Zatrudnienie i wynagrodzenia w podmiotach BIZ działających w województwie łódzkim

Transkrypt

1 Agnieszka Kłysik-Uryszek Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytet Łódzki Zatrudnienie i wynagrodzenia w podmiotach BIZ działających w województwie łódzkim Kreacja nowych miejsc pracy jest jednym z najistotniejszych aspektów potencjalnie korzystnego oddziaływania BIZ na gospodarkę lokalną. Inwestycje dokonywane głównie w formie greenfield mogą bezpośrednio przyczynić się do zmniejszenia bezrobocia. Ponadto, inwestorzy zagraniczni importują nowoczesne technologie i techniki wytwarzania, nowe rozwiązania organizacyjne i bardziej zaawansowana wiedzę niż dostępna na lokalnym rynku. Dlatego wydajność pracy w spółkach BIZ może być wyższa niż w przedsiębiorstwach lokalnych, a zatem można się spodziewać wyższych wynagrodzeń. Jest to drugi ważny pozytywny aspekt pojawienia się inwestorów zagranicznych w regionie. Przyjęta w Polsce metodologia sprawozdawczo-statystyczna umożliwia zbadanie ilości nowych miejsc pracy stworzonych w spółkach BIZ. Niestety poziom agregacji dostępnych danych umożliwia analizę na poziomie sekcji, ale nie zawsze na poziomie działów PKD. Nie ma więc możliwości precyzyjnego określenia np. tego, w których gałęziach przetwórstwa przemysłowego powstało szczególnie dużo miejsc pracy i czy są to miejsca pracy atrakcyjne dla regionu 1. Nie 1 Atrakcyjne miejsca pracy to takie, które są stabilne w czasie, wymagają wysokich, specjalistycznych kwalifikacji i gwarantują adekwatny do nakładów poziom wynagrodzeń. Za najbardziej atrakcyjne uważa się m.in. stanowiska badawczo-rozwojowe, stanowiska dla inżynierów oraz w usługach finansowych i sektorze BPO 1

2 można bowiem zakładać, że wszystkie miejsca pracy utworzone w spółkach deklarujących wytwarzanie produktów średniowysokiej i wysokiej techniki rzeczywiście wiążą się z wyższymi kwalifikacjami pracowników i wyższymi wynagrodzeniami. Powszechnie znane są przykłady spółek wytwarzających np. komputery, w których zatrudniani byli niemal wyłącznie pracownicy niewykwalifikowani, gdyż w danej jednostce odbywał się jedynie niskonakładowy montaż. Podmioty BIZ działające na terenie województwa łódzkiego można podzielić na dwie grupy: spółki zarejestrowane na terenie województwa oraz jednostki lokalne podmiotów BIZ zarejestrowanych w innych województwach. Poniżej przedstawiona zostanie kreacja nowych miejsc pracy w jednej i drugiej grupie oraz łącznie. W podobnym układzie przeanalizowana zostanie wysokość wynagrodzeń oferowanych pracownikom w spółkach BIZ. Zatrudnienie w spółkach BIZ zarejestrowanych w województwie łódzkim W okresie liczba zatrudnionych w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w województwie łódzkim wzrosła blisko dwukrotnie z 35,67 tys. osób do 68,8 tys. osób. Szczególnie dynamicznie zatrudnienie wzrastało po 2003 roku średnio o kilkanaście procent rocznie. Także przeciętne zatrudnienie wzrastało regularnie z 35,5 tys. osób w 2000 r. do 67,7 tys. osób w 2008 r. (przyrost o 91%). Największy udział w kreacji nowych miejsc pracy miały spółki przemysłowe, choć w badanym okresie ich udział zmniejszał się. Zestawienie liczby pracujących 2 oraz przeciętnego zatrudnienia 3 w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego ogółem i w przemyśle przedstawia wykres 1 i tabela 1. 2 Liczba pracujących na dany dzień sprawozdawczy, definicja zob. szerzej: 3 Przeciętne zatrudnienie liczone jest jako średnia wielkość zatrudnienia za dany okres w przeliczeniu na pełne etaty, definicja zob. szerzej: 2

3 Tabela 1. Zestawienie liczby pracujących i przeciętnego zatrudnienia w spółkach z kapitałem zagranicznym ogółem oraz w przemyśle w latach lata ogółem pracujący w przemyśle (C+D+E) przeciętne zatrudnienie ogółem w przemyśle (C+D+E) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Różnica pomiędzy liczbą pracujących a przeciętnym zatrudnieniem wzrastała do 2007 roku. Początkowo relacja obu wartości była bliska jedności natomiast w 2007 r. liczba pracujących była o ok. 10% większa niż przeciętne zatrudnienie. Oznacza to, że zwiększył się udział pracowników sezonowych lub zatrudnionych na części etatu. W 2008 roku obie wartości bardzo się zbliżyły, co oznacza, że przedsiębiorcy preferowali stałych pracowników na pełnych etatach. Taką samą tendencję można zaobserwować w przemyśle. 3

4 Wykres 1. Liczba pracujących i przeciętne zatrudnienie w spółkach z kapitałem zagranicznym ogółem oraz w przemyśle w latach (w osobach) pracujący - OGÓŁEM przecietne zatrudnienie - OGÓŁEM pracujący - PRZEMYSŁ przecietne zatrudnienie - PRZEMYSŁ Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS w Łodzi W strukturze zatrudnienia w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego dominowali pracujący w sektorze przemysłowym (sektor II), choć ich udział malał z ok. 80% w 2000 r. do ok. 65% w 2008 r. Początkowo zatrudnienie w tym sektorze w 98% przypadało na przetwórstwo przemysłowe. Od 2005 r. jego udział zmniejszył się na rzecz pracujących w sekcjach C, E i F (odpowiednio: górnictwie, wytwarzaniu energii oraz budownictwie). W rekordowym 2005 r. łączny udział pracujących w sektorze przemysłowym, ale poza przetwórstwem przemysłowym, wynosił ok. 14% - zobacz wykres 2. Dynamika przyrostu zatrudnienia w przetwórstwie przemysłowym (ok. 50% w badanym okresie) była najniższa spośród wszystkich sekcji działalności gospodarczej zobacz tabela 2. 4

5 Tabela 2. Przeciętne zatrudnienie w spółkach BIZ zarejestrowanych w województwie łódzkim w latach (w osobach) 2000=100 O G Ó Ł E M ,8% PRZEMYSŁ (sekcje C+D+E) ,3% SEKCJA D ,6% SEKCJA F ,3% sektor II ,6% SEKCJA G ,2% SEKCJA H ,1% SEKCJA I ,4% SEKCJA J ,1% SEKCJA K ,9% SEKCJA N ,7% SEKCJA O ,8% sektor III ,9% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS w Łodzi Sukcesywnie wzrastało natomiast zatrudnienie w sektorze usługowym z ok. 20% w 2000 r. do 35% w 2008 r. Jest to pozytywna zmiana, szczególnie dlatego, że rosła przede wszystkim liczba pracujących w firmach obsługi nieruchomości i firm (sekcja K). W pierwszych latach zatrudniały one łącznie ok. 700 osób (tj. ok % sektora III). Od 2004 roku nastąpił dynamiczny wzrost średnio o kilkanaście procent rocznie do ok. 3,3-4,5 tys. osób (co stanowiło ok. 32%) w latach , 6,2 tys. osób w 2007 r. o ponad 11 tys. osób w 2008 r. (tj. blisko 47% zatrudnionych w sektorze III). Interesujące jest także to, że w sekcji K jako jedynej w ostatnich 2 latach liczba pracujących był niższa od przeciętnego zatrudnienia. Może to oznaczać, że część pracowników zatrudniona była na czas krótszy niż rok (sezonowo). Może to 5

6 być oznaką znacznej mobilności siły roboczej, jak również świadomej polityki zatrudniania pracowników dorywczo tylko na czas realizacji określonych zadań i projektów. Podmioty zajmujące się transportem, magazynowaniem i łącznością (sekcja I) zatrudniały w całym okresie ok % osób spośród pracujących w usługach. Udział pracujących w handlu i naprawach (sekcji G) zmniejszył się z 72% w 2000 r. do 42% w 2008 r. W strukturze całkowitego zatrudnienia w spółkach BIZ sekcja G utrzymywała się na stałym poziomie ok %, co oznacza ponad dwukrotny wzrost liczby zatrudnionych z ok. 4,6 tys. osób do ok. 10 tys. osób zobacz wykres 2 i tabela 2. Wykres 2. Struktura zatrudnienia w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w województwie łódzkim wg sekcji w latach % 80% 60% pozostałe w SEKTORZE III SEKCJA K SEKCJA I SEKCJA G 40% 20% pozostałe w SEKTORZE II SEKCJA D 0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS w Łodzi Marginalne znaczenie miało zatrudnienie w spółkach z branży hotelarsko-gastronomicznej (sekcja H) oraz ochrony zdrowia i pomocy społecznej (sekcja N). Również podmioty zajmujące się pośrednictwem finansowym (sekcja J) praktycznie nie były obecne w gospodarce oczywiście należy pamiętać, że dotyczy to podmiotów zarejestrowanych w województwie łódzkim. Spółki 6

7 sekcji O pozostała działalność (głównie sportowa, turystyczna i rozrywkowa) zatrudniały łącznie przeciętnie kilkaset osób. W literaturze często wskazuje się, że jednym z mierników poziomu rozwoju gospodarki jest udział usług w ogólnym zatrudnieniu. Im wyższy, tym bardziej rozwinięta struktura gospodarcza. W tym kontekście struktura zatrudnienia w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego w województwie łódzkim była mniej nowoczesna niż w całym kraju. Ogółem w Polsce w spółkach BIZ w sektorze przemysłowym w 2008 r. zatrudnionych było nieco ponad 56% osób, a w sektorze usługowym ponad 43% 4. Stanowiło to różnicę blisko 10 punktów procentowych w porównaniu z województwem łódzkim w województwie w spółkach BIZ ok. 65% miejsc pracy generował przemysł, a 35% usługi szczegółowe zestawienie przedstawia tabela 3. Tabela 3. Struktura zatrudnienia w spółkach BIZ w Polsce i w województwie łódzkim w 2008 r. w tym: w tym: Zatrudnienie w spółkach BIZ: w woj. w Polsce łódzkim Sektor II 56,2% 64,9% Sekcja D przetwórstwo przemysłowe 91,6% 93,6% Sekcja F budownictwo 5,6% 2,0% Pozostałe 2,8% 4,4% Sektor III 43,4% 34,9% Sekcja G handel i naprawy 50,1% 42,0% Sekcja I transport, magazynowanie i łączność 16,7% 8,1% Sekcja K obsługa nieruchomości i firm 20,3% 46,7% Pozostałe 12,9% 3,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS w Łodzi 4 Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2008, GUS, Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa

8 W Polsce w sektorze usługowym około połowy zatrudnionych stanowili pracownicy handlu i napraw (w województwie łódzkim ok. 42%). Znacznie mniejszy był natomiast udział zatrudnienia w obsłudze nieruchomości i firm 20 % wobec blisko 47% w regionie łódzkim, a większy w transporcie, łączności i gospodarce magazynowej 16,7% (w regionie 8%). Struktura taka, będąca wynikiem wysokiej dynamiki wzrostu zatrudnienia, wskazuje na znaczny rozwój sektora BPO (zaliczającego się głownie do sekcji K) w województwie łódzkim. Jest to tendencja bardzo pozytywna, a jednocześnie zgodna z oczekiwaniami oraz strategią rozwoju Łodzi 5, według której miasto ma się stać skupiskiem firm BPO. Jedynie ok. 3% zatrudnionych pracowało w mikro przedsiębiorstwach zatrudniających do 9 osób. Około 97% osób pracowało na rzecz podmiotów większych, przy czym udział pracujących w przedsiębiorstwach małych spadał z 13,5% do 8,3%, a średnich z 37,4% do 24,3%. Systematycznie wzrastała natomiast liczba (i udział) osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach największych z 45% w 1999 r. do 65% w 2008 r. (wykres 3). Analiza wykresu 3 wskazuje, że od 2004 r. całkowity przyrost zatrudnienia dokonywał się w spółkach dużych. Liczba zatrudnionych w pozostałych klasach wielkości podmiotu pozostawała na niezmienionym poziomie. Przeciętna wielkość przedsiębiorstwa w badanym okresie wzrosła z 47 do 77 zatrudnionych. Wynikało to głównie ze wzrostu przeciętnego zatrudnienia w spółce dużej z 586 do 678 osób. Średnia liczba zatrudnionych w pozostałych klasach wielkości podmiotów nie zmieniała się zasadniczo i wynosiła odpowiednio ok. 3, 24 i 110 osób. Sumując, w województwie łódzkim najintensywniej rozwijały się zwłaszcza po 2004 roku przedsiębiorstwa największe. Zarówno ich liczba, jak i udział w grupie spółek z kapitałem zagranicznym i łącznym zatrudnieniu wzrastała dynamicznie. Jest to zgodne z tendencją ogólnokrajową. W Polsce w latach zmieniła się struktura spółek BIZ. Znacząco wzrósł udział inwestycji dużych przedsiębiorstw (często korporacji) oraz zwiększała się skala działania 5 Przygotowaną przez McKinsey Company sp. z o.o. 8

9 dużych firm już funkcjonujących. Skutkowało to znacznym wzrostem przeciętnej liczby pracujących w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego 6. Wykres 3. Liczba pracujących w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w województwie łódzkim wg klas wielkości podmiotu w latach pracujący w podmiotach mikro (1-9 pracowników) pracujący w podmiotach małych (10-49 pracowników) pracujący w podmiotach średnich ( pracowników) pracujący w podmiotach dużych (powyżej 250 pracowników) Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Działalność gospodarcza podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego za lata , GUS, Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa lata , Tabl. 5 W spółkach z udziałem kapitału zagranicznego, zarówno liczba zatrudnionych ogółem, jak i pracujących w przemyśle systematycznie rosła, podczas gdy w całej gospodarce regionu liczba pracujących w sektorze prywatnym wahała się, podobnie jak przeciętne zatrudnienie w przemyśle. Efektem tego udział procentowy zatrudnionych w spółkach z kapitałem zagranicznym dynamicznie wzrastał. Spółki BIZ zarejestrowane w województwie łódzkim generowały w 2000 r. 4,4% miejsc pracy w sektorze prywatnym, a w 2008 r. już 9%. Udział pracujących w podmiotach BIZ w sektorze przemysłowym (Sektor II) wzrósł z 10% do ponad 15%. Najwyższy był udział 6 Inwestycje zagraniczne w Polsce, Raport roczny Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, red. B. Durka, J. Chojna, IKiCHZ, Warszawa 2004, s.20 9

10 spółek BIZ w zatrudnieniu w samym przemyśle (bez budownictwa): początkowo było to 13% a w 2008 r. blisko 21%. Szczegóły przedstawia tabela 4. Tabela 4. Liczba pracujących i przeciętne zatrudnienie w spółkach BIZ zarejestrowanych w województwie łódzkim na tle danych dla województwa w latach udział pracujących w spółkach BIZ na tle ogółu pracujących w spółkach sektora prywatnego udział pracujących w spółkach BIZ na tle ogółu pracujących w spółkach sektora przemysłowego (sekcje C+D+E+F) 4,4% 4,3% 4,8% 5,0% 6,3% 7,0% 7,8% 8,4% 9,0% 10,1% 10,0% 10,3% 10,8% 12,0% 13,8% 14,8% 14,8% 15,4% udział zatrudnienia w przemysłowych spółkach BIZ w przeciętnym zatrudnieniu w przemyśle (sekcje C+D+E) 13,0% 12,8% 13,4% 14,0% 15,3% 17,8% 19,4% 20,9% 20,7% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS w Łodzi oraz Rocznik Statystyczny województwa łódzkiego 2009, Urząd Statystyczny w Łodzi, Lodź 2010, Tablice przeglądowe II, s Zatrudnienie w jednostkach lokalnych spółek BIZ zarejestrowanych w innych województwach, ale prowadzących działalność w regionie łódzkim W latach liczba osób zatrudnionych w jednostkach lokalnych podmiotów BIZ zarejestrowanych w innych województwach a prowadzących działalność w regionie łódzkim zmieniała się znacząco. Początkowo, tj. przez pierwsze cztery lata do 2003 r., w jednostkach tych pracowało ok. 14 tys. osób. W 2004 r. nastąpił drastyczny spadek do ok. 5,2 tys. osób, a w kolejnych latach zatrudnienie wzrastało dynamicznie do poziomu blisko 23,7 tys. osób na koniec 2008 r. zobacz wykres 4. 10

11 Wykres 4. Liczba zatrudnionych w jednostkach lokalnych spółek BIZ funkcjonujących w woj. łódzkim w latach SEKTOR III SEKTOR II Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Sektorowa struktura zatrudnienia w jednostkach lokalnych była istotnie różna od struktury zatrudnionych w spółkach zarejestrowanych w województwie. Generalnie w całym badanym okresie liczba pracujących w sektorze II i III była zbliżona, z niewielką przewagą pracowników usług. Tylko w ostatnich 2 latach (tj r. i 2008 r.) więcej miejsc pracy generowały podmioty przemysłowe, ale różnica nie była znacząca zobacz wykres 5. 11

12 Wykres 5. Struktura pracujących w jednostkach lokalnych spółek BIZ według sekcji PKD w latach % 80% Pozostałe w Sektorze III sekcja K 60% sekcja I sekcja H 40% sekcja G 20% pozostałe w Sektorze II sekcja D 0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wśród zatrudnionych w sektorze przemysłowym dominowali pracownicy sekcji D. W latach liczba zatrudnionych w tej sekcji wzrosła z 4,8 tys. osób do 7 tys. osób, w 2004 r. nastąpił znaczny spadek do 1,8 tys. pracowników i od tego momentu rozpoczął się ponowny wzrost liczby zatrudnionych do 11,2 tys. osób na koniec 2008 r. zobacz tabela 5. Tabela 5. Liczba pracujących w jednostkach lokalnych spółek przetwórstwa przemysłowego w latach według działów PKD sekcja D prod. spożywcza (dział 15) przemysł lekki (dział ) prod. drzewno-papiernicza (dział 20+21)

13 działalność wydawnicza i poligraficzna (dział 22) prod. chemiczna (dział 24) prod wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (dział 25) prod. wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych (dział 26) prod. metalu i wyrobów z metalu (dział 27+28) prod. maszyn i urządzeń (dział 29) prod. maszyn i aparatury elektrycznej, sprzętu radiowotelewizyjnego i telefoniczn. (dział 31+32) pozostałe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Rozłożenie pracowników pomiędzy poszczególne działy przetwórstwa przemysłowego było w całym badanym okresie bardzo nierównomierne oraz zmienne. Generalnie duży udział (ok. 1/3 w pierwszych 5 latach i ok % w pozostałych) miało przetwórstwo spożywcze (dział 15). W przemyśle lekkim (dział 17 i 18) spółki odzieżowe zatrudniały ponad tysiąc osób, jednak tylko w dwóch pierwszych latach badania. W kolejnych zatrudnienie w tej gałęzi było marginalne. Produkcja drzewno-papiernicza (dział 20 i 21) również zaznaczyła swoją obecność głównie na początku w pierwszych trzech latach badanego okresu generowała zatrudnienie na poziomie średnio ponad 500 osób rocznie. W kolejnych latach wszystkie jednostki lokalne zostały wycofane z województwa i powróciły dopiero w 2008 r. zatrudniając 370 osób. Średnio po kilkaset osób zatrudniały jednostki prowadzące działalność wydawniczą i poligraficzną (dział 22), chemiczną (dział 24) i wytwarzające wyroby z pozostałych surowców niemetalicznych (dział 26) oraz metale i wyroby z metalu (dział 27 i 28). Jednak w ich przypadkach następowały znaczne wahania, a ostatecznie w działalności wydawniczej i poligraficznej zatrudnienie zmniejszyło się na koniec 2008 r. o ponad połowę w stosunku do poziomu z 2000 r. Natomiast producenci 13

14 wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (dział 25) oraz maszyn i urządzeń (dział 29) bardzo dynamicznie rozwijali się zwiększając jednocześnie zatrudnienie z poziomu kilkudziesięciu osób w pierwszych latach do ponad 1,5 tys. w 2008 r. Jest to wzrost ponad dwudziestokrotny. Znacznie dziesięciokrotnie zwiększyła się także liczba zatrudnionych przy produkcji maszyn i aparatury elektrycznej, sprzętu radiowo-telewizyjnego i telefonicznego (dział 31 i 32): z 272 osób w 2000 r. do blisko 2,9 tys. osób w 2008 r. Tabela 6. Pracujący w jednostkach lokalnych spółek BIZ w woj. łódzkim w latach , gdzie 2000=100 OGÓŁEM ,1% sekcja D ,1% sekcja F ,2% pozostałe ,0% Sektor II ,1% sekcja G ,4% sekcja H ,8% sekcja I ,3% sekcja K ,9% pozostałe Sektor III ,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W sektorze usługowym najwięcej miejsc pracy kreowały jednostki lokalne podmiotów zajmujących się transportem, magazynowaniem i łącznością (sekcja I) i co wyjątkowe liczba zatrudnionych zmniejszyła się o blisko 20%. Szczegóły przedstawia tabela 6. Spadek ten wynikał ze zmniejszenia o połowę liczby pracujących w jednostkach spółek telekomunikacyjnych (dział 64), które dominowały w tej sekcji. Dopiero na drugim miejscu w sektorze III znajdowały się jednostki lokalne podmiotów zajmujących się handlem i naprawami (sekcja G). Liczba osób 14

15 zatrudnionych w tej sekcji wzrosła o 45%, a największy udział (tj. ok %) mieli pracownicy hurtowni (dział 51). Dwukrotnie zwiększyło się zatrudnienie w jednostkach obsługi firm i nieruchomości (sekcja K). Warto podkreślić, że dominujący i rosnący udział (od 70% do 95%) miały spółki zajmujące się szeroko rozumianą obsługą firm (dział 74) z wyjątkiem obsługi informatycznej i oprogramowania. Istotnie zwiększyło się także zatrudnienie w hotelach i gastronomii o blisko 70%. Łączne zatrudnienie w podmiotach BIZ funkcjonujących w województwie łódzkim Powyższa analiza wskazuje, że dane dotyczące liczby zatrudnionych w podmiotach z udziałem kapitału zagranicznego pochodzące jedynie ze spółek zarejestrowanych w województwie łódzkim są niedoszacowane przeciętnie o ok %. Faktyczna liczba osób pracujących w spółkach BIZ wynosiła do 2004 r. blisko 50 tys. osób a następnie wzrastała do ponad 90 tys. osób zobacz wykres 6. Wykres 6. Pracujący w podmiotach BIZ w województwie łódzkim ogółem w latach pracujacy w jednostkach lokalanych spółek BIZ zarejestrowanych w innych województwach pracujący w spółkach BIZ zarejestrowanych w województwie łódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 15

16 Podmioty należące do sektora przemysłowego generowały ok % całkowitego zatrudnienia w spółkach BIZ w województwie łódzkim. Udział ten zmniejszał się na rzecz sektora usługowego, który wzrastał z kolei z ok. 30% do niespełna 40%. Największa zmiana struktury o blisko 5 punktów procentowych dokonała się w ostatnim roku. Zatrudnienie w spółkach rolniczych miało marginalne znaczenie. Średnio połowę miejsc pracy w sektorze usługowym generował handel i naprawy (sekcja G) a liczba pracujących w tej sekcji zwiększyła się dwukrotnie z 7,6 tys. osób w 2000 r. do 15,8 tys. osób w 2008 r. zobacz tabela 7. Spółki zajmujące się transportem, magazynowaniem i łącznością (sekcja I) w pierwszym i ostatnim roku badanego okresu zatrudniały ponad 5,5 tys. osób, jednak w okresie liczba ta zmniejszała się do zaledwie 1,5 tys. osób w 2004 r. Znacząco wzrosła natomiast liczba pracowników spółek obsługujących nieruchomości i firmy (sekcja K) z ok. 1,5 tys. osób w pierwszych trzech latach do ponad 11 tys. w ostatnim roku badania. Jest to o tyle korzystne, że po pierwsze sektor ten zaliczany jest do BPO branży uważanej za nowoczesną, tworzącą dobre miejsca pracy i korzystny klimat dla biznesu, a przez to pożądanej w Łodzi i regionie. Po drugie natomiast, zatrudnienie w tej sekcji rosło równomiernie i zarówno w spółkach zarejestrowanych w województwie łódzkim jak i jednostkach lokalnych. Tabela 7. Pracujący w podmiotach BIZ (łącznie w spółkach BIZ zarejestrowanych w woj. łódzkim i w jednostkach lokalnych spółek BIZ zarejestrowanych w innych województwach) w województwie łódzkim w latach =100 OGÓŁEM ,9% SEKTOR I ,7% SEKTOR II ,2% w tym: sekcja D ,3% sekcja F ,6% 16

17 SEKTOR III ,0% w tym: sekcja G ,7% sekcja H ,6% sekcja I ,2% sekcja K ,5% sekcja N % sekcja O ,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na wykresie 7 przedstawiono liczbę pracujących w poszczególnych sekcjach w podziale na pracujących w spółkach zarejestrowanych w województwie łódzkim oraz jednostkach lokalnych podmiotów zarejestrowanych gdzie indziej. Stanowi to dobrą ilustrację zarówno rzeczywistego zatrudnienia i dynamiki jego zmian, jak również skali niedoszacowania wynikającej z systemu sprawozdawczości statystyki Polskiej. Największy udział pracujących w jednostkach lokalnych wystąpił w sekcji I i H. Wykres 7. Pracujący w podmiotach BIZ w województwie łódzkim w poszczególnych sekcjach PKD ogółem w latach Sekcja D Sekcja F

18 Sekcja G Sekcja H Sekcja I Sekcja K pracujacy w jednostkach lokalanych spółek BIZ zarejestrowanych w innych województwach pracujący w spółkach BIZ zarejestrowanych w województwie łódzkim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Znając faktyczny poziom zatrudnienia w spółkach BIZ można określić jego udział w całkowitym zatrudnianiu w województwie zobacz tabela 8. Należy zauważyć, że udział ten istotnie wzrastał. Na tle liczby zatrudnionych w podmiotach prywatnych pracujący w spółkach 18

19 BIZ stanowili od 6,2% do 12,2% (w sektorze przemysłowym od 12% do 20%, a w sektorze usługowym od 3,7% do 7,3%). W samym przemyśle (sekcje C+D+E) zatrudnieni w spółkach BIZ stanowili od 15% do 26,5%. Należy jednak zauważyć, że, o ile proporcje oparte o dane ze spółek zarejestrowanych w województwie (zaprezentowane wcześniej) są znacząco niedoszacowane, o tyle wartości przedstawione w tabeli 8 mogą być przeszacowane. Liczba pracowników spółek BIZ została bowiem odniesiona do liczby pracujących we wszystkich podmiotach składających sprawozdania (tzn. zarejestrowanych) w województwie, a liczba ta może być również niedoszacowana. Prawdopodobnie jednak nie aż tak bardzo jak zatrudnienie w spółkach BIZ. Spółki polskie tworzą mniej rozbudowane geograficznie struktury i rzadziej lokują centralę w innym województwie niż podmioty BIZ. Tabela 8. Zatrudnienie w podmiotach BIZ (spółkach BIZ zarejestrowanych w województwie łódzkim i jednostkach lokalnych) na tle zatrudnienia w województwa w latach Udział pracujących w spółkach BIZ na tle ogółu pracujących w spółkach sektora prywatnego Udział pracujących w spółkach BIZ na tle ogółu pracujących w Sektorze przemysłowym (sekcje C+D+E+F) Udział przeciętnego zatrudnienia w przemysłowych spółkach BIZ na tle przeciętnego zatrudnienia w przemyśle (sekcje C+D+E) 6,2% 6,0% 6,7% 7,0% 7,1% 8,5% 9,7% 10,5% 12,2% 11,9% 12,2% 12,7% 13,6% 12,8% 15,0% 17,0% 18,0% 19,6% 15,0% 15,6% 16,4% 17,8% 17,1% 19,8% 23,5% 25,4% 26,5% Udział pracujących w spółkach BIZ na tle ogółu pracujących w Sektorze usługowym 3,7% 3,3% 3,0% 3,2% 3,2% 4,2% 5,0% 5,6% 7,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS w Łodzi oraz Rocznik Statystyczny województwa łódzkiego 2009, Urząd Statystyczny w Łodzi, Lodź 2010, Tablice przeglądowe II, s

20 Wynagrodzenia w spółkach BIZ W latach wynagrodzenia brutto w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w województwie łódzkim wzrastały równomiernie z ok. 2,3 tys. zł do ok. 3,4 tys. zł. Również w większości sekcji nastąpił wzrost płac przedstawia to wykres 8. Wykres 8. Przeciętne wynagrodzenia brutto w spółkach BIZ zarejestrowanych w województwie łódzkim w latach według sekcji PKD w tys. zł 7,00 6,00 sekcja F 5,00 sekcja I 4,00 3,00 2,00 1,00 sekcja G OGÓŁEM sekcja D sekcja K sekcja H 0,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS w Łodzi W spółkach przetwórstwa przemysłowego wysokość wynagrodzeń była nieznacznie tylko niższa od przeciętnych wartości dla spółek BIZ. Z kolei w sekcji G, tj. w handlu i naprawach, wynagrodzenia nieznacznie przewyższały wartości przeciętne. Najwyższy wzrost wynagrodzeń zanotowano w spółkach budowlanych: z ok. 2,2 tys. zł do ponad 5,5 tys. zł. Relatywnie wysokie były również płace pracowników spółek transportowych i telekomunikacyjnych. Wzrastały one z ok. 3 tys. zł w 2000 r. i 2001 r. do 4,3 tys. zł w 2008 r. Jedynie w sekcji K (obsługa 20

21 nieruchomości i firm) nastąpił drastyczny spadek wynagrodzeń z wartości rzędu 5-6 tys. zł w latach do ok. 2,5-3 tys. zł w latach Zmiana ta towarzyszyła pojawieniu się w regionie łódzkim kilku dużych podmiotów zajmujących się obsługą księgowo-rozliczeniową firm. Nastąpiło wówczas znaczne zwiększenie zatrudnienia w tej sekcji, przez co działalność ta przestała mieć charakter prestiżowy, oparty na wyspecjalizowanej a przez to drogiej sile roboczej, a zaczęła się opierać na pracownikach bez doświadczenia, którzy kwalifikacje zdobywali podczas wewnętrznych szkoleń 7. W całym okresie najniższe wynagrodzenia otrzymywali pracownicy hoteli i gastronomii (sekcja H). Przeciętnie wynagrodzenia w drugiej grupie podmiotów BIZ tj. w jednostkach lokalnych podmiotów zarejestrowanych w innych województwach wzrosły z 2,4 tys. zł w 2000 r. do 3,2 tys. zł w 2008 r. ale były bardziej zmienne niż w spółkach zarejestrowanych w województwie. W przeciwieństwie do nich, nie wzrastały równomiernie w całym badanym okresie, ale często wahały się zobacz wykres 9. Najniższy poziom wynagrodzeń, będący efektem jednorazowego, znacznego spadku poziomu płac, zanotowano w 2004 r. Spadek ten zaobserwowano we wszystkich sekcjach z wyjątkiem spółek budowlanych (sekcji F). 7 Przykładem może być, świadczący usługi księgowe, Infosys. Firma ta rekrutowała swoich pracowników spośród studentów dowolnych kierunków ekonomicznych (niekoniecznie finansów i rachunkowości) lub nawet osoby po szkole średniej oferując im wynagrodzenia rządu zł. brutto w 2006 roku. 21

22 Wykres 9. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia w jednostkach lokalnych podmiotów BIZ w latach według sekcji PKD w tys. zł 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 sekcja F sekcja I sekcja G sekcja D OGÓŁEM sekcja K sekcja H 0,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Przeciętnie najwyższe wynagrodzenia otrzymywali pracownicy spółek sekcji I (transport, magazynowanie i telekomunikacja). W latach (z wyjątkiem 2004 r.) ich płace znacznie przewyższały wynagrodzenia w innych sekcjach. W ostatnich dwóch latach badania poziom wynagrodzeń zbliżył się do średniej dla wszystkich jednostek lokalnych. Największy udział w tak wysokich zarobkach mieli pracownicy telekomunikacji (dział 64): ich wynagrodzenia w całym okresie oscylowały wokół poziomu 4 tys. zł. Ustępowały jedynie płacom zatrudnionych w sekcji K (obsługa nieruchomości i firm), a ściślej pracownikom spółek zajmujących się pośrednictwem i obsługą nieruchomości (dział 70), firm leasingowych, z wyjątkiem leasingu finansowego (dział 71) oraz obsługi informatycznej i oprogramowania (dział 72). W tych działach przeciętne wynagrodzenie oscylowało wokół 4,5-5,5 tys. zł, (a w 2002 r. przekroczyło nawet 8 tys. zł). W przetwórstwie przemysłowym zarobki wzrosły z 2,3 tys. zł w 2000 r. do 3,4 tys. zł w 2008 r. Początkowo, tj. do 2003 r. były one niższe niż przeciętnie we wszystkich jednostkach lokalnych, a od 2004 r. wyższe. Najwięcej, tj. powyżej 4 tys. zł. w całym badanym okresie, zarabiali pracownicy 22

23 przedsiębiorstw produkujących maszyny i urządzenia (dział 29), najmniej natomiast pracownicy: przemysłu lekkiego (dział 17 i 18) ich wynagrodzenia nie przekraczały 2 tys. zł, spółek wytwarzających wyroby z gumy i tworzyw sztucznych (dział 25) ich wynagrodzenia wynosiły przeciętnie ok. 2 tys. zł; spółek produkujących artykuły spożywcze (dział 15) ich wynagrodzenia wynosiły przeciętnie ok. 2 tys. zł, tylko w 2005 r., 2007 r. i 2008 r. wzrosły do ok. 2,6 tys. zł. Na wykresie 10, zaprezentowano porównanie płac w spółkach zarejestrowanych w województwie łódzkim i w jednostkach lokalnych podmiotów, które działają w województwie, ale zarejestrowane są poza nim. Do 2003 roku przeciętnie więcej zarabiali pracownicy jednostek lokalnych, natomiast od 2004 roku wyższe wynagrodzenia otrzymują pracownicy spółek zarejestrowanych w Łódzkiem. Analiza wynagrodzeń w poszczególnych sekcjach pozwala zaobserwować dwie tendencje odzwierciedlone w wartościach ogólnych: po pierwsze, pracownicy spółek sekcji F, G i K zarejestrowanych w województwie łódzkim zarabiali więcej niż zatrudnieni w jednostkach lokalnych, a po drugie, w 2004 roku nastąpił znaczny spadek wynagrodzeń pracowników zatrudnionych w jednostkach lokalnych (dotyczyło to przeciętnych wartości wynagrodzeń dla wszystkich jednostek, jak również sekcji D, G, I i K). Największy przyrost wynagrodzeń zanotowano w budowlanych spółkach zarejestrowanych w województwie (sekcja F) płace wzrosły tam średnio 2,5 razy. Z kolei w sekcji K (obsługa nieruchomości i firm) wynagrodzenia w spółkach zarejestrowanych w województwie zmniejszyły się z 6,3 tys. w 2003 r. do 2,5 tys. w 2008 r. 23

24 Wykres 10. Zestawienie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w spółkach BIZ zarejestrowanych w województwie łódzkim i jednostkach lokalnych spółek zarejestrowanych w innych województwach w latach w tys. zł. 4,00 3,50 3,00 OGÓŁEM 4,00 3,50 3,00 SEKCJA D 2,50 2,50 2,00 2,00 1,50 1,50 1,00 1,00 0,50 0,50 0,00 0,00 SEKCJA F SEKCJA G 6,00 4,00 5,00 3,50 3,00 4,00 2,50 3,00 2,00 2,00 1,50 1,00 1,00 0,50 0,00 0,00 24

25 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 SEKCJA H 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 SEKCJA I 0,00 7,00 SEKCJA K 0,50 0,00 6,00 5,00 w spółkach BIZ zarejestrowanych w województwie łódzkim 4,00 3,00 2,00 w jednostkach lokalnych spółek BIZ zarejestrowanych w innych województwach 1,00 0,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Największe różnice w wynagrodzeniach pomiędzy spółkami zarejestrowanymi w województwie łódzkim i w innych województwach wystąpiły w sekcji F (budownictwo), sekcji G (handel i naprawy), a także w niektórych latach w sekcji I (transport, magazynowanie i łączność) i K (obsługa nieruchomości i firm). Różnice te dochodziły do tysiąca złotych, a w sekcji 25

26 K nawet do 2-3 tys. zł. Najmniejsze różnice w przeciętnym poziomie wynagrodzeń miedzy badanymi grupami wystąpiły w sekcji D (przetwórstwo przemysłowe). Relatywnie podobne były również zarobki pracowników sekcji H hotelarstwa i gastronomii (z wyjątkiem 2000 r.). Jednak warto zauważyć, że poziom płac w tej sekcji był najniższy ze wszystkich od 2000 r. do 2006 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenia były praktycznie niezmienne wynosiły zaledwie ok. jednego tysiąca złotych. Dopiero w 2007 r. i 2008 r. odrobinę wzrosły, choć nadal były najniższe spośród wszystkich sekcji. Może to wynikać z dużej liczby pracowników zatrudnionych na części etatu, co w przypadku zwłaszcza punktów gastronomicznych jest bardzo popularne, a ponadto, ze specyfiki systemu wynagrodzeń. Wynagrodzenia w tej sekcji są bowiem w znacznej mierze oparte na napiwkach a nie oficjalnie wykazywanych płacach. Sprzyja temu struktura zatrudnienia, w której dominują studenci lub inni młodzi, niewykwalifikowani ludzie, którzy nie mają wysokich wymagań finansowych ani nie zwracają uwagi na kwestie ubezpieczeń społecznych (uzależnionych od oficjalnego poziomu płac). Wynagrodzenia w spółkach z kapitałem zagranicznym były wyższe niż przeciętne wynagrodzenia w regionie średnio o ok. 30%. W spółkach zarejestrowanych w województwie, przewaga ta była stabilna w czasie. W jednostkach lokalnych wynagrodzenia znacznie się wahały: w 2001 r. były o 50% wyższe niż w regionie, a w 2004 r. o 10 % niższe. Szczegółowe zestawienie przedstawia tabela 9. 26

27 Tabela 9. Wartość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogółem w województwie łódzkim oraz w spółkach BIZ i jednostkach lokalnych w latach Rok w województwie OGÓŁEM w zł A W spółkach BIZ zarejestrowanych w woj. łódzkim w zł W odniesieniu do A W jednostkach lokalnych spółek BIZ zarejestrowanych w innych województwach W w zł odniesieniu do A ,9% ,1% ,4% ,9% ,1% ,6% ,9% ,3% ,5% ,7% ,1% ,7% ,6% ,6% ,2% ,1% ,0% ,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie niepublikowanych danych GUS oraz Rocznika statystycznego województwa łódzkiego za lata , Urząd Statystyczny w Łodzi, Łódź, lata , Tabl. 4 W poszczególnych sekcjach wynagrodzenia w spółkach z kapitałem zagranicznym także były wyższe niż przeciętnie w regionie. W przetwórstwie przemysłowym (sekcja D) zatrudnieni w spółkach BIZ zarabiali około 40-50% więcej niż przeciętnie w tej sekcji. Najwięcej w porównaniu do średniej dla województwa zarabiali pracownicy spółek budowlanych (sekcja F) zarejestrowanych w województwie. Przewaga ich wynagrodzeń od 2002 r. wynosiła %. Pracownicy jednostek lokalnych w tej sekcji zarabiali średnio 30-50% więcej niż przeciętnie w regionie. Najmniej, także w odniesieniu do przeciętnej płacy w województwie, zarabiali pracownicy sekcji H (hotelarstwo i gastronomia). Z wyjątkiem 2000 r. ich pensje były średnio o % niższe. 27

28 Na początku badanego okresu w spółkach sekcji G, H oraz K pracownicy spółek z kapitałem zagranicznym zarejestrowanych w województwie zarabiali około 2 razy więcej niż pracownicy wszystkich firm w tych sekcjach w regionie. Płaca osób zatrudnionych w jednostkach lokalnych również był wyższa, ale nie odbiegała tak znacząco do średniej dla województwa zobacz wykres 11. Wykres 11. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia w województwie łódzkim oraz w spółkach BIZ w 2000 r. (w tys. zł) 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 OGÓŁEM sekcja D sekcja F sekcja G sekcja H sekcja I sekcja K sekcja N sekcja O średnia dla województwa średnia dla spółek BIZ zarejestrowanych w województwie łódzkim średnia dla jednostek loklanych podmiotów BIZ zarejestrowanych w innych województawach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS w Łodzi oraz Rocznika statystycznego województwa łódzkiego 2009, Urząd Statystyczny w Łodzi, Łódź 2009, Tabl. 4 W 2004 r. pracownicy spółek BIZ zarejestrowanych w województwie zarabiali więcej niż przeciętnie w województwie w danej sekcji (z wyjątkiem sekcji H i N) zobacz wykres 12. Pracownicy firm budowlanych BIZ zarabiali dwa razy więcej niż przeciętnie w sektorze F, natomiast pracownicy sekcji G i O o ok. 70% więcej. Znacznie niższe były płace osób zatrudnionych w jednostkach lokalnych. W spółkach sektora usługowego (sekcje H, I, K, N) 28

29 zarabiali nawet mniej niż inni pracownicy przeciętnie w regionie. Wykres 12. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia w województwie łódzkim oraz w spółkach BIZ w 2004 r. (w tys. zł) 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 OGÓŁEM sekcja D sekcja F sekcja G sekcja H sekcja I sekcja K sekcja N sekcja O średnia dla województwa średnia dla spółek BIZ zarejestrowanych w województwie łódzkim średnia dla jednostek loklanych podmiotów BIZ zarejestrowanych w innych województawach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS w Łodzi oraz Rocznika statystycznego województwa łódzkiego 2005, Urząd Statystyczny w Łodzi, Łódź 200, Tabl. 4 W 2008 r. nastąpiła korzystna zmiana relacji wynagrodzeń w spółkach BIZ i jednostkach lokalnych do średniej dla regionu. Zarówno w całej grupie przedsiębiorstw, jak i w większości sekcji płace znacznie wyrównały się, szczególnie pomiędzy spółkami BIZ zarejestrowanymi w województwie i jednostkami lokalnymi zobacz wykres 13, choć nadal więcej zarabiali pracownicy spółek zarejestrowanych w województwie. Ponadto, przewaga wynagrodzeń w podmiotach BIZ wobec wszystkich spółek w regionie także była mniejsza niż w poprzednich latach (zobacz Aneks 1). Od średniej najbardziej odbiegały wynagrodzenia w spółkach budowlanych były dwukrotnie wyższe niż w regionie, oraz w hotelarstwie i gastronomii były niższe niż w regionie. 29

30 Wykres 13. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia w województwie łódzkim oraz w spółkach BIZ w 2008 r. (w tys. zł) OGÓŁEM sekcja D sekcja F sekcja G sekcja H sekcja I sekcja K sekcja N sekcja O średnia dla województwa średnia dla spółek BIZ zarejestrowanych w województwie łódzkim średnia dla jednostek loklanych podmiotów BIZ zarejestrowanych w innych województawach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS w Łodzi oraz Rocznika statystycznego województwa łódzkiego 2009, Urząd Statystyczny w Łodzi, Łódź 2009, Tabl. 4 Podsumowując, w okresie nastąpiły korzystne zmiany w poziomie wynagrodzeń. Przede wszystkim przeciętne płaca w spółkach BIZ wzrosła o ok. połowę, a w jednostkach lokalnych o 1/3. Początkowo wynagrodzenia w spółkach BIZ były o 30-40% wyższe niż średnio w regionie, a pod koniec okresu już tylko o ok. 20%. Ponadto różnice pomiędzy wynagrodzeniami oferowanymi przez spółki BIZ zarejestrowane w województwie a jednostkami lokalnymi także się zmniejszyły. Świadczy to o wyrównywaniu poziomu płac, co z jednej strony sprawia, ze rynek pracy staje się bardziej przejrzysty, a po drugie może dowodzić wyrównywania się także produktywności pracy w badanych grupach przedsiębiorstw. 30

31 Aneks Klasyfikacja PKD 2004 (sektory, sekcje i działy) SEKTOR I ROLNICZY SEKCJA A ROLNICTWO, ŁOWIECTWO I LEŚNICTWO 01 rolnictwo, łowiectwo, włączając działalność usługową 02 leśnictwo, włączając działalność usługową SEKCJA B RYBACTWO 05 rybactwo, włączając działalność usługową SEKTOR II PRZEMYSŁOWY SEKCJA C GÓRNICTWO 10 górnictwo węgla kamiennego i brunatnego (lignitu); wydobywanie torfu 11 górnictwo ropy naftowej i gazu ziemnego, włączając działalność usługową 12 górnictwo rud uranu i toru 13 górnictwo rud metali 14 pozostałe górnictwo SEKCJA D PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE 15 produkcja artykułów spożywczych i napojów 16 produkcja wyrobów tytoniowych 17 włókiennictwo 18 produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich 19 produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych 20 produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka (z wyłączeniem mebli), wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania 21 produkcja masy włóknistej, papieru oraz wyrobów z papieru 22 działalność wydawnicza; poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji 23 wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych 24 produkcja wyrobów chemicznych 25 produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 26 produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych 27 produkcja metali 28 produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń 29 produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana 31

32 30 produkcja maszyn biurowych i komputerów 31 produkcja maszyn i aparatury elektrycznej, gdzie indziej niesklasyfikowana 32 produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych 33 produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków 34 produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep 35 produkcja pozostałego sprzętu transportowego 36 produkcja mebli; działalność produkcyjna, gdzie indziej niesklasyfikowana 37 przetwarzanie odpadów SEKCJA E WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ, WODĘ 40 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę 41 pobór, uzdatnianie i rozprowadzanie wody SEKCJA F BUDOWNICTWO 45 budownictwo SEKTOR III USŁUGOWY SEKCJA G HANDEL HURTOWY I DETALICZNY; NAPRAWA POJAZDOW SAMOCHODOWYCH, MOTOCYKLI ORAZ ARTYKUŁOW UŻYTKU OSOBISTEGO I DOMOWEGO 50 sprzedaż, obsługa i naprawa pojazdów samochodowych i motocykli; sprzedaż detaliczna paliw do pojazdów samochodowych 51 handel hurtowy i komisowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi, motocyklami 52 handel detaliczny, z wyłączeniem sprzedaży pojazdów samochodowych, motocykli; naprawa artykułów użytku osobistego i domowego SEKCJA H HOTELE I RESTAURACJE 55 hotele i restauracje SEKCJA I TRANSPORT, GOSPODARKA MAGAZYNOWA I ŁĄCZNOŚĆ 60 transport lądowy; transport rurociągowy 61 transport wodny 62 transport lotniczy 63 działalność wspomagająca transport; działalność związana z turystyką 64 poczta i telekomunikacja 32

33 SEKCJA J POŚREDNICTWO FINANSOWE 65 pośrednictwo finansowe, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszów emerytalno- rentowych 66 ubezpieczenia oraz fundusze emerytalno- rentowe, bez gwarantowanej prawnie opieki społecznej 67 działalność pomocnicza związana z pośrednictwem finansowym i ubezpieczeniami SEKCJA K OBSŁUGA NIERUCHOMOŚCI, WYNAJEM I USŁUGI ZWIĄZANE Z PROWADZENIEM DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ 70 obsługa nieruchomości 71 wynajem maszyn i urządzeń bez obsługi oraz wypożyczanie artykułów użytku osobistego i domowego 72 informatyka 73 działalność badawczo-rozwojowa 74 działalność gospodarcza pozostała SEKCJA L ADMINISTRACJA PUBLICZNA I OBRONA NARODOWA; OBOWIĄZKOWE UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE I POWSZECHNE UBEZPIECZENIE ZDROWOTNE 75 administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne SEKCJA M EDUKACJA 80 edukacja SEKCJA N OCHRONA ZDROWIA I POMOC SPOŁECZNA 85 ochrona zdrowia i pomoc społeczna SEKCJA O DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA KOMUNALNA, SPOŁECZNA I INDYWIDUALNA, POZOSTAŁA 90 odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, gospodarowanie odpadami, pozostałe usługi sanitarne i pokrewne 91 działalność organizacji członkowskich, gdzie indziej niesklasyfikowana 92 działalność związana z kulturą, rekreacją i sportem 93 działalność usługowa pozostała SEKCJA P GOSPODARSTWA DOMOWE ZATRUDNIAJĄCE PRACOWNIKOW 95 gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników 96 gospodarstwa domowe produkujące wyroby na własne potrzeby 97 gospodarstwa domowe świadczące usługi na własne potrzeby SEKCJA Q ORGANIZACJE I ZESPOŁY EKSTERYTORIALNE 99 organizacje i zespoły eksterytorialne 33