6

7 - pokrywanie pni farbą lub klejem, - wykorzystanie drutów pod napięciem elektrycznym, - urządzenie Clemson (cylinder z siatki), - zastosowanie urządzeń przelewowych np. rur przechodzących przez tamy, - zabezpieczanie nowych i remontowanych urządzeń hydrotechnicznych, wałów oraz dróg, - i inne. Jednocześnie literatura fachowa podkreśla, że kluczowe w walce z bobrami jest zapobieganie kolonizacji oraz wskazując, że odstrzał bobrów prowadzi do zwiększenia potencjału rozrodczego. Zazwyczaj nie prowadzono postępowań wyjaśniających, czy metody alternatywne były w przeszłości stosowane lub robiono to bardzo powierzchownie. Rozpatrywano następujące rozwiązania alternatywne, wskazując, że nie przynoszą one efektów: zastosowanie rur przelewowych, siatki, odstraszającego środka chemicznego. W przypadku zezwoleń na rozebranie tam, komentarz dotyczący możliwości zastosowania rur przelewowych brzmiał: przynosi efekt na bardzo krótko po czym bobry przemieszczają się w górę rzeki (wg RDOŚ to oznacza pozostanie problemu w decyzji brak odpowiedzi czy bobry po rozebraniu tamy przenoszą się dalej niż w przypadku zastosowania rur). W przypadku stosowana siatki zabezpieczającej (również przy wsparciu merytorycznym i finansowym RDOŚ) brak jest omówienia sposobu zabezpieczenia ani parametrów siatki (literatura wskazuje dokładne wytyczne dotyczące minimalnej grubości siatki i wielkości oczek). W przypadku zastosowania odstraszającego środka chemicznego wskazuje się jedynie, że był stosowany w przeszłości, jest kosztowny i mało efektowny, natomiast z powodu wykorzystania potencjalnych miejsc przesiedlenia odłów jest nie możliwy. Wśród analizowanych wniosków 3 dotyczyły odłowu, w odpowiedzi na które RDOŚ poinformował w piśmie, że w chwili obecnej nie posiada środków na odłów, który jest kosztowny. Pisma wskazywały, że odłów jest nieskuteczny w zabezpieczaniu terenu przed bobrami, ponieważ obszar szybko jest zajmowany przez wędrujące bobry. Niestety podobnej zależności RDOŚ nie zauważa w przypadku zwolnienia niszy ekologicznej przez odstrzał bobrów. Argument o kolonizacji zwolnionej niszy jest dyskutowany w literaturze fachowej, która wskazuje, że zwolnienie niszy bez zabezpieczenia jej przed kolonizacją jest nieskuteczne. Innych rozwiązań alternatywnych wskazanych przez literaturę nie rozpatruje się w decyzjach wydawanych przez RDOŚ w Białymstoku. 7

8 2. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska może zezwolić na odstępstwa od czynności podlegającym zakazom względem gatunków chronionych, w ściśle określonych przypadkach m.in. jeśli wynikają z konieczności ograniczenia poważnych szkód w odniesieniu do upraw rolnych, inwentarza żywego, lasów, rybostanu, wody lub innych rodzajów mienia. Wzmianki o powodowanej szkodzie są ogólnikowe, lakonicznie i nie świadczą o istotnej szkodzie. Decyzje nie podają konkretnych danych - np. WPN AP w wyniku obecności bobrów część uprawy została podtopiona i uschła, a część została zgryziona przez bobry (wniosek, ani decyzja nie podaje konkretnej powierzchni zniszczonej uprawy leśnej oraz jaki stanowi procent całości), straty są ponoszone rokrocznie (przez ile lat? straty w jakiej wysokości?), jednocześnie wskazuje się w omawianej decyzji, że został pogłębiony rów melioracyjny stwarzając idealne warunki bytowania bobrów działania nie są nakierowane na zapobieganie kolonizacji. Bardzo często wnosi się o odstępstwa od zakazów w stosunku do bobra podając potencjalne zagrożenie szkodą. W województwie podlaskim decyzje zezwalające na odstępstwa od zakazów wobec bobra zapadały szybciej w przypadku wnioskowania ze strony Lasów Państwowych niż osób prywatnych zgłaszających poważne szkody w gospodarstwach rolnych lub stawach rybnych (Stowarzyszenie bierze udział w 6 postępowaniach wszczętych na wnioski prywatne, których rozpatrzenie zostało przedłużone do lipca). Mimo, że to właśnie las jako środowisko naturalne powinien zapewnić miejsce bytowania bobra, bez wpływu człowieka tym bardziej, że: - poradniki zalecają pozostawienie stref buforowych wzdłuż cieków (poza obszarami objętymi ochroną trudne do realizacji w innych miejscach niż obszar LP); - wnioski kierowane z LP nie wskazują wysokości szkody, ani nie odnoszą jej do całego kompleksu leśnego i miąższości drewna danego miejsca; - nie analizują wpływu na chronione gatunki (las jako środowisko naturalne stwarza znacznie bardziej korzystne warunki dla gatunków chronionych, co potwierdziły zlecone przez Stowarzyszenie ekspertyzy, niż środowiska zmienione przez człowieka jak stawy rybne gdzie koegzystencja z bobrami wydaje się bardzo trudna oraz co jest konsekwencją tego, uśmiercanie bobrów w takim miejscu jest znacznie bardziej niekorzystne przyrodniczo). 3. Wydawane są decyzje mimo braku rzetelnej analizy wpływu zrealizowania odstępstwa na populację, zazwyczaj nie podając konkretnych liczb lub nawet nie wskazując obszaru w stosunku do którego stan populacji jest porównywany (lakoniczne stwierdzenie, że odstrzał nie wpłynie negatywnie na populację bobra ) zdecydowana większość decyzji nie odnosi się do konkretnych danych, niektóre wybrane decyzje WPN odstrzał 30 bobrów, gm. Brańsk, ocena w stosunku do populacji na terenie gminy (bez podania konkretnych danych), WPN odstrzał 10 bobrów, gm. Bielsk Podlaski, ok. 6 8

9 km od Ostoi Doliny Narwi, WPN odstrzał 20 bobrów, gm. Kleszczele, ok. 4 km od Doliny Górnego Nurca, WPN bobrów, na terenie nadleśnictwa Szczebra, obszar Natura 2000 Ostoja Augustowska (zgodnie SFD bóbr jest przedmiotem ochrony)- bez podania konkretnych danych. Nie analizuje się zupełnie wpływu wydawanych decyzji na siedliska, populacje innych chronionych gatunków grzybów, zwierząt i roślin. Zlecone przez Stowarzyszenie badania w miejscu rozbiórki tam, wykazały negatywny wpływ eliminowania bobrów na populację innych gatunków ( negatywny wpływ eliminowania bobrów na płazy związane na rzece Orlanka na wysokości wsi Czechy Orlańskie, gm. Dubicze Cerkiewne, na płazy w leśnictwie Topiłówka, M. Arciszewski, na płazy i ptaki w dolinie Łutowni) (Wykres 1.1). Analiza wpływu zezwolenia na właściwy stan ochrony (wg analizy danych z 2015 r., dotyczy 27 decyzji) BRAK ANALIZY ANALIZA PRZEPROWADZONA CHRONIONE GATUNKI POPUL. GAT. OBJ.ZEZWOL. POPUL. PTAKÓW Wykres 1.1. Przeprowadzone analizy wpływu na właściwy stan ochrony CHRONIONE GATUNKI - chronionych gatunków zwierząt, roślin i grzybów; POPUL. GAT. OBJ. ZEZWOL. gatunku objętego zezwoleniem; POPUL. PTAKÓW populacji chronionych gatunków ptaków. W wielu przypadkach decyzje zapadały jedynie w oparciu o przedstawioną dokumentację, bez zaangażowania się pracowników RDOŚ w wizję lokalną nawet gdy decyzja dotyczyła odstrzału bobrów (Wykres 1.2. ). 9

10 Wizja terenowa przeprowadzona przez pracowników RDOŚ ws wydania decyzji (wg danych z 2015, dotyczy 27 decyzji) NIE BYŁO WIZJI BYŁA WIZJA 23% 77% Wykres 1.2. Wizja terenowa przeprowadzona przez RDOŚ w sprawie wydania decyzji. Liczba osobników wnioskowanych do zabicia jest prawie taka sama w każdym przypadku jak liczba osobników, na które uzyskano zezwolenie (wykres 1.3 i 1.4). Jedynie w przypadku bobrów (2014 i 2015 r.) i wydry (2014 r.) była pewna różnica. Świadczy to o hurtowym wydawaniu decyzji, bez wnikliwej analizy ich zasadności. W wielu przypadkach wydanie decyzji jest odroczone na kilka miesięcy wstecz, nawet poza termin wnioskowanej realizacji. Liczba osobników z zezwoleniem na odstrzał w porównaniu do wnioskowanej liczby wniosek decyzja kormoran czapla wydra bóbr Wykres 1.3. Liczba osobników z zezwoleniem na odstrzał w porównaniu do wnioskowanej liczby osobników. RDOŚ Białystok r. 10

11 Liczba osobników z zezwoleniem na odstrzał w porównaniu do wnioskowanej liczby. RDOŚ Białystok- 2015r. wniosek decyzja kormoran czapla wydra bóbr Wykres 1.4. Liczba osobników z zezwoleniem na odstrzał w porównaniu do wnioskowanej liczby- 38 analizowanych wniosków. RDOŚ Białystok- 2015r. Wśród analizowanych decyzji jedna dotyczyła zezwolenia na pozyskanie bobrów w drodze odstrzału w celach gospodarczych (WPN EJ). Zgodnie z art. 56 ust. 5 u.o.p., zezwolenie na pozyskanie może być wydane po spełnieniu tylko jednej przesłanki - braku szkodliwości dla zachowania we właściwym stanie ochrony dziko występujących populacji chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów. Oznacza to, że w tych przypadkach organ nie musi wcale rozważać przesłanki istotnych szkód oraz braku rozwiązań alternatywnych. Aby zezwolenie takie było ważne, intencją wnioskodawcy musi być pozyskanie, zgodnie z art. 5 pkt 15 u.o.p., rozumiane jako (...) chwytanie, łowienie lub zbieranie zwierząt gatunków chronionych lub ich części i produktów pochodnych do celów gospodarczych. Jednak wniosek na podstawie którego wydano decyzję nie wskazuje aby bóbr miał zostać pozyskany w celach gospodarczych (poza lakonicznym cele gospodarcze ), dodatkowo pierwszym wymienionym celem jest ograniczenie populacji bobra ze względu na znaczne rozmiary szkód wyrządzanych przez te zwierzęta na działkach leśnych. Stowarzyszenie wnioskowało o udział w 11 postępowaniach przedstawiając swoje uwagi we wnioskach o nieuzgadnianie decyzji. W I instancji nie zostaliśmy dopuszczeni do postępowania, po złożeniu zażalenia do GDOŚ, zostaliśmy dopuszczeni do 4 z nich. 11

12 W jednym przypadku mimo niedopuszczenia Stowarzyszenia do postępowania, w uzasadnieniu decyzji RDOŚ odnosi się do uwag Stowarzyszenia zmniejszając liczbę uzgodnionych do zabicia osobników bobra. W trakcie trwania projektu monitorowano także inne postępowania w sumie w 2015 roku analizą objętych zostało 38 wniosków, 27 decyzji administracyjnych zezwalających na odstępstwo oraz 3 pisma w odpowiedzi na wniosek o odłów informujące, że RDOŚ w chwili obecnej nie posiada środków na odłów, który jest kosztowny. Do odstrzału zostało zgłoszonych 707 bobrów, 6 wydr, 60 kormoranów, 60 czapli z czego pozytywne decyzje derogacyjne zostały wydane na 406 osobników bobra europejskiego oraz pozostałych zwierząt zgodnie z wnioskiem (wykres 1.4). Na 37 zgłoszonych wniosków monitorowanych w 2015 r., pozytywnie rozpatrzonych zostało 27 (Wykres 1.4). Liczba tam bobrowych wnioskowanych do zniszczenia, w analizowanych przez Stowarzyszenie sprawach wynosiła 148 tam wszystkie zostały uzgodnione. Kolejnym wskaźnikiem branym pod uwagę, było uwzględnienie okresu ochronnego na bobry. Wprawdzie nie istnieje prawny obowiązek obligujący do zakazu odstrzału bobrów, lub niszczenia tam bobrowych w ściśle określonych terminach, niemniej jednak względy humanitarne i etyczne przemawiają za tym, by te szczególne okresy w biologii bobrów zostały uwzględnione. W przypadku RDOŚ w Białymstoku, przyjęty okres ochronny tj jest nakazywany praktycznie w 100% decyzjach. Rozstrzygnięcia niekorzystne dla środowiska naturalnego - analiza przykładu WPN EJ Pismo w odpowiedzi na wniosek (w 2015 r. analizowano 3 wnioski w których wnioskowano o zezwolenie na odłów, o analogicznej odpowiedzi RDOŚ). Pismo informujące, że odłów jest nie możliwy z braku środków finansowych. W odpowiedzi RDOŚ wskazuje, że odłów nie jest skuteczną metodą ochrony terenu przed osiedleniem się bobrów, ze względu na gotowość zasiedlenia przez inne wędrujące osobniki (RDOŚ nie dostrzega problemu zasiedlania zwolnionej niszy w przypadku zezwoleń na odstrzał). Jednocześnie wskazuje wnioskującym, że może wydać zezwolenie na odstrzał lub niszczenie tam. WPN AP Zezwolenie na rozbiórkę tamy. Podobnie jak w większości decyzji brak jest konkretnej analizy wpływu na chronione gatunki zwierząt (w tym populacji objętej zezwoleniem), roślin i grzybów, wskazania zastosowanych rozwiązań alternatywnych oraz analizy czy zostały wyczerpane możliwe rozwiązania alternatywne. Decyzja podaje stosowane bez powodzenia rozwiązania alternatywne min. wskazuje, że zastosowanie rur przelewowych nie skutkuje ponieważ zwierzęta przenoszą się w górę rzeki gdzie budują tamę, 12

13 więc problem zostaje. Uzasadnienie nie objaśnia czy odległość na jaką przenoszą się bobry po zastosowaniu rury jest wystarczająca, żeby bobry mogły spokojnie żerować bez podtapiania drogi przy przepuście. WPN AP Zezwolenie na odstrzał 20 osobników bobra, decyzja uzasadnia zgodę ze względu na duże szkody w gospodarce ludzkiej jak niszczenie grobli, podtapianie terenu. Nie precyzuje jednak wielkości tych szkód. Analiza decyzji ogranicza się do zacytowania podstaw prawnych. 1.2 Odstępstwa od zakazów wobec chronionych gatunków zwierząt RDOŚ OLSZTYN W trakcie realizacji projektu wzięliśmy udział na prawach strony w 12 postępowaniach dotyczących odstępstw od zakazów wobec chronionego gatunku bobra europejskiego. Wobec 4 z tych postępowań złożyliśmy wnioski o stwierdzenie nieważności decyzji oraz 1 odwołanie od decyzji. Wnioski o stwierdzenie nieważności decyzji zezwalającej na rozbiórkę tam bobra europejskiego oraz odwołanie od decyzji zezwalającej na rozbiórkę tam bobra europejskiego poparte zostały argumentami o szkodliwości ich rozbiórki dla lokalnego rolnictwa, leśnictwa jak też braku zgodności planowanych prac z nadrzędnym interesem publicznym. Argumenty poparte zostały wynikami ekspertyzy pn. Wskazanie obszarów występowania zjawiska suszy wraz z określeniem jej zasięgu i natężenia na terenie RZGW w Warszawie oraz analiza możliwości zwiększenia na wskazanych obszarach dyspozycyjności zasobów wodnych. Ekspertyza wykazała, że obszary na których wytypowano tamy do rozebrania, są bardzo lub silnie narażone na efekty suszy dla rolnictwa, potrzeb gospodarki stawowej, bądź też ekosystemy od wód zależne (OWZ) są silnie narażone na efekty suszy. Postępowanie dotyczące wniosku o odstępstwa wobec gatunku bobra europejskiego- zabicie 4 osobników bobra- zostało unieważnione jako bezprzedmiotowe po wniosku Stowarzyszenia o stwierdzenie nieważności decyzji i późniejszym wycofaniu wniosku przez wnioskodawcę. Powyższe postępowanie nie zawierało rozwiązań alternatywnych wobec ostatecznej metody odstrzału, nie wykazano tym samym bezalternatywności w rozumieniu art. 56 ust. 4 pkt 1 ustawy o ochronie przyrody. Udział w postępowaniu dotyczącym przetrzymywania i przesiedlenia form rozwojowych larw i kokolitów pachnicy dębowej w związku z budową drogi S7- Gdańsk- Elbląg odcinek Kopszwały- Elbląg, wymagał monitoringu Stowarzyszenia ze względu na fakt, iż ilość form rozwojowych pachnicy dębowej jaką wykazano w wyniku inwentaryzacji, była wielokrotnie niższa niż ilość jaka została wykryta już po wycince drzew (wnioskodawca 13

14 podaje dane statystyczne mówiące, iż wykrywalność pachnicy dębowej w trakcie inwentaryzacji na poziomie 30-40% jest czymś normalnym). Larwy i kokolity pachnicy dębowej w ilości 303 szt. gromadzono i przetrzymywano w trakcie prowadzonej wycinki i ostatecznie zmagazynowano do czasu odnalezienia siedliska zastępczego, które udało się odnaleźć oraz otrzymać zgodę zarządcy gruntu na wsiedlenie gatunku chronionego. W trakcie realizacji projektu, przeanalizowano 123 decyzje dotyczące odstępstw od zakazów wobec gatunku bobra europejskiego. W roku 2015 było to 36 decyzji. Z badanej próby decyzji wynika, że w roku 2014 Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska zezwolił na uśmiercenie 195 osobników bobra europejskiego, z czego wnioski dotyczyły 197 osobników tego gatunku. Zezwolono również na odstrzał 443 kormoranów co stanowi wnioskowaną sumę osobników kormorana do odstrzału. Zezwolono na odstrzał 14 osobników wydry oraz 25 osobników czapli siwej - co również stanowiło spełnienie wnioskowanej sumy do odstrzału osobników tych gatunków. (Wykresy 2.1; 2.2). W badanej próbie decyzji z 2014r., wydano zezwolenie na odłowienie 40 osobników bobra europejskiego, na 52 wnioskowane do przesiedlenia bobry (13 rodzin i 7 osobników). Przy czym we wnioskach podawane były bliżej nieokreślone liczby bobrów, najczęściej podawana była rodzina bobrów jako wnioskowana do przesiedlenia. Przyjęto przelicznik 1 rodzina = 4 osobniki Oceniliśmy na podstawie badanej próby decyzji, że w roku 2014, zawnioskowano do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska o jednokrotną rozbiórkę 587 tam z czego RDOŚ zezwolił na jednokrotną rozbiórkę 206 tam oraz wielokrotną rozbiórkę 409 tam co stanowi sumę większą od wnioskowanej o 28 tam. (Wykres 2.3). 14

15 Liczba wnioskowanych do odstrzału osobników gatunków chronionych oraz liczba w decyzjach na te wnioski (na podstawie 123 decyzji z 2014r.) Wniosek Decyzja Bóbr europejski Kormoran Czapla Wydra Wykres 2.1. Liczba wnioskowanych do odstrzału osobników gatunków chronionych- oraz liczba osobników do odstrzału w decyzjach na te wnioski. RDOŚ Olsztyn r. 15

16 Wnioskowana liczba osobników gatunków chronionych do odstrzału w porównaniu do liczby na którą uzyskano zezwolenia (na podstawie 36 decyzji z 2015r.) Wniosek Decyzja Bóbr europejski Kormoran Czapla Wydra Wykres 2.2. Liczba wnioskowanych do odstrzału osobników gatunków chronionych - oraz liczba osobników do odstrzału w decyzjach na te wnioski. RDOŚ Olsztyn r. 16

17 Liczba odławianych bobrów oraz rozbieranych tam (na podstawie 123 decyzji z 2014r.) Wniosek Decyzja Bóbr odłów Bóbr rozbiórka tam jednokrotna Bóbr rozbiórka tam wielokrotna Wykres 2.3. Liczba osobników bobra europejskiego do przesiedlenia oraz liczba tam do rozbiórki- wnioski i decyzje na te wnioski - RDOŚ Olsztyn r. 17

18 Liczba odławianych bobrów oraz rozbieranych tam (na podstawie 36 decyzji z 2015r.) Wniosek Decyzja Bóbr odłów Bóbr rozbiórka tam jednokrotna Bóbr rozbiórka tam wielokrotna Wykres 2.4. Liczba osobników bobra europejskiego do przesiedlenia oraz liczba tam do rozbiórki- wnioski i decyzje na te wnioski - RDOŚ Olsztyn- 2015r. Decyzja wydana dla Żuławskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych, na odstrzał 80 osobników bobra z lokalnej populacji liczącej 133 osobniki jest punktem wyjścia do oceny przez Stowarzyszenie wydawanych decyzji przez RDOŚ w Olsztynie. W powyższej decyzji nie wskazano metod alternatywnych wobec odstrzału, ze względu na fakt, iż bobry budują nory w wałach przeciwpowodziowych. Łączna długość wałów przeciwpowodziowych sprawia, że ze względów ekonomicznych, nie jest możliwe szybkie pozyskanie pieniędzy na instalację siatek zabezpieczających na wszystkich wałach. Nadrzędny interes publiczny stał się pretekstem do przyjęcia takiego a nie innego rozwiązania- redukcji lokalnej populacji. Przytoczona sytuacja, w odpowiednio mniejszej skali ma również miejsce w przypadku pozostałych stref konfliktowych pomiędzy bobrem europejskim a gospodarką człowieka. Budowanie nor przez bobry w brzegach stawów hodowlanych jako pretekst do ich odstrzału lub przesiedlenia jest klasycznym przykładem nieuzasadnionego braku zastosowania metod alternatywnych. 18

19 Skala problemu i ryzyko jakie ze sobą niesie obecność bobra na Żuławach nie może być uzasadnieniem dla zastosowania analogicznych rozwiązań wobec populacji bobra w sytuacji, kiedy wybierają sobie za siedlisko stawy hodowlane. Koszty związane z zastosowaniem siatek instalowanych w groblach stawów hodowlanych, są niewspółmiernie mniejsze i wydaje się niezasadnym stosowanie odstrzałów oraz odłowów w sytuacji, kiedy rozwiązania alternatywne istnieją i ich wdrożenie jest realne oraz korzystne zarówno dla człowieka jak i lokalnej populacji bobra. Obciążenie kosztami instalacji siatek wnioskodawcy, jest narzędziem prawnym, które powinno być wykorzystywane przez RDOŚ. Bóbr europejski jest gatunkiem chronionym prawem polskim i odstępstwa od zakazów wobec tego gatunku powinny być wydawane tylko jeśli nie występują przesłanki do zastosowania innych rozwiązań. RDOŚ w Olsztynie, wydaje decyzje na odstrzał bobra oraz rozbiórkę tam najczęściej bez analizy rozwiązań alternatywnych. (Wykres 2.5). Bodźcem do rozważenia i zaakceptowania przez RDOŚ innych rozwiązań alternatywnych, jest najczęściej sam wnioskodawca, który w piśmie wyraża prośbę o częściowe niszczenie tam w związku z planowaną instalacją syfonu w tamach. Takie wnioski są zwykle rozpatrywane pomyślnie. Stosowanie rozwiązań alternatywnych w postępowaniach o wydanie decyzji na odstępstwa od zakazów (na podstawie 122 decyzji z 2014r. i 36 z 2015r.) P o s t ę p o w a n i a Wykres 2.5. Stosowanie rozwiązań alternatywnych w postępowaniach o wydanie decyzji na odstępstwa od zakazów wobec gatunków chronionych. 1 - we wniosku brak lub niska jakość; 19

20 2 - we wniosku wskazane i potwierdzone w decyzji przez RDOŚ; 3 - we wniosku brak lub niska jakość; 4- w decyzji RDOŚ brak rozwiązań; 5- brak lub niska jakość we wniosku oraz wskazane rozwiązanie przez RDOŚ. Dla Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie, problemem jest przeprowadzenie analizy wpływu na właściwy stan ochrony chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów zgodnie z art. 56 pkt. 4 ustawy o ochronie przyrody. Z reguły nie przeprowadza się powyższej analizy. Zetknęliśmy się jedynie z 4 na 123 decyzji z 2014r., gdzie przeprowadzono analizę wpływu ich wykonalności na pozostałe gatunki chronione (WOPN-OOP PJ;WOPN-OOP AS;WOPN- OOP EK.3; WSTŁ AZ). W efekcie przeprowadzenia analizy i stwierdzenia negatywnego wpływu decyzji na właściwy stan ochrony gatunków zwierząt odroczono termin rozbiórki tam do okresu poza lęgowego. W jednym z omawianych 4 przypadków tamy były jednak zlokalizowane na terenie użytku ekologicznego. W roku 2015, na badanej próbie 36 decyzji nie odnotowaliśmy przeprowadzenia przedmiotowej analizy. Pracownicy RDOŚ przygotowując decyzję do zatwierdzenia, zbyt często opierają się na materiałach dostarczonych przez wnioskodawcę, nie odbywając wizji terenowych. Spośród 123 decyzji z roku 2014, 48 była wydana bez oględzin terenowych, w oparciu o dostarczone fotografie, często szczątkowy, niejasno sprecyzowany wniosek. Przykładem może być decyzja, która zezwala na odstrzał, ze względu na prawdopodobieństwo nieprzetrwania rodziny bobrów najbliższej zimy (WOPN-OOP PJ). Inny przykład świadczy o tym, że nie przeprowadzono oględzin dla decyzji zezwalającej na rozebranie kilkukrotne 46 tam oraz nie zaopiniowano prośby wnioskodawcy o wydanie decyzji na usunięcie 168 zatorów i magazynów bobrów w terminie do r. W niniejszej decyzji RDOŚ zaleca usunięcie materiału po rozbiórce tam i zezwala na wielokrotną ich rozbiórkę. Ten przykład stanowi dowód na istnienie przypadków zaniedbania przez RDOŚ kwestii stanu ochrony lokalnych populacji bobra europejskiego, poprzez zezwolenie na czynności (bez dokonania uprzednio wizji terenowej), których konsekwencją jest spowodowanie migracji bobrów, pozbawionych dogodnych siedlisk oraz bazy żerowej jak i zmagazynowanych zapasów. (WOPN-OOP AS.PJ). Powyższa decyzja powoduje zwiększenie śmiertelności lokalnej populacji bobra europejskiego, zwiększenie rozrodczości w wyniku obecności czynników stresogennych, jak też wzmożoną presję na lasy gospodarcze (usuwanie materiału po rozbiórce tam, magazynów) i tereny użytkowane rolniczo (migracja osobników lokalnej populacji poddanej wielokrotnym działaniom na które zezwala decyzja). 20

21 Pracownicy RDOŚ nie dokonują wizji terenowych wydając zezwolenia na odstrzał do 250 kormoranów bytujących na jeziorach oraz dopuszczają się zaniedbań przy formułowaniu warunków decyzji. Wnioskodawca, prezes Zarządu Gospodarstwa Rybackiego Szwaderki Sp. z o.o. otrzymał pozwolenie na odstrzał do 250 kormoranów. Decyzja zapadła między innymi na podstawie analizy posiadanych przez RDOŚ informacji o lokalizacji gatunków chronionych oraz rozmieszczeniu kolonii lęgowych gatunków chronionych, których dotyczyło odstępstwo od zakazów. RDOŚ podaje w decyzji informacje o możliwości naruszenia zakazu płoszenia i niepokojenia wobec bielika, rybołowa i kani rdzawej. Stowarzyszenie stwierdza, że decyzja została przygotowana pod potrzeby wnioskodawcy gdyż w dalszej części uzasadnienia wydanej decyzji RDOŚ argumentuje, iż nie jest możliwe rozszerzenie listy gatunków wymienionych w punkcie 8 decyzji do większej liczby, gdyż spowodowałoby to, że realizacja zezwolenia nie byłaby w praktyce możliwa do wykonania. RDOŚ tym samym, wiedząc o tym że lista gatunków, wobec których istnieje realne zagrożenie naruszenia zakazu płoszenia i niepokojenia jest niepełna, zawęża ją, nie podając wszystkich gatunków tylko po to, żeby decyzja została wydana pomyślnie dla wnioskodawcy. Wizje terenowe w postępowaniach o wydanie zezwolenia na odstępstwa wobec gatunków chronionych (na podstawie 123 decyzji z 2014r. i 36 decyzji z 2015r.) Przeprowadzona Nieprzeprowadzona Wykres 2.6. Wizje terenowe wykonywane przez RDOŚ, w trakcie postępowania o wydanie decyzji na odstępstwa od zakazów wobec gatunków chronionych. 21

22 Postępowania niekorzystne dla środowiska naturalnego - przykłady Wydawane są decyzje na podstawie przypuszczeń co do możliwości wystąpienia szkody (WSTE RG; WSTE RG; WSTŁ KS). Decyzje te, wydane w roku 2015 zawierają argument ograniczenia poważnych szkód, których ani wnioskodawca ani RDOŚ nie definiują w czasie i przestrzeni. Z decyzjami tego typu koresponduje sprzeczność występująca w decyzji wydanej również w roku 2015 (WOPN- OOP PJ), w której pada argument braku rozwiązań alternatywnych i konieczności ograniczenia szkód w odniesieniu do upraw rolnych przy jednoczesnym zwróceniu uwagi na występujący w 2015r. okres suszy hydrologicznej, która to sprawiła że bobry praktycznie nie piętrzyły wody. Z powyższych decyzji można wywnioskować, że pozwala się na rozbiórkę tam bez stwierdzenia występowania szkód na gruncie, kierując się jedynie sugestiami, które stoją w sprzeczności z posiadanymi przez RDOŚ informacjami o występowaniu niekorzystnych dla rolnictwa warunków hydrologicznych. Ponadto, przytaczając inną decyzję zezwalającą na rozbiórkę wielokrotną 23 tam (WOPN- OOP PJ.EK) można przypuszczać, że RDOŚ nie uznaje pierwszeństwa potencjału retencyjnego gatunku bobra europejskiego wobec istniejących na obszarze jego występowania sztucznych obiektów małej retencji. Przytoczona decyzja, odnosi się do argumentu nadrzędności wspomnianych obiektów małej retencji, co stawia lokalną populację bobra europejskiego w roli szkodnika. W decyzji nakazuje się wielokrotne usuwanie 23 tam, jako dodatkowego piętrzenia wody, które jest szkodliwe przy funkcjonowaniu sztucznych obiektów małej retencji. W wielu decyzjach zaleca się zabranie materiału po rozbiórce tamy, celem uniemożliwienia jej odbudowy przez bobry. WOPN-OOP AS.PJ; WOPN- OOP AS; WOPN-OOP PJ; WOPN- OOP AS.PJ; WOPN-OPN AS.PJ. Usunięcie materiału po rozbiórce tamy, w opinii Stowarzyszenia przyczynia się do migracji lokalnej populacji bobrów w wyniku wyczerpania materiału budulcowego, bądź też wzmożonej aktywności bobrów poprzez presję na lasy gospodarcze - w celu pozyskania nowego materiału budulcowego. Takie działania mają na celu zmuszenie bobrów do opuszczenia siedliska a w konsekwencji zasiedlenia tego siedliska przez inne bobry, które tamę i tak ostatecznie odbudują. Nie wpływa to korzystnie na drzewostan lasów gospodarczych poddanych presji ze strony bobrów, nie wpływa też korzystnie na osiągnięcie stabilizacji lokalnej populacji bobra europejskiego, która migruje do sąsiednich gmin, generując nowe strefy konfliktowe. Postępowania korzystne dla środowiska naturalnego- przykłady 22

23 1.Często pojawiają się wnioski o częściowe rozebranie tamy w celu montażu syfonów. Na podstawie badanej próby z 2014r. odnotowano 20 decyzji zezwalających na zastosowanie tej alternatywnej metody. WOPN-OOP PJ.EK; WOPN- OOP KS.EK; WOPN-OOP PJ.EK; WOPN- OOP PJ; WSTŁ KS; WSTŁ KS; WSTŁ KS; WSTŁ JP.ZB; WSTŁ KS; WSTŁ KS; WSTŁ KS; WSTŁ KS; WSTŁ KS; WSTŁ KS; WSTŁ KS; WSTŁ KS; WSTŁ KS; WSTŁ KS; WSTŁ KS; WSTŁ KS Jest to dobry trend ze strony wnioskodawcy, świadomego istnienia innych metod zapobiegania konfliktom z bobrami niż tylko odstrzał. Przychylne ustosunkowanie się do wniosków o zastosowanie rozwiązań alternatywnych, pozwala na rozwój wiedzy, doświadczenia, ugruntowania dobrych praktyk, w zakresie możliwości stosowania rozwiązań alternatywnych wobec odstrzału lub przesiedlenia bobrów. 2.W decyzji z roku 2014 (WSTŁ KS) RDOŚ nie zezwolił na spuszczenie w okresie zimowym wody ze stawu i nakazał wybudowanie sztucznej tamy w celu umożliwienia przez wnioskodawcę instalacji ekologicznego przepustu pod jezdnią. Decyzja ta, uwzględnia potrzeby gatunku bobra europejskiego, który dla przetrwania zimy potrzebuje utrzymania wysokiego poziomu wody w rozlewisku. 3.W decyzji z roku 2014 (WSTŁ KS) wnioskodawca zażądał pozwolenia na rozbiórkę tam. RDOŚ wskazał alternatywne rozwiązania- montaż syfonów, wobec 3 cz 5 wnioskowanych tam Odstępstwa od zakazów wobec chronionych gatunków zwierząt RDOŚ RZESZÓW W trakcie realizacji projektu, Fundacja monitorowała postępowania dotyczące wydawania zezwoleń na odstrzał bobrów na terenie województwa podkarpackiego. W głównej mierze skupiliśmy się na audycie tych decyzji, które zezwalają na odstępstwa na terenach leśnych, gdzie środowisko naturalne powinno pozostawać bez ingerencji człowieka. Z naszej inicjatywy zostało wszczętych 11 postępowań w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji wydawanych przez rzeszowską dyrekcję, a w przypadku czterech z tych postępowań udało się uzyskać ostateczne decyzje wydane przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska, stwierdzające, że decyzje te ze względów, o których mowa niżej, zostały wydane z rażącym naruszeniem prawa i są nieważne. W przypadku pozostałych 7 spraw toczy się aktualnie postępowanie przed GDOŚ, jednak z uwagi na wytknięcie tych samych wad, liczymy, że i te decyzje uda się wyeliminować z obrotu. 23

24 W przypadku decyzji zezwalających na odstrzał bobrów (umyślne zabijanie) przesłanki: 1)braku rozwiązań alternatywnych, 2) istotności powodowanych szkód, 3) braku szkodliwości dla zachowania we właściwym stanie innych gatunków chronionych, były analizowane jedynie pozornie. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska ograniczał się jedynie do samego stwierdzenia, że przesłanki te zostały spełnione (WPN RN- 2, WPN RN-2, WPN RN-2). Co do przesłanki braku rozwiązań alternatywnych nie były prowadzone postępowania wyjaśniające, czy jakiekolwiek metody alternatywne były w przeszłości stosowane. Podobnie zupełnie na wiarę, bez żadnego wykazania, udowodnienia, były brane twierdzenia o powodowaniu istotnych szkód w drzewostanie. Rzeszowska dyrekcja nie prowadziła, żadnego postępowania dowodowego w tej sprawie. Ograniczano się do podawania w decyzji wysokości szkód w województwie, bez odniesienia się jaka jest wysokość szkód w danym nadleśnictwie. O tym, że decyzje te były wydawane zbyt pochopnie świadczy fakt zestawienia powierzchni, na której gospodaruje nadleśnictwo z powierzchnią wyrządzonych szkód, która stanowi niewielki odsetek procentowy powierzchni. Nie inaczej było w przypadku analizy wpływu, a raczej jej braku, odstrzału bobrów lub niszczenia tam bobrowych na inne gatunki chronione. W tym zakresie podsumowanie każdorazowo brzmiało, że realizacja czynności z uwagi na ich stosunkowo mały zasięg, nie spowoduje zagrożeń dla populacji dziko występujących gatunków roślin, grzybów i zwierząt. Poza 14 postępowaniami, w których Fundacja brała udział, monitorowaliśmy także inne postępowania w sumie analizą objętych zostało 129 decyzji administracyjnych zezwalających na odstępstwo, które zapadły w 2014 i 2015 roku. W analizowanych decyzjach, do odstrzału zostało zgłoszonych 1778 bobrów, z czego na 1758 wydano zezwolenie na odstrzał (Wykres 3.1). 24

25 Liczba bobrów wnioskowanych do odstrzału na podstawie 129 decyzji wydanych w 2014 i 2015 roku wnioskowana liczba do odstrzału 1778 zezwolenie na odstrzał 1758 Wykres 3.1 Liczba bobrów wnioskowanych do odstrzału W przypadku tam bobrowych, do usunięcia zgłoszonych było 3241 i na taką również liczbę zostały wydane zezwolenia. Wartym odnotowania jest, że każdorazowo w decyzji RDOŚ wydawał zezwolenie na natychmiastową i wielokrotną rozbiórkę tam. Badano także wydawanie zezwoleń na odstrzał takich gatunków jak kormoran, czapla siwa oraz wydra. W przypadku kormoranów, sposób rozstrzygania wniosków wynosił 100 % decyzji pozytywnych (wnioskowanych do odstrzałów było 400 kormoranów i na tyle też wydano zezwolenie). Inny trend zaobserwowano w przypadku wydawania zezwoleń na odstrzał czapli siwej i wydry. Na 292 czapli siwych wnioskowanych do odstrzału, decyzje zezwalające wydano w stosunku do 272 (Wykres 3.2). 25

26 Liczba czapli wnioskowanych do odstrzału wnioskowana liczba do odstrzału zezwolenie na odstrzał Wykres 3.2. Liczba czapli wnioskowanych do odstrzału Natomiast na 134 wydry zgłoszone do odstrzału, decyzje zezwalające wydano w stosunku do 120. Oznacza to, że w przypadków czapli siwych i wydry RDOŚ Rzeszów nieco ostrożnie podchodził do wydawania zgód na odstrzał (Wykres 3.3). Liczba wydr wnioskowanych do odstrzału wnioskowana liczba do odstrzału zezwolenie na odstrzał Wykres 3.3 Liczba wydr wnioskowanych do odstrzału 26

27 Kolejnym analizowanym parametrem branym pod uwagę, szczególnie przy wydawaniu zezwoleń na odstrzał bobrów był okres ochronny, w którym nie powinno się ze względów humanitarnych strzelać do bobrów. W 100 % przypadkach RDOŚ Rzeszów każdorazowo wydawał zezwolenia na odstrzał z zachowaniem okresu ochronnego, co oznacza, że wnioskodawcy ubiegający się o zezwolenie mogli z niego korzystać, ale poza okresem rozrodczym bobrów. Jest to dobra praktyka stosowana przez RDOŚ Rzeszów. Jednak w żadnym z analizowanych przypadków RDOŚ Rzeszów nie przeprowadzał wizji terenowych w celu lepszego wyjaśnienia stanu faktycznego, co ma szczególne znaczenie w kontekście istotności wyrządzanych szkód przez bobry, na które powołują się wnioskodawcy. Jedną z przesłanek umożliwiającą wydanie zezwolenia na odstępstwo jest istnienie braku rozwiązań alternatywnych. W badanych sprawach uzasadnienie decyzji RDOŚ Rzeszów ograniczało się jedynie do stwierdzenia, że w sprawie brak rozwiązań alternatywnych. RDOŚ nie prowadził postępowań wyjaśniających, czy w przeszłości jakiekolwiek działania były podejmowane. W analizowanych decyzjach RDOŚ analizował także tylko wpływ odstrzału bobrów bądź niszczenia tam bobrowych na populację bobra. Nie zajmował się przy tym analizą, jakie inne gatunki chronione na danym konkretnym obszarze korzystają z rozlewisk bobrowych. Postępowania korzystne dla środowiska przykłady Jedynym pozytywnym aspektem, na który warto zwrócić uwagę, jest decyzja (WPN AR-4), w której RDOŚ odmówił wydania zezwolenia na odstrzał 20 bobrów z uwagi na to, że w tej konkretnej sprawie brak jest informacji o liczebności populacji bobra na terenie gminy Kołaczyce i nie można określić, czy odstrzał 20 bobrów nie spowoduje szkodliwego wpływu na właściwy stan ochrony innych dziko występujących gatunków. Zatem RDOŚ rozważał tu przesłankę wpływu na inne gatunki. RDOŚ także wskazał, że możliwe są inne rozwiązania alternatywne takie jak zabezpieczanie drzew rosnących w pobliżu koryta poprzez owijanie ich siatką drucianą, instalowanie w korytach rzek przeszkód i urządzeń regulujących właściwy poziom wody. RDOŚ wskazał także, że za szkody wyrządzone przez bobry odpowiada Skarb Państwa i w związku z tym mieszkańcy mogą je zgłaszać do RDOŚ celem uzyskania rekompensaty. Taką decyzję niewątpliwie można uznać za perełkę w praktyce orzeczniczej RDOŚ. Rekomendujemy, by w przyszłości RDOŚ także w innych sprawach tak wnikliwie badał stan faktyczny i z pewną dozą ostrożności podchodził do wydawania zezwoleń na odstrzał bobrów. 27

28 UMYŚLNE ZABIJANIE A POZYSKANIE BOBRA Osobną sprawą w kwestii bobrów, wartą zasygnalizowania jest fakt coraz częstszego wydawania przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Rzeszowie, zezwoleń na pozyskanie bobrów w drodze odstrzału w okresie od 1 października do 15 marca (WPN RN-2, WPN RN-2, WPN RN-2). Ustawodawca w załączniku nr 3 do rozporządzenia w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, przewidział możliwość pozyskania bobra przez odstrzał z broni myśliwskiej lub chwytanie w pułapki żywołowne w okresie od dnia 1 października do dnia 15 marca. Zgodnie z art. 56 ust. 5 u.o.p., zezwolenie takie może być wydane po spełnieniu tylko jednej przesłanki, tj. przesłanki braku szkodliwości dla zachowania we właściwym stanie ochrony dziko występujących populacji chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów. Oznacza to, że w tych przypadkach organ nie musi wcale rozważać przesłanki istotnych szkód oraz braku rozwiązań alternatywnych. Jednak by zezwolenie takie było ważne, intencją wnioskodawcy musi być pozyskanie, zgodnie z art. 5 pkt 15 u.o.p., rozumiane jako (...) chwytanie, łowienie lub zbieranie zwierząt gatunków chronionych lub ich części i produktów pochodnych do celów gospodarczych. Natomiast w analizowanych przez nas sprawach nie wynika, by pozyskanie bobrów miało nastąpić w celach gospodarczych. Jedyną intencją wniosku o wydanie zezwolenia jest chęć ograniczenia populacji bobra na danym obszarze, co w analizowanych sprawach potwierdzają sami wnioskodawcy, którzy wnoszą o wydanie zezwolenia na umyślne zabijanie bobrów, a nie na pozyskanie. Takie procedowanie stanowi rażące naruszenie prawa i w chwili obecnej sprawy te są przedmiotem rozpatrzenia wniosków Fundacji o stwierdzenie nieważności wadliwych decyzji. 2.ODSTĘPSTWA OD ZAKAZÓW WOBEC CHRONIONYCH GATUNKÓW POROSTÓW 2.1. Odstępstwa od zakazów wobec chronionych gatunków porostów RDOŚ BIAŁYSTOK Zgodnie z art.83. pkt 2. ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. nr 92 poz. 880) organ właściwy do wydania zezwolenia na usunięcie drzew w obrębie pasa drogowego (wójt, burmistrz, prezydent miasta) dokonuje oględzin w zakresie występowania gatunków chronionych, a zezwolenie wydaje po uzgodnieniu z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Jeżeli zostaną stwierdzone gatunki chronione, niezbędne jest uzyskanie od RDOŚ dodatkowej zgody. 28

29 Stowarzyszenie skupiło się na kontroli postępowań pod kątem występowania gatunków chronionych porostów. W ten sposób chcąc zwrócić uwagę, na problem marginalnego traktowania chronionych gatunków porostów, co prowadzi do niszczenia ich siedlisk i zaniku populacji, (obecnie obserwuje się intensywną wycinkę alei przydrożnych będących ich siedliskiem). Jako główny powód takiego stanu rzeczy organy odpowiedzialne za ochronę przyrody wskazują brak wykwalifikowanych pracowników w gminach, posiadających odpowiednią wiedzę. Tym bardziej skupienie się na tym aspekcie jest ważne. W trakcie trwania projektu na terenie województwa podlaskiego zostało sprawdzonych 29 postępowań dotyczących zezwolenia na wycinkę drzew pod kątem występowania gatunków chronionych porostów. Oględziny przeprowadzone na gruncie przez osoby wykwalifikowane pozwoliły na stwierdzenie, że w 79% kontrolowanych przypadków gatunki chronione są niewykrywane. Przyczyn podanego stanu rzeczy można szukać w oględzinach przeprowadzanych przez osoby niekompetentne (pracownicy gminy/ zarządu dróg nie posiadający dostatecznej wiedzy przyrodniczej, co skutkuje: nierozpoznawaniem gatunków chronionych na drzewach przeznaczonych do wycięcia, ale również w dopatrywaniu się dodatkowych niedogodności w przypadku wykrycia gatunku chronionego (wymagana dodatkowa zgoda RDOŚ lub utrudniona zgoda na usunięcie drzewa). Efektem jest usuwanie drzew z chronionymi gatunkami porostów (również bardzo rzadkich w skali kraju) bez wiedzy RDOŚ, przez co nie jest prowadzona ewidencja i uniemożliwione jest racjonalne zarządzanie ich populacją. Kontrola na gruncie postępowań o zezwolenie wycinki drzew pod kątem występowania gatunków chronionych, na zniszczenie których wymagane jest zezwolenie RDOŚ *analizowane/kontrolowane postępowania w 2015/16 r., dotyczy 29 postępowań obecność gatunków chronionych nie odnaleziono gatunków chronionych 21% 79% Wykres 1.5. Stowarzyszenie skontrolowało w terenie wiele postępowań dotyczących zezwolenia na wycinkę drzew. W większości przypadków stwierdzono gatunki chronionych 29

30 porostów na drzewach mimo, że w dokumentacji do wniosku była informacja o braku gatunków chronionych. Stowarzyszenie skontrolowało w terenie wiele postępowań dotyczących zezwolenia na wycinkę drzew. W większości przypadków stwierdzono gatunki chronionych porostów na drzewach, mimo, że w dokumentacji do wniosku była informacja o braku gatunków chronionych. Wiedza o występowaniu gatunków chronionych, ich rozmieszczeniu i stanie populacji jest niezbędna, żeby RDOŚ mógł racjonalnie zarządzać zezwoleniami na usuwanie cennych przyrodniczo drzew będących siedliskiem chronionych gatunków. Szczególnie jest to ważne w rejonach gdzie zbyt intensywna gospodarka leśna doprowadziła do zaniku tego rodzaju siedlisk (zdecydowanie większy obszar Polski), a brak korytarzy ekologicznych uniemożliwia rozprzestrzenianie się populacji chronionych gatunków porostów i chrząszczy związanych ze starymi drzewami. Tym bardziej ważna jest dbałość o aleje przydrożne, które ze względu na swój liniowy charakter stanowią bardzo istotny ciąg komunikacyjny dla chronionych gatunków zwierząt, roślin i grzybów. W trakcie kontroli drzew przeznaczonych do wycinki wykazano dużą różnorodność chronionych gatunków porostów, odnajdując również gatunki bardzo rzadkie dla Polski. Kontrola postępowań na gruncie dowiodła, iż urzędy gmin i zarządy dróg we wnioskach lub projektach decyzji dotyczących wycinanych drzew wpisują nieprawdziwe informacje podając brak występowania gatunków chronionych, czego RDOŚ nie weryfikuje w terenie, lub jeśli nawet dojdzie do kontroli, to nie ma wykwalifikowanych osób, które byłyby w stanie rozpoznać i oznaczyć gatunki chronione. Sygnalizuje to dużą potrzebę dokształcania pracowników gmin, a nawet pracowników RDOŚ w obszarze wiedzy o chronionych gatunkach porostów oraz częstsze angażowanie specjalistów lichenologów. Wyniki inwentaryzacji porostów zostały przekazane do RDOŚ, który na ich podstawie nie uzgodnił w kilku przypadkach wycinki drzew ze względu na występowanie gatunków chronionych lub wezwał wnioskującą o wycinkę drzew gminę do złożenia wyjaśnień. 2.RDOŚ OLSZTYN W trakcie trwania projektu przeprowadziliśmy inwentaryzację drzew planowanych do wycinki w wybranych powiatach województwa warmińsko- mazurskiego. Projekt decyzji dla Zarządu Dróg Powiatowych w Giżycku zezwalający na wycinkę drzew (B/Ś ) został uzasadniony stwierdzeniem, że komisja nie odnotowała obecności gatunków chronionych na planowanych do wycinki drzewach. Stowarzyszenie w ramach 30

31 przeprowadzonej wizji terenowej potwierdziło wycięcie drzew oraz obecność plech porostu Ramalina fastigiata i Ramalina farinacea przy pniach ściętej brzozy i topoli. Drzewa kolidowały z przebudowywaną drogą i stanowiły zagrożenie dla ruchu drogowego (zagrożenie dla ruchu drogowego dopiero w momencie oddania drogi do użytku po wykonanych pracach modernizacyjnych). W toku postępowania wyjaśniono, że aleja przy drodze 1728N, w której rosły drzewa wnioskowane do wycinki, znajduje się w wojewódzkiej ewidencji zabytków lecz nie jest wpisana do rejestru zabytków. Wysokie wartości przyrodnicze alei nie posłużyły za argument do zaniechania prac modernizacyjnych i wycinki 7 zdrowych, niezagrażających bezpieczeństwu ruchu drogowego drzew o obwodzie od 79 do 240 cm. Dla Zarządu Dróg Powiatowych w Piszu przygotowano projekt decyzji zezwalającej na wycinkę drzew przy drogach nr 1658M, 1664N, 1666N, 1660N, 1662N, (GKI ). Oględziny dokonane przez urzędników potwierdziły brak obecności gatunków chronionych na wnioskowanych do wycinki drzewach. Niestety, dane te nie pokrywają się z wynikami inwentaryzacji, której dokonało Stowarzyszenie. Na 18 przeznaczonych do wycinki drzewach będących przy drogach pod zarządem ZDP w Piszu, stwierdziliśmy 631 plech porostów następujących gatunków: Ramalina farinacea, Ramalina fastigiata, Ramalina fraxinea, Usnea hirta, Pleurosticta retabulum. Projekt decyzji wydanej na wniosek ZDP w Giżycku (OŚ ) jako jedyny zawierał informację o decyzji RDOŚ w Olsztynie zezwalającej na zniszczenie siedlisk i okazów porostów- odnożycy jesionowej (Ramalina fraxinea) i odnożycy mączystej (Ramalina farinacea). Oględziny drzew na których wycinkę zezwala powyższa decyzja dokonane przez Stowarzyszenie wykazały, iż gatunków chronionych porostów jest więcej niż w wydanej decyzji przez RDOŚ w Olsztynie. Stwierdzono bowiem obecność Ramalina fastigiata plech, Anaptychia ciliaris - 67 plech. Na 6 przeznaczonych do wycinki drzewach będących przy drogach pod zarządem ZDP w Giżycku, stwierdziliśmy w sumie 477 plech porostów Ramalina farinacea, Ramalina fastigiata, Ramalina fraxinea, Anaptychia ciliaris Powyższa analiza jest jedynie niewielką próbą, daje jednak pogląd na szerszą rzeczywistość z jaką mamy do czynienia w kwestii przygotowywania i wydawania decyzji zezwalających na wycinkę drzew przydrożnych oraz ich uzgadniania z organami ochrony przyrody. Urzędnicy nie potrafili odnaleźć większości plech porostów gatunków objętych ochroną prawną, wobec których wymagana jest decyzja organu ochrony przyrody, zezwalająca na niszczenie siedlisk i osobników. Urzędnicy mają również trudności z identyfikacją wszystkich chronionych gatunków porostów o czym świadczy projekt decyzji wydanej dla ZDP w Giżycku. Sytuacja ta sprawia, że niszczone są okazy rzadkich gatunków porostów, bez jakiejkolwiek kontroli prawnej. Osoby odpowiedzialne za przygotowywanie projektów decyzji nie posiadają 31

32 odpowiedniej wiedzy lichenologicznej co sprawia, że wydawane są wadliwe decyzje obarczone kluczowym błędem - nie wykazaniem wszystkich gatunków porostów oraz ich stanowisk, wobec których wymagana jest derogacja. W trakcie trwania projektu, złożyliśmy wnioski o udział na prawach strony w dwóch dodatkowych postępowaniach (sygn. spr. O.OL-Z gf oraz O/OLZ ), w których drzewa wnioskowane do wycinki po dokonaniu oględzin przez Stowarzyszenie, faktycznie okazały się być w bardzo złym stanie fitosanitarnym. 3. RDOŚ RZESZÓW Z informacji uzyskanych w drodze dostępu do informacji publicznej wynika, że RDOŚ Rzeszów nie wydawał zezwoleń na odstępstwo od ochrony gatunkowej porostów w okresie objętym projektem. 3.MONITORING DECYZJI DOTYCZĄCYCH PLANOWANYCH PRAC W STREFACH OCHRONNYCH PTAKÓW I SSAKÓW ORAZ ICH LIKWIDACJI NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO Przedmiot działań: 1. Przeanalizowano 80 decyzji wydanych na wnioski dotyczące odstępstw od zakazów wykonywania prac w strefach ochrony ptaków i ssaków w 2014 roku. Dotyczyły one co najmniej 172 stref ochronnych. Jedna decyzja dotyczy pojedynczej strefy, czasem kilku, a nawet kilkunastu stref. 2. Dokonano analizy zasadności decyzji o likwidacji 15 stref ochronnych wokół stanowisk ptaków w odpowiedzi na wnioski przesłane do RDOŚ w 2014 roku. Ad. 1. Uwaga ogólna W licznych przypadkach jest zbyt mało danych, by móc rzetelnie przeanalizować zasadność wydanych decyzji. W szczególności brak dokładnej lokalizacji stanowiska lęgowego (chociażby do wydzielenia) uniemożliwia weryfikację zasadności wykonania cięć 32

33 sanitarnych. Przykładowo z decyzji ani wniosków nie wynika, czy zaatakowane przez korniki świerki, bądź powstałe wiatrołomy, znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie drzewostanów wrażliwych na ataki korników, tzn. czy jest w nich znaczący udział świerków starszych klas wieku i w związku z tym, czy pozytywna decyzja o wycince jest zasadna. Przykład, gdzie udało się zbadać stan faktyczny: Data wniosku i decyzji Sygnatury ZG 732/3/14 WOPN- OOP M J Gatune k orlik Rodzaj prac sanitarne (do usunięci a 1 drzewo) Opis planowanych czynności 1 złom świerkowy, w odległości ok. 100 m od gniazda, ma być przekształcony w pułapkę klasyczną na korniki, a po jego zasiedleniu ścięty i wywieziony ze strefy lub okorowany. Organ wydał zgodę na takie działanie, argumentując, że w nadleśnictwie Srokowo dominują lasy ze znacznym udziałem świerka i pozostawienie złomów i wywrotów spowoduje Uwagi Ponieważ w tym przypadku znana jest lokalizacja wydzielenia z gniazdem sprawdzono skład gatunkowy w wydzieleniu z gniazdem i sąsiadujących wydzieleń. Świerk stanowi w nich najwyżej 10% udziału, zatem jeden złom lub wywrot nie powinien mieć wpływu na sąsiadujące drzewostany. Prace przy jego ścinaniu lub korowaniu 33

34 niechybne zasiedlenie przez kornika drukarza i może spowodować rozprzestrzenieni e się szkodników w sąsiadujących drzewostanach. lub wywozie mogą mieć natomiast wpływ na lęgi orlika, zwłaszcza, że będą się odbywać w newralgiczny m okresie na początku sezonu lęgowego Uwagi szczegółowe Większość wniosków i decyzji dotyczyła wyrażenia zgody na wycinkę drzew zaatakowanych przez korniki (co najmniej 70 decyzji) oraz zabiegi pielęgnacyjne w uprawach, głównie koszenie chwastów (63 decyzje). Większość wniosków rozpatrzona została pozytywnie dla wnioskodawców, ale też sporo decyzji zawierało ograniczenia i obostrzenia podczas wykonywania zabiegów. Organ wydał także decyzje odmowne. Poniżej zestawienie sposobu rozstrzygnięć zawartych w wydanych decyzjach. Odmowna - 11 Pozytywna - 95 Pozytywna z ograniczeniami 41 Brak decyzji - 4 Analiza wydanych decyzji upoważnia do sformułowania następujących wniosków: 34

35 1. Wnioski o wydanie decyzji na prace w strefach analizowane są skrupulatnie, na co wskazują terminy, w jakich wydana jest decyzja od chwili wpłynięcia wniosku oraz treść wydanych decyzji. 2. Organ każdorazowo szczegółowo uzasadnia swoją decyzję na wniosek. 3. Organ zbyt rzadko posiłkuje się opiniami doświadczonych ornitologów, zwłaszcza członków Komitetu Ochrony Orłów, przy wydawaniu decyzji na wykonanie prac w strefach ochronnych ptaków. Mogliby oni weryfikować informacje przekazywane przez wnioskodawców do RDOŚ. W 2014 roku opinie takie uzyskano jedynie w 11 przypadkach. Z całą pewnością taka forma współpracy jest jak najbardziej potrzebna, gdyż RDOŚ, z uwagi na różnorodne ograniczenia (kadrowe, finansowe, obciążenie pracą) nie jest w stanie samodzielnie zweryfikować w terenie tych informacji. Jednocześnie trudno wymagać od leśników specjalistycznej wiedzy z zakresu rozpoznawania gniazd oraz biologii lęgowej gatunków, zwłaszcza w sytuacji, gdy zasadniczo nie dysponują oni odpowiednim sprzętem (luneta) do wykonywania tego typu prac. Ponadto należy mieć na względzie, ze ochrona ptaków na ogół nie jest priorytetem w pracy leśników, w związku z czym należy się liczyć, że nie zawsze będą przekazywać wiarygodne informacje o stanie zasiedlenia rewirów. Rekomendacja W przypadkach kiedy tylko jest to możliwe rekomenduje się współpracę z RDOŚ z aktywnymi na danym obszarze członkami KOO w celu weryfikacji przekazywanych przez wnioskodawcę informacji, jak też sprawdzenia aktualnej sytuacji w strefach ochrony ptaków. 4. W wielu wypadkach organ wydający decyzję zezwalającą na prace w strefach w okresie lęgowym stosuje formułkę: Należy obserwować zachowanie się ptaków. W przypadku obserwowania płoszenia i niepokojenia się ptaków należy wstrzymać się z wykonywaniem prac i podjąć je dopiero po ustąpieniu ww. zachowań lub: w przypadku obserwowania silnego zaniepokojenia i płoszenia ptaków należy wstrzymać wykonywanie prac. Generalnie stosowanie takich zapisów wydaje się pozbawione większego sensu. Kto miałby obserwować ptaki/gniazdo? Z jakiej odległości? Jak technicznie zorganizować taką akcję? Obecność człowieka w zasięgu widoczności ptaków z gniazda zawsze wywołuje ich zaniepokojenie. Kto i jak miałby ocenić, czy ptaki są silnie zaniepokojone, czy może tylko średnio albo słabo? A jeśli ptaki będą silnie zaniepokojone dalej, nie przy gnieździe, to prace należy prowadzić? 35

36 Brakuje sprawozdań z wykonanych decyzji, dzięki którym można byłoby się np. dowiedzieć, w ilu przypadkach wstrzymano prace po zaobserwowaniu niepokojenia się ptaków podczas ich wykonywania, czyli czy stosowanie tego zapisu ma uzasadnienie w praktyce, czy też jest on wprowadzony, by uspokoić sumienie urzędnika, albo też przenieść odpowiedzialność za ewentualne straty w lęgach z tego tytułu na realizującego wycinkę. Przykłady Data decyzji Sygnatury Gatunek Rodzaj prac Opis planowanych czynności WOPN- OOP MJ bielik sanitarne, usunięcie świerków zasiedlonych przez korniki 15 szt. W czasie wycinki należy monitorować gniazdo w przypadku silnego zaniepokojenia ptaków przy gnieździe należy natychmiast wstrzymać prace Uwagi Kto i jak ma monitorować gniazdo? Obecność człowieka w zasięgu widoczności ptaków z gniazda zawsze wywołuje ich silne zaniepokojenie. Kto i jak miałby ocenić, czy ptaki są silnie zaniepokojone, czy może tylko średnio albo słabo? A jeśli ptaki będą silnie zaniepokojone dalej, nie przy gnieździe, to prace należy prowadzić? WOPN- bielik sanitarne, W przypadku j.w. 36

37 07-09 OOP MJ (2 stan.) usunięcie świerków zasiedlonych przez korniki 92 szt WOPN- OOP MJ bielik sanitarne, usunięcie świerków zasiedlonych przez korniki 12 szt. obserwowania silnego zaniepokojenia i płoszenia ptaków należy wstrzymać wykonanie prac W przypadku obserwowania silnego zaniepokojenia i płoszenia ptaków należy wstrzymać wykonanie prac j.w. Rekomendacja Należy wnikliwie zbadać na ile zapisy wskazane powyżej są wykorzystywane przez wnioskodawców i jaka jest ich skuteczność. 5. Organ wydając pozytywną decyzję na wniosek o wykonanie prac w strefach ptaków często używa argumentów wnioskodawcy pisząc o konieczności wykonania takich czy innych zabiegów. Argumenty te dotyczą zasad hodowli lasu, tymczasem zadaniem organu jest dbałość o dobrostan ptaków w strefie ochronnej. Przykłady: Data decyzji Sygnatury Gatunek Rodzaj prac ZG-WS- bielik czyszcz /2- enia 14 późne - 1,17ha WOPN- Opis planowanych czynności ( )W toku rozpatrywania sprawy wzięto pod uwagę konieczność wykonania prac ze względu na właściwe Uwagi Organ wydając decyzję argumentuje, używając sformułowania konieczność 37

38 OOP MJ WOPN- OOP MJ bielik sanitarn e lub czyszcz enia wczesn e kształtowanie drzewostanu, zakres prac, ich lokalizację i wpływ na( ) ( )W toku rozpatrywania sprawy wzięto pod uwagę konieczność wykonania prac ze względu na konieczność ich wykonania, stan sanitarny lasu, zakres prac, ich lokalizację i wpływ na lęgi( ) jednoznacznie skupiając się na zagadnieniach dotyczących hodowli lasu, a te powinny schodzić na dalszy plan, wobec wymagań ptaków w strefie ochronnej. Poza tym z całą pewnością wykonanie tych zabiegów (pozyskanie 2 m 3 masy z 1,2 ha) trudno uznać za konieczne, dla prawidłowego kształtowania się drzewostanów) Zapis kuriozalny. Organ odpowiedzialny za wydanie decyzji (RDOŚ) powinna brać pod uwagę przede wszystkim wpływ zaplanowanych czynności na ptaki, a nie wnikać, czy jest konieczność wykonania takich czy innych zabiegów w drzewostanach. Rekomendacje: Organ powinien większą wagę przykładać do wymagań ptaków w strefie ochronnej niż do wymagań hodowlanych względem drzewostanów. 38

39 6. Brak wniosków o wykonanie prac w strefach ochrony okresowej poza okresem ochronnym. Oznacza to, że wg wnioskodawców/rdoś prace te można wykonywać bez zezwoleń. Jest to niezgodne z ideą powoływania stref ochronnych i z prawem. Wg opinii prawnika specjalisty prawa środowiskowego, prof. Wojciecha Radeckiego (AURA nr 10/2006) na wycinanie drzew i krzewów w strefie ochronnej, niezależnie, czy stałej, czy okresowej, wyrazić musi zgodę dyrektor RDOŚ (dawniej wojewoda). Czasem wykonywane zabiegi, w szczególności rębnie, na tyle mogą zmienić siedlisko, że strefa przestaje spełniać swoje funkcje i ptaki mogą ją opuścić Rekomendacja: Na wykonanie rębni w strefie ochrony okresowej, także poza okresem ochronnym, powinna być wymagana decyzja RDOŚ. Na pozostałe zabiegi nie koniecznie. 7. Jest pewna luka w prawie dotyczącym ochrony gatunków strefowych. Teoretycznie w środku sezonu lęgowego, nawet w najbardziej newralgicznym dla ptaków czasie, czyli w okresie przystępowania do lęgów, wysiadywania jaj, a także w fazie małych piskląt, w strefie ochrony ścisłej mogą przebywać ludzie i wykonywać tam prace, np. nasadzenia. Jednocześnie mogą oni, zupełnie nieświadomie, płoszyć ptaki i powodować straty lęgów. Ich obecność w pobliżu gniazd nie wymaga zgody organów. Warunkiem legalności ich pobytu jest fakt podpisania umowy z zarządcą terenu. Rekomendacja: Na wykonywanie jakichkolwiek prac w strefach ochrony całorocznej w okresie lęgowym powinna być wymagana decyzja RDOŚ. Ad Organ wnikliwie rozpatruje wnioski o likwidację stref ochronnych, posiłkując się opiniami, bądź analizując sprawozdania z wykonywania monitoringu przez Komitet Ochrony Orłów. W analizowanych 15 decyzjach o likwidacji stref ochronnych na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w 2014 roku każdorazowo posiłkowano się danymi Komitetu Ochrony Orłów. 39

40 II. POSTEPOWANIA UZGADNIAJĄCE WYCINKĘ DRZEW PRZYDROŻNYCH Wnioski dotyczące wycinki drzew przydrożnych składane są przez gminy/samorządy do RDOŚ celem uzgodnienia (decyzję wydaje gmina). Jeżeli wniosek jest kompletny (zawiera min projekt decyzji, protokół z oględzin, mapę i dokumentację fotograficzną) na ogół jest uzgadniany poprzez tak zwaną milczącą zgodą, oznacza to, że jeśli brak jest informacji zwrotnej w okresie 30 dni od dostarczenia wniosku uznaje się decyzję za uzgodnioną. W innym wypadku wnioskodawca jest wzywany do uzupełniania wniosku, po czym decyzja jest uzgadniana. 1. Postępowania uzgadniające wycinkę drzew przydrożnych RDOŚ BIAŁYSTOK Zgodnie zart.83. pkt 4. ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. nr 92 poz.880) wniosek o wydanie zezwolenia na usunięcie drzewa powinien zawierać m.in. obwód pnia drzewa mierzonego na wysokości 130 cm oraz przyczynę usunięcia drzewa. Ujawniliśmy, że zarządy dróg i urzędy gmin uzgadniając z RDOŚ zezwolenia w sprawie wycięcia drzew często podają nieprawdziwe informacje na temat ich wymiarów, zdrowotności, żywotności, zasiedlania przez gatunki chronione (art.83. pkt 2. ww. ustawy). Wg dokumentacji drzewa są martwe lub usychające, stwarzające zagrożenie, podczas gdy w rzeczywistości okazuje się, że w większości przeznaczone do wycięcia drzewa są w dobrej kondycji i nie stwarzają zagrożenia. RDOŚ nie sprawdza i nie weryfikuje tych wniosków, wydaje pozytywne decyzje bez kontroli stanu faktycznego. W 2015 r. zostały przeanalizowane 173 wnioski, stwierdzono, że łączna liczba drzew wnioskowanych do usunięcia w pasach dróg wynosiła 4094, z czego na podstawie ostatecznych decyzji administracyjnych do usunięcia przeznaczonych zostało 3822 drzew. Odmowa wydania zezwolenia na usuniecie dotyczyła 272 drzew, co stanowi zaledwie 7 % drzew wnioskowanych do wycinki (Wykres 1.6). W 2016 r. zostało przeanalizowanych 65 wniosków, stwierdzono, że łączna liczba drzew wnioskowanych do usunięcia w pasach dróg wynosiła 1122, z czego na podstawie ostatecznych decyzji administracyjnych do usunięcia przeznaczonych zostało 1074 drzew. Odmowa wydania zezwolenia na usuniecie dotyczyła 48 drzew, co stanowi zaledwie 4 % drzew wnioskowanych do wycinki (Wykres 1.6). 40

41 Liczba drzew nieuzgodnionych do wycinki na tle wszystkich wnioekowanych drzew uzgodnienie RDOŚ brak uzgodninie (173 analizowanych projektów decyzji) 2016 (65 analizowanych projektów decyzji) Wykres 1.6. Wykres przedstawia liczbę drzew wnioskowanych do wycinki w przeanalizowanych projektach decyzji na tle drzew nieuzgodnionych Prowadzone postępowania analizowano także pod kątem uzgadniania przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Białymstoku wycinki drzew. Stowarzyszenie stwierdziło, że z 769 spraw skierowanych przez gminy do uzgodnienia, odmowa uzgodnienia przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska nastąpiła jedynie w 11 sprawach (Wykres 1.7 ). "Milcząca zgoda RDOŚ" (Białystok) * zgodnie z analizą wniosków w 2016 roku 3% tak nie 97% 41

42 Wykres 1.7. Zdecydowana większość wniosków dotyczących wycinki drzew przydrożnych uzgadnianych jest przez brak zgłoszenia sprzeciwu, tj. milczącą zgodę. Tylko w nielicznych przypadkach RDOŚ nie uzgadniał decyzji wskazując na aspekt przyrodniczy (brak analizy wartości przyrodniczych, strat w środowisku związanych z usunięciem drzew, kompensacji przyrodniczej). Jednak nie oznacza to, że pozostałe uzgodnione decyzje zawierają takie informacje. Rzetelnej analizy przyrodniczej (straty w środowisku, wartości przyrodniczej drzew wnioskowanych do usunięcia) nie odnotowano w żadnym monitorowanym postępowaniu dotyczącym wycinki drzew przydrożnych, bardzo sporadycznie zdarza się lakoniczne: wycinka przedmiotowych drzew nie spowoduje strat przyrodniczych, nawet w przypadkach gdy wycinane są całe aleje (przypadek alei Narewka Olchówka). Zdecydowana większość wniosków dotyczy drzew, które w ocenie wnioskodawcy zagrażają bezpieczeństwu (Wykres 1.8). Argumenty, że drzewa zagrażają bezpieczeństwu traktowane są jako sposób na uzyskanie zezwolenia na ich wycięcie, mimo, że jest to przyczyna, którą łatwiej wyeliminować wprowadzając często proste rozwiązania, niż w przypadku kiedy wycinane są drzewa z powodu budowy drogi. Jednak zupełny brak jest analizy rozwiązań alternatywnych, co powoduje, że wycinane są drzewa wobec których wystarczyło zastosować proste rozwiązania jak np.: opaski odblaskowe (w przypadku gdy rosną blisko drogi), cięcia pielęgnacyjne (w przypadku gdy niektóre gałęzie lub konary są usychające, przez co zagrażają upadkiem na jezdnię), instalacja lustra drogowego (gdy rośnie w pobliżu wyjazdu na drogę główną), a nawet wymagające większego zaangażowania jak obręcze lub liny szczególnie w przypadku cennych drzew (przypadek drzew rosnących w pobliżu drogi w Parku Dworskim w Bobrze Wielkiej). Brak jest analizy rzeczywistego zagrożenia wystarczy przedstawienie powierzchownych ran drzewa aby uzyskać zgodę na jego usunięcie, brak jest konsultacji z dendrologiem, który mógłby ocenić rzeczywistą kondycję drzewa. 42

43 Przyczyny usuwania drzew drzewa zagrażają bezpieczeństwu kolizja z budową drogi Wykres 1.8. Najczęstsze przyczyny usuwania drzew przydrożnych. Uzgadniane są zezwolenia na wycinkę w stosunku do drzew o imponujących wymiarach a nawet w stosunku do drzew o wymiarach pomnikowych (przypadek dębu szypułkowego, pierśnica 250 cm, na trasie Hajnówka Orzeszkowo, powód do usunięcia rośnie w koronie drogi, posiada powierzchowną ranę u podstawy, niektóre gałęzie wyschnięte) bez przeprowadzenia stosownych badań przez specjalistów dendrologów (testy obciążeniowe, badania rezystografem). Wiele drzew przeznaczonych do wycinki wygląda zdrowo, posiada jedynie zewnętrzne wady: niewielkie pęknięcia, nierówność kory, dziuple które nie świadczą o tym, że drzewo grozi przewróceniem (można to stwierdzić jedynie w wyniku badań obciążeniowych lub rezystografem). Natomiast dziuple i różne nierówności kory stanowią bardzo ważne w przestrzeni miejskiej, wiejskiej lub śródpolnej miejsce schronienia ptaków, małych ssaków w tym nietoperzy oraz owadów. Często dokumentacja fotograficzna jest niekompletna (liczba przedstawionych drzew mniejsza niż we wniosku. Można przypuszczać, że przedstawia drzewa w najgorszym stanie, o najmniejszych atutach przyrodniczych, brakuje fotografii drzew odznaczających się rozmiarem na tle innych wnioskowanych do wycięcia). Decyzje notorycznie nie uwzględniają okresu lęgowego ptaków (lub termin jest przesunięty do 15 marca bądź 31 marca lub skracany do 31 sierpnia) często nakazuje przerwanie prac w przypadku zaobserwowania gniazd lub gatunków chronionych (Wykres 1.9). A jako rozwiązanie sytuacji proponuje zwrócenie się do GDOŚ o pozwolenie na niszczenie gatunku chronionego. 43

44 Decyzja nakazuje wykonanie prac poza okresem lęgowym ptaków tak nie ROK 2015 ROK 2016 Wykres 1.9. Decyzje zalecają prowadzenie prac poza okresem lęgowym ptaków Sporadycznie nakazuje się przeprowadzenie nasadzeń zastępczych (Wykres 1.10). Mimo, że to Rada Gminy jest zobowiązana do zakładania i utrzymywania terenów zielonych (art.78 ustawy o ochronie przyrody) jednocześnie nie ma wymogu prawnego do każdorazowego wykonywania nasadzeń zastępczych ale takie postępowanie można przyjąć jako dobrą praktykę. Tylko przez zastępowanie wycinanych drzew nowymi nasadzeniami możliwe jest zapewnienie trwałości obszarów zielonych związanych z człowiekiem. 44

45 Nasadzenia zastępcze liczba analizowanych decyzji liczba decyzji uzależniająca wycinkę od nasadzenia zastępczego Wykres Decyzje sporadycznie nakazują wykonanie nasadzeń zastępczych. W badaych przypadkach nie stwierdzono by obowiązek nasadzeń był uregulowany w sposób wynikajacy z art. 83d ust. 2 ustawy o ochronie przyrody. Nawet jeśli decyzja nakazuje wykonanie nasadzeń, nakaz ten jest bardzo uznaniowy i w wielu przypadkach nie spełnia wymogów. Liczba drzew, parametry sadzonek (określona średnica, konieczność palikowania, podlewania) została określona tylko w połowie przypadków, a okres dbania tylko w jednym przypadku spośród analizowanej próby. Zazwyczaj precyzowano tylko liczbę drzew ( nie mniej niż wyciętych ), rzadziej gatunek (dowolność wyboru spośród naturalnie występujących w Polsce) (Wykres 1.11). Dopiero zawarcie wszystkich wymienionych wyżej wymagań dotyczących nasadzeń, gwarantuje, że nakaz ten nie będzie martwym wymogiem, z powodu którego w najlepszym wypadku sadzi się materiał szkółkarski niskiej jakości, nie dbając o to czy przeżyje. Szczególnie ważne jest mimo, że najczęściej pomijany okres dbania (gdzie w interesie podmiotu jest dbanie o nasadzenie, ponieważ tylko zdrowe nasadzenie w dniu składania protokołu uznaje się za spełnienie obowiązku (zazwyczaj jest to okres 2-3 lat od wycinki). 45

46 Nasadzenia zastępcze- wytyczne 2015 (173 analizowanych projektów decyzji) 2016 (65 analizowanych projektów decyzji) A B C D B+C Wykres Nasadzenia nakazywane są sporadycznie, a nawet wówczas nie spełniają określonych wymogów (A -kompletne, B- określona liczba drzew, C - określone parametry jakościowe (obwód, palikowanie, podlewanie), D -określony okres dbania) W dokumentacji brak protokołu z oględzin zawierającego informację o braku występowania gatunków chronionych w obrębie drzew dyskwalifikuje wniosek ze względów formalnych. Natomiast analiza dokumentów wskazuje, że protokół z oględzin jest przeprowadzony przez osoby niekompetentne - pracownicy gminy/ zarządu dróg nie posiadający wiedzy przyrodniczej (Stowarzyszenie zweryfikowało występowanie gatunków chronionych na drzewach wnioskowanych do wycięcia wykonując około 29 ekspertyz, na 79% drzewach stwierdzono gatunki chronione). Dodatkowo oględziny drzew przeprowadzane są w okresie zimowym (utrudniona jest ocena zdrowotności drzewa, szczególnie dla osób nie posiadających doświadczenia, a ocena wykorzystania przez gatunki chronione jest nie możliwa (poza porostami). Ponad to, często protokół zawiera klauzulę sporządzony przez.. wg posiadanych kompetencji. Taki zapis zwalnia lub częściowo zwalnia z odpowiedzialności według prawa, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska wystarczy taki zapis w projekcje decyzji (wynikający ze sporządzonego protokołu) by mieć możliwość uzgodnienia projektu decyzji bez wezwania do uzupełnienia wniosku. W konsekwencji trudno jest pociągnąć kogoś do odpowiedzialności: urzędnicy wykonali zadanie wg posiadanych kompetencji, RDOŚ nie ma powodów do podważania kompetencji przedstawicieli gminy, więc decyzja jest uzgadniana. Natomiast wykrycie takich błędów wymaga dużego nakładu pracy, analizy dokumentów i weryfikacji w terenie przez specjalistę (organizacje ekologiczne często nie mają na to środków, poza tym, jest to powielanie pracy), pochłania dużo czasu, w rezultacie wyjaśnienie sprawy wymaga skierowania jej do sądu, a w wielu przypadkach siedliska chronionych porostów są niszczone. Wiele cennych chętnie wykorzystywanych 46

47 przez ptaki, nietoperze i in. drobne ssaki zadrzewień jest wycinanych ponieważ protokolant nie posiada stosownej wiedzy lub przeprowadza oględziny poza okresem wegetacyjnym. Najczęściej RDOŚ odmawia uzgodnienia decyzji z powodu braków formalnych np. brak mapy, dokumentacji fotograficznej, brak protokołu (jakość nie jest brana pod uwagę), jedynie w naprawdę sporadycznych przypadkach są odmowy argumentowane aspektami przyrodniczymi. Analiza dokumentów pozwala nam sugerować, że rola RDOŚ ogranicza się do zebrania wymaganej dokumentacji bez oceny jej jakości. RDOŚ w żadnym monitorowanym przypadku nie odrzucił wniosku w którym brakowało ww. analiz lub zdjęć przedstawiających wszystkich drzew. W 2015 roku przez RDOŚ w Białymstoku zostało nieuzgodnionych 11 projektów decyzji z 769 przedstawionych. Uzasadnienia nieuzgodnionych decyzji zawierały trafną i rzetelną analizę stanu faktycznego często popartą wizją terenową oraz badaniami dotyczącymi chronionych gatunków. Przyczyny nieuzgodnienia projektów decyzji przedstawionych do RDOŚ w 2015 roku: 1 postępowanie było bezzasadnie skierowane do RDOŚ (RDOŚ nie uzgadnia usuwania krzewów z pasa drogowego), 2 postępowania wg informacji RDOŚ występują na wnioskowanych drzewach gatunki chronione (ponadto brak analizy straty przyrodniczej), pozostałe - opis drzew zbyt ogólny, brak analizy rozwiązań alternatywnych (np. cięcia sanitarne), analizy wartości przyrodniczej, planu nasadzeń zastępczych, dowodu złego stanu sanitarnego i zagrożenia bezpieczeństwa. Braki dla których nie uzgodniono części projektów decyzji powszechnie występowały w pozostałych projektach. Niestety tylko w nielicznych przypadkach Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska zachowując cenne aleje, wykorzystał w pełni kompetencje jakie daje jemu ustawa o ochronie przyrody. Rozstrzygnięcia niekorzystne dla środowiska naturalnego - analiza przykładu WPN AC nie uzgodniono decyzji ze względu na zbyt ogólny opis drzew, brak potraktowania indywidualnie każdego drzewa, brak analizy rozwiązań alternatywnych (np.. cięcia sanitarne), analizy wartości przyrodniczej, nasadzeń zastępczych, dowodu złego stanu sanitarnego i zagrożenia dla bezpieczeństwa ruchu drogowego i mienia. Braki takie jak wykazane w uzasadnieniu postanowienia, dotyczą zdecydowanej większości wniosków analizowanych w okresie 2015 r. 2. Postępowania uzgadniające wycinkę drzew przydrożnych RDOŚ OLSZTYN 47

48 W trakcie realizacji projektu, uczestniczyliśmy w 7 postępowaniach dotyczących uzgadniania wycinki drzew przydrożnych oraz przeprowadziliśmy inwentaryzację drzew planowanych do wycinki w wybranych powiatach województwa warmińsko- mazurskiego. Zgłosiliśmy bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku w związku z przeprowadzonymi pracami dotyczącymi przebudowy drogi wojewódzkiej nr 650 Węgorzewo- Srokowo. Prace modernizacyjne zostały wykonane w sposób, który spowoduje w najbliższym czasie obumarcie około 55% drzew rosnących wzdłuż drogi. Podjęto analizie 121 projektów decyzji zezwalających na wycinkę drzew przydrożnych w roku 2015 oraz 30 projektów decyzji zezwalających na wycinkę drzew przydrożnych w roku Na podstawie badanej próby oceniono, że łączna suma drzew przeznaczonych do wycinki w roku 2015 wynosiła 1349 szt. oraz 790 w roku Nasadzenia zastępcze: Projekty decyzji złożone do RDOŚ celem ich uzgodnienia zawierały polecenie przeprowadzenia nasadzeń zastępczych. Niestety, tylko niewielki odsetek projektów decyzji zawiera kompletne wskazania dotyczące prowadzenia nasadzeń, tj. określenia liczby drzew, parametrów jakościowych jak gatunek drzewa, jego wymiary, obwód, stan zdrowotny, wskazania dotyczące palikowania, podlewania, okresu dbania o drzewa. Łącznie było to 16 projektów decyzji z roku 2015 i 4 z roku W przypadku 42 projektów decyzji zgłoszonych do RDOŚ celem ich uzgodnienia pominięto zagadnienie nasadzeń zastępczych. (Wykres 2.7). Uzasadnieniem dla zaniechania nasadzeń zastępczych według wnioskodawcy jest brak potrzeby dokonywania nasadzeń w istniejącym gęstym szpalerze drzew lub brakiem miejsca na dokonanie takich nasadzeń. Taka argumentacja nie jest jednak wystarczająca, ponieważ w projektach decyzji nakazujących wykonanie nasadzeń pojawia się często wskazanie ich dokonania w zupełnie innych miejscach, np. przy drogach podporządkowanych wobec drogi przy której dokonuje się wycinkę. Jest to dobra praktyka, która podważa argumentację braku miejsca lub braku potrzeby wykonywania nasadzeń. 48

49 Nasadzenia zastępcze (na podstawie 121 projektów decyzji z 2015r. i 30 decyzji z 2016r.) A B BC BRAK Wykres 2.7. Nasadzenia zastępcze w projektach decyzji. A- wskazania kompletne; B- określona liczba drzew; BC- określone liczba drzew i parametry nasadzeń (obwód, palikowanie, podlewanie) BRAK- nie ma wskazań do wykonania nasadzeń zastępczych Z ZW ZWS OD ZS ZP K S ZK P SP WSP ZSP WS KP W ZWP WSK WP ZWSP Wykres 1.8. Przyczyny usuwania drzew przydrożnych- RDOŚ Olsztyn. Z- zagrożenie ruchu drogowego, życia i mienia; W- obumarły i nie rokuje dalszej wegetacji; S- zły stan sanitarno techniczny; OD- odstąpiono od uzasadnienia; K- kolizja z inwestycją, P- przeszkadza w ruchu, widoczności, nachodzi na linie energetyczne, ponieważ intensyfikacja 49

50 ruchu drogowego, rośnie w skrajni, w chodniku, na łuku drogi, zawęża światło drogi, uszkadza ogrodzenie, utrudnia utrzymanie bezpieczeństwa granic państwowych. Przyczyny usuwania drzew przydrożnych Jedną z podstawowych przyczyn usuwania drzew jest wykazane w projekcie decyzji zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu drogowego, pieszego, życia oraz mienia połączony z uzasadnieniem o stanie drzewa nie rokującym na jego dalszą wegetację bądź też o jego obumarciu. W protokołach z oględzin drzew podawane są informacje o posuszu w koronie sięgającym od 80 do 100%, często pojawia się wzmianka o ranach spowodowanych przez samochody, kosiarki, naderwane lub odsłonięte korzenie w trakcie wykonywania modernizacji drogi. (Wykres 2.8.). Trudności i kontrowersje w interpretacji zdrowotności drzew wykonywane przez pracowników urzędów pojawiają się w momencie kiedy drzewo jest w złym stanie sanitarnym i technicznym. Decyzja o zakwalifikowaniu takiego drzewa do wycinki bądź do zabiegów ratowniczych zwykle zależy od konkretnego protokolanta wykonującego wizję terenową i jego doświadczenia oraz kompetencji. Projekty decyzji w których za argument do wydania decyzji na wycinkę wystarczył zły stan sanitarny i techniczny drzewa a tym samym zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu drogowego to 25 projektów ze 121 badanych w roku 2015 i 2 projekty decyzji z 30 projektów decyzji w roku Opisy drzew wnioskowanych do wycinki na podstawie złego stanu sanitarnego i technicznego zawierają asortyment sformułowań które nie mają pokrycia w fachowej ocenie stanu zdrowotnego drzewa. Odnoszą się one do określenia w mniej lub bardziej precyzyjny sposób obecności posuszu w koronach, zachwiania statyki drzewa (drzewo może być lekko lub bardzo przechylone), uszkodzenia podstawy pnia (bez podania informacji o zasięgu rany), dużej ilości spróchniałych konarów (bez podania o jaką ilość chodzi), obecności dziupli (często powstałych po wcześniejszych zabiegach pielęgnacyjnych), pęknięć wzdłuż pnia (bez podania średnicy pęknięcia i jego długości), pęknięć kory, obecności próchnicy wewnątrz pnia (bez sprawdzenia obecności chronionych chrząszczy w próchnie- nie stwierdzono ani jednego protokołu spośród analizowanych dokumentów, który zawierałby informację o stwierdzeniu chronionych gatunków chrząszczy), rozszczelnienia pnia, uszkodzenia przez piorun, odsłonięcia systemu korzeniowego. Dowolność w interpretacji stanu zdrowotnego drzewa nie jest normowana żadnymi wytycznymi, na które urzędnicy wykonujący oględziny mieliby obowiązek się powoływać. Stowarzyszenie ma podstawy sądzić iż interpretacja stanu zdrowotnego drzewa, nie jest zuniformizowana ogólnopolskimi wytycznymi nakładającymi na urzędników stosowanie określonego katalogu kryteriów oceny. Stwarza to ryzyko dokonania niewłaściwej oceny powodującej wydanie nieuzasadnionej decyzji na wycinkę drzew. 50

51 Wpisanie cennej przyrodniczo alei do ewidencji zabytków nie oznacza że drzewa nie będą wycięte. RDOŚ w decyzji wydanej w 2015r. (WSTE JM), zezwolił na wycięcie 71 z 220 drzew stanowiących aleję wpisaną do gminnej ewidencji zabytków. Są to drzewa na których stwierdzono występowanie chronionych gatunków porostów i decyzja dotyczy wyrażenia zgody na zniszczenie siedlisk i okazów gatunków chronionych porostów. Faktyczna ilość drzew przeznaczonych do wycinki wynosi 106 z 220. Potrzeba wycinki uwarunkowana była kolizją z modernizowaną drogą. Kompletność wniosków o wycinkę drzew W roku 2015 na 121 wniosków o wycinkę drzew tylko 71 zawierało wszystkie informacje wymagane przez art. 83 pkt. 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. nr 92 poz. 880). W roku 2016 było to 26 wniosków na 30 badanych. Badane próby wniosków były datowane po r., czyli po nowelizacji ustawy o ochronie przyrody. Wykazaliśmy, że w badanej próbie 121 wniosków w roku 2015 aż 43 nie zawierało mapy. W 2016r. wszystkie wnioski miały załączoną mapę. Brak zdjęć dokumentujących stan drzewa wykazaliśmy w 3 wnioskach w roku 2015 i 3 w roku W badanej próbie wniosków z 2015r. wykazaliśmy 1 wniosek w którym nie wyszczególniono obwodów drzew osobno dla każdego wnioskowanego do wycinki drzewa. (Wykres 2.9). RDOŚ nie uzgodnił 6 projektów decyzji z badanej próby w 2015r. oraz 7 projektów decyzji z badanej próby w 2016r. Były to decyzje nieuzgodnione z powodu braku uzasadnienia dla wycinki drzew o dobrej kondycji fitosanitarnej. (Wykres 2.10; 2.11). 51

52 71 Kompletność wniosków o wycinkę drzew (na podstawie 121 wniosków z 2015r. i 30 wniosków z 2016r.) A B C D BCD Wykres 2.9. Kompletność wniosków zgodnie z art. 83 pkt. 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody. A-kompletny; B- brak mapy; C- brak zdjęć; D-brak obwodów dla każdego drzewa osobno. Projekty decyzji zezwalające na wycinkę drzew przydrożnych- uzgodnione i nieuzgodnione przez RDOŚ (na podstawie 121 projektów decyzji z 2015r.) Uzgodnione Nieuzgodnione 5% 95% 52

53 Wykres Liczba projektów decyzji zezwalających na wycinkę drzew przydrożnych, uzgodnionych i nieuzgodnionych przez RDOŚ Olsztyn, na podstawie badanej próby dokumentów z roku Projekty decyzji zezwalające na wycinkę drzew przydrożnych- uzgodnione i nieuzgodnione przez RDOŚ (na podstawie 30 projektów decyzji z 2016r.) Uzgodnione Nieuzgodnione 23% 77% Wykres Liczba projektów decyzji zezwalających na wycinkę drzew przydrożnych, uzgodnionych i nieuzgodnionych przez RDOŚ Olsztyn, na podstawie badanej próby dokumentówz roku Inwentaryzacja drzew planowanych do wycinki jaką wykonało Stowarzyszenie wykazała, iż nagminną nieprawidłowością jest podawanie przez urzędników dokonujących oględzin drzew, zaniżonych obwodów pni. Zaniżanie wartości pierśnicy drzewa może być przejawem nierzetelności wykonywanej pracy lecz obecność skrajnych przypadków może świadczyć o celowym podawaniu nieprawdziwych danych.(wykres 2.12; 2.13). Większość drzew, które sprawdzono, nie zagrażało bezpieczeństwu ruchu drogowego, ponieważ była odchylona w kierunku przeciwnym do jezdni. Stan fitosanitarny drzew, pozwalał na zastosowanie zabiegów pielęgnacyjnych poprzez wykonanie cięć sanitarnych, założenie obręczy-drzewa bowiem wykazywały dużą żywotność a pretekstem do ich wycinki była obecność dziupli (powstałej po wcześniejszych zabiegach pielęgnacyjnych), ubytki korowiny, posusz w koronie. Ponieważ duża część drzew opisanych w projektach decyzji jako będące w złym stanie zdrowotnym okazywała się być drzewami zupełnie zdrowymi, przypuszczać należy, że urzędnicy dokonujący oględzin dopuszczali się zaniedbań w ocenie 53

54 kondycji wnioskowanych do wycinki drzew bądź świadomie podawali informacje nieprawdziwe żeby ułatwić wykonanie zaplanowanej modernizacji drogi.(wykres 2.14). Posługiwanie się argumentacją odnoszącą się do złego stanu sanitarnego drzewa, zagrożenia jakie stwarza ono dla ruchu drogowego (często dopiero po wykonaniu zaplanowanej modernizacji drogi), naszym zdaniem jest niewłaściwe w momencie gdy prawdziwym argumentem przemawiającym za wycinką jest nadrzędny interes publiczny. Urzędnicy, chcąc pozytywnie uzgodnić projekt decyzji z RDOŚ, opisują wady techniczne oraz fitosanitarne drzew, które świadczą o typowej długoletniej presji środowiska na drzewo. Nie stanowią one wad przesądzających o konieczności wycinki. Argument nadrzędnego interesu publicznego, może być jednak niewystarczający do uzgodnienia wycinki, więc urzędnicy prawdopodobnie celowo nadinterpretują stan faktyczny w ocenie zdrowotności drzewa Obwody pni drzew wnioskowanych do wycinki według projektodawcy decyzji dla ZDP w Piszu oraz według Stowarzyszeniabłąd standardowy Urzędnik Stowarzyszenie Topola Topola2 Topola3 Lipa Klon Osika Osika2 Brzoza Lipa2 Lipa3 Lipa4 Lipa5 Lipa6 Lipa7 Klon2 Kasztan Klon3 Jesion Jesion2 Jesion3 Klon4 Topola8 Wierzba Wierzba2 Topola4 Topola5 Topola6 Topola7 Wykres Obwody pni drzew wnioskowanych do wycinki według projektodawcy decyzji dla ZDP w Piszu oraz według Stowarzyszenia- błąd standardowy 54

55 Obwody pni drzew wnioskowanych do wycinki według projektodawcy decyzji dla ZDP w Giżycku oraz według Stowarzyszeniabłąd standardowy Urzędnik Stowarzyszenie Jesion Jesion2 Jesion3 Jesion4 Jesion5 Jesion6 Klon Klon2 Klon3 Wykres Obwody pni drzew wnioskowanych do wycinki według projektodawcy decyzji dla ZDP w Giżycku oraz według Stowarzyszenia- błąd standardowy Stan fitosanitarny analizowanych drzew w projektach decyzji oraz według Stowarzyszenia (na podstawie 25 analizowanych drzew) Do wycinki Chore ale nie zagraża bezpieczeństwu ruchu. Wskazane zabiegi Zdrowe Urzędnik 1 4 Stowarzyszenie 55

56 Wykres Stan fitosanitarny analizowanych drzew w projektach decyzji oraz według Stowarzyszenia. W trakcie prowadzonych prac terenowych 9 drzew, które chcieliśmy skontrolować zostały już wycięte (syg. spr. GKI ). Oględziny dokonane przy drodze nr 1728, na odcinku drogi wojewódzkiej nr 592 potwierdziły obecność oderwanych plech chronionych gatunków porostów leżących na miejscu zdarzenia (Ramalina farinacea, Ramalina fastigiata). Powyższa analiza dotyczyła projektów decyzji, które zostały uzgodnione przez RDOŚ w Olsztynie. Złożyliśmy również wnioski o udział w postępowaniu na prawach strony w dwóch dodatkowych postępowaniach (sygn. spr. O.OL-Z gf oraz O/OLZ ), w których drzewa wnioskowane do wycinki po dokonaniu oględzin przez Stowarzyszenie, faktycznie okazały się być w bardzo złym stanie fitosanitarnym). 3. Postępowania uzgadniające wycinkę drzew przydrożnych RDOŚ RZESZÓW W trakcie trwania projektu, Fundacja monitorowała także postępowania dotyczące wydawania zezwoleń na wycinkę drzew w pasach dróg wojewódzkich (w mniejszym zakresie monitoring dotyczył dróg powiatowych i gminnych). Analizowany był także sposób uzgadniania projektów decyzji zezwalających na wycinkę przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Dokumenty o prowadzonych przez organy gminy postępowaniach, były zbierane poprzez wystąpienie do Zarządców Dróg z prośbą o przesłanie w trybie dostępu do informacji o środowisku, wniosków o wydanie zezwolenia na usunięcie drzew, kierowanych do poszczególnych gmin. Następnie Fundacja występowała do gmin o udostępnienie wydanych decyzji wraz z postanowieniami Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Rzeszowie o uzgodnieniu bądź odmowie uzgodnienia decyzji. Fundacja skupiła się głównie na monitorowaniu decyzji zezwalających na wycinkę drzew w pasie dróg wojewódzkich. Przeanalizowanych zostało 61 postępowań toczących się w 2015 roku, z czego 53dotyczyło spraw rozstrzyganych na wniosek Podkarpackiego Zarządu Dróg Wojewódzkich w Rzeszowie, zaś 8 analizowanych spraw dotyczyło wniosków Powiatowych Zarządów Dróg. Na podstawie danych analizowanych w tym okresie stwierdzono, że łączna liczba drzew 1 wnioskowanych do usunięcia w pasach dróg wynosiła 496, z czego na podstawie 1 Łączna liczba stanowi sumę liczby drzew wnioskowanych do wycinki w 61 postępowaniach 56

57 ostatecznych decyzji administracyjnych do usunięcia przeznaczonych zostało 367 drzew. Odmowa wydania zezwolenia na usuniecie dotyczyła 129 drzew, co stanowi zaledwie 26 % drzew wnioskowanych do wycinki (Wykres 3.4). Ogólna liczba drzew objęta wnioskiem o usuniecie na podstawie 61 postępowań analizowanych w 2015 r. 26% 74% liczba drzew przeznaczona do usuniecia na podstawie decyzji liczba drzew objęta odmową wydania zezwolenia na usunięcie Wykres 3.4 Ogólna liczba drzew objęta wnioskiem o usunięcie Prowadzone postępowania analizowano także pod kątem uzgadniania wycinki drzew przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Fundacja stwierdziła, że z 61 spraw skierowanych przez gminy do uzgodnienia, odmowa uzgodnienia przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska nastąpiła jedynie w 13 sprawach (Wykres 3.5). 57

58 Statystyka decyzji administracyjnych na podstawie analizowanych 61 postępowań w 2015 r. 21% 79% liczba decyzji o odmowie wydania zezwolenia na usunięcie drzew liczba decyzji zezwalających na usunięcie drzew Wykres 3.5 Liczba projektów decyzji uzgodnionych przez RDOŚ w Rzeszowie. Powodem odmowy wydania postanowienia uzgadniającego przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska był najczęściej brak informacji podanych przez gminę o przeprowadzonej lustracji terenowej pod kątem gatunków objętych ochroną (2 sprawy). Jeśli zatem taka informacja w protokole oględzin oraz uzasadnieniu projektu decyzji się pojawiła, decyzja była uzgadniana pozytywnie. Jednocześnie w żadnym badanym przypadku z 61 spraw, nie stwierdzono, żeby pracownicy dyrekcji weryfikowali dane podawane przez organy gminy w protokołach oględzin drzew. W żadnym z badanych przypadków nie stwierdzono też, aby w takich oględzinach brali udział pracownicy RDOŚ. Powodem odmowy uzgodnienia był także nieodpowiedni termin przeprowadzenia oględzin (2 sprawy). Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska podkreślał, że najodpowiedniejszym terminem jest okres wegetacyjny, kiedy możliwa jest identyfikacja gatunków flory i fauny objętych ochroną. Odnotowano także, że w 2 analizowanych przypadkach, powodem nieuzgodnienia projektu decyzji była niewątpliwa wartość przyrodnicza oraz krajobrazowa drzew. Natomiast w 7 monitorowanych sprawach powodem nieuzgodnienia projektu decyzji był dobry stan zdrowotny i możliwe do zastosowania rozwiązania alternatywne polegające na przycięciu gałęzi bądź dodatkowej ochronie pni drzew. Wskaźniki te obrazuje wykres

59 Powody nieuzgadniania projektów decyzji o zezwolenia na usunięcie drzew na podstawie 61 decyzji analizowanych w 2015 r. 16% 54% 15% 15% brak danych o oględzinach pod kątem gat. objętych ochroną nieodpowiedni termin lustracji terenowej wartość przyrodnicza i krajobrazowa drzewa dobry stan zdrowotny drzewa Wykres 3.6 Powody nieuzgodnienia projektów decyzji o zezwolenie na usunięcie drzew. Kolejnym wskaźnikiem, na który zwracano uwagę w badanych sprawach był sposób, w jaki RDOŚ uzgadnia projekty decyzji o usunięciu drzew. Na 61 analizowanych postępowań, uzgodnienie decyzji nastąpiło w 48 przypadkach, z czego 41 spraw uzgodnionych było na podstawie art. 83a ust. 6 ustawy o ochrony przyrody, tj. w drodze tzw. milczącej zgody (Wykres 3.7). Sposób uzgadniania drzew do usunięcia przez RDOŚ na podstawie 61 analizowanych decyzji w 2015 r. 15% 85% pisemne postanowienie z uzasadnieniem milcząca zgoda Wykres 3.7 Sposób uzgadniania drzew do usunięcia przez RDOŚ 59

60 Fundacja przyglądała się także kwesti nałożenia obowiazku nasadzeń zastępczych. Wprawdzie prawo nie kreuje po stronie organu wydającego decyzję zezwalającą na wycięcia drzew, obligatoryjności nałożenia na wnioskodawcę obowiązku nasadzeń zastępczych, jednak należy uznac to za dobrą praktykę, szczególnie jeśli wnioskowane do usuniecia drzewa są okazałe i przedstawiają dużą wartośc przyrodniczą. Z analizy wynika, że jedynie w 15 przypadkach, na 48 badanych nałożono obowiazek wykonania nasadzeń zastępczych (Wykres 3.8), przy czym problematyczną pozostaje kwesia konkretyzacji tego obowiazku. Nałożenie obowiązku wykonania nasadzeń na podstawie analizowanych 61 decyzji w 2015 r. 31% 69% tak nie Wykres 3.8 Nałożenie obowiązku wykonania nasadzeń zastępczych. W większości przypadków organy gminy określają jedynie liczbę drzew do nasadzenia, bez konkretyzacji gatunku oraz pozostałych parametrów jakościowych. W mniejszym zakresie w decyzjach znalazły się zapisy określajace zarówno gatunek drzewa, jak i jego obwód. W badaych przypadkach nie stwierdzono by obowiązek nasadzeń był uregulowany decyzji kompleksowo, w sposób wynikajacy z art. 83d ust. 2 ustawy o ochronie przyrody (Wykres 3.9). 60