Związek Harcerstwa Polskiego Chorągiew Lubelska Komisja Historyczna

Transkrypt

1 Związek Harcerstwa Polskiego Chorągiew Lubelska Komisja Historyczna Krąg Instruktorów i Seniorów im. A. Kamińskiego w Lublinie Instruktorki Lubelskiej Chorągwi Harcerek w kierownictwie Związku Walki Zbrojnej i Wojskowej Służby Kobiet AK Okręgu Lubelskiego Zeszyt Nr 13 styczeń 2005 Instruktorki Lubelskiej Chorągwi Harcerek w kierownictwie Związku Walki Zbrojnej i Wojskowej Służbie Kobiet AK Okręgu Lubelskiego W zachowanym sprawozdaniu Lubelskiej Chorągwi ZHP za rok 1944 jest wymieniona liczba 303 harcerek pracujących w Wojskowej Służbie Kobiet Armii Krajowej, w tym 73 instruktorki, przeważnie na kierowniczych stanowiskach ZWZ i AK w Komendzie Okręgu Lubelskiego. 1

2 W Chełmie, Tomaszowie i Hrubieszowie praca harcerek w czasie okupacji była ściśle związana z działalnością wojskową. Na stanowiskach kierowniczych w wojsku były następujące instruktorki: - hm. Maria Walciszewska ps. Jadwiga, Marylka i Łotewska kierowniczka łączności konspiracyjnej Związku Walki Zbrojnej Okręgu Lubelskiego od grudnia 1939 r. do dnia śmierci 18 lutego 1941r. (Jej nota biograficzna znajduje się w Zeszycie historycznym nr 5- naszego Kręgu). - hm. Danuta Magierska ps. Aniela i Weronika zastępczyni okręgowej referentki Wojskowej Służby Kobiet AK od początku istnienia WSK, t.j. od 1942 r. do końca okupacji (Zeszyt historyczny nr 3). - hm. Maria Świtalska ps. Marysia, Jadwiga i Skalska kierowniczka łączności operacyjnej kobiet ZWZ i AK od początku konspiracji do wiosny 1943 r., kiedy została powołana na stanowisko komendantki Chorągwi Harcerek w Lublinie (Nota biograficzna w Zeszycie historycznym nr 5). - ppor. hm. Wanda Stefaniak kierowniczka łączności operacyjnej WSK AK, po Marii Świtalskiej do końca okupacji. - hm. Małgorzata Szewczykówna z-ca szefa służby sanitarnej Okręgu Lubelskiego ZWZ i AK przez całą okupację. - hm. Maria Nowicka kierownik kolportażu prasy ZWZ i WSK AK przez całą okupację. W powiatach funkcje kierownicze w wojsku pełniły m.in.: - hm. Katarzyna Krzyśkowa w Biłgoraju, - drużynowa po próbie Zdzisława Kopczyńska w Hrubieszowie, jej zastępczynią byłą phm. Regina Boczkowska, - działaczka harcerska Mieczysława Traczewska w Kraśniku, - hm. Zofia Juszczyk-Idziaszkowa w pow. Lubelskim na gm. Jaszczów i Brzeziny, - hm. Aniela Majcherowa w Łukowie, - hm. Helena Koterowa i hm. Leokadia Toczkówna w Puławach, - phm. Jadwiga Uklejonaka i phm. Jadwiga Bukietyńska w Tomaszowie Lubelskim. W tym zeszycie historycznym naszego Kręgu przedstawiamy noty biograficzne naszych instruktorek: - ppor. hm. Wandy Stefaniak - hm. Małgorzaty Szewczykównej - hm. Marii Nowickiej. 2

3 Ppor. hm. Wanda Stefaniak ( ) Żołnierz ZWZ i Wojskowej Służby Kobiet AK, kierowniczka łączności operacyjnej w WSK AK, więzień Pawiaka, ceniony lekarz chirurg. Ppor. hm. Wanda Stefaniak ( ) Urodziła się w Moskwie, gdzie jej rodziców rzuciły losy I wojny światowej. Ojciec Łukasz, inwalida tej wojny, matka z d. Gajek. Po powrocie do kraju rodzina na stałe związała się z Lublinem. Tu dh. Wanda ukończyła Szkołę Ćwiczeń (powszechną) przy Państwowym Seminarium Nauczycielskim i Gimnazjum Heleny Czarnieckiej. Od najmłodszych lat uczestniczyła w ruchu harcerskim, zauroczona polskim skautingiem. Przeszła wszystkie rodzaje i szczeble służby. W gimnazjum była drużynową II LDHŻ w swojej szkole. Po ukończeniu gimnazjum w 1935 r. rozpoczęła studia prawnicze w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W tym też roku z ramienia Komendy Chorągwi Harcerek uczestniczyła z pocztem sztandarowym w pogrzebie Marszałka Józefa Piłsudskiego na wileńskiej Rosie. Aktywna i zaangażowana, brała dh. Stefaniak czynny udział we wszystkich pracach Komendy. Była m.in. przyboczną dh. Magierskiej i sekretarką Komendy Chorągwi w latach przedwojennych. Uczestniczyła w Kursach centralnych, w tym w Wojskowym Centrum Wyszkolenia Łączności w Zegrzu i I Pułku Radiotelegraficznym w Warszawie. Na jubileuszowym Zlocie Związku Harcerstwa Polskiego w Spale w 1935 r. Chorągiew Lubelska zorganizowała ogólną służbę łączności. Wg danych, zawartych w wydawnictwie Harcerki (str ) założono wtedy 55 km linii telegraficznych, 3 centrale telefoniczne, 38 aparatów obsługiwanych łącznie przez całą dobę w ciągu dwóch tygodni. 3

4 Zainstalowano też i obsługiwano stacje krótkofalowe, pełniono łączność za pośrednictwem łączników i patroli liniowych, przeprowadzono gry łączności dla uczestników Zlotu. W pracach tych brały czynny, bezpośredni udział m.in. Danuta Magierska, Maria Świtalska, Janina Łotocka i Wanda Stefaniak, która podczas Zlotu otrzymała stopień podharmistrzyni. Lata wypełniła jej służba harcerska i studia w KUL. Studiowała prawo, ale zawsze marzyła, aby zostać lekarzem. W czasie ogólnopolskiego kursu starszo-harcerskiego na Węgrzech, w lipcu 1939 r. próbowała sfinalizować swoje marzenia. Umówiła się z koleżankami, że pomogą jej dostać się na medycynę na Uniwersytecie Lwowskim. Niestety - wybuch wojny zniweczył jej ówczesne plany, podobnie jak wielu młodym ludziom. Wrzesień 1939 r. nie zaskoczył lubelskich harcerek były przygotowane do służby na wypadek wybuchu wojny. Ale konfrontacja wyobrażeń o wojnie z jej realiami i okrucieństwem była szokująca. Wanda Stefaniak, jako instruktorka ZHP ze specjalizacją w zakresie łączności, już od 29 sierpnia pełniła służbę w Komendzie Miasta i Garnizonu w budynku obecnego Miejskiego Domu Kultury przy ul. Peowiaków. We współpracy z ppłk. Czaplińskim i ppor. Wierzbiańskim, kierowala dyżurami harcerek, które pełniły służbę przy centrali i telefonach. Było ich 15, w tym Wanda Wojtasik (Duśka) drużynowa IV ŻLDH, Krystyna Czyżówna i Janina Łotocka z XIII ŻLDH oraz Zofia Łotocka z II ŻLDH. Dyżury w Komendzie Miasta i Garnizonu trwały przez dwa tygodnie. Sytuacja w kraju i w Lublinie zmieniała się z dnia na dzień, z godziny na godzinę. Do szpitali napływały coraz liczniejsze transporty rannych. Harcerki instruktorki (i nie tylko) przygotowane do służby sanitarnej podejmowały nowe zadania. Zgłaszały się do szpitali ss. Szarytek, Collegium Bobolanum (obecnie Szpital Wojskowy) i do utworzonego prowizorycznego lazaretu w budynku szkoły przy ul. Narutowicza 12. Dh. Wanda (wraz z Marią Walciszewską, Janiną Łotocką i Danutą Januszajtis) zgłosiła się do szpitala ss. Szarytek. W szpitalu tym pracowała w czasie okupacji, jako Freiavilliege Krankenplegerin pełniąc jednocześnie wyznaczone służby w szeregach organizacji konspiracyjnych. W styczniu 1941 r. otrzymała zadanie zawiezienia do Warszawy, do prof. Grucy, prof. Stefanowicza ze złamaną szyjką kości udowej. Po umieszczeniu chorego w szpitalu w Al. Jerozolimskich zatrzymała się u koleżanki M. Jaros. Miała bowiem rozkaz załatwienia powierzonych spraw w Komendzie Głównej Armii Krajowej. W nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1941 r. została aresztowana wraz z całą rodziną koleżanki i przewieziona na Pawiak. Pawiak był jednym z głównych więzień śledczych niemieckiej policji bezpieczeństwa na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Większość spośród jego więźniów została wymordowana, bądź przewieziona do obozów koncentracyjnych. Jak przebiegało śledztwo i jakie stosowano w tym więzieniu tortury niełatwo było dh. Wandzie mówić. Stwierdzała tylko, ż przeżyła koszmar, a złamana podczas przesłuchania ręka była tego małym świadectwem. Z Pawiaka została zwolniona w przeddzień wybuchu wojny niemiecko-rosyjskiej 21 czerwca 1941 r. Osłabiona i spuchnięta na skutek obrzęków głodowych powróciła do Lublina. Dzięki pomocy i opiece przyjaciół, a przede wszystkim dr. Juliana Branickiego powróciła do zdrowia. Po kilku miesiącach zgłosiła się do pracy w RGO Polskim Komitecie Pomocy Społecznej w Lublinie. Zarówno tu, jak i w PCK, prowadzenie różnych form działalności objęły harcerki, m.in. Antonina Łopatyńska kier. referatu opieki nad dzieckiem i referatu żywienia RGO (przez 4

5 całą okupację) i hm. Zofia Wojciechowska dr medycyny, która kierowała opieką lekarską w PCK. Dh Wanda Stefaniak objęła funkcję higienistki ochronek (było ich w Lublinie 7) oraz higienistki punktów żywienia, wydających obiady. Przez pewien czas pomagała też w gotowaniu zup dla więźniów Majdanka, brała również udział w akcji rozmieszczania rodzin wysiedlonych ze spacyfikowanej Zamojszczyzny we wsiach rejonu lubelskiego m.in. w Krzczonowie, Ludwinie i Piotrowicach. W dalszym ciągu pracowała w konspiracji, była kurierką i łączniczką przy oddziale partyzanckim majora Pająka. Od wiosny 1943 r. do końca okupacji była kierowniczką łączności operacyjnej w Wojskowej Służbie Kobiet Armii Krajowej Okręgu Lubelskiego. Już, jako podporucznik prowadziła kursy łączniczek i kurierek ostatni w lipcu 1944 r. na zgrupowaniu wojskowym w lasach krzczonowskich. Brała też wtedy udział w potyczce z Niemcami wycofującymi się z Lublina. Po wyzwoleniu mimo nakazu PKWN nie ujawniła swej przynależności wojskowej do AK, ani w czasie studiów, ani w czasie pracy zawodowej. W grudniu 1944 r. spełniły się marzenia dh. Wandy. Została przyjęta na Wydział Lekarski Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Nadal była harcerką. Pracowała w Komendzie Chorągwi Harcerek często prowadziła kursy sanitarne w ciągu roku dla ludności wiejskiej, a w czasie wakacji, jako instruktorka na obozach harcerskich Nie minęły jej represje w czasach powojennych. Trzykrotnie była w kotle - raz w mieszkaniu dh. Danuty Magierskiej, drugi raz w mieszkaniu własnym i trzeci przy ul. Lubartowskiej. W grudniu 1944 r. dostała się w ręce NKWD i była więziona przez okres ośmiu dni w piwnicy przy ul. Ewangelickiej. Każdorazowo prowadzone długie, dociekliwe przesłuchania wymagały wielkiej odporności psychicznej i czujności w formułowaniu odpowiedzi, by nie pozostać w więzieniu na całe lata. W czasie praktyk lekarskich i asystentury, którą otrzymała jeszcze w czasie studiów na IV roku w 1948 r. pracowała pod kierunkiem prof. Feliksa Skubiszewskiego (późniejszego rektora Akademii Medycznej) i prof. Rutkowskiego. Dyplom lekarza otrzymała w 1950 r. Spełniły się jej marzenia. Jako lekarz ceniony chirurg pracowała w Lublinie, we Włodawie, w Puławach i w Janowie Lubelskim, gdzie objęła stanowisko dyrektora szpitala i ordynatora oddziału chirurgicznego. Zawsze była wysoko cenionym lekarzem i chirurgiem. W roku 1978 przeszła na emeryturę. Nie zaprzestała jednak pracy zaangażowana w służbę niesienia pomocy innym. Była lekarzem w Stowarzyszeniu b. Więźniów Zamku Lubelskiego i Pod Zegarem. Harcerką była do końca swego życia. Na wieczną wartę odeszła 17 grudnia 2000 roku. Pochowana na cmentarzu przy ul. Lipowej. Źródła: 1. Relacje hm. Stefaniak spisane przeze mnie i autoryzowane w 1998 r. 2. Wspomnienia własne. 5

6 Hm. Małgorzata Szewczykówna ps. Gosia ( ) Z-ca szefa służby sanitarnej Okręgu Lubelskiego ZWZ i AK przez całą okupację. Hm. Małgorzata Szewczykówna ps. Gosia ( ) Hm Małgorzata Szewczykówna urodziła się na Ziemi Kieleckiej w rodzinie kolejarskiej 8 grudnia 1907 r. Po I wojnie światowej rodzice przenieśli się do Lublina i tu wychowywali i kształcili swoje dzieci. Dh Gosia miała trzech braci. Najstarszy Władysław porucznik, zginął w czasie wojny, najmłodszy Roman, prawnik i historyk, był profesorem Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Łodzi. W Lublinie dh. Małgorzata ukończyła Państwowe Gimnazjum Żeńskie im. Unii Lubelskiej, następnie Pedagogium i polonistykę na KUL. W gimnazjum była współorganizatorką drużyny harcerskiej im. Narcyzy Żmichowskiej. Harcerstwo kształtowało osobowość dh. Gosi była wierna jego ideałom i złożonemu przyrzeczeniu do końca życia. Przeszła wszystkie stopnie młodzieżowe i instruktorskie. Należała do wybitnych harcmistrzyń Związku Harcerstwa Polskiego. W szkole i w drużynie XIII LŻDH zawiązała się wielka przyjaźń między nią a dh. Danusią Magierską (w szkole jeszcze Jankowską). Przyjaźń ta przetrwała całe lata, w tym okupację i trudny okres powojenny. 6

7 Po ukończeniu Pedagogium wybrała sobie zawód, który rozwijał i uzupełniał zainteresowania instruktorki harcerskiej pracę z dziećmi i młodzieżą. Została nauczycielką wiejską, początkowo w Wólce Lubelskiej, później w Krzczonowie. W Krzczonowie miała wspaniałego kierownika, który zachęcał i mobilizował do pracy oświatowej w środowisku - p. Siemiona. Wspólnie z nim utworzyła teatr ludowy wciągając nie tylko młodych, ale i dorosłych mieszkańców wsi. W 1937 r. została przeniesiona do Szkoły Ćwiczeń przy Państwowym Pedagogium. Wojna i okupacja to okres ciężkiej próby dla całego społeczeństwa to ciężka, ale chlubna karta służby harcerek. Harcmistrzyni Małgorzata Szewczykówna wpisana została na tę kartę swoimi dokonaniami. Organizowała pomoc żołnierzom jadącym na front, potem pomagała im zdobyć cywilne ubrania, by uchronić przed niewolą oraz opiekowała się rannymi jeńcami. Cała okupacja była dla niej czasem społecznej, intensywnej pracy. Zorganizowała m.in. w 1943 r. kuchnię przy ul. Młyńskiej w Lublinie dla więzionych w obozie przejściowym przy ul. Krochnalnej, skąd udało się nawet uratować kilkudziesięciu mężczyzn przed wywiezieniem na roboty do Niemiec. Pisała o tym w sposób skromny: Robotę zaczęłam nie z rozkazu WSK raczej z poczucia przynależności do gromady instruktorskiej i obowiązku ratowania, kogo tylko można. Zaczęło się od wywiadu w obozie przy ul. Krochmalnej, w szkole za cukrownią. Okazało się, że obydwa obozy na początku i na końcu Krochmalnej, są przejściowymi, stamtąd idzie się albo na Majdanek, albo na roboty do Niemiec. Ludzie byli zmęczeni, chorzy, zawszeni i nade wszystko głodni. Pierwszym więc krokiem musiało być zorganizowanie kuchni.... Gotowano więc zupę w mieszkaniu p. Rutkowskich, ale wejście z nią na teren obozu nie było łatwe zawsze było uzależnione było od oko-liczności, w tym najczęściej od kaprysu komendanta obozu i żandarmów ( Harcerki wyd.1983 str. 240). Równocześnie z tą oficjalną działalnością społeczną opartą o RGO pełniła odpowiedzialną funkcję w Wojskowej Służbie Kobiet Armii Krajowej, jako zastępczyni szefa służby sanitarnej. Szkoliła sanitariuszki i kierowała m.in. siecią harcerskich 5-osobowych patroli i punktów sanitarnych odpowiednio zaopatrzonych, by mogły one w każdej chwili prze-kształcić się w małe szpitaliki. Organizowała opiekę sanitarną dla oddziałów partyzanckich. Po wojnie pracowała w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Jana Zamoyskiego, w Liceum dla Wychowawczyń Przedszkoli, a w latach w Liceum Ogólnokształcącym im. St. Staszica w Lublinie. Nadal działała w harcerstwie, z którym związana była od 1919 r. Swoją wybitną osobowością, wiedzą i doświadczeniem wywierała znaczący wpływ na wychowanie młodzieży. W 1949 r., po likwidacji ZHP grupa harcerek zwróciła się do niej z prośbą o utworzenie nieoficjalnych form działalności opartych o przyrzeczenie i prawo według starych zasad. Dh. Gosia stanowczo im to odradzała przestrzegając przed konsekwencjami. 10 lipca 1952 r. została aresztowana przez UB pod zarzutem nawoływania młodzieży do walki z istniejącym ustrojem. Tego dnia aresztowana została również dh. Danuta Magierska, też polonistka i instruktorka ZHP, zaprzyjaźniona z dh. Gosią. 4 Listopada tego samego roku odbyła się rozprawa przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Lublinie. Otrzymała wyrok czterech lat więzienia. Prokurator odwołał się od wyroku uważając, że jest zbyt łagodny. Na kolejnej rozprawie 5 września 1953 r. karę podwyższono do 6 lat. Odbywała ją na Lubelskim Zamku i w więzieniu w Chełmie Lubelskim. Została zwolniona wraz z hm. Danutą Magierską 15 lutego 1954 r. na skutek interwencji Wandy Papieskiej u Bolesława Bieruta. 7

8 Po wyjściu z więzienia nie mogła wrócić do pracy z młodzieżą. Pracowała, jako urzędniczka w Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej. Dopiero w 1956 r. została zatrudniona, jako bibliotekarka w Technikum Chemicznym, a rok później uczyła już w Liceum im. St. Staszica. Po przejściu na emeryturę w 1970 r. uczyła jeszcze przez pewien czas, ale władze oświatowe wydały zakaz jej zatrudniania. W stanie wojennym niosła pomoc Solidarności Nauczycielskiej. Całym sercem włączyła się w ten nowy ruch, który obudził w niej nowe nadzieje. Ale była to radość człowieka, dotkniętego ciężką chorobą, człowieka gasnącego. Odeszła na wieczną wartę 2 stycznia 1990 r. żegnana nie tylko przez przyjaciół, koleżanki i kolegów, ale i liczne grono jej uczniów i wychowanków. Ich Gosia (jak Ją powszechnie nazywano) była dla nich wzorcem osobowym, współczesną Siłaczką o wysokim poziomie moralnym i rzetelnych kwalifikacjach zawodowych. Była pedagogiem i wychowawcą z urodzenia, fascynowała ją wiedza i działalność społeczna. Odznaczona przez rząd Polski na emigracji Krzyżem Armii Krajowej. Została pochowana na cmentarzu przy ul. Unickiej. Źródła: 1. J. Kiełboń, Z. Leszczyńska: Kobiety Lubelszczyzny represjonowane w latach , s Siłaczka wspomnienia o Małgorzacie Szewczyk Dziennik Lubelski artykuł parafowany literami hm. 2. Wspomnienia własne. 8

9 Hm. Maria Nowicka ps. Maniuta ( ) Kierowniczka kolportażu prasy Związku Walki Zbrojnej i Wojskowej Służby Kobiet AK Okręgu Lubelskiego przez całą okupację. Hm. Maria Nowicka ps. Maniuta ( ) Hm. Maria Nowicka z polskim skautingiem związała się od 14 roku życia. W czasie pobierania nauki ściśle współpracowała z ruchem tajnego harcerstwa uczestnicząc w walkach o wyzwolenie Ojczyzny. Uczyła się w 7-klasowym Filologicznym Zakładzie Naukowym Żeńskim Heleny Czarnieckiej w Lublinie, który był znany z niepodległościowych kierunków w kształceniu młodzieży. Zakład ten ukończyła w 1915 r., a w 1916 r. roczne kursy pedagogiczne dla kobiet. Po odzyskaniu niepodległości przez dwa lata była komendantką ZHP miasta Lublina, a przez kolejne lata hufcową Hufca Harcerek Lublina. Od 1922 r. nieprzerwanie do 1939 r. była członkiem Lubelskiej Żeńskiej Komendy Chorągwi ZHP. Już w 1919 r. została podharcmistrzynią, a w 1928 harcmistrzynią. Pełniła wiele odpowiedzialnych funkcji, prowadziła obozy, kursy szkoleniowe z zakresu różnych specjalności zawsze służyła radą i pomocą wszystkim potrzebującym, skromna i pogodna, życzliwa bliźnim. Bardzo cenione było Jej doświadczenie, rozwaga i konsekwencja w realizacji podejmowanych zadań. Była wybitną nauczycielką. W 1927 r. ukończyła Państwowy Wyższy Kurs nauczycielski, a w 1934 r. studia polonistyczne na wydziale humanistycznym KUL. Całe swoje życie związała z Lublinem. Pełniła wiele funkcji społecznych w mieście, była m.in. przez 5 lat w okresie przedwojennym radną Miejskiej Rady Narodowej. Uczyła w szkołach powszechnych, później państwowych m.in. w Szkole nr 21 przez 14 lat, w Szkole nr 24 i nr 6 przez 20 lat. 9

10 W Szkole Podstawowej nr 24, a potem i nr 6 ściśle współpracowała z Wydziałem Pedagogiki UMCS m.in. z prof. Marią Cackowską w realizacji zadań wynikających z tzw. Lubelskiego Eksperymentu, związanych z nowatorskimi metodami nauczania. Kierowniczką Szkoły Podstawowej nr 6 była do roku 1966, czyli do odejścia na emeryturę. Nie przerywała działalności harcerskiej. Współpracowała m.in. z hm. hm. Marią Walciszewską, Danutą Magierską, Hanną Bulewską i Antoniną Łopatyńską. W roku szkolnym 1938/1939, w sposób bezpośredni i zaangażowany, włączyła się do realizacji zadań wyznaczonych programem Pogotowia Harcerek na wypadek wybuchu wojny. Szkoliła dziewczęta w Lublinie i w terenie pełniła dyżury. Była niestrudzona w trudnych dniach Września 1939 r., a potem w niesieniu pomocy uciekinierom, wysiedlonym i najuboższym m. Lublina. Już pod koniec 1939 r. hm. Maria Nowicka dostała przydział wojskowy w Związku Walki Zbrojnej, a potem Wojskowej Służbie Kobiet AK. Przez całą okupację w Lubelskim Okręgu Wojskowym pełniła funkcję kierownika kolportażu prasy. Nie ograniczała się tylko do kolportażu. Wiele materiałów było powielanych pod jej kierownictwem. Nie było wtedy obecnych, nowoczesnych metod kserowania. Często teksty przepisywałyśmy na bibułkach przez kalkę, nieraz na zakonspirowanej maszynie do pisania. Uczestniczyłyśmy w tych pracach, najczęściej w mieszkaniu hm. Hanny Bulewskiej przy ul. 3 Maja. Prasę odbierała głównie w Zakładzie Introligatorskim p. Pawłowskich przy ul. Miedzianej (boczna Bernardyńskiej - obecnie Dąbrowskiego). Hm. Zofia Pawłowska współpracowała z hm, Marią Nowicką. W jej Zakładzie Introligatorskim był punkt kontaktowy. Często spotykałam tam też hm. Zofię Kwapiszewską, związaną z działalnością w zakresie kolportażu. Hm. Maria Nowicka nie zaprzestała działalności po wojnie. Podobnie, jak inne przedwojenne instruktorki, zabiegała o właściwy charakter polskiego harcerstwa przeciwstawiając się wprowadzonym negatywnym zmianom. Na wieczną wartę odeszła w 1972 r. mając 74 lata. Źródła: 1. Diagram w Muzeum Pod Zegarem. 2.Wspomnienia własne. Dotychczas wydano: Zeszyt nr 1. Był taki zastęp sierpień 2001 Zeszyt nr 2. Wspomnienia o harcerkach z tamtych lat sierpień 2003 Zeszyt nr 3. Wspomnienie o druhnie Danucie Magierskiej w dwudziestą rocznicę śmierci marzec 2004, Alicja Morawiecka hm. Zeszyt nr 4. Druhna Danuta Magierska wzór szlachetnego człowieka kwiecień 2004 Władysław Froch hm. Zeszyt nr 5. Komendantki Lubelskiej Chorągwi Harcerek z okresu okupacji niemieckiej hm. Maria Walciszewska, hm. Maria Świtalska cz. I - maj 2004, 10

11 Zeszyt nr 6. Lubelska harcerka w Powstaniu Warszawskim. Wspomnienia o kpt. phm. Janinie Łotockiej w 60. rocznicę Powstania Warszawskiego sierpień 2004 Zeszyt nr 7. Komendantki Lubelskiej Chorągwi Harcerek cz. II sierpień 2004 Zeszyt nr 8. Płk Emil Czapliński Harcerz Rzeczypospolitej Działacz Harcerski - sierpień 2004, Stanisław Dąbrowski hm. Zeszyt nr 9. Druhna Maryla. Ostania komendantka konspiracyjnej Lubelskiej Komendy Chorągwi Harcerek - wrzesień 2004 Stanisława Ziemnicka Zeszyt nr 10. Powojenna służba harcerki - relacja hufcowej - październik 2004 Zeszyt nr 11. Moja droga do harcerstwa listopad 2004 Cezary Siedlecki hm. Zeszyt nr 12. Druhna Antoszka Wspomnienie o hm Antoninie Łopatyńskiej styczeń 2005, Redakcja: Stanisław Tryczyński hm. Adiustacja i korekta: Stanisław Jan Dąbrowski hm. 11