wykazuje interdyscyplinarny charakter nauk geograficznych określa przedmiot badań poszczególnych działów geografii wymienia sposoby pozyskiwania

Transkrypt

1 OBRAZ ZIEMI Dział tematyczny KLASA 2 Poziom wymagań / ocena konieczny / dopuszczający podstawowy / dostateczny rozszerzający / dobry dopełniający / bardzo dobry wykraczający / celujący Uczeń poprawnie: na ocenę dopuszczającą na ocenę dostateczną na ocenę dobrą na ocenę bardzo dobrą wyjaśnia znaczenie terminów związanych z geografią jako dziedziną nauk oraz mapą wymienia cele badań geografii i źródła informacji geograficznych wymienia sfery wymienia rodzaje skal i porównuje skale tego samego rodzaju wyjaśnia różnicę między siatką geograficzną a kartograficzną wymienia rodzaje odwzorowań klasycznych dokonuje podziału metod prezentacji zjawisk na mapach wymienia sposoby prezentacji geograficznej odczytuje podstawowe informacje ze szkicu terenu, mapy topograficznej, samochodowej, hipsometrycznej i tematycznej potrafi orientować mapę w terenie przeprowadza badania wybranych elementów środowiska geograficznego w regionie zamieszkania określa przedmiot badań geografii oraz innych nauk o klasyfikuje nauki geograficzne wymienia i klasyfikuje pośrednie i bezpośrednie źródła informacji geograficznej podaje różnice między mapą a planem oraz wymienia funkcje mapy klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria wymienia rodzaje siatek kartograficznych i zniekształceń oraz opisuje ilościowe i jakościowe metody prezentacji zjawisk na mapach i popiera przykładami z atlasu odczytuje dane statystyczne z wykresów, diagramów i tabel interpretuje podstawowe informacje geograficzne odczytane na podst. planów i map (topograficznych, hipsometrycznych, tematycznych) przelicza i porównuje różne rodzaje skale oblicza odległość rzeczywistą na podstawie skali mapy oraz wysokość względną opracowuje plan badań wybranych elementów środowiska geograficznego w regionie zamieszkania korzysta z technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu pozyskiwania informacji geograficznych wykazuje interdyscyplinarny charakter nauk geograficznych określa przedmiot badań poszczególnych działów geografii wymienia sposoby pozyskiwania i przetwarzania informacji geograficznej wyjaśnia zasady generalizacji mapy rozpoznaje poszczególne rodzaje map oblicza skalę mapy, znając wymiary obiektów geograficznych na mapie i w rzeczywistości zna kryteria podziału odwzorowań kartograficznych i rozpoznaje najczęściej stosowane siatki kartograficzne dobiera właściwą metodę kartograficzną do zaprezentowania zjawiska na mapie oblicza odległość i powierzchnię na podstawie skali mapy oblicza średnie nachylenie terenu opisuje cechy środowiska przyrodniczego i społecznogospodarczego na podstawie różnych rodzajów map kreśli profil hipsometryczny korzysta z technologii informacyjno-komunikacyjnych do gromadzenia i przetwarzania informacji geografiicznych, w tym zebranych na podst. badań terenowych podaje przykłady praktycznego zastosowania wiedzy geograficznej ocenia wiarygodność i przydatność źródeł wiedzy geograficznej analizuje mapy w różnej skali pod kątem stopnia generalizacji oblicza odległość w terenie, uwzględniając kąt nachylenia wyjaśnia sposób tworzenia różnych odwzorowań kartograficznych wymienia zastosowanie poszczególnych siatek kartograficznych w praktyce wyjaśnia metodę interpolacji polowej stosuje wybrane metody kartograficzne do prezentacji cech ilościowych i jakościowych środowiska geograficznego formułuje prawidłowości dotyczące rożnych zjawisk i procesów na podstawie danych z tabeli statystycznej, wykresu, diagramu, schematu wykorzystuje system nawigacji satelitarnej GPS do określania położenia formułuje zależności przyczynowoskutkowe, funkcjonalne i czasowe między elementami środowiska geograficznego na podstawie map tematycznych wykorzystuje technologie informacyjno-komunikacyjne do prezentacji informacji geograficznych, w tym zebranych na podst. badań terenowych omawia sposób funkcjonowania systemu nawigacji satelitarnej GPS omawia rolę systemu informacji geograficznej (GIS) w gromadzeniu, przetwarzaniu i analizowaniu danych wykorzystuje skalę do rozwiązywania zadań matematyczno-geograficzn. kreśli plan najbliższej okolicy rozpoznaje odwzorowania kartograficzne zastosowane na mapach i dobiera odpowiednie odwzorowanie do treści mapy wykonuje prostą interpolację przedstawia dane liczbowe za pomocą różnych rodzajów wykresów i diagramów przygotowuje projekt zagospodarowania obszaru planuje trasę wycieczki na podstawie mapy turystycznej dokonuje weryfikacji i prognozuje zależności przyczynowo-skutkowe, funkcjonalne i czasowe między elementami środowiska geograficznego na podstawie map tematycznych i badań w terenie

2 ATMOSFERA ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE wyjaśnia znaczenie terminów dotyczących Wszechświata i jego budowy oraz kształtu, ruchów i ich następstw wymienia ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny podaje różnice między planetą a gwiazdą przedstawia poglądy na kształt podaje ważniejsze wymiary posługuje się definicjami szerokości i długości geograficznej określa podstawowe cechy ruchu obrotowego i obiegowego wymienia następstwa ruchu obrotowego i obiegowego zna daty rozpoczęcia astronomicznych pór roku określa granice stref oświetlenia wymienia rodzaje czasów wyjaśnia istotę czasu słonecznego i jego zróżnicowanie na wskazuje na mapie międzynarodową linię zmiany daty wyjaśnia znaczenie terminów dotyczących atmosfery i jej budowy, pogody i klimatu oraz zjawisk atmosferycznych określa skład chemiczny atmosfery wymienia nazwy poszczególnych warstw atmosfery wymienia źródła ciepła na omawia na podst. mapy ogólny przedstawia teorie powstania Wszechświata i wymienia jego główne elementy definiuje rok świetlny opisuje budowę Układu Słonecznego podaje główne cechy planet wewnętrznych i zewnętrznych przedstawia poglądy na kształt i określa kształty nadawane współcześnie zna wymiary jako elipsoidy obrotowej wymienia dowody na kulistość odczytuje współrzędne geograficzne wybranych punktów omawia na podstawie schematu obieg dookoła Słońca omawia wysokość górowania Słońca w pierwszych dniach astronomicznych pór roku określa granice stref oświetlenia, wskazuje je na mapie oraz podaje główne cechy i przyrodnicze konsekwencje ich występowania wymienia różnicę między kalendarzem juliańskim a gregoriańskim rozróżnia dobę gwiazdową i słoneczną oraz prędkość kątową i liniową omawia czas słoneczny, strefowy i urzędowy oblicza czas słoneczny wyjaśnia pochodzenie aerozoli atmosferycznych podaje najważniejsze cechy poszczególnych warstw atmosfery omawia bilans promieniowania i wymienia jego składowe na podst. schematu przedstawia bilans cieplny oraz wskazuje na mapie obszary opisuje budowę Drogi Mlecznej wyjaśnia etapy ewolucji gwiazd charakteryzuje ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny opisuje dawne i współczesne metody pomiarowe stosowane do określania wymiarów odróżnia elipsoidę od geoidy oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową obiektów w stopniach i kilometrach opisuje na podstawie schematu zróżnicowanie oświetlenia oraz czas trwania dnia i nocy na różnych szerokościach geograficznych w dniach równonocny i przesileń wyjaśnia przyczyny występowania dnia polarnego i nocy polarnej omawia na podstawie schematu zaćmienie Słońca i zaćmienie Księżyca opisuje różnice między astronomiicznymi, kalendarzowymi i klimatycznymi porami roku oblicza wysokość górowania Słońca nad widnokręgiem w różnych szerokościach geograficznych określa lata zwykłe i przestępne na podstawie podanych dat wymienia dowody ruchu obrotowego oblicza długość geograficzną danego miejsca na podstawie czasu słonecznego określa różnice czasu strefowego oraz czas lokalny za pomocą mapy stref czasowych wyjaśnia pochodzenie atmosfery i porównuje cechy jej warstw omawia procesy wymiany ciepła określa cechy pola magnetycznego porównuje rozkład temperatury powietrza w poszczególnych porach roku na półkuli północnej i południowej opisuje cechy budowy Wszechświata oraz określa położenie różnych ciał niebieskich we Wszechświecie nazywa i rozróżnia jednostki odległości stosowane przy określaniu wymiarów w kosmosie prezentuje współczesne poglądy na rozwój Układu Słonecznego opisuje etapy powstawania oblicza obwód metodą Eratostenesa wymienia przykłady zastosowań współrzędnych geograficznych w praktyce wyjaśnia przyczynę zaćmienia Słońca i zaćmienia Księżyca oblicza szerokość geograficzną dowolnego punktu na powierzchni na podstawie wysokości górowania Słońca w dniach równonocny i przesileń opisuje działanie siły odśrodkowej i siły Coriolisa wskazuje skutki występowania siły Coriolisa dla środowiska przyrodniczego wyjaśnia zjawisko faz Księżyca przelicza czas słoneczny na czas uniwersalny i strefowy wyjaśnia skutki wprowadzenia czasu strefowego i urzędowego na ocenia ochronne znaczenie atmosfery dla życia na wyjaśnia znaczenie magnetosfery wyjaśnia przyczyny powstawania zorzy polarnej charakteryzuje warstwy atmosfery omawia wpływ zachmurzenia na temperaturę powietrza określa wpływ badań kosmosu na kształtowanie się poglądów dotyczących i innych ciał niebieskich formułuje zależności zachodzące między Słońcem a planetami Układu Słonecznego wyjaśnia i opisuje metody pomiarów geodezyjnych wykazuje zależność między widomym ruchem Słońca na tle gwiazdozbiorów a ruchem obiegowym opisuje zjawisko precesji osi opisuje przykłady wpływu zmian oświetlenia w ciągu roku na życie i działalność człowieka opisuje przykłady wpływu różnic czasu słonecznego na życie i działalność człowieka opisuje przykłady wpływu różnic czasu strefowego na życie i działalność człowieka opisuje i podaje przykłady oddziaływania promieniowania kosmicznego na środowisko geograficzne wyjaśnia wpływ aerozoli znajdujących się w atmosferze na wielkość promieniowania bezpośredniego i rozproszonego

3 ATMOSFERA rozkład rocznej temperatury powietrza na i wymienia czynniki, które na to wpływają wymienia jednostki ciśnienia atmosferycznego i przyrządy do jego pomiaru wyjaśnia ciśnienie normalne wyróżnia podstawowe układy baryczne określa główne cechy pasatów i monsunów oraz wskazuje na mapie obszary ich występowania wymienia wiatry lokalne i obszary ich powstawania rozróżnia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych odczytuje z mapy rozkład rocznych sum opadów atmosferycznych wymienia rodzaje mas powietrza i rodzaje frontów atmosferycznych wymienia elementy pogody i klimatu, czynniki klimatotwórcze oraz strefy klimatyczne nazywa niebezpieczne zjawiska meteorologiczne i wskazuje na mapie obszary ich występowania określa globalne zmiany zachodzące w atmosferze o dodatnim i ujemnym saldzie bilansu promieniowania opisuje na podstawie wykresów i map zróżnicowanie temperatury powietrza w troposferze omawia czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza oblicza średnią dobową temperaturę powietrza omawia krążenie powietrza w niżowym i wyżowym ośrodku barycznym na półkuli północnej i południowej wskazuje strefy podwyższonego i obniżonego ciśnienia na kuli ziemskiej wyjaśnia mechanizm powstawania pasatów i monsunów oraz bryzy wyjaśnia mechanizm powstawania bryzy i określa jej cechy przedstawia miary wilgotności powietrza wymienia procesy związane ze zmianą stanu skupienia wody krążącej w atmosferze wymienia czynniki wpływające na rozkład opadów na określa cechy mas powietrza i ich rozmieszczenie na kuli ziemskiej odróżnia na podstawie schematu front chłodny od ciepłego odczytuje informacje z mapy synoptycznej określa wpływ czynników klimatotwórczych na przebieg stref klimatycznych wskazuje na mapie główne strefy klimatyczne świata odczytuje z klimatogramów wartość temperatury powietrza i opadów wykazuje różnice między klimatem morskim a klimatem kontynentalnym opisuje ekstremalne zjawiska atmosferyczne, w tym budowę cyklonu tropikalnego omawia przyczyny globalnych zmian w atmosferze wyjaśnia wpływ poszczególnych czynników na kształtowanie temperatury powietrza i nasłonecznienia wybranych obszarów charakteryzuje na podstawie mapy roczne amplitudy temperatury powietrza na oblicza średnią roczną i roczną amplitudę temperatury powietrza wyjaśnia na podstawie schematu przyczyny powstawania ośrodków barycznych opisuje ruch powietrza w poszczególnych komórkach cyrkulacyjnych podaje przyczyny cykliczności zmian cyrkulacji monsunowej wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru fenowego, górskiego, dolinnego i bory oraz określa ich cechy wyjaśnia mechanizm powstawania chmur i rozróżnia ich typy genetyczne wymienia etapy powstawania opadu atmosferycznego opisuje typy genetyczne opadów atmosferycznych omawia rozmieszczenie opadów atmosferycznych na analizuje przebieg zjawisk atmosferycznych w strefie frontu ciepłego i chłodnego omawia zasady badań meteorologicznych i budowę ogródka meteorologicznego rozpoznaje typ klimatu na podstawie klimatogramu wyróżnia klimaty astrefowe i podaje ich przykłady opisuje cechy klimatów lokalnych wyjaśnia przyczyny powstawania ekstremalnych zjawisk i anomalii pogodowych na określa skutki globalnych zmian klimatu wykazuje związek między strefami termicznymi a strefami oświetlenia oblicza temperaturę powietrza na różnych wysokościach na podstawie gradientu termicznego wymienia rodzaje skal pomiaru temperatury powietrza i porównuje temperaturę powietrza w różnych skalach omawia na podstawie mapy rozmieszczenie stałych oraz sezonowych wyżów i niżów atmosferycznych na charakteryzuje na podstawie schematu globalną cyrkulację powietrza w troposferze oblicza zmiany temperatury powietrza po przejściu wiatru fenowego przedstawia występowanie na poszczególnych wiatrów lokalnych wyjaśnia różnicę między mgłą radiacyjną a mgłą adwekcyjną opisuje zjawisko okluzji przewiduje skutki przemieszczania się różnych frontów atmosferycznych przewiduje pogodę na podstawie danych synoptycznych przygotowuje krótkoterminową prognozę pogody na podstawie mapy synoptycznej oraz obserwacji i pomiarów meteorologicznych uzasadnia zasięg występowania stref klimatycznych i typów klimatu na opisuje piętrowość klimatyczną w górach podaje przykłady skutków ekstremalnych zjawisk atmosferycznych buduje łańcuch przyczynowoskutkowy globalnych zmian klimatu opisuje przykłady wpływu temperatury powietrza na życie i działalność człowieka wyjaśnia zjawisko inwersji termicznej opisuje klin wyżowy i zatokę niżową dostrzega wpływ ruchu powietrza atmosferycznego, w tym pasatów i monsunów na przebieg pogody, kształtowanie klimatu i działalność gospodarczą człowieka wyjaśnia wpływ wiatrów lokalnych na środowisko geograficzne wyjaśnia powstawanie cienia opadowego i podaje przykłady jego występowania przewiduje nadejście frontu atmosferycznego na podstawie obserwacji zjawisk meteorologicznych wykazuje na przykładach wpływ pogody na życie i działalność gospodarczą człowieka porównuje klimatogramy charakterystyczne dla różnych typów klimatu wykazuje związek między działalnością człowieka a klimatem lokalnym (miejscowym) proponuje działania ograniczające wpływ człowieka na zmiany atmosfery i klimatu oraz ekstremalne zjawiska i anomalia pogodowe

4 HYDROSFERA wyjaśnia znaczenie podstawowych analizuje zasoby wodne w przyrodzie wyjaśnia wpływ energii słonecznej określa cechy cyklu hydrologiczne- omawia teorię powstania terminów związanych z cyklem hydrologicznym, na podst. wykresu i danych licz- i siły ciężkości na obieg wody go w różnych warunkach klimatycz- hydrosfery morzem i jego ruchami, bowych w przyrodzie nych wykazuje znaczenie wody dla funkcjonowania rzeką i jej ustrojami, jeziorem, lodowcem wymienia elementy składowe cyklu analizuje schemat cyklu hydrologii- omawia rolę retencji w cyklu systemu przyrodniczego i lądolodem oraz wodami podzie- hydrologicznego cznego hydrologicznym mnymi określa typy mórz i wskazuje ich wyjaśnia przyczyny zróżnicowania przedstawia bilans wodny i jego uzasadnia konieczność ochrony wymienia składniki bilansu wodnego przykłady na mapie zasolenia wody morskiej zróżnicowanie w poszczególnych wód morskich omawia fizyczne i chemiczne wła- opisuje zróżnicowanie termiki strefach klimatycznych ocenia wpływ człowieka na ekosy- określa zasoby wodne wszechoceanu ściwości wody morskiej przypowierzchniowych wód porównuje pionowy rozkład temstemy mórz i oceanów i dokonuje jego podziału opisuje na podst. mapy regionalne oceanicznych peratury i zasolenia wybranych mórz wskazuje możliwości wymienia rodzaje prądów zróżnicowanie bilansu wodnego wymienia skutki występowania wyjaśnia przyczyny zróżnicowania gospodarczego wykorzystania morskich, pływów morskich i fal określa przyczyny występowania poszczególnych ruchów wody gęstości wody morskiej oceanów podaje przykłady występowania poszczególnych ruchów wody morskiej objaśnia mechanizm powstawania i charakteryzuje wpływ prądów ciepłych i zimnych, fal morskiej objaśnia mechanizm powstawania układu powierzchniowych prądów poszczególnych ruchów wody tsunami oraz najwyższych pływów opisuje na podstawie mapy rozkład fal wiatrowych morskich i fal tsunami morskiej na warunki klimatyczne i wymienia rodzaje rzek i wskazuje prądów morskich na świecie wymienia przyczyny oraz omawia podaje przyczyny i skutki oraz ob.- gospodarkę najdłuższe rzeki na mapie świata omawia na podstawie schematu na podstawie schematu mechanizm szary występowania zjawiska EL Niño przedstawia wpływ upwellingu wymienia rodzaje ustrojów system rzeczny wraz z dorzeczem powstawania sejszy objaśnia mechanizm powstawania i downwellingu na środowisko życia rzecznych odróżnia rzekę stałą od okresowej analizuje związki między warunkami upwellingu i downwellingu wybrzeży wymienia kryteria klasyfikacji jezior i epizodycznej klimatycznymi a występowaniem omawia rozmieszczenie wód ocenia wpływ różnych czynników wymienia najgłębsze i największe opisuje sposoby zasilania rzek rzek na powierzchniowych na na reżim rzeczny jeziora na świecie oraz wskazuje je na w poszczególnych ustrojach charakteryzuje ustroje rzeczne wyjaśnia przyczyny i skutki powodzi wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze mapie wymienia czynniki warunkujące klasyfikuje rzeki do odpowiedniego wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze funkcje jezior dokonuje podziału jezior ze powstawanie jezior typu ustroju na podstawie wielkości funkcje rzek wyjaśnia wpływ występowania względu na genezę misy jeziornej klasyfikuje dane jeziora wg pochodzenia przepływu analizuje związki między warunka- wieloletniej zmarzliny na działalność misy jeziornej i żyzności oraz charakteryzuje typy genetyczne mi klimatycznymi a występowaniem człowieka i zagospodarowanie wskazuje na mapie świata obszary występowania lądolodów wskazuje je na mapie jezior oraz wskazuje ich przykłady na jezior na obszarów wymienia typy lodowców górskich wymienia funkcje sztucznych mapie czyta plany batymetryczne wybranych jezior ocenia wpływ zmian klimatycznych i wskazuje przykłady ich zbiorników opisuje etapy zarastania jezior na zmiany zasięgu obszarów występowania na mapie wyjaśnia warunki powstawania (sukcesji) oraz warunki powstawania wskazuje na mapach zasięg współcześnie zlodzonych klasyfikuje wody podziemne lądolodów i lodowców górskich i występowania bagien i torfowisk obszarów współcześnie zlodzonych wykazuje znaczenie wód według różnych kryteriów omawia przebieg granicy wiecznego śniegu charakteryzuje poszczególne typy na zmiany zasięgu tych obszarów opisuje cechy i ruch lądolodów i ocenia wpływ zmian klimatycznych podziemnych w życiu i gospodarce wymienia na podstawie schematu człowieka, w tym wód artezyjskich poszczególne poziomy wód omawia budowę lodowca lodowców górskich i podaje przykłady analizuje przekrój przez strefę i źródeł mineralnych podziemnych górskiego ich występowania wieloletniej zmarzliny opisuje na przykładach następstwa wyjaśnia zjawisko i skutki cielenia wyjaśnia typy ruchu lodowca klasyfikuje typy lodowców górskich nieracjonalnej gospodarki wodnej się lodowca górskiego ze względu na wielkość i warunki w wybranych regionach opisuje poszczególne poziomy wód wyjaśnia pochodzenie wód orograficzne ich powstawania podziemnych podziemnych wyjaśnia warunki powstania wyjaśnia na podstawie schematu wymienia i opisuje rodzaje źródeł wybranych typów źródeł powstawanie wód artezyjskich i subarutezyjskich oraz wskazuje na mapie występowanie gejzerów mineralnych i je omawia omawia warunki powstawania i dokonuje podziału wód obszary ich występowania

5 WNĘTRZE ZIEMI. PROCESY ENDOGENICZNE wyjaśnia znaczenie podstawowych terminów związanych z budową wnętrza, minerałami i skałami, historią geologiczną oraz procesami endogenicznymi wymienia główne pierwiastki i minerały budujące skorupę ziemską wymienia na podstawie schematu warstwy wnętrza, w tym skorupy ziemskiej rozpoznaje najpospolitsze skały występujące w skorupie ziemskiej wymienia przykłady skamieniałości przewodnich wymienia nazwy ery i czas ich trwania oraz główne orogenezy wskazuje na mapie świata przebieg granic płyt litosfery i podaje nazwy głównych płyt rozróżnia na schemacie strefy spredingu i subdukcji płyt wymienia na podstawie schematu typy intruzji magmatycznych wskazuje na mapie największe wulkany na świecie wymienia rodzaje trzęsień ziemi i skale je opisujące wskazuje na mapie obszary występowania trzęsień ziemi dokonuje podziału gór ze względu na ich genezę i podaje przykłady łańcuchów górskich wskazuje na mapie przykłady obszarów objętych ruchami obniżającymi i ruchami wznoszącymi opisuje zmiany temperatury i ciśnienia wraz ze wzrostem głębokości wyjaśnia na podstawie schematu budowę wnętrza, w tym, wyróżnia powierzchnie nieciągłości dokonuje podziału skał, wyjaśnia ich genezę i podaje przykłady podaje przykłady minerałów i skał będących surowcami mineralnymi wymienia cele badań i nauki geologii historycznej odróżnia wiek względny od wieku bezwzględnego wymienia główne jednostki podziału dziejów rozpoznaje okres geologiczny na podstawie opisu wydarzeń wymienia założenia teorii dryfu kontynentów A. Wegenera oraz teorii tektoniki płyt litosfery wyjaśnia przyczyny i sposób poruszania się płyt w strefach kolizji, subdukcji i spredingu charakteryzuje przebieg i występowanie zjawisk plutonicznych wyjaśnia przyczyny zjawisk wulkanicznych, określa typy lawy opisuje budowę wulkanu i wymienia produkty erupcji wulkanicznych podaje przykłady obszarów wulkanicznych na świecie dokonuje podziału trzęsień ziemi ze względu na genezę wskazuje na mapie obszary sejsmiczne, pensejsmiczne i asejsmiczne wymienia i wskazuje na mapie obszary fałdowań kaledońskich, hercyńskich i alpejskich porównuje na podstawie fotografii cechy gór powstałych w różnych orogenezach podaje podobieństwa i różnice między ruchami epejrogenicznymi a izostatycznymi opisuje wybrane metody badań wnętrza wymienia przykłady zróżnicowania wielkości stopnia geotermicznego na wskazuje różnice między budową skorupy kontynentalnej i oceanicznej opisuje warunki powstawania minerałów określa właściwości wybranych skał i wymienia obszary ich występowania charakteryzuje typy złóż i rodzaje surowców mineralnych ze względu na pochodzenie opisuje metody określania wieku względnego i bezwzględnego wymienia eony, ery, okresy i epoki w dziejach oraz porównuje długość trwania poszczególnych er rozpoznaje okres geologiczny na podst. skamieniałości przewo-dnich opisuje główne zmiany klimatu, wędrówki kontynentów, procesy górotwórcze oraz rozwój świata organicznego w dziejach wymienia procesy zachodzące na różnych granicach płyt i podaje przykłady płyt charakteryzuje przebieg zjawisk wulkanicznych klasyfikuje typy wulkanów według różnych kryteriów wyjaśnia przyczyny trzęsień ziemi i rozmieszczenia stref sejsmicznych opisuje etapy powstawania gór fałdowych i zrębowych oraz omawia ich budowę i podaje przykłady opisuje budowę pozostałych struktur tektonicznych opisuje przyczyny procesów epejrogenicznych i izostatycznych podaje dowody na istnienie ruchów epejrogenicznych oblicza temperaturę wnętrza, znając stopień geotermiczny opisuje właściwości fizyczne wnętrza przedstawia gospodarcze wykorzystanie skał i minerałów na konkretnych przykładach wyjaśnia zasady odtwarzania i określania chronologii dziejów przedstawia na podstawie profilu geologicznego historię geologiczną regionu opisuje zmiany położenia kontynentów w dziejach opisuje na podstawie mapy maksymalne zasięgi plejstoceńskich pokryw lodowych na wymienia dowody dryfu kontynentów wyjaśnia mechanizm działania prądów konwekcyjnych omawia na podstawie schematu etapy rozwoju ryftu wykazuje zależność między budową wulkanu a przebiegiem jego erupcji opisuje negatywne i pozytywne skutki zjawisk wulkanicznych opisuje katastrofy wywołane wybuchami wulkanów wykazuje zależność między ruchami płyt litosfery i trzęsieniami opisuje katastrofy wywołane trzęsieniami ziemi charakteryzuje najwyższe łańcuchy górskie poszczególnych kontynentów wyjaśnia na podstawie schematu powstawanie podstawowych struktur tektonicznych opisuje skutki procesów epejrogenicznych i izostatycznych opisuje współczesny rozwój poglądów na budowę wnętrza ocenia zmiany środowiska przyrodniczego związane z eksploatacją surowców mineralnych wyjaśnia przyczynę stosowania metody radiowęglowej do datowania młodych utworów opisuje hipotezy tłumaczące przyczyny wielkiego wymierania świata organicznego pod koniec mezozoiku prognozuje zmiany w rozmieszczeniu płyt w przyszłości geologicznej wykazuje związek występowania zjawisk wulkanicznych z przebiegiem granic płyt litosfery podaje przykłady wykorzystania energii wnętrza w gospodarce wymienia sposoby ochrony przed skutkami trzęsień ziemi ocenia warunki życia i działalności człowieka na obszarach aktywnych sejsmicznie wykazuje różnicę w procesach powstawania gór, np. Himalajów i Andów przedstawia występowanie poszczególnych struktur tektonicznych na omawia znaczenie gospodarcze ruchów epejrogenicznych i izostatycznych

6 GLEBY. BIOSFERA PROCESY EGZOGENICZNE Dział tematyczny KLASA 3 Poziom wymagań / ocena konieczny / dopuszczający podstawowy / dostateczny rozszerzający / dobry dopełniający / bardzo dobry wykraczający / celujący Uczeń poprawnie: na ocenę dopuszczającą na ocenę dostateczną na ocenę dobrą na ocenę bardzo dobrą wyjaśnia znaczenia terminów związanych z procesami zewnętrznymi wymienia i rozróżnia rodzaje wietrzenia oraz ich produkty wyjaśnia podstawowe rodzaje ruchów masowych wymienia skały rozpuszczalne przez wodę oraz formy krasu powierzchniowego i podziemnego wymienia elementy doliny rzecznej nazywa formy rzeźby terenu powstałe w wyniku działania procesów rzeźbotwórczych wskazuje na mapie przykładowe obszary o rzeźbie młodoglacjalnej omawia krzywą hipsograficzną wymienia główne formy ukształtowania lądów i den oceanów wskazuje na mapie główne formy ukształtowania lądów wyjaśnia znaczenie podstawowych terminów dotyczących gleby i procesu glebotwórczego oraz biosfery wymienia czynniki rozwoju gleb oraz poziomy glebowe nazywa gleby strefowe i podaje ich rozmieszczenie na mapie, wymienia gleby astrefowe określa czynniki wpływające na zróżnicowanie szaty roślinnej na podaje nazwy formacji roślinnych i wymienia dominujące w nich gatunki roślin wymienia i wskazuje na mapie krainy i królestwa zoogeograficzne oraz typowe dla nich zwierzęta określa czynniki wpływające na intensywność poszczególnych procesów zewnętrznych wymienia przyczyny powstawania ruchów masowych i omawia na podst. schematów ich rodzaje odróżnia formy krasu powierzchniowego i podziemnego wskazuje na mapie świata i Europy obszary krasowe określa dominujące procesy związane działaniem procesów rzeźbotwórczych podaje przykłady rzek o różnych typach ujść i wskazuje je na mapie omawia budowę wydmy parabolicznej i barchanu wymienia rodzaje pustyń i wskazuje ich przykłady na mapie wymienia elementy klifu porównuje rzeźbę kontynentów wyjaśnia proces glebotwórczy omawia na podstawie schematów profili glebowych najważniejsze poziomy glebowe i rozpoznaje podstawowe typy gleby na podstawie schematów profili podaje różnice między żyznością a urodzajnością omawia cechy gleb strefowych i astrefowych opisuje rozmieszczenie głównych typów gleb na podstawie mapy charakteryzuje główne formacje roślinne na i wskazuje na mapie zasięgi ich występowania charakteryzuje wybrane krainy zoogeograficzne omawia przebieg poszczególnych procesów zewnętrznych charakteryzuje produkty i formy powstałe w wyniku zachodzących procesów zewnętrznych wykazuje wpływ wybranych czynników na intenstywność przebiegu procesów egzogenicznych rozpoznaje formy rzeźby terenu przedstawione na schematach i fotografiach oraz przypisuje je właściwym procesom wskazuje na mapie formy egzogeniczne charakteryzuje wielkie formy ukształtowania powierzchni omawia czynniki glebotwórcze biotyczne i abiotyczne analizuje profil glebowy w terenie i na jego podst. określa typ gleby opisuje kompleksy rolniczej przydatności gleb omawia genezę wybranych typów gleb strefowych i astrefowych przyporządkowuje gleby strefowe do skał podłoża, warunków wodnych, klimatycznych i roślinnych opisuje przyczyny nierównomierne-go rozmieszczenia stref roślinnych charakteryzuje roślinność astrefową, w tym roślinność piętrową gór wyjaśnia geograficzne przyczyny wykazuje zależność między klimatem, budową geologiczną, spadkiem terenu, szatą roślinną i działalnością człowieka a intensywnością poszczególnych procesów egzogenicznych opisuje wpływ procesów zewnętrznych na życie i działalność człowieka oblicza przeciętny spadek rzeki opisuje rzeźbotwórczą działalność wód opadowych (erozja wąwozowa) wskazuje na mapie rozmieszczenie poszczególnych typów pustyń i je charakteryzuje podaje przykłady zagrożeń dla rozwoju raf koralowych na świecie opisuje ukształtowanie powierzchni jako efekt oddziaływania procesów endogennicznych i egzogenicznych wyjaśnia wpływ procesu glebotwórczego na żyzność gleb podaje przykłady negatywnego oddziaływania człowieka na urodzajność gleb ocenia przydatność rolniczą gleb strefowych i astrefowych rozpoznaje typ gleby na podstawie opisu i schematu profilu glebowego podaje przykłady przystosowania się roślin do warunków środowiska przyrodniczego omawia piętra klimatycznoroślinne na przykładach gór położonych w różnych szerokościach geogr. opisuje i ocenia warunki życia w strefach mórz i oceanów opisuje zagrożenia występujące w jaskiniach wywołane działalnością człowieka wskazuje możliwości zagospodarowania teras zalewowych i nadzalewowych omawia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni wyjaśnia związek między lessami występującymi w Europie a plejstoceńskimi lądolodami opisuje rolę wybrzeży w gospodarczej działalności człowieka kreśli krzywą hipsograficzną wybranego obszaru wykazuje ciąg zależności występujących między procesami glebotwórczymi, poziomem glebowym, profilem glebowym a typem gleb wykazuje wpływ czynników antropogenicznych na degradację gleb wykazuje związek pomiędzy cechami roślinności i świata zwierzęcego a warunkami naturalnymi danego środowiska wyjaśnia przyczyny występowania endemitów na wyjaśnia zależność między środowiskiem przyrodniczym a życiem człowieka charakteryzuje wybrane środowisko strefowe lub astrefowe

7 LUDNOŚĆ I URBANIZACJA PRZEMIANY POLITYCZNE I GOSPODARCZE ŚWIATA GLEBY. BIOSFERA określa czynniki przyrodnicze i antropogeniczne wpływające na kształtowanie się krajobrazu na wymienia strefy krajobrazowe na i wskazuje je na mapie wyjaśnia znaczenie terminów dotyczących państwa wymienia najczęstsze kryteria przyjmowane podczas formułowania definicji państwa wymienia główne wydarzenia w historii powszechnej, które wpłynęły na obecny układ państw na mapie politycznej świata wymienia państwa powstałe w Europie po 1989 r. wymienia główne mierniki i wskaźniki rozwoju społeczno- -gospodarczego wymienia przykłady państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego wyjaśnia znaczenie podstawowych terminów dotyczących ruchu, rozmieszczenia i struktury ludności wymienia i wskazuje na mapie świata najludniejsze państwa oraz przykłady państw o wysokim i niskim współczynniku przyrostu naturalnego wymienia fazy przejścia demograficznego i podaje dla nich przykłady państw odczytuje z wykresów podst. wskaźniki struktury demograficznej świata podaje główne cechy rozmieszczenia ludności na świecie dokonuje podziału obszarów wg kryterium zaludnienia wskazuje obszary największej i najmniejszej koncentracji ludności na podst. mapy tematycznej wymienia strefy życia w wodach oraz charakteryzuje jedną z nich opisuje komponenty środowiska przyrodniczego w strefie krajobrazowej wymienia wybrane parki narodowe w poszczególnych strefach krajobrazowych i wskazuje je na mapie wskazuje na mapie enklawy, eksklawy, przykłady terytoriów zależnych wymienia czynniki wpływające na współczesny podział polityczny świata odczytuje na mapach aktualny podział polityczny świata wskazuje przykłady państw będących niegdyś kolonią podaje przykłady nowo utworzonych państw na świecie definiuje wybrane ekonomiczne mierniki wzrostu gospodarczego wyróżnia kryteria podziału państw wg PKB na 1 mieszkańca oraz HDI podaje czynniki wpływające na zróżnicowanie przyrostu naturalnego oblicza współczynnik przyrostu naturalnego charakteryzuje etapy rozwoju demograficznego na post. wykresu określa przyczyny eksplozji oraz implozji demograficznej wskazuje czynniki kształtujące strukturę wieku ludności wymienia typy demograficzne społeczeństw i je omawia na wybranych przykładach państw omawia czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozmieszczenia ludności na świecie podaje różnice w zaludnieniu wg kontynentów różnicowania świata zwierzęcego wymienia bariery ograniczające rozprzestrzenianie się zwierząt przyporządkowuje typowe gatunki fauny poszczególnym krainom zoogeograficznym porównuje cechy środowiska przyrodniczego i formy gospodarowania w różnych strefach krajobrazowych analizuje zmiany liczby państw w Europie i na świecie wymienia kryteria podziału ustrojów politycznych państw świata analizuje kształtowanie się mapy politycznej świata do 1989 r. analizuje następstwa przemian społeczno-ustrojowych po 1989 r. porównuje strukturę PKB państw znajdujących się na różnych poziomach rozwoju gospodarczego charakteryzuje HDI i porównuje składowe HDI w wybranych państwach uzasadnia potrzebę konstruowania syntetycznych mierników rozwoju społeczno-gospodarczego, np. HDI analizuje liczbę ludności świata i tempo jej zmian analizuje przestrzenne zróżnicowanie urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego na świecie porównuje model przejścia demograficznego i fazy przejścia epidemiologicznego na przykładach opisuje przestrzenne zróżnicowanie eksplozji i implozji demograficznej analizuje strukturę wieku i płci społeczeństw z różnych faz demograficzn wyjaśnia konsekwencje starzenia się społeczeństwa oblicza współczynnik feminizacji i współczynnik maskulinizacji analizuje rozmieszczenie ludności na świecie na podst. mapy tematycznej oraz charakteryzuje ich faunę podaje przykłady oddziaływania komponentów środowiska przyrodniczego na człowieka w poszczególnych strefach krajobrazowych wykazuje na podstawie map tematycznych strefowe i astrefowe zróżnicowanie środowiska przyrodniczego wyjaśnia status Antarktydy przedstawia podział terytorialny mórz i oceanów ukazuje na przykładach procesy integracji i dezintegracji w Europie po 1989 r. opisuje wybrane ustroje polityczne na świecie opisuje przestrzenne zróżnicowanie wartości PKB i HDI na świecie omawia podstawowe cechy gospodarcze, demograficzne i społeczne państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego wyjaśnia przyczyny tempa wzrostu liczby ludności w skali globalnej i regionalnej ocenia skutki eksplozji i implozji demograficznej w wybranych państwach świata ukazuje przyczyny zmian demograficznych i epidemiologicznych w krajach rozwiniętych gospodarczo omawia problemy społeczno- -gospodarcze związane ze starzeniem się społeczeństw wybranych krajów Europy Zachodniej analizuje i ocenia zróżnicowanie ludności pod względem przeciętnej długości trwania życia, dzietności oraz umieralności niemowląt ocenia wpływ religii na postawy społeczne i gospodarkę państw analizuje podział wpływów na Antarktydzie analizuje i prognozuje zmiany liczby państw wyjaśnia na wybranych przykładach procesy, w których wyniku powstały nowe państwa pozaeuropejskie wyjaśnia wpływ kształtowania się podziału politycznego świata na inne elementy przestrzeni geograficznej wyjaśnia wpływ rozwoju społecznogospodarczego świata na inne elementy przestrzeni geograficznej (Interakcje) prognozuje zmiany liczby ludności świata i poszczególnych kontynentów prognozuje zmiany udziału głównych grup wiekowych ludności Unii Europejskiej na podstawie różnorodnych źródeł opisuje problem uchodźstwa na wybranych przykładach uzasadnia konieczność walki z rasizmem omawia wpływ podbojów kolonialnych na zróżnicowanie językowe świata omawia zmiany w strukturze zatrudnienia wraz z rozwojem gospodarczym, a także ich konsekwencje w wybranych krajach

8 LUDNOŚĆ I URBANIZACJA określa gęstość zaludnienia na oblicza wskaźnik gęstości analizuje i ocenia wpływ czynników porównuje czynniki wpływające na charakteryzuje współczesne formy poszczególnych kontynentach zaludnienia przyrodniczych i pozaprzyrodniczych rozmieszczenie ludności w krajach zatrudnienia Określa na podstawie mapy klasyfikuje migracje i wyjaśnia jej na rozmieszczenie ludności w różnych wysoko i słabo rozwiniętych omawia działania państw tematycznej główne kierunki przyczyny regionach świata gospodarczo podejmowane w celu ograniczenia współczesnych migracji ludności podaje kierunki współczesnych charakteryzuje przyczyny wymienia rodzaje i przyczyny bezrobocia podaje przykłady państw migracji zagranicznych na świecie i konsekwencje migracji ludności w uchodźstwa oraz podaje przykłady przedstawia psychospołeczne skutki o dodatnim i ujemnym saldzie oblicza współczynnik przyrostu różnych państwach tego rodzaju migracji bezrobocia na podstawie materiałów migracji zagranicznych rzeczywistego ludności charakteryzuje strukturę etniczną i przedstawia skutki zróżnicowania źródłowych wymienia główne i mieszane opisuje rozmieszczenie odmian narodowościową ludności świata narodowościowego i etnicznego proponuje globalne i regionalne odmiany ludzkie ludzkich na świecie na podstawie wskazuje przyczyny ludności na przykładach działania, które można podjąć w celu podaje przykłady krajów jednolitych mapy tematycznej upowszechniania się wybranych wskazuje konsekwencje zwalczania chorób cywilizacyjnych i oraz zróżnicowanych pod względem klasyfikuje języki świata języków na świecie upowszechniania się wybranych zakaźnych narodowościowym ze szczególnym uwzględnieniem grup charakteryzuje zróżnicowanie języków na świecie przedstawia cechy fizjonomiczne wymienia nazwy religii językowych rodziny indoeuropejskiej religijne i kulturowe świata oraz omawia znaczenie czynników miast typowe dla różnych regionów uniwersalnych wymienia najbardziej przedstawia tego konsekwencje społeczno-kulturowych w rozwoju świata oraz ich zmiany wraz z podaje przykłady krajów jednolitych rozpowszechnione języki świata analizuje strukturę zawodową gospodarczym wybranych regionów rozwojem gospodarczym oraz zróżnicowanych pod względem przedstawia strukturę wyznaniową ludności wybranych państw świata porównuje problemy mieszkańców religijnym i kulturowym na świecie na podstawie danych porównuje zróżnicowanie stopy wyjaśnia zróżnicowanie struktury wielkich miast w państwach słabo i wymienia kategorie ludności bezrobocia w wybranych państwach zatrudnienia w wybranych państwach wysoko rozwiniętych gospodarczo na rynku pracy określa główne cechy kręgów na podstawie danych i jej związek z poziomem rozwoju wymienia czynniki decydujące kulturowych (cywilizacyjnych) na charakteryzuje rodzaje bezrobocia państwa o poziomie aktywności zawodowej świecie oraz wskazuje ich zasięg na analizuje społeczne i gospodarcze analizuje pozytywne i negatywne ludności mapie skutki występowania chorób na skutki bezrobocia wymienia rodzaje bezrobocia omawia strukturę zatrudnienia świecie opisuje problem pracy dzieci omawia czynniki wpływające w poszczególnych fazach rozwoju analizuje geograficzne przyczyny, konsekwencje i obszary na stan zdrowia ludzi na świecie gospodarczego uwarunkowania stanu zdrowia występowania wymienia typowe choroby wskazuje przyczyny bezrobocia na ludności świata omawia zróżnicowanie dostępu do w krajach wysoko i słabo świecie rozpoznaje typy genetyczne usług medycznych w różnych krajach rozwiniętych gospodarczo oblicza współczynnik (stopę) kształtów wsi świata na podstawie mapy wymienia rodzaje jednostek bezrobocia opisuje wpływ czynników tematycznej osadniczych charakteryzuje choroby przyrodniczych i antropogenicznych wyjaśnia, na czym polega podaje charakterystyczne cechy wsi cywilizacyjne, w tym otyłość na kształtowanie się sieci osadniczej profilaktyka chorób wymienia funkcje miast i podaje wymienia przyczyny zgonów rozpoznaje typy miast i zespołów wyjaśnia przyczyny przemian przykłady miast o różnych funkcjach w najbogatszych państwach i krajach miejskich na świecie zachodzących współcześnie wymienia płaszczyzny i fazy słabo rozwiniętych porównuje zmiany liczby ludności w w osadnictwie wiejskim urbanizacji charakteryzuje czynniki lokalizacji wybranych miastach świata na określa strukturę funkcjonalno- wskazuje na mapie najludniejsze i rozwoju jednostek osadniczych podstawie danych -przestrzenną różnych miast i ocenia zespoły miejskie świata określa funkcje wybranych miast opisuje zmiany w krajobrazie jej zmiany wraz z rozwojem państw wymienia przyrodnicze i społecznoekonomiczne przedstawia procesy urbanizacyjne wielkich miast w różnych regionach opisuje zróżnicowanie poziomu skutki rozwoju dużych na świecie, w tym płaszczyzny, fazy świata życia ludzi w miastach różnych typów miast i skutki urbanizacji wyjaśnia przyczyny zróżnicowania i o różnej wielkości opisuje typy zespołów miejskich poziomu urbanizacji w różnych i wskazuje je na mapie częściach świata

9 PRZEMYSŁ ROLNICTWO wymienia przyrodnicze na podstawie map tematycznych, wyjaśnia wpływ czynników ocenia środowisko przyrodnicze ze przedstawia korzyści dla rolnictwa i pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju danych i zdobytej przyrodniczych i społecznoekonomicznych względu na możliwości rozwoju wynikające ze zwiększenia rolnictwa wiedzy: na rozwój rolnictwa rolnictwa na wybranych przykładach mechanizacji i chemizacji rolnictwa określa funkcje rolnictwa charakteryzuje warunki naturalne i strukturę użytkowania ziemi ocenia poziom kultury rolnej oraz proponuje sposoby wykorzystania wymienia formy użytkowania ziemi produkcji rolnej na świecie przedstawia zróżnicowanie strukturę agrarną gospodarstw nieużytków do celów rolniczych wymienia państwa o największym ocenia poziom mechanizacji struktury użytkowania ziemi rolnych w wybranych krajach świata wskazuje problemy związane udziale gruntów ornych w strukturze i chemizacji rolnictwa w wybranych na świecie na podstawie danych analizuje przyczyny i skutki zmian z upowszechnianiem się roślin użytkowania ziemi krajach świata struktury użytkowania ziemi uprawnych zmodyfikowanych wymienia cechy rolnictwa charakteryzuje elementy struktury analizuje wybrane wskaźniki na przykładach państw z różnych genetycznie uprzemysłowionego i rolnictwa użytkowania ziemi rolnictwa uprzemysłowionego kontynentów przedstawia argumenty za i przeciw ekologicznego charakteryzuje główne regiony wymienia i opisuje cechy różnych analizuje skutki rozwoju rolnictwa wybranym sposobom intensyfikacji omawia różnice między rolnictwem rolnicze na świecie sposobów gospodarowania w uprzemysłowionego i rolnictwa produkcji rolnej towarowym i subsystencyjnym oraz wyjaśnia przyczyny rozwoju rolnictwie ekologicznego wyjaśnia wpływ czynników intensywnym a ekstensywnym rolnictwa uprzemysłowionego omawia czynniki wpływające charakteryzuje różne sposoby przyrodniczych i pozaprzyrodniczych przedstawia podział roślin i rolnictwa ekologicznego na zróżnicowanie wysokości plonów gospodarowania w rolnictwie i na wielkość, rozmieszczenie uprawnych wyjaśnia znaczenie GMO oraz zbóż w wybranych krajach wskazuje na mapie kraje (regiony), i specjalizację produkcji rolnej wymienia czołowych producentów wskazuje rejony upraw roślin oblicza wielkość plonów które w dany sposób gospodarują w różnych regionach świata wybranych roślin uprawnych zmodyfikowanych genetycznie analizuje rozmieszczenie wyjaśnia znaczenie uprawy zbóż, wykazuje zależność pomiędzy określa czynniki wpływające na omawia typy rolnictwa i wskazuje i wielkość produkcji roślinnej oraz roślin przemysłowych oraz używek pogłowiem zwierząt gospodarskich produkcję zwierzęcą obszary ich występowania zwierzęcej w wybranych regionach wyjaśnia zależność chowu a wielkością produkcji mięsa, mleka i przedstawia państwa przedstawia zastosowanie świata wybranych zwierząt gospodarskich na innych produktów o największym pogłowiu wybranych i rozmieszczenie roślin uprawnych wymienia czołowych importerów świecie od czynników przyrodniczych omawia gospodarcze wykorzystanie zwierząt gospodarskich wskazuje kierunki chowu oraz i eksporterów wołowiny i społeczno-ekonomicznych wybranych gatunków ryb wyjaśnia znaczenie terminów omawia rozmieszczenie i wielkość i wieprzowiny podaje przykłady zagrożeń proponuje działania, które można związanych z połowami morskimi pogłowia wybranych zwierząt wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wywołanych nadmierną eksploatacją podjąć w celu zwiększenia produkcji i śródloądowymi wskazuje kraje o największych wielkości połowów ryb w wybranych mórz i oceanów rolnej na świecie, zmiany struktury przedstawia główne łowiska światowych połowach morskich oraz państwach świata wskazuje możliwości rozwoju produkcji oraz dystrybucji żywności na świecie na podst. mapy kraje o najniższym spożyciu ryb analizuje rozmieszczenie obszarów wykorzystania zasobów mórz proponuje sposoby walki z głodem tematycznej określa przyczyny nadmiernego niedoboru i nadwyżek żywności na i oceanów uzasadnia konieczność wyjaśnia znaczenie terminów odławiania organizmów morskich podstawie mapy tematycznej porównuje i uzasadnia strukturę racjonalnego gospodarowania związanych ze zjawiskiem głodu wymienia przyczyny oraz skutki opisuje problemy wyżywienia spożycia żywności w państwach zasobami leśnymi na świecie i niedożywienia głodu i niedożywienia ludności ludności świata na podstawie różnych wysoko i słabo rozwiniętych podaje przykłady działań podaje normy żywieniowe wg FAO wskazuje największych źródeł oraz główne sposoby gospodarczo zapobiegających zmniejszaniu się oraz lliczbę głodujących na świecie na eksporterów żywności na świecie zwalczania głodu i niedożywienia wyjaśnia wpływ działalności powierzchni lasów na świecie podst. danych przedstawia rozmieszczenie wymienia sposoby prowadzenia rolniczej na inne dziedziny przestrzeni wymienia funkcje lasów największych kompleksów leśnych racjonalnej gospodarki leśnej społeczno-gospodarczej i kulturowej wskazuje kraje o największej i zróżnicowanie lesistości na świecie w różnych regionach wykazuje skutki nieracjonalnej lesistości oraz kraje o największym określa przyczyny oraz skutki gospodarki leśnej w wybranych światowej produkcji drewna redukcji lasów równikowych regionach świata określa funkcje przemysłu wymienia etapy procesu industrializacji wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu, w tym przem. high-tech opisuje rozwój przemysłu i zmiany w strukturze produkcji przemysłowej omawia udział przemysłu w tworzeniu PKB w wybranych krajach na podstawie wykresu charakteryzuje strukturę i rolę przemysłu w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego wskazuje wpływ czynników lokalizacji przemysłu na rozwój i rozmieszczenie wybranych branż uzasadnia różnice ilościowe i jakościowe produkcji przemysłowej państw o różnym poziomie rozwoju omawia wpływ przemysłu na wzrost gospodarczy i jakość życia ludności wyjaśnia przyczyny i skutki wzrastającej roli krajów nowo uprzemysłowionych w światowej gospodarce na podst. różnych źródeł omawia zmianę roli czynników lokalizacji przemysłu w czasie

10 USŁUGI PRZEMYSŁ dokonuje podziału przemysłu wg wskazuje na mapie kraje nowo wyjaśnia znaczenie behawioralnych porównuje zróżnicowanie zasobów wyjaśnia przyczyny wzrostu roli EKD uprzemysłowione czynników lokalizacji przemysłu pracy w przemyśle tradycyjnym i metali ziem rzadkich w gospodarce przedstawia podział zasobów omawia czynniki lokalizacji przedstawia głównych high-tech światowej na podst. różnych źródeł naturalnych, w tym źródeł energii przemysłu na wybranych przykładach producentów surowców mineralnych uzasadnia potrzebę racjonalnego wykazuje dysproporcje podaje przykłady zastosowania wyjaśnia przymusową, związaną opisuje rozmieszczenie, wielkość gospodarowania surowcami w rozmieszczeniu rejonów produkcji wybranych surowców oraz swobodną lokalizację przemysłu wydobycia oraz kierunki eksportu mineralnymi i konsumpcji surowców wyjaśnia znaczenie terminu i popiera przykładami i importu surowców energetycznych charakteryzuje światowe zasoby energetycznych oraz konsekwencje recykling opisuje rozmieszczenie wybranych na podstawie danych i wydobycie wybranych surowców tych dysproporcji wymienia największych surowców mineralnych, w tym i mapy tematycznej mineralnych na podst. danych statys. ocenia skutki rosnącego zużycia producentów wybranych surowców energetycznych i wskazuje główne wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wyjaśnia znaczenie ropy naftowej energii elektrycznej oraz uzasadnia energetycznych ośrodki ich wydobycia na podst. źródeł produkcji energii elektrycznej dla gospodarki energetycznej państw konieczność pozyskiwania jej nowych wskazuje głównych producentów mapy omawia zmiany wielkości produkcji oraz dla handlu międzynarodowego źródeł energii elektrycznej na świecie omawia recykling jako nowe źródło energii elektrycznej na świecie wykazuje związek między warunkami opisuje możliwości na podstawie danych surowców przedstawia wady i zalety różnych przyrodniczymi a strukturą produ- wykorzystywania alternatywnych wymienia typy elektrowni charakteryzuje zmiany w bilansie typów elektrowni kcji energii elektrycznej w danym źródeł energii w wybranych krajach wskazuje największe energetycznym świata wyjaśnia rolę i znaczenie energetyki państwie świata hydroelektrownie oraz elektrownie opisuje znaczenie energii elektrycz. alternatywnej charakteryzuje zmiany w strukturze wyjaśnia tendencje zmian atomowe na mapie świata dla gospodarki i życia codziennego wykazuje skutki restrukturyzacji zużycia energii następujące wraz w rozwoju i rozmieszczeniu okręgów wymienia rodzaje okręgów przedstawia udział energii przemysłu z rozwojem gospodarczym państw przemysłowych na świecie przemysłowych, w tym technopolii elektrycznej pochodzącej z różnych opisuje cechy przemysłu i formy wyjaśnia zależność między restrukturyzacją ocenia wpływ przemysłu high-tech i wskazuje je na mapie świata typów elektrowni w wybranych organizacji przestrzennej przemysłu przemysłu a rozwojem na rozwój gospodarczy i jakość życia krajach na podst. danych statyst. high-tech okręgów przemysłowych przedstawia znaczenie przemysłu wymienia korzyści związane high-tech i charakteryzuje wybrane z tworzeniem i funkcjonowaniem technopolie parków technologicznych wyjaśnia i podaje przykłady usług podstawowych i wyspecjalizowanych przedstawia podział komunikacji, w tym łączności i transportu wymienia czynniki przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne rozwoju sieci transportowej wskazuje na mapie kraje o dużej gęstości sieci drogowej i kolejowej oraz największe porty morskie i lotnicze wskazuje na mapie najważniejsze regiony turystyczne oraz kraje najczęściej odwiedzane przez turystów wyjaśnia znaczenie terminów związanych z handlem zagranicznym podaje przykłady państw o dodatnim lub ujemnym bilansie handlowym na podst. danych statyst. wymienia nowoczesne usługi wyjaśnia znaczenie usług materialnych i niematerialnych wymienia sekcje usługowe wg PKD omawia uwarunkowania rozwoju komunikacji i jej rolę w gospodarce omawia gęstość różnych szlaków komunikacyjnych na podst. mapy wskazuje na mapie najdłuższe rurociągi i gazociągi na świecie podaje przyczyny i skutki funkcjonowania taniej bandery charakteryzuje uwarunkowania rozwoju transportu lotniczego podaje przykłady dużego wpływu łączności na współczesną gospodarkę przedstawia przyczyny rozwoju i zróżnicowanie ruchu turystycznego na świecie na podst. danych statyst. wskazuje korzyści i zagrożenia wynikające z rozwoju turystyki opisuje etapy rozwoju usług i dynamikę wzrostu zapotrzebowania na nie, w tym szczególnie usług komunikacyjnych analizuje wielkość i strukturę towarową ładunków przewożonych różnymi rodzajami transportu opisuje sieć transportu śródlądowego na świecie na podst. mapy analizuje cele, cechy i uwarunkowania ruchu turystycznego na świecie wyjaśnia, czym jest monokultura turystyczna opisuje walory turystyczne wybranych ośrodków i regionów turystycznych na świecie na podstawie różnych źródeł analizuje współczesne problemy międzynarodowej wymiany handlowej analizuje udział usług w strukturze zatrudnienia w wybranych krajach świata na podst. danych statyst. omawia wady i zalety różnych rodzajów transportu przedstawia na przykładach rolę kanałów w skracaniu dróg morskich wyjaśnia malejącą rolę żeglugi śródlądowej w wielu krajach wykazuje zróżnicowanie dostępu do telefonii komórkowej oraz internetu w różnych krajach świata przedstawia ekonomiczne, społeczne i przyrodnicze skutki rozwoju turystyki na przykładach wymienia i lokalizuje na mapie nowe 7 cudów świata wyjaśnia przyczyny dużego udziału Europy w międzynarodowym rozwoju turystycznym wykazuje znaczenie usług wyspecjalizowanych dla rozwoju społeczno-gospodarczego państw ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w działalności gospodarczej państw omawia zmiany znaczenia poszczególnych rodzajów transportu wraz z rozwojem społecznogospodarczym określa wpływ światowego kryzysu ekonomicznego na natężenie oraz kierunki ruchu pasażerów i towarów na podstawie dostępnych źródeł wykazuje zagrożenia związane z nowoczesną technologią informacyjną wykazuje znaczenie turystyki dla rozwoju społeczno-gospodarczego wybranych krajów i regionów świata