Biota porostów rezerwatów przyrody uroczyska Pêpowo (SW Wielkopolska)

Transkrypt

1 129 Biota-porostów-rezerwatów-przyrody-uroczyska- Pêpowo -(SW-Wielkopolska) 129 Biota porostów rezerwatów przyrody uroczyska Pêpowo (SW Wielkopolska) The lichen biota of nature reserves in the Pêpowo forest complex (SW Wielkopolska region) DARIUSZ KUBIAK, ANNA BIEDUNKIEWICZ D. Kubiak, A. Biedunkiewicz, Katedra Mykologii, Uniwersytet Warmiñsko Mazurski w Olsztynie, ul. Oczapowskiego 1A, Olsztyn; darkub@uwm.edu.pl, alibi@uwm.edu.pl ABSTRACT: A description of the lichen biota of three nature reserves Bodzewko, Czerwona Ró a and Pêpowo in the Pêpowo forest complex (SW Poland) is presented. The reserves were established in in order to protect natural forest communities (particularly oak-hornbeam forests). In total 41 species are listed, of them 14 are recorded from Bodzewko, 21 from Czerwona Ró a and 36 from Pêpowo reserve. As a result of the research several noteworthy species were recorded, e.g.: Bacidina chloroticula, B. sulphurella, Candelariella efflorescens and Micarea viridileprosa. KEYWORDS: lichens, distribution, nature reserve, SW Poland Wstêp W po³owie XX wieku Wielkopolska by³a jednym z regionów ni owej czêœci Polski najlepiej poznanych pod wzglêdem wystêpowania porostów (Dziabaszewski 1962). W kolejnych latach zainteresowanie lichenologów tym regionem znacznie zmala³o. Mimo, e w ostatnim czasie notuje siê ponowny wzrost liczby opracowañ poœwiêconych porostom Wielkopolski (Gruszka 2007, 2010a, b, 2011; Kubiak 2008; Zarabska, Dolnik 2009; Zarabska 2010, 2011), stan poznania wspó³czesnej lichenobioty tego regionu uznaæ mo na za niedostateczny. Brak aktualnych danych o wystêpowaniu porostów na obszarze tak znacznej czêœci kraju niesie ze sob¹ szereg negatywnych konsekwencji. Utrudnia miêdzy innymi w³aœciw¹ ocenê stopnia ewentualnego zagro enia poszczególnych taksonów w skali ponadregionalnej. Kubiak D., Biedunkiewicz A Biota porostów rezerwatów przyrody uroczyska Pêpowo (SW Wielkopolska). Acta Botanica Silesiaca 11:

2 130 Dariusz-Kubiak,-Anna-Biedunkiewicz 130 Celem pracy jest ocena bogactwa gatunkowego porostów trzech rezerwatów przyrody po³o onych na terenie kompleksu leœnego Pêpowo w po³udniowozachodniej Wielkopolsce. Na obszarze tym nie prowadzono dotychczas badañ lichenologicznych. Prezentowane w pracy wyniki dostarczaj¹ nowych danych o ró norodnoœci biologicznej tych rezerwatów. Mog¹ jednak równie stanowiæ poœrednie Ÿród³o informacji o stanie zachowania i warunkach bioekologicznych zbiorowisk leœnych tego obszaru. 1. Charakterystyka terenu badañ Uroczysko Pêpowo (Nadleœnictwo Piaski) to odosobniony kompleks leœny po³o ony w po³udniowej czêœci Niziny Wielkopolskiej, na zachodniej krawêdzi Wysoczyzny Kaliskiej (Kondracki 2013). Wed³ug podzia³u administracyjnego kraju znajduje siê w powiecie gostyñskim, na obszarze trzech gmin: Piaski, Pêpowo i Pogorzela. Powiat ten obejmuje tereny zdominowane przez intensywne rolnictwo, w znacznym stopniu odlesione. Lesistoœæ powiatu wynosi 13,9%, a znaczna czêœæ tej powierzchni przypada na lasy uroczyska Pêpowo (2425 ha). Charakterystyczn¹ cech¹ tego kompleksu jest dominacja lasów liœciastych, utworzonych g³ównie przez d¹b szypu³kowy. Przewa aj¹ tu siedliska lasu œwie ego (Lœw), z domieszk¹ lasu mieszanego œwie ego (LMœw), lasu mieszanego wilgotnego (LMw) i olsu (OL). Wiek najstarszych drzewostanów gospodarczych wynosi 173 lata, natomiast wiek drzew dominuj¹cych w rezerwatach 155 lat (Interaktywna mapa 2014). ¹cznie z innymi kompleksami leœnymi, po³o onymi na terenach nadleœnictw Krotoszyn, Jarocin i Taczanów, uroczysko Pêpowo jest zaliczane do tzw. D¹brów Krotoszyñskich. Po³o one na jego obszarze trzy rezerwaty przyrody Bodzewko, Czerwona Ró a i Pêpowo (ryc. 1), s¹ jednymi z najwczeœniej utworzonych w naszym kraju. Mimo niewielkiej powierzchni, stanowi¹ bardzo cenne tereny, na których procesy ekologiczne zachodz¹ od dziesiêcioleci w sposób bliski naturalnemu, przy znacznie ograniczonej dzia³alnoœci cz³owieka. Rezerwat Bodzewko utworzono w 1959 roku. Jest to rezerwat leœny (fitocenotyczny) o powierzchni 1,26 ha. Celem ochrony rezerwatowej jest zachowanie naturalnego lasu lipowego z ekosystemem gr¹du œrodkowoeuropejskiego Galio sylvatici-carpinetum (Centralny Rejestr 2014). Drzewostan w rezerwacie tworzy lipa drobnolistna i d¹b szypu³kowy, w wieku lat (ryc. 2). Odnawiaj¹ca siê bardzo dobrze w tym obiekcie w sposób naturalny lipa wystêpuje w ekotypie tworz¹cym wysokie, gonne strza³y i stosunkowo niewielkie korony (R¹kowski i in. 2006). Rezerwat Czerwona Ró a utworzono w 1958 roku. Jest to rezerwat leœny (fitocenotyczny) o powierzchni 5,64 ha. Celem ochrony rezerwatowej jest zabezpieczenie fragmentu lasu, zdefiniowanego

3 131 Biota-porostów-rezerwatów-przyrody-uroczyska- Pêpowo -(SW-Wielkopolska) 131 Ryc. 1. Po³o enie rezerwatów przyrody na obszarze uroczyska Pêpowo Objaœnienia: 1 lasy; 2 drogi g³ówne; 3 granice rezerwatów przyrody Fig. 1. Situation of nature reserves in the Pêpowo forest complex Explanations: 1 forests; 2 main roads; 3 boundries of nature reserves. Ryc. 2. Las dêbowo-lipowy w rezerwacie Bodzewko (fot. D. Kubiak) Fig. 2. Oak-lime forest in the Bodzewko nature reserve (photo by D. Kubiak)

4 132 Dariusz-Kubiak,-Anna-Biedunkiewicz 132 jako rodkowoeuropejski acidofilny las dêbowy Calamagrostio arundinaceae uercetum petraeae, z zachodz¹cymi w nim spontanicznymi procesami dynamiki ekosystemów (Centralny Rejestr 2014). Na obszarze rezerwatu ro nie wielogatunkowy las mieszany o strukturze 2-piêtrowej. Najwy sze piêtro tworzy modrzew polski i d¹b szypu³kowy w wieku 155 lat. Ni sze piêtro tworz¹: d¹b, grab, buk, wi¹z, klon i brzoza. Domieszkê w drzewo-stanie stanowi rzadki jarz¹b brekinia, który osi¹ga na obszarze uroczyska Pêpowo pó³nocno wschodni¹ granicê zasiêgu. W podszycie, oprócz podrostu gatunków drzewiastych, wystêpuj¹: kruszyna, kalina, g³óg, jab³oñ i grusza (R¹kowski i in. 2006). Rezerwat Pêpowo utworzono w 1958 roku. Jest to rezerwat le ny (fitocenotyczny) o powierzchni 12,21 ha. Obowi¹zuj¹cym celem ochrony rezerwatowej jest zabezpieczenie ekosystemów lasu mieszanego z zachodz¹cymi w nim naturalnymi procesami ekologicznymi oraz renaturalizacja fragmentu lasu z antropogenicznym drzewostanem z przewag¹ modrzewia w wydzieleniu 316i (Centralny Rejestr 2014). Rezerwat obejmuje fragment lasu mieszanego, którego g³ównym walorem przyrodniczym s¹ starodrzewy z³o one ze 155-letnich egzemplarzy modrzewia polskiego, sosny pospolitej i dêbu szypu³kowego (ryc. 3). Ryc. 3. Starodrzew sosnowy w rezerwacie Pêpowo (fot. D. Kubiak) Fig. 3. Old-growth pine stand in the Pêpowo nature reserve (photo by D. Kubiak)

5 133 Biota-porostów-rezerwatów-przyrody-uroczyska- Pêpowo -(SW-Wielkopolska) 133 W ni szych warstwach drzewostanu wystêpuj¹ ponadto: brzoza, buk, grab i œwierk. Na uwagê zas³uguje równie obecnoœæ jarzêbu brekinii (R¹kowski i in. 2006). Objêty analiz¹ obszar trzech rezerwatów obejmuje ³¹cznie 19,12 ha. Na tle siatki kwadratów ATPOL o boku 10 km (por. Zaj¹c 1978), zmodyfikowanej przez Cieœliñskiego i Fa³tynowicza (1993), znajduje siê w ca³oœci w kwadracie Dc Materia³ i metody Badania terenowe przeprowadzono w 2014 roku. Ze wzglêdu na niewielk¹ powierzchniê analizowanych obiektów, ka dy z rezerwatów przyjêto za pojedyncze stanowisko. Spisu gatunków w terenie dokonano za pomoc¹ metody marszrutowej. Na obszarze ka dego z rezerwatów wyznaczono kilka transektów, a nastêpnie, podczas pokonywania zaplanowanej trasy, rejestrowano napotkane gatunki porostów na wszystkich zasiedlanych przez te organizmy typach pod³o y. Obserwacjê porostów epifitycznych prowadzono na pniach i ni ej po³o onych ga³êziach drzew i krzewów (do wysokoœci 2 m) oraz na ga³êziach opad³ych w sposób naturalny na ziemiê. Gatunki, których oznaczenie by³o mo liwe w terenie, spisano bez zbioru okazów referencyjnych. W przypadku pozosta³ych, zbierano fragmenty plech do dalszych szczegó³owych analiz taksonomicznych w laboratorium. Podczas identyfikacji zebranego materia³u, w szczególnoœci sterylnych porostów skorupiastych, wyniki analiz morfologiczno-anatomicznych oraz standardowych testów barwnych uzupe³niano wynikami analiz chromatograficznych (TLC), ró nicuj¹cych wtórne metabolity porostowe (Orange i in. 2001; Kubiak, Kukwa 2011). Zebrany materia³ zielnikowy zdeponowano w zielniku Katedry Mykologii UWM w Olsztynie (OLTC). Nazewnictwo gatunków przyjêto za MycoBank Fungal Databases (Robert i in. 2005). Kategorie zagro enia porostów podano za Cieœliñskim i in. (2006), gatunki chronione za rozporz¹dzeniem Ministra Œrodowiska (2014). 3. Wyniki Na obszarze trzech analizowanych rezerwatów przyrody stwierdzono ³¹cznie 41 gatunków porostów, odpowiednio w poszczególnych obiektach: Bodzewko 14, Czerwona Ró a 21 i Pêpowo 36 (tab. 1). W biocie tej przewa aj¹ gatunki pospolite, w wiêkszoœci niezagro one w skali kraju. Jedynie dwa z nich znajduj¹ siê na Czerwonej Liœcie porostów Polski. S¹ to: Chaenotheca stemonea, która ma status gatunku wymieraj¹cego (kategoria EN), oraz Ch. trichialis o statusie gatunku nara onego na wymarcie (kategoria VU). Do grupy tej zaliczyæ mo na ponadto Graphis pulverulenta. Takson ten uznano niedawno za odrêbny od G. scripta (Neuwirth, Aptroot 2011) gatunku maj¹cego w Polsce status

6 134 Dariusz-Kubiak,-Anna-Biedunkiewicz 134 nara onego na wymarcie. Poniewa aktualne dane wskazuj¹, e wiêkszoœæ wczeœniejszych notowañ G. scripta dotyczy G. pulverulenta (Kowalewska, Kukwa 2013), wydaje siê, e temu drugiemu gatunkowi mo na przypisaæ kategoriê zagro enia okreœlon¹ pierwotnie dla G. scripta. W analizowanych rezerwatach przyrody nie odnotowano porostów objêtych w Polsce ochron¹ gatunkow¹. Na uwagê zas³uguje jednak wystêpowanie kilku rzadko notowanych w Polsce porostów, takich jak: Bacidina chloroticula, B. sulphurella, Candelariella efflorescens i Micarea viridileprosa. S¹ one prawdopodobnie czêste w ca³ym kraju, dotychczas maj¹ jednak niewielk¹ liczbê stanowisk. Przyczyn¹ tego stanu s¹ z jednej strony niewielkie rozmiary plech tych porostów, co sprzyja ich przeoczeniu w terenie, z drugiej krótki niekiedy okres, jaki up³yn¹³ od opublikowania diagnozy gatunku i s³aba jego znajomoœæ. W wyró nionej biocie przewa aj¹ formy skorupiaste i ³useczkowate. Jedynie piêæ gatunków to porosty o plechach listkowatych (Hypogymnia physodes, Melanelixia glabratula, Melanohalea exasperatula, Parmelia sulcata, Xanthoria parietina). W przebadanych rezerwatach nie stwierdzono porostów krzaczkowatych. W poszczególnych obiektach przewa a³y gatunki epifityczne ³¹cznie stwierdzono 34 taksony. Najwiêksz¹ liczbê gatunków odnotowano na korze dêbu 22 oraz lipy i modrzewia po 10. Drug¹ pod wzglêdem liczby gatunków grupê ekologiczn¹ stanowi¹ epiksyle. Na murszej¹cym drewnie odnotowano 10 gatunków, spoœród których wy³¹cznie na tym substracie ros³y jedynie cztery taksony (Lepraria jackii, Micarea viridileprosa, Placynthiella Tabela 1. Porosty rezerwatów przyrody uroczyska Pêpowo Table 1. Lichens in the nature reserves of the Pêpowo forest complex Rezerwat przyrody/ Nature reserve Gatunek/ Species Czerwona Bodzewko Ró a Pêpowo Amandinea punctata (Hoffm.) Coppins & Scheid. A, Anisomeridium polypori (Ellis & Everh.) M.E. Barr. A, F Arthonia radiata (Pers.) Ach. C A. spadicea Leight. T, C Bacidina chloroticula (Nyl.) Vezda & Poelt g Bacidina sulphurella (Samp.) M. Hauck & V. Wirth C, T C, F C Candelariella efflorescens R.C. Harris & W.R. Buck Chaenotheca chrysocephala (Turner ex Sm.) Mig. Chaenotheca ferruginea (Turner ex Sm.) Mig. Pa, Ps, Chaenotheca stemonea (Ach.) Müll. Arg. Chaenotheca trichialis (Ach.) Th. Fr. A,

7 135 Biota-porostów-rezerwatów-przyrody-uroczyska- Pêpowo -(SW-Wielkopolska) 135 Cladonia chlorophaea Flörke ex Sommerf.) Spreng. Cladonia coniocraea (Flörke) Spreng. T L,, d L, Ps,, d Cladonia digitata (L.) Hoffm. L, d Ps, d Dimerella pineti (Ach.) Vìzda T, A, B, C, L, B, C, L, Pa, Graphis pulverulenta (Pers.) Ach. C C Hypocenomyce scalaris (Ach. ex Lilj.) M. Choisy L L, Ps, Hypogymnia physodes (L.) Nyl. Lecanora conizaeoides Nyl. ex Cromb. F, L Ps Lecanora expallens Ach. A, C, F, U, Lecanora saligna (Schrad.) Zahlbr. Lepraria incana (L.) Ach. C, T, B, F, L,, U, d B, C, Pa, Ps,, d Lepraria jackii Tønsberg d Lepraria lobificans Nyl. T A, U C Melanelixia glabratula (Lamy) Sandler & Arup T C, F Melanohalea exasperatula (Nyl.) O. Blanco, A. Crespo, Divakar, Essl., D. Hawksw. & Lumbsch Micarea denigrata (Fr.) Hedl. L Micarea micrococca (Körb.) Gams ex Coppins L B, L Micarea prasina Fr. T, d Micarea viridileprosa Coppins & Van den Boom d Parmelia sulcata Taylor Phlyctis argena (Ach.) Flot. T Physcia tenella (Scop.) DC. Placynthiella dasaea (Stirt.) Tønsberg L, d, d Placynthiella icmalea (Ach.) Coppins & P. James d Porina aenea (Wallr.) Zahlbr. T C Porina chlorotica (Ach.) Müll. Arg. g Trapelia placodioides Coppins & P. James g Trapeliopsis flexuosa (Fr.) Coppins & P. James B, L,, d L Trapeliopsis granulosa (Hoffm.) Lumbsch d d Xanthoria parietina (L.) Beltr. Razem/Total: Objaœnienia: A Acer campestre, B Betula pendula, C Carpinus betulus, F Fagus sylvatica, L Larix sp., Pa Picea abies, Ps Pinus sylvestris, uercus sp., T Tilia cordata, d murszej¹ce drewno, g g³az narzutowy. Explanations: A Acer campestre, B Betula pendula, C Carpinus betulus, F Fagus sylvatica, L Larix sp., Pa Picea abies, Ps Pinus sylvestris, uercus sp., T Tilia cordata, d rotten wood, g erratic boulder. icmalea, Trapeliopsis granulosa). Ponadto, na analizowanym obszarze znaleziono trzy gatunki epilityczne (Bacidina chloroticula, Porina chlorotica, Trapelia placodioides). Stwierdzono je na nielicznie wystêpuj¹cych tu g³azach narzutowych.

8 136 Dariusz-Kubiak,-Anna-Biedunkiewicz Dyskusja Stan poznania lichenobioty Wielkopolski jest niedostateczny a ogólna liczba wystêpuj¹cych tu gatunków porostów ma charakter szacunkowy. Wspó³czeœnie, na podstawie danych ró nych autorów, liczbê porostów podanych z tego obszaru okreœla siê na 326 taksonów (Zarabska 2011). Niezale nie od przyjêtych do oceny granic regionu oraz aktualnoœci danych lichenologicznych mo na stwierdziæ, e liczba gatunków porostów znanych z Wielkopolski jest wyraÿnie ni sza w porównaniu do regionów pó³nocnej i pó³nocno-wschodniej czêœci kraju. Na przyleg³ym Pomorzu Zachodnim (obejmuj¹cym tak e pó³nocne fragmenty Wielkopolski) stwierdzono 526 gatunków (Fa³tynowicz 1992), a w Polsce Pó³nocno-Wschodniej 597 (Cieœliñski 2003). Mo na natomiast przypuszczaæ, e wspó³czesne zasoby gatunkowe porostów regionu s¹ porównywalne z Ziemi¹ Lubusk¹ (Grochowski 2005) oraz obszarami Polski centralnej (Czy ewska 2003; Hachu³ka 2012; Kubiak, Szczepkowski 2012) i wschodniej (Jastrzêbska 2001, 2012). Zarysowane ró nice w ogólnym bogactwie gatunkowym lichenobioty poszczególnych czêœci kraju udokumentowane zosta³y na ró nych poziomach podzia³u fizycznogeograficznego, jak równie w przypadku obszarów chronionych o ró nej skali przestrzennej (parki narodowe lub krajobrazowe, rezerwaty przyrody). Niezale nie od przyjêtego punktu odniesienia, biotê porostów stwierdzon¹ w rezerwatach przyrody uroczyska Pêpowo nale y uznaæ za bardzo ubog¹. Ze wzglêdu jednak na brak wiêkszej liczby odpowiednich danych porównawczych trudno jednoznacznie stwierdziæ w jakim stopniu odnotowane zró nicowanie gatunkowe jest charakterystyczne jedynie dla bioty lokalnej, a w jakim ma charakter szerszy, regionalny. Na uwagê zas³uguje fakt, e liczba gatunków odnotowana w poszczególnych rezerwatach jest proporcjonalna do ich wielkoœci. Potwierdza to opiniê wielu autorów, e skuteczna ochrona ró norodnoœci porostów na obszarach leœnych jest mo liwa jedynie w przypadku ró nych form ochrony wielkopowierzchniowej. Nie zapewniaj¹ jej natomiast, przewa aj¹ce na obszarze kraju, niewielkie obszarowo rezerwaty przyrody (Kubiak 2013a i lit. tam cyt.). W po³udniowo-zachodniej Wielkopolsce jedynym obiektem leœnym o poznanej biocie porostowej jest rezerwat Dêbno (Kubiak 1999). Ten niewielki obiekt (7,66 ha) po³o ony jest na terenie nadleœnictwa Piaski, w odleg³oœci oko³o 30 km na po³udniowy zachód od kompleksu Pêpowo. Obejmuje on ochron¹ starodrzew mieszany o charakterze boru mieszanego uerco roboris-pinetum, z niewielk¹ powierzchni¹ olsu porzeczkowego Ribeso nigri-alnetum. W porównaniu do rezerwatów uroczyska Pêpowo, drzewostan ten wyró nia siê obecnoœci¹ egzemplarzy pomnikowych dêbów, w wieku oko³o 300 lat. W rezerwacie Dêbno stwierdzono 40 gatunków porostów, w tym cztery objête w Polsce ochron¹ gatunkow¹, zgodnie z obowi¹zuj¹cym rozporz¹dzeniem Ministra

9 137 Biota-porostów-rezerwatów-przyrody-uroczyska- Pêpowo -(SW-Wielkopolska) 137 Œrodowiska (Rozporz¹dzenie 2014), oraz osiem zagro onych w skali kraju wymarciem (w ró nym stopniu). W rezerwacie tym stwierdzono ponadto dwa stenotopowe gatunki (Calicium adspersum i Micarea melaena) maj¹ce w kraju status wskaÿników ni owych lasów puszczañskich (Czy ewska, Cieœliñski 2003). Bardzo zbli on¹ liczbê gatunków (42) stwierdzono wspó³czeœnie tak e w rezerwacie Dêbina (30,39 ha), po³o onym na Pojezierzu Chodzieskim, w pó³nocnej Wielkopolsce (Gruszka 2010a). Rezerwat ten chroni zbiorowisko gr¹du œrodkowoeuropejskiego Galio sylvatici-carpinetum, z licznymi pomnikowymi egzemplarzami dêbów w wieku oko³o 300 lat. W rezerwacie tym stwierdzono cztery gatunki porostów objêtych w Polsce ochron¹, 13 zagro onych w kraju wymarciem oraz trzy (Calicium adspersum, C. viride i Chaenotheca brachypoda) uznane za wskaÿniki ni owych lasów puszczañskich (Czy ewska, Cieœliñski 2003). ¹cznie, w trzech rezerwatach przyrody uroczyska Pêpowo oraz w rezerwatach Dêbno i Dêbina, odnotowano wystêpowanie 75 gatunków porostów. Dane te wskazuj¹ na doœæ wyraÿne ró nice jakoœciowe biot porostowych w poszczególnych obiektach. Jest to zrozumia³e, z uwagi na niewielkie powierzchnie tych obiektów i zwi¹zan¹ z tym znaczn¹ wra liwoœæ miejscowych zbiorowisk na niewielkie nawet zaburzenia o charakterze naturalnym lub antropogenicznym. Mo na przypuszczaæ, e wiêkszoœæ spoœród gatunków odnotowanych obecnie w pojedynczych obiektach nale a³a w przesz³oœci do bardziej rozpowszechnionych w regionie. Spoœród wielu czynników oddzia³uj¹cych negatywnie na stenotopowe porosty leœne (Kubiak 2013b, i lit. tam cyt.) w pierwszej kolejnoœci nale y wskazaæ na bardzo wczesne i znaczne wylesienie regionu oraz fragmentaryzacjê zachowanych kompleksów leœnych. Na tle biot porostowych przebadanych dotychczas rezerwatów Wielkopolski, lichenobiota uroczyska Pêpowo wyró nia siê przede wszystkim brakiem porostów charakterystycznych dla lasów puszczañskich. Za jedn¹ z przyczyn tego zjawiska mo na uznaæ brak w drzewostanach bardzo starych drzew (ponad 200-letnich), zw³aszcza dêbów. Spoœród nielicznych opracowañ poœwiêconych lichenobiocie po³udniowej Wielkopolski na uwagê zas³uguje równie praca Glanca (1969), dotycz¹ca arboretum w Go³uchowie (wschodni skraj Wysoczyzny Kaliskiej). Jest to jeden z najstarszych i najwiêkszych w Polsce ogrodów naturalistycznych (za³o ony w stylu angielskim). Pó³ wieku temu odnotowano na tym obszarze stosunkowo wysok¹ liczbê 131 gatunków porostów. Nale y jednak zaznaczyæ, e rozleg³y obszar tego obiektu (blisko 160 ha) obejmuje teren silnie zró nicowany pod wzglêdem ukszta³towania, warunków siedliskowych i roœlinnoœci, a stan aktualny jego lichenobioty nie jest znany. Z badañ przeprowadzonych dotychczas na obszarze Wielkopolski wynika (Glanc 1998, Gruszka 2010), e w minionym 30-leciu bioty porostowe w lasach ró nych czêœci regionu podlega³y dynamicznym przekszta³ceniom. Jako przyczyna

10 138 Dariusz-Kubiak,-Anna-Biedunkiewicz 138 tego zjawiska w pierwszej kolejnoœci wymienione zosta³y zmiany w sk³adzie gatunkowym drzewostanów gr¹dowych, skutkuj¹ce wzrostem zacienienia wnêtrza lasu oraz zamieranie najstarszych dêbów (Gruszka 2010). Aby dok³adnie okreœliæ charakter, zakres i tempo ewentualnych przemian lichenobioty w lasach Wielkopolski konieczne s¹ dalsze badania, zarówno w obiektach przebadanych w przesz³oœci jak i na obszarach, których zasoby gatunkowe porostów pozostaj¹ dotychczas zupe³nie nieznane. 5. Wnioski Biota porostów w rezerwatach przyrody uroczyska Pêpowo jest bardzo uboga, zdominowana przez gatunki eurytopowe, pospolite na obszarze ca³ego kraju. W porównaniu do innych, dotychczas przebadanych rezerwatów Wielkopolski o podobnym charakterze zbiorowisk leœnych, ogólna liczba gatunków porostów stwierdzona w rezerwatach uroczyska Pêpowo jest tylko nieznacznie ni sza. Wyró nia siê jednak bardzo nielicznym udzia³em porostów zagro onych w skali kraju wymarciem, brakiem gatunków objêtych ochron¹ oraz niewystêpowaniem porostów o charakterze stenotopowym (wskaÿników ni owych lasów puszczañskich). Mo na przypuszczaæ, e jedn¹ z przyczyn niewystêpowania tego rodzaju porostów w rezerwatach uroczyska Pêpowo jest brak bardzo starych drzew (ponad 200-letnich), zw³aszcza dêbów. Podziêkowania. Autorzy serdecznie dziêkuj¹ P.T. Recenzentom za wnikliwe i rzeczowe uwagi, które przyczyni³y siê do powstania ostatecznej wersji pracy. Literatura CENTRALNY REJESTR FORM OCHRONY PRZYRODY Rezerwaty Przyrody. crfop.gdos.gov.pl/crfop/widok/viewrezerwatprzyrody.jsf?fop=pl.zipop.1393.rp.54, stan na r. CIEŒLIÑSKI S Atlas rozmieszczenia porostów (Lichenes) w Polsce pó³nocno wschodniej. Phytocoenosis 15 (N.S.)., Suppl. Cartograph. Geobot. 15: CIEŒLIÑSKI S., CZY EWSKA K., FABISZEWSKI J Red list of the lichens in Poland. W: MIREK Z., ZARZYCKI K., WOJEWODA W., SZEL G Z. (red.), Red list of plants and fungi in Poland W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, s CIEŒLIÑSKI S., FA TYNOWICZ W. (red.) Note from editors. W: CIEŒLIÑSKI S., FA TYNOWICZ W. (red.), Atlas of geographical distribution of lichens in Poland 1, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, s CZY EWSKA K Lichens and licheniocolous fungi in the Bolimów Landscape Park. Monogr. Bot. 92:

11 139 Biota-porostów-rezerwatów-przyrody-uroczyska- Pêpowo -(SW-Wielkopolska) 139 CZY EWSKA K., CIEŒLIÑSKI S Porosty wskaÿniki ni owych lasów puszczañskich w Polsce. Monogr. Bot. 91: DZIABASZEWSKI B Porosty okolic Poznania na tle porostów Wielkopolski. Prace Kom. Biol. PTPN 22(4): FA TYNOWICZ W The lichens of Western Pomerania (NW Poland). An ecogeographical study. Pol. Bot. Stud. 4: GLANC K Flora porostów Arboretum w Go³uchowie. Prace Kom. Nauk Rol. i Kom. Nauk Leœn., PTPN 28: GLANC K Zanikanie porostów na obszarze Puszczy Zielonka pod Poznaniem (Wielkopolska). W: CZY EWSKA K. (red.), Ró norodnoœæ biologiczna porostów. Wyd. U, ódÿ, s GROCHOWSKI P Porosty. W: JERMACZEK A., MACIANTOWICZ M. (red.), Przyroda Ziemi Lubuskiej. Wyd. Klubu Przyrodników, Œwiebodzin, s GRUSZKA W Porosty rezerwatu KuŸnik ko³o Pi³y. Parki Nar. Rez. Przyr. 26(3): GRUSZKA W. 2010a. Zmiany bioty porostów rezerwatu Dêbina ko³o W¹growca. Bad. Fizjogr., Seria B Botanika 59: GRUSZKA W. 2010b. Porosty rezerwatu Osiedle Kormoranów na Pojezierzu Krajeñskim (pó³nocno-zachodnia Polska). Parki Nar. Rez. Przyr. 29(2): GRUSZKA W Biota porostów rezerwatu przyrody Diabli Skok ko³o Szwecji (pó³nocno-zachodnia Polska). Chroñmy Przyr. Ojcz. 67(1): HACHU KA M Protected and threatened lichens in the Wzniesienia ódzkie Landscape Park (Central Poland). W: LIPNICKI L. (red.), Lichen Protection Lichen Protected Species. Sonar Literacki, Gorzów Wlkp., s INTERAKTYWNA MAPA RDLP w Poznaniu Regionalna Dyrekcja Lasów Pañstwowych w Poznaniu. stan na r. JASTRZÊBSKA B Porosty (Lichenes) Wysoczyzny Siedleckiej. Studium florystycznoekologiczne. Akademia Podlaska, Wydzia³ Rolniczy, Siedlce. Mscr. pracy doktorskiej, 159 ss. JASTRZÊBSKA B New threatened and protected species of lichens in the River Bug Valley Landscape Park. W: LIPNICKI L. (red.), Lichen Protection - Lichen Protected Species. Sonar Literacki, Gorzów Wlkp., s KONDRACKI J Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, 444 ss. KOWALEWSKA A., KUKWA M Porosty, grzyby naporostowe i na ywiczne rezerwatu Buki Mierzei Wiœlanej (N Polska). Acta Bot. Cassub. 12: KUBIAK D Porosty rezerwatu Dêbno ko³o Rawicza (S Wielkopolska). Bad. Fizjogr., Seria B Botanika 48: KUBIAK D Nowe stanowiska rzadkich i interesuj¹cych porostów w po³udniowej Wielkopolsce. Bad. Fizjogr., Seria B Botanika 57: KUBIAK D. 2013a. Znaczenie starodrzewu dla zachowania ró norodnoœci porostów w lasach na przyk³adzie pozosta³oœci Puszczy Mazowieckiej. Leœne Prace Badawcze 74(3): KUBIAK D. 2013b. Porosty jako wskaÿniki ci¹g³oœci ekologicznej zbiorowisk leœnych. W: DYNOWSKA M., CIECIERSKA H. (red.), Biologiczne metody oceny stanu œrodowiska Tom 1. Ekosystemy l¹dowe. Wyd. Mantis, Olsztyn, s

12 140 Dariusz-Kubiak,-Anna-Biedunkiewicz 140 KUBIAK D., KUKWA M Chromatografia cienkowarstwowa (TLC) w lichenologii. W: DYNOWSKA M., EJDYS E. (red.), Mikologia laboratoryjna. Przygotowanie materia³u badawczego i diagnostyka. Wyd. UWM, Olsztyn, s KUBIAK D., SZCZEPKOWSKI A Porosty Lasów Rogowskich SGGW (3): rezerwat Doliska, zespó³ przyrodniczo krajobrazowy Dolina Mrogi i uroczysko Gutkowice. Stud. i Mat. CEPL w Rogowie 14, 32(3): NEUWIRTH G., APTROOT A Recognition of four morphologically distinct species in the Graphis scripta complex in Europe. Herzogia 24(2): ORANGE A., JAMES P. W., WHITE F. J Microchemical methods for the identification of lichens. British Lichen Society, 101 ss. R KOWSKI G., WALCZAK M., SMOGORZEWSKA M Rezerwaty przyrody w Polsce Œrodkowej. Instytut Ochrony Œrodowiska, Warszawa, 527 ss. ROBERT V., STEGEHUIS G., STALPERS J The MycoBank engine and related databases. stan na r. ROZPORZ DZENIE MINISTRA ŒRODOWISKA z dnia 9 paÿdziernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów. Dz. U. 2014, poz ZAJ C A Atlas of distribution of vascular plants in Poland (ATPOL). Taxon 27(5/6): ZARABSKA D Interesuj¹ce gatunki porostów Równiny Nowotomyskiej i ich wystêpowanie na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej. Bad. Fizjogr., Seria B Botanika 59: ZARABSKA D Porosty w krajobrazie rolniczym Sandru Nowotomyskiego. Wydzia³ Biologii UAM, Poznañ. Mscr pracy doktorskiej, 285 ss. ZARABSKA D., DOLNIK C Some interesting records of Cladonia species from the Nizina Wielkopolska Lowland (W Poland). Acta Mycol. 44(2): Summary The paper presents the results of a lichenological study conducted in three nature reserves ( Bodzewko, Czerwona Ró a and Pêpowo ) located in the Pêpowo forest complex. It is one of the largest forest complexes (2425 ha) in the area of SW Wielkopolska region. This part of the country is characterized by low forest coverage (13.9%) and domination of agricultural land in the landscape. Nature reserves were established within this forest in in order to protect natural communities. Altogether 41 species of lichens have been found in the studied area. Two of the noted species are featured on the Polish Red List. The biota of the analysed reserves includes such rarely reported species as: Bacidina chloroticula, B. sulphurella, Candelariella efflorescens and Micarea viridileprosa. In contrast to other nature reserves in the Wielkopolska region, there were no stenotopic lichen species in the analysed area. The main reason for this phenomenon is the lack of very old trees, especially oaks, in the forest stands.