Nr Informacja. Prywatny sektor w przemyśle KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Prywatny sektor w przemyśle Czerwiec 2004 Ewa Czerwińska Informacja Nr 1055 W efekcie procesów prywatyzacyjnych, rozpoczętych w Polsce w 1990 r., w naszej gospodarce widoczna staje się przewaga sektora prywatnego nad sektorem państwowym, pod względem wielkości udziału w wartości dodanej brutto, w nakładach inwestycyjnych i wartości produkcji eksportowej, w wypracowanym zysku brutto i netto oraz w liczbie zatrudnionych. Przewaga ta jest szczególnie widoczna w sektorze prywatnym w przemyśle, a przede wszystkim w dziale przetwórstwa przemysłowego. Jednak mimo znacząco niższych wskaźników ekonomicznych, osiąganych w sektorze publicznym, stopień prywatyzacji polskiej gospodarki jest nadal relatywnie niższy, nie tylko w porównaniu z krajami zachodnimi, ale również w odniesieniu do innych transformujących się krajów Europy Środkowej i Wschodniej. W sektorze publicznym znajduje się jeszcze około 45% majątku produkcyjnego.

2 BSiE 1 1. Cele prywatyzacji Celem prywatyzacji w Polsce na początku lat 90. było przekształcenie systemu regulacji gospodarczej z nakazowo-rozdzielczego w system rynkowy. Podstawą systemu regulacji rynkowej jest własność prywatna i odpowiedni ład instytucjonalny gospodarki (np. odpowiednie prawo, instytucje finansowe, demokratyczne instytucje polityczne). System rynkowy oparty o własność prywatną tworzy mechanizm, pobudzający gospodarkę w kierunku jej restrukturyzacji i modernizacji zgodnie z kierunkiem popytowym. Efektem jego wprowadzenia jest wzrost efektywności gospodarowania i poprawa konkurencyjności podmiotów gospodarczych, prowadzące do przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Na początku procesu transformacji w latach 90. ograniczanie własności państwowej poprzez proces prywatyzacji oznaczało jednocześnie proces dostosowywania struktury gospodarczej do poziomu i struktury realnego popytu rynkowego i odbudowanie mechanizmu konkurencyjnego. Oznaczało też budowę rynku kapitałowego od podstaw. W wyniku masowego, oddolnego powstawania małych i średnich przedsiębiorstw prywatnych bardzo powiększył się również sektor prywatny. Proces ten był szczególnie intensywny w pierwszej połowie lat 90., w okresie gwałtownych zmian systemowych w Polsce. Dynamicznie rozwijający się, dzięki procesom prywatyzacyjnym, sektor prywatny chłonął wolną siłę roboczą. W latach wpływ obu sektorów gospodarczych: publicznego i prywatnego na kształtowanie się rynku pracy był przeciwstawny. Redukcji zatrudnienia w sektorze publicznym, wynoszącym w tym okresie ponad 3,6 mln osób, towarzyszył wzrost zatrudnienia w sektorze prywatnym o około 1,4 mln osób. Od 1994 r. wielkość przyrostu zatrudnienia w sektorze prywatnym zaczęła przewyższać wielkość spadku zatrudnienia w sektorze publicznym. Rozwijający się sektor prywatny przechwytywał więc w dużej mierze zwalnianą w sektorze publicznym siłę roboczą. Proces ten prowadził do racjonalizacji zatrudnienia oraz jednocześnie do zmiany jego struktury w przekroju własnościowym i branżowym. Spowodował też m.in. wysoki boom gospodarczy w latach Od 1998 r. zaczęło jednak następować spowolnienie gospodarcze. W gospodarce polskiej w latach 90. w wyniku procesów transformacyjnych nastąpiły przekształcenia własnościowe, prowadzące do wzrostu udziału w gospodarce sektora prywatnego, nie tylko w wyniku odgórnie przeprowadzonego procesu prywatyzacyjnego przedsiębiorstw państwowych, ale również przez rozwój małych i średnich firm, nieskrępowanych gospodarką nakazową i ukierunkowanych na zaspokajanie rynkowego popytu. W wyniku zwiększania zakresu sektora prywatnego w gospodarce, nastąpiły zmiany w wyposażeniu i efektywności wykorzystania czynników wytwórczych. Miał na to wpływ również napływ kapitału zagranicznego, podstawowego czynnika napędowego gospodarek w naszym regionie. Ponadto zaczęły się pogłębiać związki polskiej gospodarki z gospodarką światową, wzrosła też jakość i asortyment produkcji (nastąpił proces pozyskiwania przez firmy certyfikatów jakości) oraz rozpoczęły się działania chroniące środowisko naturalne. Tak więc, w okresie transformacji w Polsce, można było wyróżnić w latach 90. dwa wyraźne eta-

3 2 BSiE py, dokonujących się zmian struktury gospodarczej: 1) pozbywanie się produkcji nierynkowej i usuwanie deformacji strukturalnych z okresu PRL, lata i 2) rozwijanie produkcji (do III kwartału 1998 r) zorientowanej rynkowo w wielu działach gospodarki osiąganie wysokich wskaźników tego wzrostu w tych latach, było przede wszystkim związane z szybkim rozwojem sektora prywatnego i (od 1994 r) znacznym napływem inwestycji zagranicznych do Polski. Od III kwartału 1998 r. tempo wzrostu gospodarczego zaczęło spadać, osiągając najniższe wskaźniki (1% w 2001 r., a w 2002 r. 1,4%). Od IV kwartału 2003 r. obserwujemy ponowne ożywienie gospodarcze (w całym 2003 r. wskaźnik wzrostu PKB wyniósł 3,7%). Tak więc, celem prywatyzacji jest efektywniejsze wykorzystanie majątku produkcyjnego i odciążenie budżetu państwa od finansowania i zarządzania, najczęściej nierentownymi, przedsiębiorstwami państwowymi. Własność prywatna jest podstawą rynkowej regulacji gospodarki proces prywatyzacji był więc niezbędny do przekształcenia systemu gospodarczego z nakazoworozdzielczego (jaki funkcjonował w Polsce przed 1989 r.) w system rynkowy, generujący rozwój gospodarczy. Rozwój sektora prywatnego był też konieczny do rozwoju rynku kapitałowego. 2. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w Polsce Przez prywatyzację przedsiębiorstw państwowych należy rozumieć przeniesienie praw własności majątku danej jednostki gospodarczej, z państwa na osobę prywatną, zarówno prawną, jak i fizyczną. W Polsce proces prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych został zapoczątkowany 1 sierpnia 1990 r. na mocy ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U r., nr 51, poz. 298, z późniejszymi zmianami), która zdefiniowała podstawowe kierunki i zasady przekształceń własnościowych. Ustawa ta obowiązywała do 7 kwietnia 1997 r. Została uchylona 8 kwietnia 1997 r. na mocy ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. 1 Obecnie prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych prowadzona jest na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U r., nr 118, poz. 561, z późniejszymi zmianami), obowiązującej od 8 kwietnia 1997 r. oraz następujących aktów prawnych: ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U r., nr 8, poz. 80, z późniejszymi zmianami), ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa i o zmianie niektórych ustaw (Dz. U r., nr 107, poz. 464, z późniejszymi zmianami), ustawy z dnia 30 kwietnia 1993 r. o Narodowych Funduszach Inwestycyjnych i ich prywatyzacji (Dz. U r., nr 44, poz. 202, z późniejszymi zmianami). Na podstawie wymienionych aktów prawnych (z wyłączeniem ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa) Ministerstwo Skarbu Państwa stosuje trzy zasadnicze procedury przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych: a) komercjalizację czyli przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa w celu prywatyzacji pośredniej (kapitałowej) tzn. poprzez 1 Tytuł ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych został zmieniony ustawą z dnia 5 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa, ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U r., nr 240, poz. 2055).

4 BSiE 3 nabycie akcji lub udziałów Skarbu Państwa przez osoby prawne inne niż Skarb Państwa, lub wniesienia akcji lub udziałów do Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, b) komercjalizację z konwersją wierzytelności tzn. przekształcanie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z udziałem wierzycieli, w celu restrukturyzacji finansowej (wg działu III ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych), c) prywatyzację bezpośrednią, polegającą na rozporządzaniu przez organ założycielski wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa poprzez sprzedaż, wniesienie do spółki lub oddanie do odpłatnego korzystania (do kwietnia 1997 r. poprzedzona była likwidacją przedsiębiorstwa państwowego), 3) likwidację przedsiębiorstwa państwowego z powodu jego złej kondycji ekonomicznej. W ramach procesu prywatyzacyjnego prowadzono szeroko rozumianą restrukturyzację majątkową, organizacyjną i finansową przedsiębiorstw (w tym związaną z realizacją bankowych postępowań ugodowych). Przepisy dotyczące procedury zamiany wierzytelności na akcje, będącej często warunkiem ugody bankowej, zawieranej na podstawie przepisów ustawy z dnia 3 lutego 1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U r., nr 18, poz. 82, z późniejszymi zmianami), obecnie znajdują się (w zbliżonej formie) w ustawie z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. 2 Po wejściu Polski do Unii Europejskiej przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę z udziałem wierzycieli (dział III ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych) nie jest już możliwe. W rozumieniu przepisów prawa unijnego stanowi to bowiem niedozwoloną formę pomocy publicznej. 3 Na podstawie ustawy z dnia 30 kwietnia 1993 r. o Narodowych Funduszach Inwestycyjnych i ich prywatyzacji powołano 15 Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (NFI) w formie spółek akcyjnych, do których Skarb Państwa wniósł wkłady niepieniężne w postaci akcji 512 jednoosobowych spółek Skarbu Państwa. Program NFI, będący formą prywatyzacji kapitałowej, był jedyną realizacją tzw. prywatyzacji powszechnej. Już sama jego nazwa Program Powszechnej Prywatyzacji (PPP), wskazuje, iż w zamyśle miał być realizacją idei upowszechnienia własności przez program praktycznie nieodpłatnego przekazania własności obywatelom. Jednak założenie, że obywatele, którzy otrzymali świadectwo udziałowe, będą je zamieniali na akcje i czekali na wzrost ich wartości, nie spełniło się. W końcu 2002 r. w Programie NFI uczestniczyło 14 funduszy (nastąpiło połączenie dwóch NFI). Zakończenie Programu NFI było zaplanowane na rok 2005, jednak może on zakończyć się wcześniej, w wyniku wykupu własnych akcji przez fundusze, w celu ich umorzenia lub szybszej sprzedaży aktywów, co z kolei będzie oznaczało likwidację funduszy. Według danych MSP 4, z ogółu przedsiębiorstw państwowych, istniejących w dniu 31 grudnia 1990 r. w Polsce, do końca 2003 r. przekształceniami własnościowymi objęto przedsiębiorstw (bez przedsiębiorstw państwowych gospodarki rolnej ppgr), z czego skomercjalizowano 1 539, prywatyzacji bezpośredniej poddano przedsiębiorstw, a zlikwidowano z przyczyn ekonomicznych. Najwięcej przedsiębiorstw zostało przekształconych w wy- 2 Dynamika przekształceń własnościowych, Biuletyn Ministerstwa Skarbu Państwa nr 54, Warszawa, wrzesień Reguluje to ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz zmianie niektórych ustaw, która weszła w życie z dniem uzyskania członkostwa Polski w UE (Dz. U r., nr 63, poz. 637). 4 Dynamika przekształceń własnościowych, Biuletyn Ministerstwa Skarbu Państwa nr 57, Warszawa, grudzień 2003.

5 4 BSiE niku prywatyzacji bezpośredniej 39,1%, zlikwidowano z przyczyn ekonomicznych 33,1% przekształcanych przedsiębiorstw państwowych, a 27,8% skomercjalizowano. Ogółem do końca 2003 r. skomercjalizowano przedsiębiorstw państwowych (poza rolnymi), w tym 17 z udziałem wierzycieli. Udostępniono akcje (udziały) w 998 spółkach, ale 478 z nich to sprywatyzowane jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. Komercjalizowane przedsiębiorstwa należą z reguły do grupy przedsiębiorstw o średnim i dużym zatrudnieniu. Dominują podmioty prowadzące działalność związaną z przetwórstwem przemysłowym. Natomiast spośród przedsiębiorstw państwowych objętych procesem prywatyzacji bezpośredniej, sprywatyzowano w tym trybie podmioty. W stan likwidacji z przyczyn ekonomicznych postawiono przedsiębiorstw państwowych, z tego w 935 przypadkach zakończono proces likwidacji, a w 670 proces ten zakończył się ogłoszeniem upadłości. W wyniku procesu prywatyzacji powstały następujące spółki handlowe: jednoosobowe spółki Skarbu państwa, utworzone w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego (najczęściej w celu prywatyzacji), spółki z udziałem wierzycieli, powstałe w wyniku komercjalizacji z konwersją wierzytelności, spółki uczestniczące w Programie Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (NFI), spółki sprywatyzowane pośrednio (kapitałowo), powstałe w wyniku sprzedaży akcji lub udziałów Skarbu Państwa w spółkach jednoosobowych, spółki z udziałem Skarbu Państwa, do których wniesiono majątek po zlikwidowanych lub sprywatyzowanych bezpośrednio przedsiębiorstwach państwowych, spółki pracownicze, powstałe w celu przejęcia w odpłatne użytkowanie, poprzez leasing, majątku sprywatyzowanych bezpośrednio lub zlikwidowanych przedsiębiorstw państwowych. Odrębnym procesom prywatyzacyjnym podlegał majątek byłych państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej pegeerów (na podstawie ustawy z 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa). W 1995 r. zakończono proces likwidacji pegeerów. Ogółem likwidacji uległo państwowych gospodarstw gospodarki rolnej, których mienie zostało przejęte przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa (obecnie Agencja Nieruchomości Rolnych) i włączone do Zasobów Własności Rolnej Skarbu Państwa w celu restrukturyzacji i prywatyzacji. Agencja jest państwową osobą prawną, działającą na zasadzie powiernictwa, powołaną w celu nadzorowania i zarządzania powierzonym jej mieniem rolnym Skarbu Państwa, ze szczególnym uwzględnieniem utworzonych przez Agencję nowych podmiotów gospodarczych w formie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. 5 Według danych GUS-u, uwzględniających przekształcenia dokonane w państwowych przedsiębiorstwach gospodarki rolnej, od 1 sierpnia 1990 r. do końca 2002 r., przekształceniami prywatyzacyjnymi zostało objętych przedsiębiorstw państwowych. 6 Stanowi to ca 80% ogólnej liczby przedsiębiorstw państwowych, zarejestrowanych w Rejestrze Regon 30 czerwca 1990 r. Według stanu na 30 grudnia 2003 r. Minister Skarbu państwa nadzorował spółek, w tym 478 jednoosobowych spółek Skarbu Państwa i spółek z jego częściowym udziałem. W grupie spółek z częściowym udziałem, Skarb Państwa na koniec 2003 r. posiadał ponad 50% udziału w kapitale w 106 spółkach, w przedziale kapitałowym od 25 50% w 381 spółkach, 5 Dynamika przekształceń własnościowych, Biuletyn Ministerstwa Skarbu Państwa nr 57, Warszawa, grudzień Rocznik Statystyczny RP 2003, GUS, Warszawa 2003.

6 BSiE 5 a poniżej 25% w 694 spółkach. W Rejestrze Gospodarki Narodowej (Regon) prowadzonym przez GUS, 31 grudnia 2003 r. figurowało jeszcze przedsiębiorstw państwowych (z czego czynnych jest tylko ca 44%) i w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego liczba ta zmniejszyła się o 11%. Natomiast liczba spółek prawa handlowego wynosiła i w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego zwiększyła się o przeszło 6%. Zarejestrowanych spółdzielni było i ich liczba nieznacznie zmniejszyła się w stosunku do roku Największa liczba podmiotów gospodarczych stanowią jednak osoby fizyczne, prowadzące działalność gospodarczą 31 grudnia 2003 r. ich liczba wyniosła i zwiększyła się w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego o 3% Rozwój sektora prywatnego w Polsce Do 2002 r. prywatyzowano głównie przedsiębiorstwa w takich sektorach, jak: sektor bankowy, sektor telekomunikacji, handlu i usług, hutnictwa metali nieżelaznych, browarnictwa, sektor przemysłu motoryzacyjnego, budowlanego, elektromaszynowego, cementowego, drzewnego i meblowego, spożywczego, tytoniowego oraz sektor sprzętu AGD. W okresie dynamicznych zmian własnościowych, w latach , nastąpiły gwałtowne zmiany, zarówno w strukturze podmiotowej polskiej gospodarki, jak i w strukturze zatrudnienia w obu sektorach własności. Transformacja systemu gospodarczego spowodowała odwrócenie dotychczasowych proporcji. W roku 2002 następnym wskaźnik przeciętnego zatrudnienia w sektorze prywatnym wynosił 59,1% ogółu zatrudnionych w gospodarce, w przemyśle 75,8%, a w usługach 92,5% 8. W 2003 r. najwyższy wskaźnik udziału przeciętnego zatrudnienia w sektorze prywatnym miały sekcje: handel i naprawy (97,1%), budownictwo (91,0%), przetwórstwo przemysłowe (88,5%), hotele i restauracje (79,4%), obsługa nieruchomości i firm, nauka (68,1%), pośrednictwo finansowe (66,9%). 9 O znaczeniu sektora prywatnego dla naszej gospodarki świadczy też fakt, że ca 90% obrotów polskiego handlu zagranicznego przypada na ten właśnie sektor. 10 Również nakłady inwestycyjne są największe w sektorze prywatnym. W latach zmieniła się struktura nakładów inwestycyjnych w poszczególnych sektorach własności. W 1995 r. blisko 56% nakładów inwestycyjnych w Polsce przypadało na przedsiębiorstwa w sektorze publicznym, a ca 44% na przedsiębiorstwa prywatne. W 2002 r. proporcje są już odwrotne. Na sektor prywatny przypadało przeszło 68% nakładów inwestycyjnych, a na sektor publiczny już tylko niecałe 32%. Największy udział ogólnych nakładów inwestycyjnych w sektorze prywatnym przypadał na przemysł (31,3%), w tym na dział przetwórstwa przemysłowego (28,9%) oraz na sekcje: obsługi nieruchomości i firm (27,4%) oraz handel i naprawy (15,3%). 11 Lata , to również okres największych wpływów budżetowych z tytułu prywatyzacji przedsiębiorstw należących do Skarbu Państwa. Ogólnie jednak, stopień prywatyzacji polskiej gospodarki (mierzony udziałem w PKB) jest nadal relatywnie niższy, nie tylko w porównaniu z krajami zachodnimi, ale również w odniesieniu do innych transformujących się krajów Europy Środkowej i Wschodniej (patrz tabela 1). Tabela 1. Udział sektora prywatnego w krajach Europy Środkowej i Wschodniej w tworzeniu PKB (w %) 7 Biuletyn Statystyczny GUS nr 2,Warszawa, Marzec 2004, str Biuletyn Statystyczny GUS nr 2, Warszawa, marzec Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 2003 r., Informacje i Opracowania Statystyczne GUS, Warszawa Struktura podmiotowa polskiej gospodarki w okresie transformacji, RCSS, Warszawa, maj Rocznik Statystyczny RP 2003, GUS, Warszawa 2003.

7 6 BSiE Kraje Sektor prywatny w % PKB Bułgaria Czechy Litwa Polska 52,8 60,9 62,9 Rumunia Słowacja Słowenia Węgry Źródło: na podstawie Struktura podmiotowa polskiej gospodarki w okresie transformacji, RCSS, Warszawa, maj Niezadowalający jest również stopień prywatyzacji polskiej gospodarki, mierzony udziałem sektora prywatnego w wartości środków trwałych brutto, (patrz tab. 2). Tabela 2. Udział sektora publicznego i prywatnego w gospodarce polskiej i w przemyśle według wartości brutto środków trwałych (w %) Wartość brutto środków trwałych Wartość dodana brutto w % * Formy własności Ogółem w gospodarce W przemyśle Ogółem w gospodarce w roku 2000 w roku 2002 w roku 2000 w roku 2002 w roku 2000 w roku 2002 Sektor publiczny 51,4 44,8 61,2 52,3 29,8 28,2 Sektor prywatny 48,6 55,2 38,8 47,7 70,2 71,8 * Obliczenia własne na podstawie Rocznika Statystycznego RP 2003, GUS, Warszawa Źródło: na podstawie: Zmiany w strukturze własnościowej przedsiębiorstw i produkcji przemysłowej w latach , GUS, Warszawa Należy zaznaczyć, że ca 45% majątku produkcyjnego (wartości środków trwałych brutto) znajduje się jeszcze w sektorze publicznym. Tezy o całkowitej wyprzedaży majątku produkcyjnego w Polsce nie da się więc udowodnić. W przemyśle udział wartości środków trwałych brutto, przypadający na podmioty sektora prywatnego był jeszcze mniejszy i w 2002 r. nie przekraczał 50% tej wartości, liczonej w bieżących cenach ewidencyjnych. Oznacza to bardziej rozdrobnioną strukturę podmiotową sektora prywatnego w przemyśle w stosunku do sektora publicznego, w którym w 2002 r. 16% udziału w strukturze podmiotowej (patrz tab. 3) odpowiadało przeszło 50% udziału w wartości środków trwałych brutto. Jednak niewiele mniejszy (bo 47,7%) udział w wartości środków trwałych brutto w sektorze prywatnym w przemyśle w stosunku do publicznego sektora własności, wiąże się z przeszło dwukrotnym udziałem wartości sprzedanej produkcji (patrz tab. 3). Majątek produkcyjny skupiony w przemysłowym sektorze publicznym jest więc wykorzystany przeszło dwukrotnie mniej efektywnie w stosunku do sektora prywatnego. Wyższa efektywność sektora prywatnego w przemyśle wynika również z przesłanek strukturalnych przedmiotem własności publicznej są przeważnie gałęzie wysoko kapitałochłonne. Sprawdza się więc teza, że proces prywatyzacji gospodarki prowadzi do wzrostu jej efektywności i konkurencyjności przedsiębiorstw na rynku. Teza ta jest prawdziwa w odniesieniu do całości gospodarki. Udziałowi przeszło 55% wartości środków trwałych brutto w sektorze prywatnym w całej gospodarce w 2002 r. odpowiada 71,8% udziału tego sektora w wartości dodanej brutto, a blisko 45% wartości środków trwałych brutto w sektorze publicznym odpowiada tylko 28,2% udziału tego sektora w wartości dodanej brutto.

8 BSiE 7 Udział sektora prywatnego w wartości dodanej brutto jest znacznie wyższy w naszej gospodarce od jego udziału w PKB. W 2001 r. udział ten wynosił 70,2% w stosunku do 62,9% udziału w PKB. W 2001 r. w sektorze prywatnym największy udział w wytwarzaniu wartości dodanej brutto miały podmioty działające w sekcjach: handel i naprawy (28%), przemysł (24,2%), obsługa nieruchomości i firm, nauka (16,6%) oraz budownictwo (9,8%). W 2002 r. udział sektora prywatnego w wartości dodanej brutto zwiększył się do 71,8%. Natomiast zmniejszył się udział w wytwarzaniu wartości dodanej brutto w sekcjach: przemysł (23,5%) i budownictwo (8,8%), a zwiększył się w sekcjach: handel i naprawy (29,3%), obsługa nieruchomości i firm i nauka (17,1%), a więc w usługach. Natomiast udział sekcji pośrednictwa finansowego (w wartości dodanej wytworzonej w sektorze prywatnym gospodarki) jest jeszcze niewielki i wynosi 2,3%. 12 Jednak sytuacja, w której około 50% majątku produkcyjnego w przemyśle znajduje się jeszcze w sektorze publicznym, oznacza, że pod kontrolą państwa i w zakresie jego regulacji znajduje się połowa potencjału materialnego gospodarki. Generuje to zjawiska biurokratyczne i korupcyjne i może prowadzić do zakłóceń regulacji rynku. Ponieważ przedmiotem własności publicznej są przeważnie gałęzie wysoko kapitałochłonne, a koszty ich restrukturyzacji bardzo obciążają wydatki budżetu państwa, co z kolei wpływa na jego wysoki deficyt. Dodatkowo, gwałtowny rozwój sektora prywatnego w Polsce w latach 90. uległ od 2001 r. spowolnieniu. Pomimo tego spowolnienia, założenia prywatyzacyjne polityki państwa zakładają zakończenie zasadniczego procesu przekształceń polskiej gospodarki do 2006 r. W wyniku realizacji tego celu, Polska ma osiągnąć strukturę własnościową zbliżoną do realiów Europy Zachodniej, w której udział własności państwowej w tworzeniu dochodu narodowego kształtuje się w granicach od 10% do 20%. Potencjalne zasoby majątku państwowego, które mogą zostać sprywatyzowane znajdują się przede wszystkim w sektorze energetycznym, gazowniczym, bankowym (8% wartości jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, 16% spółek z częściowym udziałem Skarbu Państwa). Pozostałe zasoby możliwe do sprywatyzowania znajdują się w sektorach: paliwowonaftowym, farmaceutycznym, hutniczym, przemysłu obronnego, górnictwa węgla kamiennego, chemii ciężkiej, transportu, wydawnictw i poligrafii, uzdrowisk, a także w sektorze jednostek badawczo-rozwojowych Udział sektora publicznego i prywatnego w przemyśle Do sektora publicznego zaliczamy podmioty: o własności państwowej, a więc spółki Skarbu Państwa (w tym jednoosobowe) i państwowe osoby prawne (przedsiębiorstwa państwowe, spółki państwowych osób prawnych, instytucje i fundusze publiczne, podmioty o własności komunalnej (jednostki samorządu terytorialnego, w tym przedsiębiorstwa komunalne) oraz podmioty o własności mieszanej z przewagą kapitału państwowego. Własność mieszaną mogą mieć wyłącznie spółki a struktura własnościowa jest uzależniona od struktury kapitału (mienia), deklarowanego we wniosku rejestracyjnym spółki. Do sektora prywatnego należą podmioty o własności prywatnej krajowej, o własności prywatnej zagranicznej i mieszanej z przewagą kapitału prywatnego. Udział sektora publicznego i prywatnego w gospodarce przemysłowej według liczby podmiotów (dla jednostek zatrudniających powyżej 49 pracowników) i wartości produkcji sprzedanej (w cenach bieżących) obrazuje tab Dane na podstawie Rocznika Statystycznego RP 2003, GUS, Warszawa Dynamika przekształceń własnościowych, Biuletyn Ministerstwa Skarbu Państwa nr 57, Warszawa, grudzień 2003.

9 8 BSiE W odniesieniu do przemysłu tendencja jest wyraźna znacznie wzrasta liczba podmiotów sektora prywatnego i ich udział w produkcji sprzedanej, co z kolei przekłada się na wzrost znaczenia tego sektora dla całej gospodarki (dynamiczne zmiany można zaobserwować już od dwóch lat). Dotyczy to zarówno własności krajowej, jak i zagranicznej. Udział sektora prywatnego w liczbie podmiotów działających w przemyśle przekroczył w 2000 r. 80%. Przy czym należy uwzględnić fakt, iż analiza dotyczy tylko podmiotów, zatrudniających powyżej 49 osób. Gdyby uwzględnić również podmioty małe do 49 pracowników, które mają charakter prawie wyłącznie prywatny udział podmiotów prywatnych w ogólnej liczbie przedsiębiorstw przemysłowych w Polsce byłby jeszcze większy. Natomiast w stosunku do udziału prywatnych podmiotów przemysłowych w wartości produkcji sprzedanej ich udział się zmniejszył i w 2002 r. wynosił ca 70%. Tabela 3. Udział sektora publicznego i prywatnego w przemyśle według liczby podmiotów i wartości produkcji sprzedanej Formy własności Liczba podmiotów w % Wartość sprzedanej produkcji w % Sektor publiczny 21,2 16,0 39,4 29,3 Własność Skarbu Państwa 5,7 4,1 20,4 16,1 Własność państwowych osób prawnych Własność jednostek samorządu terytorialnego Własność mieszana z przewagą sektora publicznego 8,4 5,6 7,0 7,4 4,9 4,3 1,7 1,6 2,2 2,0 10,3 4,2 Sektor prywatny 78,8 84,0 60,6 70,7 Własność prywatna krajowa 56,7 60,3 21,0 24,3 Własność prywatna zagraniczna 10,8 14,2 17,5 23,5 Własność mieszana z przewagą sektora prywatnego 11,4 9,5 22,1 22,9 Źródło: na podstawie Zmiany w strukturze własnościowej przedsiębiorstw i produkcji przemysłowej w latach , GUS, Warszawa Zmiany w strukturze własnościowej produkcji przemysłowej według działów PKD Stopień prywatyzacji poszczególnych działów Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) jest zróżnicowany (przy czym badane były tylko przedsiębiorstwa, zatrudniające powyżej 49 pracowników). 14 Najwyższy stopień sprywatyzowania (mierzony ponad 90% udziałem w wartości sprzedaży) miało w 2002 r. 15 działów produkcji (w porównaniu do zaledwie 5 działów roku 2000). Były to: produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep (98,7%), produkcja masy włóknistej oraz papieru (również 98,7%), 14 Zmiany w strukturze własnościowej przedsiębiorstw i produkcji przemysłowej w latach , GUS, Warszawa 2003.

10 BSiE 9 produkcja wyrobów tytoniowych (98,3%), produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i komunikacyjnych (98,1%), produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich (96,7%), produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych (95,8%), produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych (95,2%), produkcja maszyn i aparatury elektrycznej (95,0%), produkcja drewna i wyrobów z drewna (94,7%), produkcja mebli (94,5%), produkcja skór i wyrobów z nich (90,1%), włókiennictwo (90,0%), produkcja art. spożywczych i napojów (90,0%). W grupie działów o najniższym udziale sektora prywatnego w wartości sprzedanej produkcji (poniżej 10%) znajdowały się tylko 3 działy: górnictwo węgla kamiennego i brunatnego, pobór, uzdatnianie i rozprowadzanie wody oraz zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę. W przedziale do 50% udziału przemysłu w wartości sprzedanej produkcji było jedynie 5 działów. Oprócz wymienionych poprzednio, znajdowały się tu jeszcze następujące działy: wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego oraz produkcja metali. W przedziale 50% 89,9% udziału przemysłu prywatnego w wartości sprzedanej produkcji znajdowało się osiem działów gospodarki. Również analiza grup przedsiębiorstw, działających w poszczególnych sektorach pokazuje, że w latach nastąpiło wyraźne przesunięcie grup PKD z klas o niższym stopniu prywatyzacji do wyższych. Liczba grupy podmiotów o udziale 90% 100% w produkcji sprzedanej przemysłu zwiększyła się z 38,4% w r do 53% w r. 2002, tj. o 14,6 pkt. procentowych przy jednoczesnym spadku liczebności pozostałych grup podmiotów (grupa pomiotów o stopniu prywatyzacji w przedziale od 70% 89,9% zmniejszyła w tym okresie swój udział o 4,9 pkt.). Zróżnicowany jest też udział różnych form własności prywatnej w wartości sprzedanej produkcji. W 2002 r. na 70,7% udział własności prywatnej w tej wartości złożyły się: prywatna własność krajowa w wysokości 24,3%, własność zagraniczna 23,5% i własność mieszana 22,9%. Największy udział własności krajowej wśród najwyższego przedziału (od 90%) został zarejestrowany w dziale produkcja skór i wyrobów z nich (66,3%) oraz w dziale: produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich (59,8%), natomiast najniższy udział własności krajowej miał dział produkcji pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep (5,9%) oraz produkcji sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i komunikacyjnych (13,6%) oraz produkcja wyrobów tytoniowych (13,6%). Dział produkcji wyrobów tytoniowych ma ponadto najwyższy udział (83,7%) własności mieszanej w wartości produkcji sprzedanej. Zwraca uwagę stosunkowo wysoki udział krajowych podmiotów prywatnych w dziale produkcji art. spożywczych i napojów (48% przy udziale zagranicznych podmiotów w wysokości 26% i podmiotów o własności mieszanej 16% w 2002 r). Natomiast najwyższy udział własności zagranicznej w wartości produkcji sprzedanej mają działy: produkcji pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep (71,7%), produkcji sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i komunikacyjnych (73,2%) oraz dział produkcji maszyn biurowych i komputerów (52,8%). Ogólnie, udział krajowych podmiotów prywatnych, w wartości produkcji sprzedanej przemysłu, zwiększył się z 21% w 2000 r. do 24,3% w 2002 r., natomiast udział podmiotów zagranicznych zwiększył się z 17,5% w 2000 r. do 23,5% w 2002 r. Cały sektor prywatny w przemyśle zwiększył swój udział z 60,6% w 2000 r. do 70,7% w 2002 r., tak więc dynamika wzrostu udziału przemysłowych podmiotów zagranicznych w wartości sprzedaży była wyższa.

11 10 BSiE Udział podmiotów o własności mieszanej w produkcji sprzedanej przemysłu zwiększył się z 22,1% w r do 24,7% w r. 2001, by w 2002 r. spaść do poziomu 22,9%. Ta forma własności jest dominująca, w takich działach, jak: produkcja tytoniu, wytwarzanie produktów koksowania węgla i produkcji rafinacji ropy naftowej (65,6%) oraz produkcja pozostałego sprzętu transportowego (47,2). 5. Udział sektora prywatnego w przemyśle w nakładach inwestycyjnych Udział sektora prywatnego w przemyśle w nakładach inwestycyjnych zwiększył się z 64,8% w 2000 r. do 67,4% w r. 2002, a w samym przetwórstwie przemysłowym z 86,4% do 93,3%. 15 Było to wynikiem większej dynamiki inwestowania w jednostkach sektora prywatnego niż przeciętnie w całym przemyśle. Sektor prywatny inwestuje przede wszystkim w sekcję przetwórstwa przemysłowego (93,3% wszystkich nakładów inwestycyjnych w 2002 r). Wiąże się to głównie z ogólną przewagą własności prywatnej w tej części przemysłu. Wśród działów PKD o najwyższym udziale przemysłu prywatnego w nakładach inwestycyjnych (powyżej 95%) znalazły się działy: produkcji pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep (99,5%), produkcji sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych (99,3%), produkcji masy włóknistej i papieru (99,2%), produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (98,4%), produkcji maszyn i aparatury elektrycznej (98,2%), produkcji odzieży i wyrobów futrzarskich (98,0%), produkcji wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych (97,6%), produkcji drewna, wyrobów z drewna oraz ze słomy i wikliny (97,6%), produkcji wyrobów z metali (97,3%), produkcji mebli (96,6%), produkcji skór wyprawionych i wyrobów z nich (96,3%), produkcji artykułów spożywczych i napojów oraz włókiennictwie (po 95,2%). Tabela 4. Udział nakładów inwestycyjnych i wartości dodanej brutto w sektorze prywatnym przemysłu w latach 2000 i 2002 (w cenach bieżących) Wyszczególnienie Sektor prywatny A 2000 r., B 2002 r. Inwestycje w % Wartość dodana brutto w % Ogółem A B Przemysł ogółem A B Ogółem A B przetwórstwo przemysłowe A B Wytwarzanie i zapatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę A B 65,2 68,2 64,8 67,4 27,0 20,7 86,4 93,3 10,7 14,5 61,3 62,7 68,8 70,7 24,0 21,7 84,5 90,5 6,2 11,0 * Obliczenia własne na podstawie danych z Rocznika Statystycznego 2003, GUS. Źródło: Zmiany w strukturze własnościowej przedsiębiorstw i produkcji przemysłowej w latach , GUS, Warszawa Stosunkowo duży udział nakładów inwestycyjnych w sektorze publicznym (od 15% do 27%) mają działy związane z przemysłem ciężkim, np. produkcją wyrobów chemicznych 25,9%) czy produkcją koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (27%) Tamże. 16 Tamże.

12 BSiE Struktura podmiotów i wartości sprzedanej produkcji w sektorze prywatnym przemysłu Ogólna liczba podmiotów gospodarki narodowej, łącznie z firmami osób fizycznych, zarejestrowanych w rejestrze Regon wzrosła z około 2 mln w 1993 r. 17 do około 3,5 mln w 2002 r. Wśród ogółu podmiotów, w latach najszybciej rosła liczba zarejestrowanych stowarzyszeń i organizacji społecznych (wzrost ponad 9-krotny). Na drugim miejscu pod względem tempa przyrostu znajdowały się zarejestrowane spółki. Ich liczba wzrosła ze 170 tysięcy w 1992 r. do ca 479 tysięcy w 2002 r. Na ich wzrost decydujący wpływ miała wysoka dynamika wzrostu spółek cywilnych, zwłaszcza do 1998 r. W latach liczba spółek handlowych (jawnych, komandytowych, partnerskich, komandytowo-akcyjnych i z ograniczoną odpowiedzialnością, funkcjonujących głównie w sektorze prywatnym) wzrosła o 181%. Najszybciej wzrastała liczba spółek jawnych. W latach szybko też wzrosła w Polsce liczba osób fizycznych, podejmujących działalność gospodarczą. W okresie liczba tych podmiotów wzrosła o około 67%, przy czym wzrost ten był wolniejszy od tempa wzrostu ogólnej liczby podmiotów w gospodarce narodowej. Największa dynamika wzrostu liczby osób fizycznych, prowadzących działalność gospodarczą wystąpiła w sekcji pośrednictwa finansowego (wzrost ponad 21-krotny). 18 W strukturze polskich przedsiębiorstw dominują małe przedsiębiorstwa, obejmujące firmy zatrudniające do 9 osób. Przedsiębiorstwa aktywne, zatrudniające do 49 pracowników, stanowią przeszło 99% zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Przeciętna polska firma prywatna jest znacznie mniejsza od przeciętnej firmy w dotychczasowych krajach Unii Europejskiej. 19 Struktura podmiotów i wartości sprzedanej produkcji w sektorze prywatnym przemysłu w latach z uwzględnieniem ich formy prawno-organizacyjnej przedstawiona jest w tabeli 5. Tabela 5. Struktura podmiotów i wartości sprzedanej produkcji w sektorze prywatnym przemysłu z uwzględnieniem ich formy prawno-organizacyjnej Formy własności Liczba podmiotów Wartość produkcji sprzedanej Lata Ogółem Spółki ogółem: 57,5 64,2 55,0 65,0 Spółki akcyjne 14,1 13,4 28,9 32,1 Spółki z. o. o. 36,3 42,3 23,9 30,4 Spółki cywilne 7,0 1,5 2,1 0,3 Osoby fizyczne 8,9 11,6 2,7 3,2 Spółdzielnie 12,0 8,0 2,8 2,4 Źródło: Zmiany w strukturze własnościowej przedsiębiorstw i produkcji przemysłowej w latach , GUS, Warszawa W sektorze prywatnym przemysłu spółki cywilne nie mają znaczącego udziału w wartości sprzedanej produkcji. Maleje też znaczenie spółdzielni. Pod względem liczebności najwięcej jest spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, ale ich udział w wartości sprzedanej produkcji, chociaż się zwiększył w 2002 r. w stosunku do 2000, jest mniejszy od spółek akcyjnych, które są bardziej skoncentrowane. 17 Dane dotyczące ilości zarejestrowanych podmiotów ogółem i osób fizycznych udostępniane są od 1993 r. 18 Struktura podmiotowa polskiej gospodarki w okresie transformacji, RCSS, Warszawa maj Tamże.

13 12 BSiE Udział spółek akcyjnych w sektorze prywatnym przemysłu przeważał w produkcji: wyrobów tytoniowych (95,6%), wytwarzaniu produktów koksowania węgla i produktów rafinerii ropy naftowej (65,4%), produkcji pozostałego sprzętu transportowego (63,3%), produkcji masy włóknistej oraz papieru (58,7%). Natomiast udział spółek z o.o. był znaczny w: produkcji sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i komunikacyjnych (85,5%), produkcji pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep (72,6%), produkcji maszyn biurowych i komputerów (67,2%), produkcji drewna i wyrobów z drewna (58,3%), produkcji odzieży i wyrobów futrzarskich (53,1%) oraz produkcji mebli (50,7%). W grupie podmiotów zatrudniających powyżej 49 osób, osoby fizyczne stanowiły w 2002 r. 11,6%, a ich udział w produkcji sprzedanej wynosił tylko ca 3%. Najwyższy udział tej grupy podmiotów w produkcji sprzedanej miały działy: produkcji skór wyprawionych i wyrobów z nich (16,6%), produkcji odzieży i wyrobów futrzarskich (13,9%), produkcji wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych (8,7%) oraz produkcji artykułów spożywczych i napojów (7,7%). Udział spółdzielni w ogólnej wartości produkcji sprzedanej przemysłu zmniejszył się z 2,8% w 2000 r. do 2,4% w 2002 r. Najwyższy udział spółdzielczej formy własności miały podobne działy, jak w przypadku osób fizycznych, czyli: produkcja artykułów spożywczych i napojów (10,9%), produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich (7,6%) oraz produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich (5,2%) Wyniki finansowe sektora prywatnego Wyniki finansowe przedsiębiorstw sektora prywatnego są korzystniejsze od wyników podmiotów sektora publicznego (patrz tab. 6). Koszty produkcji dóbr i usług w przedsiębiorstwach sektora prywatnego były o 25% 40% niższe niż koszty ponoszone w podobnych przedsiębiorstwach, funkcjonujących w sektorze publicznym. Wskaźniki rentowności są ujemne dla sektora publicznego od 1999 r. (dla wskaźnika rentowności netto od 1998, kiedy wynosił minus 1,3) natomiast dla sektora prywatnego wskaźniki te, w latach miały wartości dodatnie. Również w przemyśle najgorsze wyniki uzyskały przedsiębiorstwa sektora publicznego, których wskaźnik poziomu kosztów wzrósł z 96% w 1995 r. do 101,9% w 2002 r., a w sekcji przetwórstwo przemysłowe do 105,3% w 2001 r. W konsekwencji obniżył się również wskaźnik rentowności obrotu netto w sektorze publicznym do minus 2,7% w 2002 r., a w sekcji przetwórstwa przemysłowego do minus 6,5% w 2001 r. Natomiast korzystniejsze są wyniki finansowe przedsiębiorstw przemysłowych sektora prywatnego. Wartość wskaźników rentowności brutto i netto jest dodatnia, a poziom wskaźnika kosztów nie przekracza wartości 100% i ma tendencję malejącą! Trzeba zaznaczyć, że w przemyśle w przedsiębiorstwach sektora prywatnego można w 2002 r. wyraźnie zaobserwować poprawę wszystkich podanych w tab. 6 wskaźników ekonomicznych. Z kolei, rentowność kapitału własnego w przedsiębiorstwach sektora publicznego ma od 1998 r. wartość ujemną, podczas gdy w przedsiębiorstwach sektora prywatnego, mimo spadku tego wskaźnika, nadal ma wartość dodatnią. 21 Trzeba jednak pamiętać, że wśród podmiotów sektora publicznego w przemyśle ciężkim funkcjonuje szereg przedsiębiorstw, głęboko deficytowych, borykających się ze sporym zadłużeniem. Wskaźniki ekonomiczne tych przedsiębiorstw ujemnie rzutują na obraz całego 20 Zmiany w strukturze własnościowej przedsiębiorstw i produkcji przemysłowej w latach , GUS, Warszawa Tamże.

14 BSiE 13 sektora publicznego, a ich sytuacja ma niekorzystny wpływ na poziom konkurencyjności całej polskiej gospodarki. W sektorze publicznym nie odbywa się bowiem wystarczająca eliminacja nieefektywnych przedsiębiorstw, właściwa dla gospodarki rynkowej. Tabela 6. Relacje ekonomiczne w przedsiębiorstwach w: a) sektorze publicznym i b) sektorze prywatnym Lata Wskaźnik poziomu kosztów Ogółem: a) b) 97,0 96,9 100,7 98,0 98,9 98,1 102,0 98,9 W przemyśle: a) b) 98,0 95,8 102,2 99,4 100,7 97,9 101,9 97,4 Wskaźnik rentowności obrotu brutto ogółem: a) b) 3,4 3,1-0,5 2,1 1,1 1,9-1,9 1,1 W przemyśle: a) b) 2,7 4,3-1,8 2,4-0,6 2,1-1,8 2,7 Wskaźnik rentowności obrotu netto ogółem: a) b) 1,4 1,7-1,9 0,9-0,2 0,8-2,7 0,3 W przemyśle: a) b) 0,9 2,5-2,8 1,1-1,5 1,0-2,4 1,7 Źródło: Roczniki Statystyczne RP 1998, 2000, 2003, GUS. Lepsze wyniki finansowe przedsiębiorstw sektora prywatnego wynikają m.in. z szybkiej selekcji przedsiębiorstw. Zwłaszcza otwarcie rynku wewnętrznego dla zagranicznej konkurencji przyczyniło się do likwidacji wielu przedsiębiorstw przemysłowych. Na rynku pozostały podmioty zrestrukturyzowane i dostosowane konkurencyjnie, co zaowocowało też wzrostem dynamiki eksportu. Podane przez GUS wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2003 r. 22 wskazują, że przedsiębiorstwa, w których pracowało powyżej 49 osób, uzyskały korzystniejsze wyniki finansowe w porównaniu do 2002 r. Nastąpił wzrost przychodów netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów. Wyniki sprzedaży wyniosły w 2003 r. w tych przedsiębiorstwach 45,7 mld zł (wzrost o 53% w stosunku do r. 2002) i w 88,5% był wypracowany przez jednostki sektora prywatnego. Również wskaźniki ekonomiczne osiągnięte przez grupę przedsiębiorstw w przedziale zatrudnionych od 10 do 49 osób w 2003 r. znacznie się poprawiły. Wynik finansowy brutto, wypracowany w 2003 r. we wszystkich badanych przedsiębiorstwach, wynosił ca 41 mld zł, z tego w przedsiębiorstwach sektora prywatnego ca 30,3 mld zł, a więc w blisko 74%. Natomiast wynik finansowy netto wyniósł 27,2 mld zł, a w przedsiębiorstwach sektora prywatnego wynik ten wynosił ca 19,7 mld zł, czyli 72,3% wyniku ogólnego. W grupie przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 49 osób wynik finansowy brutto w 2003 r. wynosił ca 32 mld zł, a wynik finansowy netto 19,3 mld zł. Dla przedsiębiorstw sektora prywatnego wynik finansowy brutto wyniósł 27,9 mld zł, a wynik finansowy netto 18,3 mld zł, czyli udział sektora prywatnego wynosi odpowiednio: 87,2% i 95 Podsumowanie Od 1 sierpnia 1990 r. do końca 2002 r., przekształceniami prywatyzacyjnymi w Polsce zostało objętych przedsiębiorstw państwowych. Stanowi to ca 80% ogólnej liczby przedsiębiorstw państwowych zarejestrowanych w Rejestrze Regon w dniu 30 czerwca Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych 1 XII 2003, GUS, Warszawa 2004.

15 14 BSiE r. Wzrost udziału sektora prywatnego w gospodarce dokonywał się nie tylko w drodze odgórnie przeprowadzonego procesu prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, ale również przez oddolny, spontaniczny rozwój małych i średnich firm. W efekcie tych procesów już nastąpiła duża przewaga sektora prywatnego nad sektorem publicznym, i to zarówno pod względem wielkości udziału w wartości dodanej brutto (71,8% w 2002 r), jak i w nakładach inwestycyjnych (68%) i wartości produkcji eksportowej (90%) oraz w liczbie zatrudnionych (59,1%). Widoczna jest zwłaszcza przewaga sektora prywatnego w przemyśle (70,7% udziału w wartości produkcji sprzedanej), a zwłaszcza w dziale przetwórstwa przemysłowego. Wskaźnik przeciętnego zatrudnienia w sektorze prywatnym wynosił w przemyśle 75,8% ogółu zatrudnionych w gospodarce (w usługach jeszcze więcej 92,5%). Jednak stopień prywatyzacji polskiej gospodarki (mierzony udziałem w PKB) jest nadal relatywnie niższy, nie tylko w porównaniu z krajami zachodnimi, ale również w odniesieniu do innych transformujących się krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Należy też zaznaczyć, że ca 45% majątku produkcyjnego (wartości środków trwałych brutto) znajduje się jeszcze w sektorze publicznym. Udziałowi przeszło 55% wartości środków trwałych brutto w sektorze prywatnym w całej gospodarce w 2002 r. odpowiadał blisko 71,2% udział wartości dodanej brutto, a blisko 45% wartości środków trwałych brutto w sektorze publicznym odpowiadał tylko 28,2% udział w wartości dodanej brutto. Niewiele mniejszy, w stosunku do publicznego sektora własności, udział wartości środków trwałych brutto w sektorze prywatnym w przemyśle (47,7%) jest skorelowany ze wskażnikiem 70,7% udziału w produkcji sprzedanej. Majątek produkcyjny, skupiony w przemysłowym sektorze publicznym, jest więc przeszło dwukrotnie mniej efektywnie wykorzystany niż w sektorze prywatnym. Większa efektywność sektora prywatnego wyraźnie też wynika z analizy porównawczej podstawowych wskaźników ekonomicznych przedsiębiorstw w obu sektorach własności. Sprawdza się więc teza, że proces prywatyzacji gospodarki prowadzi do wzrostu jej efektywności i konkurencyjności przedsiębiorstw na rynku. Wyższa efektywność sektora prywatnego, w stosunku do sektora publicznego w przemyśle, wynika również z przesłanek strukturalnych przedmiotem własności publicznej są przeważnie gałęzie wysoko kapitałochłonne. Jednak w Rejestrze Gospodarki Narodowej (REGON) prowadzonym przez GUS, 31 grudnia 2003 r. figurowało jeszcze przedsiębiorstw państwowych (z tego czynnych tylko ca 44%). Do sektora publicznego należy również mienie jednoosobowych spółek Skarbu Państwa i jego udziały w innych spółkach prawa handlowego. Założenia prywatyzacyjne polityki państwa zakładają zakończenie zasadniczego procesu przekształceń polskiej gospodarki do 2006 r. W wyniku realizacji tego celu, Polska ma osiągnąć strukturę własnościową zbliżoną do realiów Europy Zachodniej, w której udział własności państwowej w tworzeniu dochodu narodowego kształtuje się w granicach 10% 20% (w 2002 r. ca 37%). Jednak potencjalne zasoby majątku państwowego do prywatyzacji znajdują się obecnie przeważnie w bardzo kapitałochłonnym przemyśle ciężkim, przede wszystkim w sektorze energetycznym, gazowniczym, paliwowo-naftowym, chemii ciężkiej, górnictwie węgla kamiennego, przemyśle obronnym, a także w sektorze bankowym. Powoduje to ogromne trudności w realizacji założeń prywatyzacyjnych rządu.