WYPRYSK ATOPOWY. Jakie są cele tej ulotki?

Transkrypt

1 WYPRYSK ATOPOWY Jakie są cele tej ulotki? Ulotka ta zosta a sporz dzona, aby dostarczy szczegó owych informacji o wyprysku atopowym (ang. atopic eczema). Wyja nia ona czym jest to schorzenie, jakie s jego przyczyny, jak mo na mu przeciwdzia a i gdzie znale wi cej informacji na ten temat. Co to jest wyprysk atopowy? Wyprysk atopowy jest to stan zapalny skóry. Termin "atopowy" oznacza jedn z chorób, które maj cz sto pod o e genetyczne (wyprysk, astma, sezonowy nie yt nosa, katar sienny). Termin "wyprysk" oznacza zmiany w górnych warstwach skóry, takie jak zaczerwienienie, p cherze, s cz ca wydzielina, strupy, uszczenie, zgrubienie i niekiedy pigmentacja (cho nie wszystkie te zmiany musz wyst powa jednocze nie). Terminy " wyprysk " (eczema) i "zapalenie skóry" (dermatitis) stosowane s wymiennie i oznaczaj to samo: zatem " wyprysk atopowy" (atopic eczema) oznacza to samo co "atopowe zapalenie skóry" (atopic dermatitis). W tej ulotce dla uproszczenia b dziemy u ywa terminu " wyprysk atopowy". Wyprysk atopowy dotyka w jednakowym stopniu obu p ci i zazwyczaj pojawia si w pierwszych kilku tygodniach lub miesi cach ycia. Najcz ciej wyst puje u dzieci i dotyka co najmniej 10% niemowl t w ró nym wieku. Choroba ta zwykle zanika w wieku dzieci cym, ale mo e si przeci gn do wieku doros ego, lub powróci w wieku m odzie czym b d na pocz tku wieku doros ego. Sporadycznie mo e równie pojawi si po raz pierwszy w wieku doros ym.

2 Co jest przyczyną wyprysku atopowego? Nadal nie zosta o to do ko ca wyja nione. Sk onno do chorób atopowych jest cz sto dziedziczona w rodzinie (patrz poni ej) i jest cz ci budowy genetycznej. U osób cierpi cych na wyprysk atopowy skóra przestaje prawid owo spe nia funkcj bariery ochronnej przed wiatem zewn trznym, pozwalaj c substancjom dra ni cym i alergenom wnika w skór, co mo e powodowa sucho i stan zapalny. Wyprysk atopowy nie jest zara liwy. Czy wyprysk atopowy jest chorobą dziedziczną? Tak. Sk onno do wyprysku atopowego (tak jak astmy i kataru siennego) cz sto dziedziczona jest w rodzinie. Je li jeden lub oboje rodzice cierpi na wyprysk, astm lub katar sienny, jest bardziej prawdopodobne, e ich dzieci równie b d cierpie na te choroby. Ponadto sk onno ci te dziedziczone s zazwyczaj zgodnie z typem choroby wyst puj cej w danej rodzinie: innymi s owy w niektórych rodzinach u wi kszo ci jej chorych cz onków b dzie wyst powa wyprysk, a w innych rodzinach przewa a b dzie astma lub katar sienny. Jakie są objawy wyprysku atopowego? G ównym objawem jest sw dzenie. Drapanie miejsc sw dz cych mo e by powodem powstawania wielu zmian skórnych. Intensywne drapanie mo e powodowa zaburzenia snu, zm czenie i dra liwo. Jak wygląda wyprysk atopowy? Wyprysk atopowy mo e wyst powa na ka dej partii skóry, równie na twarzy, ale najcz ciej miejsca zmienione chorobowo znajduj si na zgi ciach okci i kolan oraz wokó nadgarstków i szyi typ zgi ciowy (flexural pattern). Inne cz sto spotykane typy objawów wyprysku atopowego to zmiany zapalne w kszta cie ma ej monety - typ dyskoidalny (discoid pattern) oraz liczne rozsiane guzki pokrywaj ce si z mieszkami w osowymi - typ grudkowy (follicular pattern). U osób cierpi cych na wyprysk skóra jest sucha i zaczerwieniona, a cz sto towarzysz temu zadrapania (i krwawienie). W okresie nasilenia choroby (flare-up), kiedy wyprysk jest bardzo aktywny, na d oniach i stopach mog pojawia si ma e p cherzyki wype nione wod, a zmieniona chorobowo skóra mo e sta si wilgotna, z s cz c si wydzielin. W miejscach cz sto drapanych skóra mo e ulec zgrubieniu (proces ten nazywamy lichenifikacj ) i sta si jeszcze bardziej sw dz ca.

3 Co jest przyczyną nasilenia wyprysku atopowego? Wiele czynników obecnych w rodowisku chorego mo e nasili objawy wyprysku. Nale do nich: wysoka temperatura, kurz oraz kontakt z czynnikami podra niaj cymi, takimi jak myd o czy detergenty. Z y stan zdrowia: np. zwyk e przezi bienie mo e spowodowa nasilenie si wyprysku. Infekcje bakteryjne lub wirusowe mog nasili objawy wyprysku. Infekcja bakteryjna (zwykle wywo ana przez gronkowiec) powoduje z ó cenie i stwardnienie skóry oraz stan zapalny i mo e wymaga leczenia antybiotykami. Infekcja wirusem opryszczki (herpes simplex) mo e powodowa rozleg e, bolesne (a czasami niebezpieczne) nasilenie wyprysku i mo e wymaga leczenia tabletkami antywirusowymi. Sucho skóry By mo e stres Jak diagnozuje się wyprysk atopowy? Specjalista opieki zdrowotnej, tzn. lekarz (GP), piel gniarka w przychodni (practice nurse) lub piel gniarka rodowiskowa (health visitor), zwykle s w stanie zdiagnozowa wyprysk po zbadaniu skóry. Czasami u starszych dzieci lub osób doros ych wyprysk wygl da nieco inaczej i mo e by konieczna pomoc szpitalnego specjalisty. Badania krwi i testy skórne zazwyczaj nie s konieczne. Niekiedy konieczne b dzie pobranie wymazu skórnego (przez potarcie o skór sterylnego bawe nianego wacika), aby sprawdzi czy nie rozwin a si infekcja bakteryjna albo wirusowa. Czy wyprysk atopowy można wyleczyć? Nie, choroby tej nie da si wyleczy, ale istnieje wiele sposobów na kontrolowanie jej objawów. Stan wi kszo ci dzieci cierpi cych na wyprysk atopowy poprawia si wraz z wiekiem (u 75% choroba zanika w wieku m odzie czym). Niemniej jednak wiele osób, które cierpia y na wyprysk nadal ma such skór i musi unika substancji podra niaj cych, takich jak myd o lub p yn do k pieli. Wyprysk mo e utrzymywa si w wieku doros ym, ale mo na go kontrolowa stosuj c odpowiednie leczenie. Wyprysk atopowy mo e by k opotliwy dla osób pracuj cych w zawodach takich jak gastronomia, fryzjerstwo czy piel gniarstwo, gdzie stykaj si oni cz sto z substancjami podra niaj cymi.

4 Jak można leczyć wyprysk atopowy? Aby dowiedzie si, jaka metoda leczenia jest najlepsza i jak d ugo powinno ono trwa, nale y zwróci si o porad do specjalisty opieki zdrowotnej. Najcz ciej stosowany schemat leczenia wyprysku atopowego sk ada si z preparatów nawil aj cych i steroidów podawanych miejscowo. Preparaty nawilżające emolienty (emollients). Preparaty te nale y je stosowa codziennie, aby wspomaga funkcj zewn trznych warstw skóry jako bariery ochronnej przed rodowiskiem zewn trznym. Im bardziej sucha jest skóra, tym cz ciej nale y stosowa preparat nawil aj cy. Na rynku dost pnych jest wiele preparatów o ró nych zawarto ciach t uszczu i wa ne jest, aby wybra taki, który lubi si stosowa. Zaleca si równie stosowanie preparatu nawil aj cego podczas k pieli b d prysznica. Dost pne s równie preparaty nawil aj ce o dzia aniu odka aj cym (antiseptic), szczególnie przydatne w leczeniu uporczywych infekcji. Kremy i maście steroidowe stosowane miejscowo. Preparaty te zazwyczaj agodz zaczerwienienie i sw dzenie, kiedy wyprysk staje si aktywny. Mog mie ró n si dzia ania ( agodne, rednio-silne, silne i bardzo silne). Lekarz doradzi, jaki typ nale y stosowa na jakich partiach skóry i przez jaki okres czasu. Niew a ciwie stosowane (zbyt silne lub przez zbyt d ugi okres czasu), steroidy miejscowe mog mie skutki uboczne takie jak wyra ne zmniejszenie grubo ci skóry. Natomiast stosowane prawid owo s bardzo bezpieczne nale y stosowa odpowiednio silny preparat w celu z agodzenia zaostrzonych objawów i odstawi go lub zmniejszy dawk po zaobserwowaniu poprawy. Lekarze maj ró ne preferencje dotycz ce sposobu odstawiania steroidów: niektórzy zalecaj natychmiastowe przerwanie ich stosowania, natomiast inni mog radzi, aby stopniowo zmniejsza si preparatu, a jeszcze inni doradz schemat leczenia podtrzymuj cego (maintenance regime) polegaj cy na sporadycznym stosowaniu leku przez kilka tygodni po ust pieniu nasilonych objawów wyprysku. S absze preparaty steroidowe nale y stosowa przede wszystkim na partiach cia a, na których skóra jest cie sza (tzn. na twarzy i powiekach oraz pod pachami); silniejsze steroidy mo na stosowa na pozosta ych partiach cia a. Antybiotyki i antyseptyki. Je li zmiany skórne stan si wilgotne, pokryte wydzielin i strupami, mo e to wiadczy o infekcji i konieczno ci zastosowania antybiotyków. rodki antyseptyczne (antiseptics) stosowane wy cznie na skórze lub jako sk adnik preparatu nawil aj cego mog by

5 bardzo skuteczne w zwalczaniu bakterii, aczkolwiek ich skutkiem ubocznym mo e by podra nienie skóry. Miejscowe preparaty immunosupresyjne (inhibitory kalcyneuryny). Niektóre osoby cierpi ce na wyprysk atopowy, które stosuj wzgl dnie nowe na rynku inhibitory kalcyneuryny (ma Tacrolimus lub krem Pimecrolimus) przyznaj, e preparaty te skutecznie agodz stan zapalny skóry. Nie s to steroidy, a wi c nie powoduj zmniejszania grubo ci skóry, ani innych skutków ubocznych wyst puj cych podczas terapii steroidami. Ich najcz stszym skutkiem ubocznym jest uczucie pieczenia po zastosowaniu, które szybko zanika. Mog one zwi ksza ryzyko infekcji skórnych, a zatem nie nale y ich stosowa na skórze wyra nie zainfekowanej. Przynajmniej teoretycznie mog one zwi ksza ryzyko raka skóry, nie nale y ich zatem d ugotrwale stosowa na partiach skóry nara onej na s o ce, ani w po czeniu z fototerapi. Leki przeciwhistaminowe. Lekarz mo e zaleci przyjmowanie tabletek przeciwhistaminowych (antihistamines), które u niektórych pacjentów s skuteczne. Leki przeciwhistaminowe powoduj ce ospa o takie jak chlorfenamina (chlorphenamine) czy hydroksyzyna (hydroxyzine) mog agodzi sw dzenie przy wyprysku atopowym, ale s mniej skuteczne przy d ugotrwa ym stosowaniu. Bandażowanie (opatrunki). Stosowanie banda y pokrytych past lecznicz (medicated paste bandages) mo e by niekiedy bardzo pomocne, poniewa maj one dzia anie koj ce i stwarzaj fizyczn barier przed drapaniem. Mokre kompresy (wet wraps) czyli banda e ch odz ce, czasem pomagaj dora nie. Je li skóra jest zainfekowana, konieczne jest zastosowanie odpowiedniego leczenia przed za o eniem opatrunków. Lekarz lub piel gniarka doradzi czy opatrunki s wskazane w przypadku danego pacjenta. Fototerapia. U niektórych osób cierpi cych na przewlek y wyprysk korzystny wp yw ma fototerapia (ultraviolet light treatment), któr podaje si na specjalistycznym oddziale szpitalnym pod nadzorem dermatologa. (patrz ulotka Brytyjskiego Stowarzyszenia Dermatologów pt. Phototherapy) Terapie o silniejszym działaniu. U osób cierpi cych na ci k lub rozleg posta wyprysku atopowego konieczne jest niekiedy zastosowanie silniejszych metod leczenia, które hamuj dzia anie uk adu odporno ciowego. Terapie te podawane s zazwyczaj pod cis ym nadzorem specjalisty ochrony zdrowia.

6 Steroidy doustne (zwykle prednizolon) s czasem stosowane przez krótki okres czasu, je li wyprysk powa nie si nasili a. S skuteczne w dzia aniu, ale nie nale y ich stosowa przez d u szy okres czasu, z uwagi na ryzyko dzia a ubocznych. Azatiopryna (azathioprine) Cyklosporyna (ciclosporin) Szczegó owe informacje na temat tych metod leczenia mo na znale w ulotkach dla pacjentów wydawanych przez Brytyjskie Stowarzyszenie Dermatologów ( Chińska terapia ziołowa. Jest to forma terapii alternatywnej, która mo e by pomocna, ale lekarz mo e nie zaleca jej stosowania, poniewa sk adniki zio owe nie podlegaj kontroli prawnej. Zg aszano przypadki zapalenia w troby po zastosowaniu chi skiej terapii zio owej. Terapie nie zalecane: "Naturalne" kremy zio owe, poniewa mog powodowa podra nienie i reakcje alergiczne. Nie zaleca si zatem ich stosowania na skórze pop kanej lub wykazuj cej objawy stanu zapalnego. Olej z wiesio ka (evening primrose oil) w tabletkach nie jest ju zalecany, poniewa nie wykazuje korzystnych w a ciwo ci. Alergia i atopowe zapalenie skóry. Osoby z chorobami atopowymi cz sto maj równie alergie, np. na koty, psy, py ki, traw lub roztocze kurzu domowego. Kontakt z tymi alergenami cz ciej powoduje katar sienny lub astm ni wyprysk. Mo e jednak wyst pi pokrzywka (urticaria), co z kolei mo e prowadzi do nasilenia objawów wyprysku. Roztocze kurzu domowego. U osób z wypryskiem atopowym najcz ciej spotyka si alergi na roztocze kurzu domowego. Zmniejszenie ilo ci kurzu w domu, zw aszcza w pokojach dziennych i sypialniach, może pomóc kontrolowa wyprysk. Alergie pokarmowe. Osoby z wypryskiem atopowym s bardziej podatne na alergie pokarmowe. Je li taka alergia wyst puje, jej objawy s zazwyczaj dla pacjenta atwo zauwa alne. Objawami alergii mog by opuchlizna ust i powiek, wysypka, b d podra nienie w jamie ustnej natychmiast po spo yciu "winowajcy" (zazwyczaj s to jajka, mleko lub inny nabia, pszenica, orzechy i ryby). Alergie rzadko natomiast przyczyniaj si do wyst powania wyprysku, dlatego testy

7 na alergie pokarmowe nie s rutynowo stosowane w zwi zku z wypryskiem atopowym. U niewielkiego odsetka dzieci cierpi cych na wyprysk atopowy unikanie pewnych pokarmów, po przeprowadzeniu dok adnych bada, może pomóc kontrolowa objawy wyprysku. Zdrowa i zrównowa ona dieta jest wa na zw aszcza u dzieci, nie nale y zatem wyklucza z niej pokarmów bez konsultacji z lekarzem lub dietetykiem. Alergia na lateks (gumę) wyst puje cz ciej u osób z chorobami atopowymi. Jej objawy mog by niewielkie (np. sw dzenie skóry po dotkni ciu gumowego produktu) lub bardziej powa ne (wymagaj ce leczenia szpitalnego). W przypadku alergii na lateks, mo e równie wyst powa alergia na niektóre pokarmy, takie jak kiwi, banany, ziemniaki lub pomidory. Alergia na lateks jest bardzo wa na - nale y powiadomi o niej swojego lekarza. Wyst puje te alergia kontaktowa na kremy i ma ci stosowane w leczeniu wyprysku atopowego. Nale y powiadomi lekarza je li pacjentowi wydaje si, e leki pogarszaj stan skóry. (patrz ulotka Brytyjskiego Stowarzyszenia Dermatologów pt. Contact dermatitis) Jaka jest moja rola? Jak najcz ciej nawil aj skór nawet do 6 razy dziennie. Najlepszy jest nie dra ni cy bezzapachowy preparat nawil aj cy. Jest to najwa niejszy element piel gnacji Twojej skóry. Do mycia u ywaj substytutu myd a (soap substitute). Staraj si unika myd a, p ynów do k pieli, eli pod prysznic i detergentów. Je li wiesz, e d onie b d nara one na dzia anie substancji podra niaj cych, za ó r kawiczki ochronne. Po p ywaniu we dok adny prysznic, wysusz skór i zastosuj du ilo preparatu nawil aj cego. No wygodne ubrania wykonane z materia ów takich jak bawe na i unikaj noszenia we ny bezpo rednio na skórze. Staraj si opanowa pokus drapania. Drapanie mo e chwilowo ul y sw dzeniu, ale w d u szej perspektywie pogorszy sw dzenie. Wmasuj preparat nawil aj cy w sw dz c skór. Unikaj kontaktu z osobami chorymi na opryszczk. Nie trzymaj zwierz t domowych, które w oczywisty sposób wywo uj u Ciebie reakcj alergiczn. Gdzie znaleźć więcej informacji na temat wyprysku atopowego? National Eczema Society, Hill House, Highgate Hill, London N19 5NA

8 Zalecenia NICE (Narodowy Instytut ds. Zdrowia i Doskonalenia Praktyki Klinicznej): Systematyczny przegląd jakości terapii stosowanych w leczeniu wyprysku atopowego przeprowadzany przez Państwową Służbę Zdrowia w Wielkiej Brytanii (NHS): Inne przydatne strony internetowe: Celem tej ulotki jest przedstawienie poprawnych informacji na dany temat w oparciu o zgodność poglądów przedstawicieli Brytyjskiego Stowarzyszenia Dermatologów (British Association of Dermatologists): jej zawartość natomiast może czasami różnić się od porady uzyskanej od lekarza. BRYTYJSKIE STOWARZYSZENIE DERMATOLOGÓW ULOTKA DLA PACJENTA DATA POWSTANIA ULOTKI: SIERPIEŃ 2004 DATA AKTUALIZACJI ULOTKI: KWIECIEŃ 2009