Spis treści. I. Podstawy mikrobiologii lekarskiej i immunologii. Wiadomości ogólne z zakresu mikrobiologii lekarskiej 3 F. H.

Transkrypt

1 Spis treści I. Podstawy mikrobiologii lekarskiej i immunologii 1 Wiadomości ogólne z zakresu mikrobiologii lekarskiej 3 F. H. Kayser Historia chorób zakaźnych Przeszłość Postulaty Henlego-Kocha Współczesność Drobnoustroje chorobotwórcze Niekomórkowe cząstki zakaźne Drobnoustroje prokariotyczne i eukariotyczne Bakterie Grzyby i pierwotniaki Zwierzęta Interakcje gospodarz patogen Podstawowa terminologia z zakresu nauki o zakażeniach Wyznaczniki chorobotwórczości i zjadliwości bakteryjnej Adhezja Inwazja i rozprzestrzenianie się Oddziaływanie na odporność nieswoistą Oddziaływanie na odporność swoistą Kliniczny przebieg zakażenia Regulacja zjadliwości bakteryjnej Molekularne podstawy chorobotwórczości bakterii Mechanizmy obronne przeciwko zakażeniom Nieswoiste mechanizmy obronne Swoiste mechanizmy obronne Defekty mechanizmów obronnych Flora fizjologiczna Epidemiologia ogólna Terminologia epidemiologiczna Przenoszenie, źródła zakażeń Przenoszenie Źródła zakażeń Zwalczanie chorób zakaźnych

2 VIII Spis treści Uwarunkowania prawne Zapobieganie ekspozycji Immunoprofilaktyka Zasady sterylizacji i dezynfekcji Wprowadzenie i terminologia Kinetyka niszczenia drobnoustrojów Mechanizmy działania Fizyczne metody sterylizacji i dezynfekcji Metoda termiczna Metoda radiacyjna Metoda filtracyjna Chemiczne metody sterylizacji i dezynfekcji Praktyczne aspekty dezynfekcji Podstawy immunologii 38 R. M. Zinkernagel Wprowadzenie Układ odpornościowy Układ związany z komórkami B Struktura immunoglobulin Zróżnicowanie domen zmiennych immunoglobulin Różne klasy immunoglobulin Układ związany z komórkami T Receptory komórek T (TCR) i cząsteczki wspomagające Swoistość komórek T i główny kompleks zgodności tkankowej (Major Histocompatibility Complex, MHC) Dojrzewanie komórek T: selekcja pozytywna i negatywna Subpopulacje komórek T Reakcje odpornościowe i mechanizmy efektorowe Komórki B Proliferacja komórek B zależna od ich epitopów Przeciwciała monoklonalne Odpowiedź komórek B niezależna od komórek T Komórki T Aktywacja komórek T Aktywacja komórek T przez superantygeny Interakcje między komórkami układu odpornościowego Pomocnicze komórki T (komórki T CD4 + ) i współpraca między komórkami T i B Subpopulacje pomocniczych komórek T Cytotoksyczne komórki T (komórki T CD8 + ) Cytokiny (interleukiny) i adhezja Odporność komórkowa zależna od przeciwciał oraz naturalne komórki cytotoksyczne

3 Spis treści IX Humoralne mechanizmy efektorowe zależne od przeciwciał Układ dopełniacza Immunologiczna śmierć komórki Tolerancja immunologiczna Tolerancja komórek T Tolerancja komórek B Pamięć immunologiczna Komórki B pamięci Komórki T pamięci Immunologiczna obrona przeciwko zakażeniom i obrona przeciwnowotworowa Ogólne zasady odnoszące się do obrony przeciwzakaźnej Ochrona immunologiczna i immunopatologia Wpływ profilaktycznej immunizacji na obronę immunologiczną Odporność przeciwnowotworowa Patologiczna odpowiedź odpornościowa Typ I: anafilaksja wywoływana przez IgE Typ II: cytotoksyczne humoralne reakcje odpornościowe Reakcje z udziałem autoprzeciwciał Reakcje humoralne przeciwko grupom krwi Typ III: choroby powodowane przez kompleksy immunologiczne Typ IV: nadwrażliwość typu opóźnionego, nadwrażliwość typu komórkowego Odpowiedź układu odpornościowego na przeszczep Defekty immunologiczne i modulacja odpowiedzi odpornościowej Wady odporności Immunoregulacja Immunostymulacja Immunosupresja Immunoterapia adaptatywna Metody oznaczeń immunologicznych Wykrywanie antygenów i przeciwciał Immunoprecypitacja w płynie i żelu Reakcje aglutynacji Test wiązania dopełniacza (OWD) Bezpośrednia i pośrednia immunofluorescencja Testy radioimmunologiczne i immunoenzymatyczne Reakcje odporności komórkowej in vitro Izolacja limfocytów Badania funkcji limfocytów Słowniczek

4 X Spis treści II. 3 Bakteriologia Bakteriologia ogólna 139 F. H. Kayser Morfologia i szczegółowa budowa bakterii Formy bakterii Szczegółowa budowa bakterii Nukleoid (odpowiednik jądra) i plazmidy Cytoplazma Błona cytoplazmatyczna Ściana komórkowa Otoczka Rzęski Pile (fimbrie) adhezyjne, pile koniugacyjne Biofilm Spory bakteryjne Fizjologia metabolizmu i wzrostu u bakterii Metabolizm bakteryjny Typy metabolizmu Reakcje kataboliczne Reakcje anaboliczne Regulacja metabolizmu Wzrost i hodowla bakterii Składniki odżywcze Wzrost i śmierć komórki Molekularne podstawy genetyki bakterii Struktura DNA bakterii Replikacja DNA Transkrypcja i translacja Regulacja ekspresji genów Zmienność genetyczna bakterii Molekularne mechanizmy zmienności genetycznej Mutacje spontaniczne Rekombinacja Międzykomórkowe mechanizmy zmienności genetycznej Transformacja Transdukcja Koniugacja Restrykcja, modyfikacja i klonowanie genów Bakteriofagi Definicja

5 Spis treści XI Morfologia Budowa Rozmnażanie Lizogenia Zasady antybiotykoterapii Definicje Zakres aktywności Skuteczność Mechanizm działania Farmakokinetyka Działania niepożądane Problem oporności Definicje Częstość, znaczenie Mechanizmy oporności Rozwój oporności na leki przeciwdrobnoustrojowe Badanie oporności Terapia skojarzona Chemioprofilaktyka Immunomodulatory Diagnostyka laboratoryjna Warunki wstępne, metody ogólne, ocena Warunki wstępne Metody ogólne i ocena Pobieranie i transport materiału Mikroskopia Metody hodowli Identyfikacja bakterii Metody molekularne Bezpośrednie wykrywanie antygenów bakteryjnych Diagnostyczne testy na zwierzętach Bezpieczeństwo w laboratorium bakteriologicznym Taksonomia i przegląd bakterii chorobotwórczych dla człowieka Klasyfikacja Nomenklatura Bakterie jako patogeny ludzkie 212 F. H. Kayser Staphylococcus Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) Epidemiologia i zapobieganie Gronkowce koagulazo-ujemne (CNS) Streptococcus i Enterococcus

6 XII Spis treści Streptococcus pyogenes (paciorkowiec grupy A) Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc) Streptococcus agalactiae (paciorkowiec grupy B) Paciorkowce jamy ustnej Enterococcus (enterokoki) Gram-dodatnie ziarenkowce beztlenowe Bacillus Bacillus anthracis (wąglik) Clostridium Drobnoustroje powodujące zgorzel gazową (gangrena martwica mięśni wywołana przez Clostridium) i beztlenowe zapalenie tkanki łącznej Clostridium tetani (tężec) Clostridium botulinum (botulizm) Clostridium difficile (rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego) Listeria, Erysipelothrix i Gardnerella Listeria monocytogenes Erysipelothrix rhusiopathiae Gardnerella vaginalis Corynebacterium, Actinomyces i inne laseczki Gram-dodatnie Corynebacterium diphtheriae (błonica, dyfteryt) Actinomyces Inne laseczki Gram-dodatnie Mycobacterium Prątki gruźlicy (TB) Prątek trądu Prątki niegruźlicze Nocardia Neisseria, Moraxella i Acinetobacter Neisseria gonorrhoeae (rzeżączka) Neisseria meningitidis (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, sepsa) Moraxella i Acinetobacter Enterobacteriaceae wprowadzenie Salmonella (zapalenie żołądka i jelit, dur brzuszny, dur rzekomy) Shigella (czerwonka bakteryjna)

7 Spis treści XIII Yersinia (dżuma, zapalenie jelit) Yersinia pestis Yersinia enterocolitica i Yersinia pseudotuberculosis Escherichia coli Oportunistyczne Enterobacteriaceae Vibrio, Aeromonas i Plesiomonas Vibrio cholerae (cholera) Pozostałe przecinkowce Aeromonas i Plesiomonas Haemophilus i Pasteurella Haemophilus influenzae Haemophilus ducreyi i Haemophilus aegyptius Pasteurella Gram-ujemne pałeczki o niskim potencjale chorobotwórczym Campylobacter, Helicobacter, Spirillum Campylobacter Helicobacter pylori Spirillum minus Pseudomonas, Stenotrophomonas, Burkholderia Pseudomonas aeruginosa Inne gatunki Pseudomonas, Stenotrophomonas i Burkholderia Legionella (choroba legionistów) Brucella, Bordetella, Francisella Brucella (bruceloza, choroba Banga) Bordetella (krztusiec, koklusz) Francisella tularensis (tularemia) Gram-ujemne pałeczki beztlenowe Treponema (kiła, frambezja, pinta) Treponema pallidum, subsp. pallidum (kiła) Treponema pallidum, subsp. endemicum (nieweneryczna postać kiły) Treponema pallidum, subsp. pertenue (frambezja) Treponema carateum (pinta) Borrelia (dur powrotny, choroba z Lyme) Borrelia powodujące dur powrotny Borrelia burgdorferi (choroba z Lyme) Leptospira (leptospiroza, choroba Weila)

8 XIV Spis treści Rickettsia, Coxiella, Orientia i Ehrlichia (dur plamisty, gorączka plamista Gór Skalistych, gorączka Q, erlichioza) Bartonella i Afipia Bartonella Afipia felis Chlamydia Przegląd i ogólna charakterystyka Chlamydia Chlamydia psittaci (ornitoza, papuzica) Chlamydia trachomatis (jaglica, ziarnica weneryczna pachwin) Chlamydia pneumoniae Mycoplasma Zakażenia szpitalne Definicja Czynniki patogenne, zakażenia, częstość Źródła zakażeń, drogi przenoszenia Kontrola III. Mykologia 5 Mykologia ogólna 319 F. H. Kayser Ogólna charakterystyka grzybów Definicja i taksonomia Morfologia Metabolizm Rozmnażanie grzybów Ogólne aspekty chorób wywołanych przez grzyby Alergie na grzyby i toksykozy grzybicze Alergie mykogenne Mykotoksykozy Grzybice Interakcje gospodarz patogen Rozpoznanie Leczenie

9 Spis treści XV 6 Grzyby jako patogeny człowieka 328 F. H. Kayser Grzybice pierwotne Histoplasma capsulatum (histoplazmoza) Coccidioides immitis (kokcydioidomykoza) Blastomyces dermatitidis (blastomykoza północnoamerykańska) 330 Paracoccidioides brasiliensis (blastomykoza południowoamerykańska) Grzybice oportunistyczne Candida (pleśniawki) Aspergillus (aspergiloza) Cryptococcus neoformans (kryptokokoza) Mucor, Absidia, Rhizopus (mukormykozy) Phaeohyphomycetes, Hyalohyphomycetes, oportunistyczne grzyby drożdżopodobne, Penicillium marneffei Pneumocystis carinii (pneumocystoza) Grzybice podskórne Grzybice skóry Dermatofity (dermatomykozy i dermatofytozy) Inne grzybice skóry IV. Wirusologia 7 Wirusologia ogólna 347 K. A. Bienz Definicja Morfologia i budowa Klasyfikacja Replikacja Synteza białek wirusowych Genetyka Relacje wirus komórka gospodarza Zniszczenie komórki (zakażenia cytolityczne, martwica) Replikacja wirusa bez zniszczenia komórki (zakażenia nielityczne) Zakażenia latentne

10 XVI Spis treści 8 Transformacja nowotworowa Onkogenne retrowirusy (onkowirusy) Onkogenne wirusy DNA Patogeneza Mechanizmy obronne Nieswoista odpowiedź immunologiczna Swoista odpowiedź immunologiczna Zapobieganie zakażeniom wirusowym Chemioterapia Diagnostyka laboratoryjna Izolacja wirusów w hodowli Bezpośrednie wykrywanie wirusów Wykrywanie wirusów za pomocą amplifikacji Diagnostyka serologiczna Wirusy jako patogeny człowieka 380 K. A. Bienz Wirusy DNA Wirusy o genomie w postaci jednoniciowego DNA Parwowirusy Wirusy o genomie w postaci dwuniciowego DNA Papillomawirusy Poliomawirusy Adenowirusy Herpeswirusy Pokswirusy Hepadnawirusy: wirus zapalenia wątroby typu B i wirus zapalenia wątroby typu D Wirusy RNA Wirusy o genomie w postaci jednoniciowego RNA o dodatniej polarności Pikornawirusy Astrowirusy i kaliciwirusy; wirus zapalenia wątroby typu E (HEV) Togawirusy Flawiwirusy Koronawirusy Retrowirusy Ludzki wirus upośledzenia odporności (HIV) Wirusy o genomie w postaci dwuniciowego RNA Reowirusy Wirusy o genomie w postaci jednoniciowego RNA o ujemnej polarności

11 Spis treści XVII Ortomyksowirusy Bunyawirusy Arenawirusy Paramyksowirusy Rabdowirusy Filowirusy (wirusy Marburg i Ebola) Patogeny mniejsze od wirusów: wiroidy i priony Wiroidy Priony V. Parazytologia 9 Pierwotniaki 443 J. Eckert Giardia intestinalis Trichomonas vaginalis rzęsistek pochwowy Trypanosoma Leishmania Entamoeba histolytica (pełzak czerwonki) oraz inne pełzaki jelitowe. 463 Naegleria, Acanthamoeba oraz Balamuthia Toxoplasma gondii Isospora Cyclospora cayetanensis Sarcocystis Cryptosporidium Plasmodium Babesia Microspora Balantidium coli

12 XVIII Spis treści Robaki pasożytnicze 503 J. Eckert Platyhelmintha (syn. Plathyhelmintes, robaki płaskie) Trematoda (przywry) Schistosoma (przywry bytujące we krwi) Gatunki z rodzaju Fasciola Dicrocoelium Opisthorchis i Clonorchis (przywra kocia i przywra chińska) Paragonimus (przywry płucne) Cestoda (tasiemce) Gatunki z rodzaju Taenia Echinococcus Hymenolepis Diphyllobothrium Nematoda (nicienie, robaki obłe) Nicienie jelitowe Ascaris lumbricoides (glista ludzka) Trichuris trichiura (włosogłówka ludzka) Ancylostoma i Necator (tęgoryjce) Strongyloides Enterobius Inwazje tkanek i układu naczyniowego spowodowane przez nicienie Filarioidea (filarie) Wuchereria bancrofti i gatunki z rodzaju Brugia Loa Gatunki z rodzaju Mansonella Onchocerca Trichinella Inwazje wywołane przez larwy nicieni Larwa wędrująca skórna ( larva migrans externa lub cutaneous larva migrans, CLM) Larwa wędrująca trzewna ( larva migrans interna lub visceral larva migrans, VLM) Stawonogi 560 J. Eckert Pajęczaki Kleszcze (Ixodida) Roztocze

13 Spis treści XIX Owady Wszy (Anoplura) Pluskwiaki (Heteroptera) Komary i muchy (Diptera: Nematocera i Brachycera) (Dwuskrzydłe [Muchówki]: Długoczułkie i Krótkoczułkie) Pchły (Siphonatera) Dodatek do rozdziałów Diagnostyka laboratoryjna chorób pasożytniczych Przesyłanie materiałów Kał Krew Surowica Płyn mózgowo-rdzeniowy Próbki z oskrzeli Mocz Hodowla Materiał do polimerazowej reakcji łańcuchowej (PCR) Próbki tkanek i pasożytów Immunodiagnostyka i techniki molekularne VI. Zakażenia układowe i narządowe 12 Podsumowanie etiologii i diagnostyki laboratoryjnej zakażeń 580 wformie tabel F. H. Kayser, J. Eckert, K. A. Bienz Górne drogi oddechowe Dolne drogi oddechowe Drogi moczowo-płciowe Drogi płciowe (choroby przenoszone drogą płciową) Przewód pokarmowy Gruczoły trawienne i otrzewna Układ nerwowy Układ sercowo-naczyniowy Układ krwiotwórczy i limforetikularny Skóra i podskórna tkanka łączna (zakażenia miejscowe lub układowe głównie z objawami skórnymi) Kości, stawy i mięśnie Oczy i uszy

14 XX Spis treści Literatura Mikrobiologia lekarska i internet Indeks