Związek Harcerstwa Polskiego

Transkrypt

1 Związek Harcerstwa Polskiego Chorągiew Lubelska Komisja Historyczna Krąg Instruktorów i Seniorów im. A. Kamińskiego w Lublinie hm. Stanisława Witkowska Hm. Anna Krzymowska w harcerskiej służbie Bogu i Polsce Zeszyt Nr 18 Wrzesień

2 Hm Anna Krzymowska ps. Paulina z-czyni Komendantki Lubelskiej Chorągwi ZHP hm. Marii Daszkiewiczowej, z-czyni Komendantki Lubelskiej Chorągwi ZHP hm. Zofii Idziaszkowej. Ponad śnieg bielszym się stanę... Na spotkaniu koleżeńskim uczennic Gimnazjum im. Unii Lubelskiej - w części towarzyskiej dziewczęta dobierały dla każdej z nich charakterystyczne tytuły filmów lub utworów. Druhna Hania otrzymała ten, podany na wstępie: Ponad śnieg bielszym się stanę.... Przy innej okazji, gdy dostała upominek w postaci małego kryształu, nadano Jej tytuł Kryształek. Kryształkiem nazywały ją nie tylko koleżanki, ale także uczennice, gdy pracowała w szkolnictwie i harcerki w drużynach. Zastosowana symbolika pięknie i bardzo trafnie określa główne cechy charakteru hm. Anny Krzymowskiej. Skromna, pracowita, perfekcyjna w każdym podejmowanym działaniu, ujmująca dobrocią i życzliwością jest pomocna w każdej potrzebie. Jej życie wypełniła służba dla innych. Hm. Anna Krzymowska, córka Michała i Stanisławy z Gajewskich. Urodziła się 27 kwietnia 1915 roku w Dębicy w województwie lubelskim, w wielodzietnej rodzinie o bogatych tradycjach patriotycznych i wolnościowych. Jej dziadek, Ludwik, walczył w Powstaniu Styczniowym i był zesłany na Sybir, brat Stanisław zginął w Oświęcimiu, a stryjeczny brat mjr Stanisław Kostka Krzymowski był pierwszym cichociemnym spadochroniarzem Armii Krajowej. (Wystawa historyczna poświęcona Jego pamięci była w b.r. zorganizowana w Lublinie i Wąwolnicy.) 2

3 Naukę w zakresie szkoły powszechnej pobierała dh. Hania w domu podobnie, jak wiele Jej rówieśniczek w tamtym okresie. Następnie uczęszczała do Państwowego Żeńskiego Gimnazjum i Liceum im. Unii Lubelskiej w Lublinie, które ukończyła w 1935 r. W Gimnazjum wstąpiła do Związku Harcerstwa Polskiego. Przyrzeczenie złożyła 18 sierpnia 1938 r. na ręce komendantki Chorągwi hm. Marii Walciszewskiej. Na uwagę zasługuje posiadana do dziś książeczka służby hm. Anny Krzymowskiej 16 stronicowa, wydana przez Komendę Chorągwi i podpisana przez ówczesną komendantkę Chorągwi hm. Różę Błeszyńską. Książeczka zawiera poświadczenia stopni: ochotniczki w 1928 r., pionierki w 1929 r., samarytanki w 1930 r. i próbę na drużynową (pierwszy stopień instruktorski) 16 czerwca 1934 r. Wśród posiadanych sprawności odnotowane są: pokojówka, praczka, służba ambulansowa, higienistka, ratowniczka, pionierka, obozowniczka, opiekunka dzieci. W wykazie służby zarejestrowano pełnione funkcje, m.in. adiutantki drużyny, zastępowej, przybocznej drużyny, przybocznej hufca. Bogaty jest rejestr kursów, obozów i wycieczek w tym kurs zastępowych i obóz w Białce w 1934 r., na którym pełniła funkcję komendantki. Wielki wpływ na kształtowanie postawy i charakteru młodej harcerki Hani, miał Jej kontakt, już w tamtym okresie, z komendantkami i instruktorkami starszymi koleżankami zwią- 3

4 zanymi z Gimnazjum i Liceum im. Unii Lubelskiej m.in. hm. hm. Marią Walciszewską, Różą Błeszyńską Danutą Jankowską-Magierską, Małgorzatą Szewczykówną i Marią Świtalską. Były one dla dziewcząt przykładem i wzorem - były wybitnymi przedstawicielkami polskiego skautingu, a drużyna harcerska w tej Szkole XIII LDHŻ (Lubelska Żeńska Drużyna Harcerska) była najlepsza w Lublinie i w całej Chorągwi. Świadectwo dojrzałości otrzymała Anna Krzymowska w 1935 r. i w tym samym roku podjęła naukę w Państwowym Pedagogium im. Ewerysta Estkowskiego w Lublinie. W Pedagogium była bardzo zaangażowana w pracy harcerskiej. Zorganizowała drużynę starszoharcerską. Zjednała wiele przyszłych nauczycieli dla działalności wychowawczej i idei ZHP. Brała też udział w pracach Komendy Chorągwi m.in. na kursach i obozach, w tym na kursie drużynowych w Zielenicy k. Rafajłowej i w kursie dla opiekunek drużyn, prowadzonym przez hm. Marię Walciszewską. Rok szkolny 1938/1939 i ogłoszone przez Główną Kwaterę Harcerek Pogotowie na wypadek wybuchu wojny lub klęski żywiołowej to nowe zadania, nowy wyznaczony program mobilizacji dla wszystkich dziewcząt naszej Organizacji. Szkolenia i ćwiczenia zostały ukierunkowane w zakresie łączności, służby sanitarnej, obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej oraz opieki nad dzieckiem. Dh. Hania podjęła służby dyktowane sytuacją polityczną w kraju była wszędzie tam, gdzie kierował ją rozkaz. Tragiczne wydarzenia Września 1939 r. były trudne do przeżycia. Zmuszały do podjęcia nowych działań oficjalnych i konspiracyjnych. Już w pierwszych miesiącach okupacji Anna Krzemińska rozpoczęła pracę w zakresie opieki nad dziećmi z rodzin wysiedlonych z Pomorza i Poznańskiego. Wspólnie z innymi instruktorkami - m.in. hm. Małogorzatą Szewczy- 4

5 kówną, hm. Zofią Wojciechowską i phm. Janiną Łotocką organizowała świetlice dla tych dzieci w ramach współpracy z PCK. W jednej z nich, przy ul. Krakowskie Przedmieście 55, pracowała przez kilka miesięcy. W lutym 1940 r. na polecenie komendantki Lubelskiego Pogotowia Harcerek, hm. Marii Świtalskiej, zorganizowała pierwszą w Lublinie ochronkę dla dzieci z rodzin wysiedlonych, a później i aresztowanych, rozstrzelanych i najuboższych. Ochronka ta nr 1 została zlokalizowana przy ul. Narutowicza 8 w pomieszczeniach należących do zakonu ss. Urszulanek. Prowadziła ją Anna Krzymowska przez całą okupację niemiecką. Ilość dzieci (w wieku od 4 do 14 lat) wynosiła początkowo 80-ro, a później nawet i 140. W Lublinie było siedem takich placówek opiekuńczo-wychowawczych. Ochronka Nr 1 była wzorcową. Tu i kierowniczki i wychowawczynie innych placówek uzyskiwały pomoc i instruktaż przykłady pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej. Druhna Hania Krzymowska była inicjatorem wielu poczynań m.in. powołania Sekcji Pedagogicznej i Psychologicznej dla wychowawczyń dzieci różnych grup wiekowych. Była nie tylko jej inicjatorką, ale i kierowniczką. Prowadziła Sekcję w konsultacji z kierowniczką referatu opieki nad dzieckiem w RGO (Radzie Głównej Opiekuńczej) hm. Antoniną Łopatyńską i kilkoma kierowniczkami ochronek m.in. Lucyną Górską. Dla pokrzepienia serc hm. Anna Krzymowska organizowała w swojej Ochronce imprezy o tematyce patriotycznej i religijnej dla wychowawczyń wszystkich placówek opiekuńczych RGO m. Lublina. Warto tu podkreślić, że 90 % spośród nich stanowiły harcerki, które łączyła działalność konspiracyjna o charakterze cywilnym i wojskowym. Łączyło je pełne zaufanie, wspólna idea i braterstwo. Braterskie więzy pogłębiały, organizowane każdego roku w klasztorze ss. Urszulanek, 3-dniowe zamknięte rekolekcje dla personelu ochronek i świetlic prowadzone przez księdza Antoniego Słomkowskiego późniejszego rektora KUL-u. Miały one wyjątkowe znaczenie i szczególny charakter nie tylko umacniały wiarę, ale dodawały sił do przetrwania okupacji i zagrożeń. Życie religijne dzieci Ochronki Nr 1 to tygodniowe katachezy dla poszczególnych grup wiekowych prowadzone przez Siostry Urszulanki (najdłużej przez matkę Annę Ręg) oraz przygotowanie i organizowanie uroczystości I-szych Komunii Św. Zajęcia organizowane dla dzieci w Ochronce Nr 1 miały często charakter pokazowy i kształcący dla wychowawczyń z innych placówek urozmaicane i starannie przygotowywane uwzględniały zainteresowania i poziom wszystkich grup wiekowych. A zaznaczyć tu trzeba, że personel tej placówki stanowiły niemal w całości harcerki i, że skład osobowy w okresie funkcjonowania Ochronki był często zmieniany dla wielu powodów m.in. i ze względu bezpieczeństwa dziewcząt. Wiele z nich pełniło jednocześnie służby cywilne i wojskowe w ZWZ, a później w WSK Armii Krajowej (m.in. Danusia i Agnieszka Januszajtis). Niektóre tu znalazły ochronienie przed aresztowaniem czasową kryjówkę. Powszechną była wśród nas tajemnica, że jedna z wychowawczyń Jadzia była Żydówką. Nikt o tym nie mówił, nikt jej nie zdradził przeżyła okupacje niemiecką. 5

6 Kierowniczki ochronek ze swoją inspektorką w ogrodzie ss. Urszulanek przed figurą Matki Boskiej (rok 1943). Od lewej: Katarzyna Tatara, Antonina Łopatyńska inspektorka RGO, Anna Krzymowska, Lucyna Górska, siedzi: Lucyna Simowa. Ochronka Nr 1 była często miejscem narad roboczych kierowniczek placówek i spotkań z kierownictwem Rady Głównej Opiekuńczej. Tu także w ściślejszym gronie podejmowano decyzje dotyczące spraw wychowawczych i organizacyjno-programowych funkcjonowania placówek opiekuńczych w mieście. W pomieszczeniach Ochronki Nr 1 odbywały się też odprawy instruktorek ZHP poświęcone harcersko-wojskowej konspiracyjnej działalności dziewcząt z udziałem m.in. hm. Danuty Magierskiej i hm. Hanny Bulewskiej. Pamiętam wzruszającą uroczystość w 1940 r. składania przysięgi wojskowej, która miała miejsce na wirydarzu klasztornym z udziałem dużej grupy dziewcząt, w tym mojego zastępu. Przysięgę przyjmowała hm. Maria Walciszewska. Druhna Hanna Krzymowska uczestniczyła we wszystkich spotkaniach, czuwała nad ich bezpieczeństwem i prawidłowym przebiegiem. 6

7 Pierwsza Komunia dzieci. W środku Anna Ręg Urszulanka prowadząca naukę religii w Ochronce. Personel Ochronki Nr 1. Stoją od lewej: Danuta Januszajtis, Irena Gorczyńska, czwarta Aleksandra Rydzyńska i Irena Matusz. Siedzą od lewej: Krystyna Grabińska, Anna Krzymowska kierowniczka ochronki i Zdzisława Małecka wychowawczyni. W czasie okupacji niemieckiej w 1942 r. Po kursie prowadzonym przez Marię Nowicką otrzymała stopień podharcmistrzyni. Stopień harcmistrzyni został Jej przyznany po wojnie, 15 czerwca 1948 r. rozkazem Naczelniczki Głównej Kwatery L. 8/48. W formacji wojskowej ZWZ została druhna Hania zaprzysiężona w 1940 r.. Przyjęła pseudonim Paulina. W Wojskowej Służbie Kobiet Armii Krajowej pracowała w służbie sanitarnej. Została przeszkolona m.in. podczas praktyki w szpitalu im. Jana Bożego. Miała zorganizowane przez siebie dwa patrole sanitarne przygotowane do służby, gotowe w każdej chwili do przekształcenia się w małe szpitaliki. 7

8 Wiele uwagi poświęcała szkoleniu dziewcząt głównie na zajęciach starszo-harcerskiego konspiracyjnego zastępu składającego się z wychowawczyń przedszkoli. Była jego zastępową. Prace te prowadziła w ścisłej współpracy z hm. Małgorzatą Szewczykówną, która była przez całą okupację w wojsku z-cą szefa służby sanitarnej Okręgu Lubelskiego ZWZ i Wojskowej służby Kobiet AK. Siedzą na ziemi od lewej: Anna Krzymowska, Katarzyna Tatara, Janina Seńkowska II rząd: Janina Kowalska, Antonina Łopatyńska, ss. Bogusława Podgórska III rząd: Władysława Budzyńska, Hanna Bulewska, Lucyna Górska, piąta Anna Siomowa. Pod koniec okupacji, w latach Anna Krzymowska była zastępczynią konspiracyjnej komendantki Lubelskiej Chorągwi ZHP - hm Marii Daszkiewiczowej. Z jej polecenia brała udział m.in. w centralnych odprawach instruktorek w Krakowie i Łodzi, prowadzonych przez hm. Zofię Florczak komendantkę konspiracyjnej Głównej Kwatery Harcerek. W 1945 r. po zrezygnowaniu z funkcji kierowniczki Ochronki Nr 1 dh. Anna Krzymowska pracowała w Komendzie Chorągwi w charakterze sekretarki i zastępczyni komendantki hm Zofii Idziaszkowej 1. Była też członkiem Komendy Chorągwi i pomagała w kierowaniu działalnością harcerek, gdy komendantką była hm. Magdalena Czerwińska. Był to okres niezmiernie trudny dla Związku Harcerstwa Polskiego następowały bowiem zmiany ideowo-wychowawcze i organizacyjne oraz dążenia do likwidacji nasze Organizacji. Nastąpiło zjednoczenie wszystkich organizacji młodzieżowych w jedną pod nazwą Związek Młodzieży Polskiej. 1 W roku 1944 pełniła przejściowo funkcję komendantki tworzącej się po okupacji niemieckiej Lub. Komendy Chorągwi ZHP. Pisze o tym Bolesław Zimmer w swoim opracowaniu Harcerstwo Lubelszczyzny. Zarys historyczny , s Informacja ta jest błędna. Hm. Anna Krzymowska (wówczas phm.) nie przyjęła proponowanej Jej funkcji Komendantki Chorągwi. Kategorycznie odmówiła. 8

9 Działalność Związku Harcerstwa Polskiego wraz z jej ideologią, organizacją i metodami pracy została zawieszona w końcu 1950 r. 2 Większość instruktorek wycofała się z czynnej służby, w tym i dh. Hania. W okresie powojennym Anna Krzymowska ukończyła studia na KUL uzyskując dyplom filozofii z zakresie historii i zawód nauczycielki szkół średnich. Pracowała w Gimnazjum im. St. Staszica w Lublinie, Liceum im. Unii Lubelskiej, a potem w Zakładach Kształcenia Nauczycieli, Państwowym Liceum Pedagogicznym i Pedagogicznej Szkole Technicznej. W latach była wykładowcą historii w Studium Przygotowawczym UMCS. Na emeryturę przeszła w 1972 r. W okresie tzw. odwilży politycznej po 1956 r. Wiele instruktorek podjęło prace harcerską z młodzieżą. Hm. Anna Krzymowska zorganizowała w Liceum Pedagogicznym w Lublinie, przy ul. Krzywej 6 Szczep Harcerski Młody Las. Prowadziła go w latach na zasadach ZHP. Składał się z 4 drużyn (w tym jedna męska specjalność pożarnicza) i liczył ok. 200 dziewcząt i chłopców. Entuzjazm wśród młodzieży był ogromny. Brała udział we wszystkich pracach szkolnych i pozaszkolnych. Szkoła wg opinii ówczesnego dyrektora Liceum, Józefa Sobieraja zmieniła swój wygląd na korzyść a młodzież zachowanie. Na cotygodniowe szkolne apele członkowie drużyn przychodzili w kompletnym umundurowaniu. Ich komendantka hm. Hania również. 1 Maj Defilada przemarsz ul. Krakowskie Przedmieście. Szczep Młody Las prowadzi komendantka hm. Anna Krzymowska. 2 Formalnie w pierwszej połowie 1950 r. (przyp. SD). 9

10 Zemborzyce biwak 1958 r. Komendantka Szczepu hm Anna Krzymowska przygotowuje rozkazy. Zemborzyce 1958 r. Komendantka Szczepu hm. Anna Krzymowska z wizytą w namiocie ukochanych druhen. Z wielokierunkowej działalności prowadzonej w drużynach Szczepu Młody Las na szczególną uwagę zasługują prace zarobkowe młodzieży celem zbierania pieniędzy na obóz 10

11 letni. Prace miały charakter długofalowy. Obejmowały m.in.: sadzenie drzew dębowych w Starym Lesie leśnictwo Zemborzyce, zbiory buraków i jabłek jesienią w PGR i organizowanie przedstawień kukiełkowych dla dzieci ze szkół podstawowych p.t. Lis przechera. Zarobione pieniądze zostały wydatkowane na 3-tygodniowy obóz letni w Poroninie dla 30 uczestników. Był to rok (prawdopodobnie) Komendantką obozu była drużynowa po próbie Zofia Wierzbicka, oboźną drużynowa po próbie Halina Łaska, a gospodarczą drużynowa Janina Szymajda. Hm. Anna Krzymowska nie mogła uczestniczyć ze względów rodzinnych. W okresie tzw. odwilży politycznej w PRL wiele instruktorek zgłosiło się do pracy z młodzieżą, by dać jej możliwość przeżycia harcerskiej przygody zgodnie ze złożonym Prawem i Przyrzeczeniem. Ale ten okres trwał krótko, już bowiem w roku 1959/60 ówczesne władze harcerskie zaczęły pozbywać się zasłużonych działaczy ZHP m.in. hm. Danuty Magierskiej, hm. Małgorzaty Szewczyk, hm. Tadeusza Wilgata i hm. Bolesława Zimmera a także Anny Krzymowskiej. Zostali przeniesieni do kategorii instruktorów rezerwy. Dh. Krzymowska otrzymała w tej sprawie pismo, które cytuję za oryginałem: L.dz. 88/59 Lublin, dnia 4.VI.1959 r. Dh. Krzymowska Anna hm. Komenda Hufca ZHP Lublin-Miasto zawiadamia, że po ponownym sprawdzeniu dokumentów Druhny związanych z rozliczeniem służby stwierdziła: opiniowała Druhnę Komenda Chorągwi wliczając w poczet instruktorów czynnych. Decydujące zdanie w tej sprawie ma Główna Kwatera Harcerstwa, która po przeczytaniu wypełnionej rubryki przez Druhnę dotyczącej obecnej funkcji (instruktora szczepu oraz odpowiedzialnej z ramienia Rady Pedagogicznej za sprawy harcerskie) zdecydowała o przeniesieniu Druhny do rezerwy. Decyzja podpisana jest przez Druha hm. Kosmalę Włodzimierza. Decyzję swą Główna Kwatera motywuje tym. Że funkcja instruktor szczepu nie jest przewidziana w instrukcji. W związku z tym proszę o złożenie odwołania wraz z legitymacją do Głównej Kwatery. Z harcerskim pozdrowieniem C Z U W A J! Komendant Hufca phm. Minejko Barbara Komendantką Chorągwi była w tym okresie hm Marianna Alina Wdowiak. Decyzja o przeniesieniu hm. Anny Krzymowskiej do rezerwy została podjęta na szczeblu centralnym przez Główną Kwaterę. Przestała więc Dh. Hania być czynnym członkiem ZHP, ale nie przestała być harcerką. Zgodnie ze złożonym Przyrzeczeniem całe życie pełni służbę Bogi i Ojczyźnie i niesie pomoc bliźnim. Za swój harcerski obowiązek uznała m.in. utrwalenie wiedzy o działalności Lubelskiej Chorągwi i dziewcząt spod znaku lilijki. Spotyka się z młodzieżą i starymi in- 11

12 struktorami szukającymi źródłowych materiałów z konspiracyjnej pracy młodzieży w latach okupacji niemieckiej, o funkcjonowaniu placówek opiekuńczych PCK i RGO i o harcerkach z tamtych lat. Aktywnie uczestniczyła także w zbieraniu i opracowaniu materiałów do książki Harcerki Komendy Chorągwi Lubelskiej w latach opracowanej pod kierunkiem hm. Danuty Magierskiej. Odznaczona m.in.: Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim OOP, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Srebrnym Krzyżem Zasługi dla ZHP, Złota Odznaką ZNP. Materiały źródłowe: - Dokumenty i zdjęcia udostępnione przez hm. Annę Krzymowską oraz informacje ustne. - Wspomnienia własne autorki opracowania. Redakcja: Stanisław Tryczyński hm. Adiustacja i korekta: Stanisław Jan Dąbrowski hm. Dotychczas wydano: Zeszyt nr 1. Był taki zastęp sierpień 2001 Zeszyt nr 2. Wspomnienia o harcerkach z tamtych lat sierpień 2003 Zeszyt nr 3. Wspomnienie o druhnie Danucie Magierskiej w dwudziestą rocznicę śmierci marzec 2004, Alicja Morawiecka hm. Zeszyt nr 4. Druhna Danuta Magierska wzór szlachetnego człowieka kwiecień 2004 Władysław Froch hm. Zeszyt nr 5. Komendantki Lubelskiej Chorągwi Harcerek z okresu okupacji niemieckiej hm. Maria Walciszewska, hm. Maria Świtalska cz. I - maj 2004, Zeszyt nr 6. Lubelska harcerka w Powstaniu Warszawskim. Wspomnienia o kpt. phm. Janinie Łotockiej w 60. rocznicę Powstania Warszawskiego sierpień 2004 Zeszyt nr 7. Komendantki Lubelskiej Chorągwi Harcerek cz. II sierpień 2004 Zeszyt nr 8. Płk Emil Czapliński Harcerz Rzeczypospolitej Działacz Harcerski - sierpień 2004, Stanisław Dąbrowski hm. Zeszyt nr 9. Druhna Maryla. Ostania komendantka konspiracyjnej Lubelskiej Komendy Chorągwi Harcerek - wrzesień 2004 Stanisława Ziemnicka Zeszyt nr 10. Powojenna służba harcerki - relacja hufcowej - październik 2004 Zeszyt nr 11. Moja droga do harcerstwa listopad 2004 Cezary Siedlecki hm. Zeszyt nr 12. Druhna Antoszka Wspomnienie o hm Antoninie Łopatyńskiej, styczeń 2005, 12

13 Zeszyt nr 13. Instruktorki Lubelskiej Chorągwi Harcerek w kierownictwie Związku Walki Zbrojnej i Wojskowej Służbie Kobiet AK Okręgu Lubelskiego, luty 2005, Zeszyt nr 14. Swoje życie oddały Ojczyźnie luty 2005 Zeszyt nr 15. W HOŁDZIE POMORDOWANYM - pokłonem głębokim tym, które przeżyły W 60-tą rocznicę wyzwolenia obozu Ravensbrück, sierpień 2005 Zeszyt nr 16. Hm. Elżbieta Starzycka-Andrzejowska - Naczelniczka Harcerek poza granicami kraju i , sierpień 2005 Zeszyt nr 17. U progu stulecia, sierpień 2006 Stanisław Dąbrowski, Stanisław Tryczyński hm. hm. 13