GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY RYCZYWÓŁ NA LATA

Transkrypt

1 Załącznik do uchwały Nr XLI/302/2014 Rady Gminy Ryczywół z dnia 12 listopada 2014 r. GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY RYCZYWÓŁ NA LATA RyczywóŁ 2014

2 Spis treści: 1.Wstęp. 1.1 Postanowienia ogólne...s Cel opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami...s Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami... s Uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego. 2.1 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z opracowaniami wykonanymi na poziomie województwa Strategią rozwoju województwa wielkopolskiego...s Planem zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego... s Wielkopolskim Regionalnym Programem Operacyjnym na lata s Tezy krajowego programu ochrony zabytków...s Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata s Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata s Wielkopolski Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata s Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy...s Obiekty zabytkowe nieruchome wpisane do rejestru zabytków......s Obiekty ujęte w gminnej ewidencji zabytków..s Zabytki ruchome...s Stanowiska archeologiczne Wykaz stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków...s Wykaz stanowisk o własnej formie krajobrazowej...s Zestawienie liczbowe zewidencjonowanych stanowiska archeologicznych...s Uwarunkowania wewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Stan zachowania zabytków nieruchomych.. Charakterystyka zasobów kulturowych Gminy Ryczywół...s Stan zachowania stanowisk archeologicznych...s Obszary największego zagrożenia dla zabytków nieruchomych...s Istotne zagrożenia dla zabytków archeologicznych...s Obszary największego zagrożenia dla zabytków archeologicznych...s Uwarunkowania wynikające ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Ryczywół...s Uwarunkowania wynikające z miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gminy...s Uwarunkowania wynikające z ochrony przyrody i równowagi ekologicznej...s Uwarunkowania wewnętrzne ochrony zabytków archeologicznych...s Cele gminnego programu opieki nad zabytkami...s Kierunki działań dla realizacji gminnego programu gminnego programu opieki nad zabytkami Sporządzenie gminnej ewidencji zabytków nieruchomych...s Sporządzenie gminnej ewidencji zabytków archeologicznych...s Udostępnienie i promocja zabytków...s Popularyzacja i edukacja...s Włączenie zabytków w procesy gospodarcze...s Aktywizacja społeczności lokalnych na rzecz opieki nad zabytkami...s Określenie sposobu realizacji poszczególnych celów gminnego programu...s Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami określone przez gminę...s Monitoring działania gminnego programu opieki nad zabytkami forma organizacyjnoinstytucjonalna określona przez gminę...s Niektóre zewnętrzne źródła finansowania gminnego programu opieki nad zabytkami określone przez gminę...s.57-58

3 1. WSTĘP 1.1 Postanowienia ogólne Ilekroć w niniejszym programie mowa o : a) ustawie rozumie się przez to ustawę z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz ze zm.) ; b) Gminie rozumie się przez to Gminę Ryczywół; c) Programie - rozumie się przez to Gminny Program Opieki Nad Zabytkami Gminy Ryczywół na lata ; d) Konserwatorze rozumie się przez to Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu; e) Planie rozumie się przez to Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 kwietnia 2010 r.; f) Strategii rozumie się przez to Strategię Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku 2020 z dnia 19 grudnia 2005 r.; g) Programie Operacyjnym rozumie się przez to Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata Gminny program opieki nad zabytkami na lata stanowi kontynuację poprzedniego programu obejmującego lata W minionych latach podejmowane zostały działania mające na celu ochronę zabytków znajdujących się na terenie Gminy Ryczywół. W latach w kościele poewangelickim wykonane zostały prace remontowe tj. odprowadzenie wód opadowych z dachu, wymieniono rynny i uszczelniono pokrycie dachowe z dachówki karpiówki. Przed budynkiem umieszczona została tablica informująca, iż obiekt stanowi zabytek architektury wpisany do rejestru zabytków i podlega ochronie prawnej. W 2014 przystąpiono do kolejnego etapu remontu kościoła. Gmina zamierza zagospodarować obiekt oraz przeznaczyć na cele związane z rozwojem turystyki kulturowej jako ważny element dla regionu. W 2013 r. Rada Gminy Ryczywół podjęła uchwałę Nr XXIV/194/2013 z dnia 20 marca 2013 r. w sprawie zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru. W 2013 r. przyznano dotację dla Kościoła parafialnego p.w Św. Mikołaja w Ryczywole głównie na prace polegające na wymianie kanalizacji deszczowej i izolacji ścian zewnętrznych fundamentowych. Prace przy kościele kontynuowane będą również w latach kolejnych. 1

4 Poza działaniami ze strony Gminy należy wspomnieć także o mieszkańcach, którzy z własnej inicjatywy wykazują aktywność. W 2011 roku na terenie Gminy Ryczywół utworzone zostało Stowarzyszenie Rewitalizacji Cmentarzy Ewangelickich, którego głównym zadaniem jest uporządkowanie zniszczonych cmentarzy, ale także prowadzenie działalności informacyjnej i edukacyjnej wśród społeczeństwa. Do tej pory uporządkowane zostały cmentarze w miejscowości Wiardunki, Boruchowo oraz Ludomy. Projekt rewitalizacji obejmuje 14 poniemieckich cmentarzy ewangelickich, znajdujących się na terenie gminy Ryczywół. 1.2 CEL OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI. Celem Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Ryczywół jest: - wzmocnienie ochrony i opieki nad materialną części dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków poprzez zahamowanie procesów ich degradacji, a w dalszej kolejności poprawa stanu ich zachowania, - uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków przy sporządzaniu i zmianie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gminy, - aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe poprzez kompleksową rewaloryzację zabytków i po wykonaniu analizy funkcjonalnej ich adaptację na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne. Projekty muszą posiadać znaczący wpływ ekonomiczny na rozwój regionalny, w tym przyczyniać się szczególnie do wzrostu dochodów i zwiększania ilość miejsc pracy. - określenie celów, kierunków działań oraz zadań, które powinny być podjęte przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. - zapoznanie się z zasobami dziedzictwa kulturowego, historią i zabytków gminy, z wykazem obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz wykaz obiektów typowanych do Gminnej Ewidencji Zabytków - ocena stanu gminnego zasobu zabytków nieruchomych określenie kategorii i stopnia zagrożeń - podejmowanie i określanie warunków współpracy z właścicielami obiektów zabytkowych dla zapewnienia im należytej opieki oraz określenia sposobów udostępnienia dóbr kultury narodowej, będących ich własnością, a także wskazywanie potencjalnych źródeł finansowania, 2

5 - inicjowanie i wspieranie działań edukacyjnych, informacyjnych, turystycznych itp. mających na celu propagowanie znajomości zabytków i uświadamianie konieczności opieki nad zabytkami. - wspieranie działań mających na celu pozyskanie środków finansowych na opiekę nad zabytkami. 1.3 PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI. Uregulowania formalno prawne ochrony i opieki nad zabytkami. Wykonanie Gminnego programu opieki nad zabytkami gminy Ryczywół programu wynika z: - Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 roku, poz. 594 z późniejszymi zmianami). Ustawa ta włącza do zadań własnych gminy ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami (art. 7 ust. 1 pkt 9) - Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz z późn. zm. Przeanalizowano akty prawne określające możliwości oraz warunki ochrony i opieki nad zabytkami. Ustawa o ochronie zabytków określa przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady tworzenia krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach a także organizację organów ochrony zabytków (rozdz. 1 art. 1) W ustawie określono podział kompetencji w zakresie ochrony zabytków. Zgodnie z art Wójt ma obowiązek sporządzenia na okres 4 lat odpowiednio gminnego programu opieki nad zabytkami. Ustawa nakłada na gminę obowiązki i uprawnienia - zgodnie z art. 16 ust. 1 Rada Gminy, po zasięgnięciu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, ma możliwość stworzenia parku kulturowego na podstawie podjętej uchwały, celem objęcia skuteczną ochroną krajobrazu kulturowego oraz wyróżniających się krajobrazowo terenów, na którym znajdują się zabytki charakterystyczne dla danego regionu (po uprzednim zasięgnięciu opinie właściwego konserwatora zabytków), - art. 18, art. 19, art. 20 wprowadzają obowiązek uwzględniania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przy sporządzaniu i aktualizacji miejscowych planów zagospodarowania 3

6 przestrzennego, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz uzgodnienia ich projektów zmian z wojewódzkim konserwatorem zabytków. - art. 22 ust. 4 nakłada na Wójta Gminy Ryczywół obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją zabytków - art. 31 ust. 1 pkt 2, ust 2 oraz art. 33 ust. 1 i ust. 2 zobowiązuje Wójta do przyjęcia zawiadomienia o odkryciu lub znalezieniu przedmiotu co do którego istnieje podejrzenie, ze jest zabytkiem lub zabytkiem archeologicznym oraz natychmiastowego przekazania tej wiadomości wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków - art. 71 ust.1 i ust. 2 w przypadku gdy jednostka samorządu terytorialnego posiada tytuł prawny do zabytku do jej zadań własnych należy sprawowanie opieki w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i budowlanych przy tym zabytku - art. 81 organ stanowiący gminy lub powiatu może udzielać dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru według zasad określonych w podjętej prze ten organ uchwale, - art Wójt Gminy Ryczywół sporządza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami, z którego sporządza co 2 lata sprawozdanie, które przedstawia Radzie Gminy Ryczywół 4

7 2. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY ZASOBÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO. 2.1 RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z OPRACOWANIAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE WOJEWÓDZTWA Strategią rozwoju województwa wielkopolskiego Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do roku 2020 została opracowana przez Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego a przyjęta przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego w dniu 19 grudnia 2005 r. Dokument ten stanowi podstawę do sporządzenia planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz określa najważniejsze kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego regionu. Strategia wyznacza kierunki działań i pozwala zorientować priorytety na konkurencyjność regionalną, wzrost zatrudnienia oraz wzrost wykształcenia mieszkańców, Jednym z głównych celów kierunkowych strategii jest Poprawa jakości przestrzeni województwa, systemu edukacji, rynku pracy, gospodarki oraz sfery społecznej skutkująca wzrostem poziomu życia mieszkańców poprzez zwiększenie konkurencyjności regionalnej poprzez promocję dziedzictwa kulturowego i kulturowego miast i obszarów miejskich (budowa marki i wizerunku regionu) oraz zwiększenie spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej dzięki zachowaniu i wykorzystaniu dziedzictwa kulturowego, przyrodniczego i rozwój turystyki. Główny cel strategiczny Dostosowanie przestrzeni do wyzwań XXI wieku ma zostać osiągnięty za pomocą zróżnicowanych celów operacyjnych. Jednym z nich jest wzrost znaczenia i zachowanie dziedzictwa kulturowego. Dziedzictwo kulturowe wykorzystane w sposób efektywny może stanowić jeden z elementów rozwoju gospodarczego regionu jako baza dla turystyki i usług kulturalnych oraz czynniki integracji społecznej. Cel ten ma być realizowany poprzez: inwestycje w instytucje kultury, ochronę dorobku kulturowego, wsparcie działań powiększających dorobek kulturalny regionu, promocję aktywności kulturalnej mieszkańców. Jego miarą będzie m.in. ilość odrestaurowanych obiektów dziedzictwa kulturowego Planem zagospodarowania przestrzennego Województwa Wielkopolskiego. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego został uchwalony w dniu 26 kwietnia 2010 r. przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego (Uchwała nr XLVI/690/10). Jest to dokument zawierający podstawowe priorytety planistyczne dla kształtowania rozwoju przestrzennego Wielkopolski w strategicznych aspektach: ochrony przyrody, infrastruktury transportowej oraz rozwoju osadnictwa. 5

8 W rozdziale Uwarunkowania wewnętrzne część 18 Kultura i dziedzictwo narodowe wymienione zostały: - dziedzictwo archeologiczne ( stanowiska archeologiczne i faktów osadniczych, 642 stanowiska archeologiczne objęte ochroną prawną tożsamość wpisane do rejestru zabytków), - obiekty zabytkowe ( zabytków nieruchomych ujętych w ewidencji zabytków z czego 6220 wpisanych do rejestru zabytków), w tym zabytki powiązane z osadnictwem i budownictwem wiejskim, - pomniki historii na terenie Wielkopolski uznane za pomniki historii zostały: Gnieznokatedra p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha, Wyspa Ostrów Lednicki, Zespół Klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri, Gostyń-Głogówko, Poznań-historyczny zespół miasta, Dawne opactwo w Lądzie nad Wartą, Lubiń-zespół opactwa benedyktynów -lista dziedzictwa europejskiego Wzgórze Lecha z katedrą p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha, kościołem p.w. św. Jerzego, pałacem arcybiskupim, pałacem biskupim, zespołem kanonii i ogrodami w Gnieźnie, - parki kulturowe- Mickiewiczowski Park Kulturowy na terenie gminy Żerków, -szlaki kulturowe które uznano za jeden z ważniejszych elementów generujących rozwój turystyki; najważniejszy to Szlak Piastowski, następnie Droga Romańska (częściowo pokrywająca się z ogólnoeuropejskim projektem Romanesque Europe), Szlak Cysterski, Ziemiański Szlak Rowerowy, Trasa Kórnicka, Droga św. Jakuba oraz trasy zw. z lokalnymi kolejami, -działalność kulturalna- prowadzona m.in. przez placówki muzealne i izby pamięci, sanktuaria, lokalne imprezy kulturalne, - problemy związane z ochroną dziedzictwa kulturowego kryzys finansowo-instytucjonalny, powodujący zmniejszanie się liczby instytucji kultury oraz wzrost cen dóbr i usług kultury, brak funduszy na nowe badania i konserwację niszczejących obiektów, brak odpowiednich zapisów w miejscowych planach (w wyniku czego następuje zniszczenie charakterystycznych panoram miast i wsi, wprowadzana jest niewłaściwa zabudowa historycznych układów przestrzennych), brak ugruntowanej świadomości społecznej w dziedzinie ochrony wartości kulturowych, wprowadzenie tranzytowego ruchu komunikacyjnego na obszarach o wyjątkowych walorach kulturowych. W rozdziale Kierunki zagospodarowania przestrzennego. Cele zagospodarowania przestrzennego za zasadniczy cel planu uznano zrównoważony rozwój przestrzenny regionu 6

9 będący jedną z podstaw wzrostu poziomu życia mieszkańców. Ma on zostać zrealizowany dzięki dostosowaniu przestrzeni do wyzwań XXI w. (m.in. poprzez wzrost znaczenia i zachowanie dziedzictwa kulturowego) oraz zwiększenie efektywności wykorzystania potencjałów rozwojowych województwa. Pozostałe cele to: ład przestrzenny i zrównoważony rozwój. Wspomniane zostały także strefy kulturotwórcze obszary, na których skoncentrowane są elementy kulturowe o dużej wartości historycznej i współczesnej, co może zaowocować rozwojem kwalifikowanej turystyki o funkcji poznawczej. W rozdziale Polityka przestrzenna w części dotyczącej poprawy ładu przestrzennego w obrębie struktur i obszarów generalnym celem zagospodarowania przestrzeni województwa wielkopolskiego określono zrównoważony rozwój jako podstawę wzrostu poziomu życia mieszkańców regionu. Na pojęcie zrównoważonego rozwoju składają się ład społeczny, ekonomiczny i przestrzenny. Ten ostatni to sposób zagospodarowania przestrzeni, który tworzy harmonijną całość i uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe, kompozycyjno-estetyczne. Można go uzyskać wprowadzając odpowiednie zapisy w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin i miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego ( przywracanie walorów zdegradowanej przestrzeni miejskiej, przestrzeganie wskazań konserwatorskich odnośnie obiektów objętych ochroną i zasad zagospodarowania zabytkowych układów urbanistycznych, kontynuowanie architektury wiejskiej). Określone zostały sposoby kształtowania: - przestrzeni miejskich przez: ochronę dziedzictwa kulturowego, tradycyjnych elementów środowiska miejskiego (zabytkowe dzielnice, budynki, dominanty przestrzenne itp.), wysokie wymogi architektoniczne szczególnie w przypadku obiektów realizowanych w pobliżu terenów o najwyższych walorach kulturowych, harmonijne rozwijanie przestrzeni publicznych, - obszarów wiejskich przez: ochronę charakterystycznych układów ruralistycznych, zespołów sakralnych, pałacowo-parkowych, folwarków, zabytkowych budynków mieszkalnych i gospodarczych, kapliczek, krzyży itp., akcentowanie w układach przestrzennych elementów kompozycji ruralistycznej w tym dominant przestrzennych i osi widokowych, wykorzystywanie wzorców architektury lokalnej. W części odnoszącej się do barier i ograniczeń polityki przestrzennej wykazano, że w bezpośrednim otoczeniu cennych kulturowo obiektów nie należy lokalizować obiektów niedostosowanych architektonicznie i funkcjonalnie, a zagospodarowanie stref ochrony konserwatorskiej powinno odbywać się na warunkach określonych przez odpowiednie służby, 7

10 w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego powinny zostać wyznaczone strefy ochrony widokowej. W zapisach dotyczących ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego wśród działań mających na celu osiągnięcie optymalnego stanu środowiska kulturowego wymieniono: - ochronę dóbr kultury ze szczególnym naciskiem na ochronę obszarową (układów przestrzennych miast i wsi, krajobrazów kulturowych, szlaków kulturowych i pojedynczych obiektów) poprzez zwiększenie nakładów na ochronę dziedzictwa kulturowego, wpisanie do rejestru zabytków wszystkich zachowanych założeń i układów urbanistycznych, poszerzenie ewidencji zasobów dziedzictwa kulturowego województwa wielkopolskiego, prowadzenie archeologicznych badań osadniczych, wzbogacenie dokumentacji obiektów dziedzictwa kulturowego oraz promocję szlaków i parków kulturowych, pomników historii itp. - ochronę układów urbanistycznych i ruralistycznych (rozplanowanie ulic, rynków, placów miejskich, dominanty przestrzenne wież kościołów i ratuszy, panoramy, osie widokowe, formy specyficznej zabudowy miejskiej): adoptowanie np. zabytkowych obiektów architektury wiejskiej jako obiekty rekreacji indywidualnej, przeniesienie najwartościowszych obiektów do skansenu, systematyczne dokumentowanie, - tworzenie parków kulturowych propozycja utworzenia 23 parków kulturowych, - wytyczanie szlaków kulturowo-historycznych w celu promowania walorów kulturowych województwa, utrzymywanie i modernizacja istniejących oraz utworzenie nowych szlaków tematycznych( np. dziedzictwa wielokulturowego, pątnicze, dworców i kolei, historyczne szlaki komunikacyjne, dotyczące rolnictwa) - propozycje uzupełnienia listy Pomników Historii i wpisu na Listę Dziedzictwa Światowego UNESCO Pradoliny Noteci, - promowanie świadomości regionalnej Wielkopolski wiedzy o środowisku kulturowym regionu w samym regionie i poza nim poprzez lokalne media, pobudzenie lokalnych środowisk, promowanie gwary, potraw, strojów, folklorystycznych zespołów tanecznych, chórów, orkiestr, organizację jarmarków, pokazów tradycyjnego rzemiosła itp. W dziale Uwarunkowania realizacyjne planu wśród wniosków i rekomendacji do aktualizacji polityki przestrzennej państwa w zakresie dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków wymieniono ustanowienie i funkcjonowanie parków kulturowych na obszarach rekomendowanych w Planie, wspieranie działań na rzecz wpisania Pradoliny Noteci i innych ważnych miejsc w Wielkopolsce na Światową Listę Dziedzictwa Kulturowego i 8

11 Przyrodniczego UNESCO, wspieranie działań na rzecz wpisania zespołu urbanistycznorezydencjonalnego w Kórniku na Listę Dziedzictwa Europejskiego, uwzględnienie w dokumentach rządowych problematyki szlaków kulturowych promujących lokalne i regionalne walory kulturowe oraz stanowiące podstawę rozwoju turystyki w regionie Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata został opracowany w związku z Rozporządzeniem Rady nr 1083/2006 z dnia r, w którym ustanowiono przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności. W VI Priorytecie Programu dotyczącym Turystyki i środowiska kulturowego określono główny cel wykorzystanie środowiska przyrodniczego i kulturowego dla zwiększenia atrakcyjności regionu. Zostanie on osiągnięty poprzez realizację następujących celów szczegółowych: wzrostu udziału turystyki w gospodarce regionu oraz wzrostu udziału kultury w życiu mieszkańców Tezy krajowego programu ochrony zabytków. Opracowanie Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami jest ustawowym obowiązkiem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zgodnie z zapisem ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Zadaniem głównym polityki Państwa jest stworzenie mechanizmów porządkujących sferę ochrony zabytków i dostosowanie jej do gospodarki rynkowej. Zadaniem programu jest określenie celów, kierunków oraz zadań poszczególnych organów i jednostek administracji publicznej w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami, wzmocnienie ochrony, opieki nad dziedzictwem kulturowym oraz sposób finansowania planowanych działań wraz z harmonogramem ich realizacji. Tezy dotyczące zakresu opracowania programu ochrony zabytków: a) uwarunkowania ochrony i opieki nad zabytkami, - stan zabytków nieruchomych, ruchomych, archeologicznych, zabytków techniki, pomników historii i obiektów wpisanych na listę światowego dziedzictwa, stan służb konserwatorskich, stan opieki nad zabytkami, stan uregulowań prawnych, b) działania o charakterze systemowym: 9

12 -powiązania ochrony z polityką ekologiczną, ochroną przyrody, architektoniczną i przestrzenną, celną i polityką bezpieczeństwa państwa, - wypracowanie strategii ochrony dziedzictwa i wprowadzenie jej do polityk sektorowych, c) system finansowania - stworzenie sprawnego systemu finansowania i opieki konserwatorskiej, d) dokumentowanie, monitorowania i standaryzacja metod działania, e) kształcenie i edukacja - kształcenie specjalistyczne, podyplomowe i system uznawalności wykształcenia, - edukacja społeczeństwa, - edukacja właścicieli i użytkowników, f ) współpraca międzynarodowa współpraca z instytucjami i organizacjami, - współpraca w obszarze Europy Środkowej Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata Strategiczne cele polityki w zakresie ochrony zabytków zostały sformułowane z Narodowym Programie Kultury Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata przyjętym przez Rząd RP 21 września 2004 r. Podstawa jego opracowania było określenie dziedzictwa kulturowego jako potencjału poszczególnych regionów, który sprzyjać ma wzrostowi konkurencyjności regionów dla turystów, inwestorów i mieszkańców oraz uznanie go za podstawę rozwoju kultury i upowszechniania kultury. Jest to dokument podejmujący próbę określenia nowocześnie pojmowanej polityki kulturalnej państwa, funkcjonującej na warunkach rynkowych. Celem strategicznym Narodowego Programu jest zrównoważenie rozwoju kulturalnego regionów w Polsce, który ma zostać osiągnięty poprzez realizację następujących celów cząstkowych: - wzrost efektywności zarządzania sferą kultury, - wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury, - zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju kultury, - wzrost uczestnictwa i wyrównywanie szans w dostępie do szkolnictwa artystycznego, dóbr i usług kultury, - poprawa warunków działalności artystycznej, - efektywna promocja twórczości, 10

13 - zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków, - zmniejszenie luki cywilizacyjnej poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury kultury. Określone zostały następujące priorytety Narodowego Programu Kultury Ochrona Zabytków i dziedzictwa Kulturowego na lata : 1. aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe; -budowa nowoczesnych rozwiązań organizacyjno-finansowych w sferze ochrony zabytków, których głównym celem jest dostosowanie sfery ochrony zabytków do rzeczywistości gospodarczej, -kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne -zwiększenie roli zabytków w rozwoju przedsiębiorczości i turystyki poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych 2. edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowanie dziedzictwa kulturowego: - rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomości społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, - ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wwozem, wywozem i przewozem przez granice Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata Jest to program uzupełniający Narodową Strategię Rozwoju Kultury na lata r., poprzez rozszerzenie celów strategii, wprowadzenie systemu jej realizacji, monitorowania i ewaluacji. Określone zostały kierunki działań z zakresu kultury przyjęte we wstępnym projekcie Narodowego Planu Rozwoju na lata dot. ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego obejmujące min. kompleksową rewaloryzację zabytków, obiektów poprzemysłowych i powojskowych, ich adaptację na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne, a także inne cele społeczne, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości, tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, budowę i rozbudowę sieci informatycznych w celu promocji potencjału kulturowego regionów, inwentaryzację i digitalizację zabytków dziedzictwa ruchomego i nieruchomego oraz jego promocję, organizację imprez o międzynarodowym charakterze, tworzeniu warunków dla rozwoju i ochrony dziedzictwa kultury ludowej, zachowaniu i ochronie krajobrazu kulturowego wsi. 11

14 Celem strategicznym jest zrównoważenie kultury w regionach, które zostanie osiągnięte poprzez realizację min. następujących celów cząstkowych; - wzrost efektywności zarządzania sferą kultury, - zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju i dostępie do kultury, - wzrost udziału kultury w PKB, - zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków, - modernizacja i rozbudowa infrastruktury kultury, - wzrost uczestnictwa w kulturze, - efektywna promocja twórczości. W programie operacyjnym Dziedzictwo kulturowe określono dwa priorytety: rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych oraz rozwój kolekcji muzealnych Wielkopolski Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami Województwo Wielkopolskie posiada Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata przyjęty przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego w dn r. - uchwała Nr XXXVIII/763/ ZASOBY DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY Gmina Ryczywół zajmuje obszar na północny-zachód od Poznania i Obornik, w północnej części województwa wielkopolskiego stanowiąc część Powiatu Obornickiego. Od wschodu graniczy z gminą Rogoźno, od północy z gminą Budzyń, na południu z gminą Oborniki, od zachodu z gminami Czarnków i Połajewo. Gmina o typowo rolniczym charakterze zlokalizowana daleko od dużych ośrodków miejskich i przemysłowych, położona w całości w dorzeczu Warty, w obrębie Mezoregionu Pojezierza Chodzieskiego oraz mezoregionu Kotliny Gorzowskiej. Dużą część jej powierzchni zajmują dwa zawarte obszary wysocczyznowe oddzielone od siebie doliną rzeki Flinty ( część zachodnia wysoczyzny rozciąga się od miejscowości Radom przez Skrzetusz, Gorzewo do Dąbrówki Ludomskiej). Gmina Ryczywół należy do obszaru Borów Nadnoteckich. W jej południowych granicach znajdują się obszary chronionego krajobrazu: fragment kompleksu leśnego Puszczy Noteckiej, lasy grądowe w dolinie Flinty oraz lasy bagienne - torfowisko Chlebowo. Rezerwat Bagno Chlebowo, największy teren torfowiskowy w Wielkopolsce, został założony w 1959 r. i obejmuje 4,42 ha. Jest to torfowisko wysokie typu atlantyckiego o budowie kępkowodolinkowej z charakterystycznymi zespołami roślin bagiennych. 12

15 Na terenie gminy zlokalizowane są trzy udokumentowane złoża kruszywa naturalnego: w miejscowości Ludomy (złoże piasków drobno- i średnioziarnistych), Gorzewo (złoże surowców ilastych), i punkt eksploatacji torfu w obrębie torfowiska Chlebowo. W skład gminy wchodzi 14 sołectw. Są to: Ryczywół siedziba gminy, Dąbrówka Ludomska, Gorzewo, Gościejewko, Lipa, Ludomy, Łopiszewo, Ninino, Piotrowo, Radom, Skrzetusz, Tłukawy, Wiardunki, Zawady. Gmina Ryczywół znajduje się w rozwidleniu dwóch ważnych dróg : międzyregionalnej drogi krajowej nr 11 prowadzącej z Poznania przez Piłę do Koszalina ( przebiegająca przy wschodniej granicy gminy) oraz pozaregionalnej drogi wojewódzkiej nr 178 z Obornik Wlkp. przez Czarnków i Wałcz do Kołobrzegu ( przebiega przez południowo zachodni obszar gminy). Na obecnym obszarze gminy nieliczne osadnictwo średniowieczne powstawało głównie przy szlakach handlowych. Najwcześniejsza udokumentowana wzmianka w źródłach historycznych pochodzi z 1368 r. i dotyczy wsi Tłukawy (wchodzącej w skład starostwa rogozińskiego jako wieś królewska). Następne wymieniane wsie to Ninino (1381), Ludomy (1389). W XIV w. tereny obecnej gminy należały do województwa i powiatu poznańskiego. Część stanowiła własność szlachecką, a północno-wschodnie tereny włączono do starostwa rogozińskiego. Miejscowość Ryczywół została założona w pocz. XV w. jako miasto prywatne pod nazwą Nowy Ostrów w pobliżu wsi Krężoły. Przez wieki należał do kolejnych rodów szlacheckich. W 1934 r. odebrano mu prawa miejskie. W prawie wszystkich wsiach zachowały się rezydencje, parki i zespoły folwarczne związane z tradycją ziemiańską znamienitych rodów szlacheckich bądź późniejszych przybyłych osadników niemieckich. Na 10 zespołów pałacowo- lub dworsko-parkowych 8 jest wpisanych do rejestru zabytków. Wsie należące do obecnej gminy nie stanowiły znaczących ośrodków gospodarczych ani politycznych. Zachowana zabudowa wiejska, pochodząca przeważnie z 2 poł. XIX w., związana była z zespołami rezydencjonalnymi. Zabudowa gospodarcza narażona była na daleko idące przekształcenia. Część folwarcznych układów kompozycyjnych uległa zniszczeniu na skutek podziałów własnościowych, przebudów obiektów, wznoszeniu nowych budowli i rozbiórki starych. W wielu wsiach zachowana jest historyczna zabudowa gospodarstw wiejskich. Często oprócz domu mieszkalnego ocalały również budynki gospodarcze, predysponując do objęcia ochroną konserwatorską zagrody wiejskiej jako nierozerwalnej części dawnego obejścia chłopskiego. W części wsi zachowały się 13

16 historyczne układy przestrzenne owalnicowe (zawarta zabudowa usytuowana wokół okrągłego placu tworząca zamknięty pierścień z jednym lub wejściami do wsi) Na terenie gminy znajduje się niewielka ilość obiektów sakralnych. Przeważnie są to obiekty pochodzące głównie z 2 poł. XIX w. lub pocz. XX w. Kościół filialny p.w. NMP Niepokalanie Poczętej w Ludomach został wzniesiony na potrzeby gminy ewangelickiej ob. pełni funkcje świątyni katolickiej, podobnie pochodzący z 1912 r. niewielki kościół w Radomiu. Kościół poewangelicki w Ryczywole, będący własnością Gminy Ryczywół, jest nieużytkowany. Pozostałe kościoły zostały wzniesione jako świątynie katolickie. 3.1 OBIEKTY ZABYTKOWE WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH: Do rejestru zabytków wpisano najcenniejsze obiekty sakralne i założenia pałacowo-dworskoparkowe oraz sakralne. Chlebowo- park dworski, 2 poł. XIX, nr rej.: A-459 z Dąbrówka Ludomska- zespół pałacowy, poł. XIX: - pałac, nr rej.: A-1447 z park, nr rej.: A-456 z Gorzewo - zespół dworski, poł. XIX, nr rej.: A-1690 z : - dwór - park Ludomki - dwór, 1 poł. XIX, nr rej.: A-481 z Ludomy - kościół parafialny pw. Jana Chrzciciela Nr rej. 671/Wlkp/A z dnia r. - kościół z terenem cmentarza przykościelnego - plebania z terenem ogrodu - podwórze gospodarcze -otoczenie plebani - park dworski, XVIII/XIX, nr rej.: A-457 z

17 Łopiszewo - park dworski, 2 poł. XIX, nr rej.: A-458 z Ninino - zespół pałacowy, 2 poł. XIX: - pałac, nr rej.: A-1691 z park, nr rej.: A-407 z Orłowo - zespół dworski, k. XIX: - dwór, nr rej.: A-1692 z park, nr rej.: A-408 z Piotrowo - wiatrak paltrak, 1875, nr rej.: A-317 z (nie istnieje nie został wykreślony z rejestru zabytków) Ryczywół - zespół kościoła parafialnego pw. Św. Mikołaja:670/Wlkp/A z kościół z terenem cmentarza przykościelnego teren sadu i ogrodu plebańskiego - kościół ewangelicki z terenem przykościelnym, , nr. rej.: 537/Wlkp/A z Skrzetusz - kuźnia, 1 poł. XIX, nr rej.: A-759 z (przeniesiona do skansenu na Lednicy) 15

18 3.2 OBIEKTY UJĘTE W GMINNEJ EWIDECJI ZABYTKÓW ZLOKALIZOWANYCH NA TERENIE GMINY RYCZYWÓŁ Boruchowo Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 60 cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny nr 11 dom 2 poł. XIX w. nr 75 dom 3 ćw. XIX w. Chlebowo Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 96 oficyna dworska k. XIX w. dz. nr 96 kotłownia k. XIX w. dz. nr 97 dom k. XIX w. dz. nr 96 budynek gospodarczy k. XIX w. dz. nr 95 dwór r. dz. nr 95 park k. XIX w. Dąbrówka Ludomska Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 59/2 dwór ok r. dz. nr 59/2 park poł. XIX w. nr 17 dwojak 1860 r. dz. nr 59/11 spichlerz 1910 r. dz. nr 59/11 obora 1909 r. dz. nr 59/11 stodoła 1900 r. nr 10/11 dom 1912 r. nr 14 dom 1913 r. nr 10 dom 1919 r. dz. nr 59/11 stodoła 1900 r. dz. nr 59/11 kuźnia 1890 r. 16

19 Gorzewo Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 193/26 brama parkowa 2 poł. XIX w. nr 1 pałac poł. XIX w. dz. nr 196/26 park 2 poł. XIX w. nr 3 oficyna pałacowa k. XIX w. nr 2 rządcówka k. XIX w. dz. nr 193/41 gorzelnia k.xix w. dz. nr 193/45 masarnia pocz. XX w. dz. nr 194/44 obora k. XIX w. nr 26 dom 2 poł. XIX w. nr 27 dom 2 poł. XIX w. dz. nr 131 szkoła l. 30 XX w. nr 23 dom pocz. XX w. Gościejewko Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 33 cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny nr 7 dom 4 ćw. XIX w. nr 10 dom 4 ćw. XIX w. nr 15 dom 1882 r. nr 16 dom 4 ćw. XIX w. Gościejewo Leśne Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 54 cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny Igrzyna Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 20 cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny 17

20 Krężoły Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 21/4 chlewnia 2 poł. XIX w. dz. nr 21/1 rządcówka k. XIX w. dz. nr 21/3 stodoła k. XIX w. nr 9 dom l.40 XX w. Lipa Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania nr 65 kuźnia 1900 r. nr 65 dom pocz. XX w. nr 47 dom l. 30 XX w. nr 61 dom l. 20 XX w. nr 77 dom pocz.x X w. nr 93 dom l. 30 XX w. nr 98 dom l. 30 XX w. nr 99 szkoła pocz. XX w. nr 120 dom pocz. XX w. dom pocz. XX. W. dom pocz. XX w. nr 113 dom 1936 r. nr 86 dom l. 30 XX w. nr 113 obora l. 30 XX w. dz. nr 70/1,70/2 cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny Ludomicko Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 20 cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny 18

21 Ludomki Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 437/5 dwór 1 poł. XIX w. dz. nr 437/5 park poł. XIX w. dz. nr 437/5 obora 1 ćw. XX w. nr 2 dom pocz. XX w. nr 30 dom l. 40 XX w. 31 dom l. 40 XX w. nr 33 dom l. 40 XX w. nr 34 dom l. 40 XX w. dom l. 40 XX w. dom l. 40 XX w. dz. nr 17 cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny Ludomy Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 123/1 kościół katolicki pw. Św. Jana Chrzciciela r. nr 70 plebania r. dz. nr 122/1 budynek gospodarczy 2 poł. XIX w. dz. nr 122/1 budynek gospodarczy 2 poł. XIX w. dz. nr 476 kościół ewangelicki 1910 r. nr 23 pastorówka 1910 r. 475/1, dz. nr 480 park XVIII/ XIX w. nr 84 szkoła pocz. XX w. nr 84 budynek gospodarczy pocz. XX w. nr 30 dom k. XIX w. nr 41 dom z częścią gospodarczą k. XIX w. nr 44 dom pocz. XX w. nr 47 dom pocz. XX w. nr 50 dom k. XIX w. nr 50 obora k. XIX w. nr 50 stodoła k. XIX w. nr 59 dom 3 ćw. XIX w. nr 61 dom pocz. XX w. nr 62 dom pocz. XX w. nr 64 dom pocz. XX w. nr 68 dom pocz. XX w. nr 73 dom pocz. XX w. nr 77 dom pocz. XX w. 19

22 nr 74 dom k. XIX w. nr 81 dom k. XIX w. nr 97 dom k. XIX w. nr 74 obora k. XIX w. nr 74 stodoła k. XIX w. nr 97 obora k. XIX w. cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny dz. nr 535/1 cmentarz rzymskokatolicki XIX w. czynny Łaszczewiec Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania nr 4 budynek gospodarczy k. XIX w. dom k. XIX w. Ninino Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 114/2 pałac 2 poł. XIX w. dz. nr 114/2 park 2 poł. XIX w. dz. nr 114/2 brama parkowa 2 poł. XIX w. nr 29 stodoła k. XIX w. nr 37 młyn k. XIX w. dz. nr 104 obora 1886 r. nr 16 spichlerz 2 poł. XIX w. nr 5 dom k. XIX w. nr 6 dom 4 ćw. XIX w. nr 7 dom 1 ćw. XX w. nr 19 dom 1 ćw. XX w. nr 20 dom 1 ćw. XX w. nr 21 dom 1 ćw. XX w. nr 23 dom 1 ćw. XX w. nr 26 dom 1 ćw. XX w. nr 26 obora 1 ćw. XX w. nr 31 dom 1 ćw. XX w. nr 31 obora 1 ćw. XX w. dom 1 ćw. XX w. nr 8 dom 1 ćw. XX w. 20

23 Orłowo Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 29/1 dwór 1897 r. dz. nr 29/1 park k. XIX w. dz. nr 29/1 obora k. XIX w. dz. nr 29/1 stajnia k. XIX w. dz. nr 29/1 stodoła k. XIX w. dz. nr 29/1 stodoła k. XIX w. nr 4 czworak k. XIX w. nr 6 czworak k. XIX w. nr 10 czworak k. XIX w. Piotrowo Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dom 2 poł. XIX w dz. nr 92 cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny dz. nr 210 cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny Radom Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 225 kościół filialny pw. Podwyższenia Krzyża 1912 r. dz. nr 83/12 rządcówka 2 poł. XIX w. dz. nr 83/12 obora 3 ćw. XIX w. nr 41 szkoła pocz. XX w. nr 2 dom k. XIX w. nr 26 dom k. XIX w. nr 31 dom k. XIX w. dz. nr 89 cmentarz ewangelicki XIX w. 21

24 Ryczywół Ulica Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania ul. Czarnkowska 1 dom 4 ćw. XIX w. ul. Czarnkowska 2 dom 1 poł. XIX w. ul. Czarnkowska 3 dom poł. XIX w. ul. Czarnkowska 4 dom 1 poł. XIX w. ul. Czarnkowska 5 dom 3 ćw. XIX w. ul. Czarnkowska 6 dom 2 poł. XIX w. ul. Czarnkowska 7 dom pocz. XX w. ul. Czarnkowska 10 dom poł. XIX w. ul. Czarnkowska 13 dom poł. XIX w. ul. Czarnkowska 14 dom k. XIX w. ul. Czarnkowska 15 dom k. XIX w. ul. Czarnkowska 19 dom 3 ćw. XIX w. ul. Czarnkowska 23 dom k. XIX w. ul. Czarnkowska 24 kościół ewangelicki 1889 r. ul. Czarnkowska 24 ogrodzenie 1889 r. ul. Czarnkowska 25 szkoła pocz. XX w. ul. Czarnkowska 25 budynek gospodarczy pocz. XX w. ul. Czarnkowska 26 dom pocz. XX w. ul. Czarnkowska 27 dom 2 poł. XIX w. ul. Czarnkowska 32 dom poł. XIX w. ul. Czarnkowska 33 dom pocz. XX w. ul. Czarnkowska 35 dom 2 poł. XIX w. ul. Czarnkowska 36 dom 2 poł. XIX w. ul. Czarnkowska 39 dom k. XIX w. ul. Czarnkowska 41 dom poł. XIX w. ul. Czarnkowska 42 dom poł. XIX w. ul. Czarnkowska 43 dom 2 poł. XIX w. ul. Czarnkowska 44 dom 2 poł. XIX w., poł. XX w. ul. Czarnkowska 45 dom 1 poł. XIX w. ul. Czarnkowska 16 dom poł. XIX w. ul. Czarnkowska 20 dom pocz. XX w. ul. Kolejowa 9 dom 1 ćw. XX w. ul. Kolejowa 10 dom 1 ćw. XX w. ul. Kolejowa 11 dom pocz. XX w. ul. Kolejowa 22 dom 1900 r. ul. Kolejowa 25 poczta 1900 r. ul. Kolejowa 26, 27 dom ul. Kolejowa dworzec kolejowy pocz. XX w. ul. Kolejowa 15 dom pracowników kolei pocz. XX w. ul. Kolejowa 15 budynek gospodarczy pocz. XX w. 22

25 ul. Kolejowa 16 dom pracowników kolei pocz. XX w. ul. Kolejowa 16 budynek gospodarczy pocz. XX w. ul. Kolejowa 19 dom pracowników kolei pocz. XX w. ul. Obornicka 4 magazyn zbożowy ok.1910 r. ul. Obornicka 4 młyn 1 ćw. XX w. ul. Plac 1 Maja 3 dom k. XIX w. ul. Plac 1 Maja 4 dom k. XIX w. ul. Plac 1 Maja 5 dom poł. XIX w. ul. Plac 1 Maja 6 dom 1900 r. ul. Plac 1 Maja 7 dom poł. XIX w. ul. Plac 1 Maja 9 dom 1 poł. XIX w. ul. Plac 1 Maja 10 dom 1 poł. XIX w. ul. Plac 1 Maja 11 dom 1900 r. ul. Plac 1 Maja 17 dom poł. XIX w. ul. Plac 1 Maja 19 dom pocz. XX w. ul. Plac 1 Maja 22 dom poł. XIX w. ul. Plac 1 Maja 25 dom k. XIX w. ul. Plac 1 Maja 26 dom 3 ćw. XIX w. ul. Plac 1 Maja 27 dom 2 poł. XIX w. ul. Plac 1 Maja 28/29 dom 1900 r. ul. Plac 1 Maja 31 dom pocz. XX w. ul. Plac 1 Maja 32 dom poł. XIX w. ul. Plac 1 Maja 35 dom 1 poł. XIX w. ul. Plac 1 Maja 36 dom 4 ćw. XIX w. ul. Plac 1 Maja 38 dom k. XIX w. ul. Marcinkowskiego 2 dom 1900 r. ul. Marcinkowskiego 4 dom k. XIX w. ul. Marcinkowskiego 10 dom k. XIX w. ul. Marcinkowskiego 15 dom 3 ćw. XIX w. ul. Marcinkowskiego 16 dom k. XIX w. ul. Marcinkowskiego 17 dom k. XIX w. ul. Mickiewicza 2 dom 1 ćw. XX w. ul. Mickiewicza 4 dom pocz. XX w. ul. Mickiewicza 5 młyn - ob. mieszkania pocz. XX w. ul. Mickiewicza 7 dom 1 ćw. XX w. ul. Mickiewicza 10 Urząd Gminy 1 ćw. XX w. ul. Mickiewicza 11 dom 1 ćw. XX w. ul. Mickiewicza 13 dom pocz. XX w. ul. Mickiewicza 13 dom pocz. XX w. ul. Mickiewicza 14 szkoła pocz. XX w. ul. Mickiewicza 14 szalet szkolny poz. XX w. ul. Mickiewicza 18 dom poł. XIX w. ul. Mickiewicza 23 dom 1 ćw. XX w. ul. Mickiewicza 26 dom pocz. XX w. ul. Mickiewicza 29 dom 23

26 ul. Mickiewicza 32 dom poz. XX w. ul. Mickiewicza 33 mleczarnia 1905 r. ul. Mickiewicza 34 dom 1 ćw. XX w. ul. Os. Parkowe 1 dwór r. ul. Os. Parkowe 1 park poł. XIX w. ul. Os. Parkowe brama k. XIX w. ul. Os. Parkowe gorzelnia 1875 r. ul. Os. Parkowe owczarnia pocz. XX w. ul. Os. Parkowe stodoła 1866 r. ul. Os. Parkowe stodoła pocz. XX w. ul. Stepczyńskiego kościół katolicki pw. Św. Mikołaja r. ul. Stepczyńskiego plebania poł. XIX w. ul. Stepczyńskiego budynek gospodarczy k. XIX w. ul. Stepczyńskiego dom pocz. XX w. ul. 6 Stycznia szkoła l. 30 XX w. ul. 6 Stycznia 2a remiza strażacka l.20 XX w. ul. 6 Stycznia dom 1900 r. ul. Chodzieska 86 dom k. XIX w. ul. Chodzieska 86 budynek gospodarczy k. XIX w. cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny dz. nr 471 cmentarz rzymsko - katolicki XIX w. czynny dz. nr 37 cmentarz żydowski XVIII w. nieczynny Skrzetusz Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania nr 8 dom pocz. XX w. nr 9 dom pocz. XX w. nr 10 dom pocz. XX w. nr 13 szkoła ob. dom pocz. XX w. nr 13 budynek gospodarczy pocz. XX w. nr 24 dom 1 ćw. XX w. nr 72 dom pocz. XX w. nr 82 dom pocz. XX w. nr 83 dom 1905 r. nr 86 dom 1900 r. nr 43 dom pocz. XX w. nr 45 dom pocz. XX w. nr 47 budynek gospodarczy pocz. XX w. nr 49 dom pocz. XX w. 24

27 nr 70 dom pocz. XX w. dom pocz. XX w. nr 51 dom pocz. XX w. nr 60 dom pocz. XX w. nr 64 dom pocz. XX w. nr 65 dom pocz. XX w. nr 59 dom pocz. XX w. nr 71 dom pocz. XX w. nr 67 dom pocz. XX w. dom pocz. XX w. dom pocz. XX w. nr 79 dom pocz. XX w. dom pocz. XX w. dom pocz. XX w. nr 76 dom pocz. XX w. droga brukowana k. XIX w. dz. nr 365,366 cmentarz ewangelicki k. XIX w. cmentarz epidemiczny XIX w. nieczynny Tłukawy Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania nr 2 dom pocz. XX w. nr 3 dom pocz. XX w. nr 23 dom 2 poł. XIX w. nr 24 dom 2 poł. XIX w. nr 28 dom pocz. XX w. nr 1 dom 3 ćw. XX w. nr 4 dom pocz. XX w. nr 6 dom poł. XIX w. nr 7 dom pocz. XX w. nr 12 dom k. XIX w. nr 14 dom pocz. XX w. nr 15 szkoła pocz. XX w. nr 17 dom poł. XIX w. nr 18 dom pocz. XX w. nr 19 dom 2 poł. XIX w. nr 22 dom 2 poł. XIX w. nr 23 obora 2 poł. XIX w. nr 26 dom 2 poł. XIX w. nr 27 dom pocz. XX w. 25

28 nr 29 dom poł. XIX w. dz. nr 64 cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny Połajewice Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 6 cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny Trzy Góry Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 25 cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny dwojak k. XIX w. Wiardunki Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania dz. nr 116 cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny nr 9 dom poł XIX w. nr 12 dom pocz. XX w. nr 27 dom 2 poł. XIX w. Zawady Nr działki / nr posesji Nazwa obiektu Czas powstania nr 2 dom k. XIX w. nr 13 dom 1865 r. nr 25 dom k. XIX w. nr 3 dom pocz. XX w. nr 8 dom pocz. XX w. nr 17 dom pocz. XX w. nr 17 obora pocz. XX w. dom pocz. XX w. dom pocz. XX w. dz. nr 17,18 cmentarz ewangelicki XIX w. nieczynny 26

29 3.3 ZABYTKI RUCHOME. Na terenie gminy Ryczywół nie wpisano dotąd do rejestru żadnych ruchomych obiektów zabytkowych. Niemniej zasługują na to zespoły wystroju i wyposażenia kościołów parafialnych p.w. św. Jana Chrzciciela w Ludomach oraz p.w. św. Mikołaja w Ryczywole. Dotychczas na terenie gminy zinwentaryzowano kilkanaście zabytków ruchomych pochodzących z kościołów parafialnych p.w. świętego Mikołaja w Ryczywole gdzie zewidencjonowano 10 obiektów, p.w. św. Jana Chrzciciela w Ludomach gdzie zewidencjonowano 6 zabytkowych obiektów ruchomych oraz witraże w poewangelickim kościele w Ludomach. 3.4 STANOWISKA ARCHEOLOGICZNE: Wykaz stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków Ninino, stan.1, obszar AZP 44-27/60 - grodzisko - nr rejestru 855/A, decyzją z dnia 17 lutego 1970 r., Wykaz stanowisk o własnej formie krajobrazowej Na terenie gminy zarejestrowano 2 stanowiska archeologiczne o własnej formie krajobrazowej. Jest to grodzisko wpisane do rejestru zabytków w m. Ninino oraz domniemany gródek w m. Skrzetusz Zestawienie liczbowe zewidencjonowanych stanowisk archeologicznych łącznie z ich funkcją oraz krótką analizą chronologiczną (opis koncentracji stanowisk archeologicznych uwarunkowania fizjograficzne). Podstawową i wiodącą metodą ewidencjonowania stanowisk archeologicznych jest ogólnopolski program badawczo konserwatorski Archeologiczne Zdjęcie Polski ( AZP). Systematyzuje dotychczasowy zasób wiedzy o rozpoznaniu archeologicznym terenu, poprzez 27

30 obserwację archeologiczną terenu oraz uwzględnianie informacji zawartych w archiwach, zbiorach muzealnych, instytucjach i publikacjach. Należy jednak pamiętać, że zbiór dokumentacji AZP, reprezentujący ewidencję zasobów archeologicznych, jest otwarty i ciągle uzupełniany w procesie archeologicznego rozpoznania terenu. Do zbioru włączane są informacje o wszystkich sukcesywnie odkrywanych reliktach przeszłości niezależnie od charakteru badań, a także wszystkie bieżące informacje weryfikujące lub uzupełniające dotychczasowe dane. W ten sposób dokumentacja stanowisk archeologicznych utworzona metodą AZP jest źródłem najbardziej aktualnej wiedzy o terenie. Poniższa tabela prezentuje zasoby archeologicznego dziedzictwa kulturowego na terenie gminy Ryczywół. STANOWISKA ARCHEOLOGICZNE ilość w tym wpisanych do rejestru grodziska 2 1 osady 320 x cmentarzyska 16 x inne 1 x Stanowiska archeologiczne z terenu gminy przede wszystkim są reprezentowane przez osady. Osadnictwo wykazuje zależność od sieci hydrograficznej i koncentruje się głównie w strefie pradoliny rzeki Flinty, na styku tej pradoliny z wysoczyzną oraz wokół jej dopływów. Miejscem intensywnego osadnictwa był rejon miejscowości Skrzetusz, Tłukawy, Boruchowo, Wiardunki i Ninino. Najstarsze ślady bytności człowieka związane są z okupowaniem, przez krótkotrwałe obozowiska mezolitycznych społeczności myśliwsko-rybackich, krawędzi małych dolin w pobliżu Skrzetusza. Wśród punktów osadniczych pochodzących z okresu neolitu szczególną wartość reprezentują osady z Piotrowa, Tłukaw oraz z Zawad. 28

31 Wśród stanowisk liczną grupę stanowią stanowiska wielokulturowe obrazujące cały przekrój od pradziejów poprzez wczesne i późne średniowiecze. Dużą wartość poznawczą reprezentuje kompleks osadniczy w Boruchowie. Osadnictwo późnośredniowieczne dokumentuje materiał ceramiczny z XVI-XVIII w. wokół wsi jak: Skrzetusz, Tłukawy, Ninino, Boruchowo będący śladem ich nieprzerwanego osadnictwa trwającego do dziś. Liczbę stanowisk ustalono na podstawie danych z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu. 4. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY ZASOBÓW DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW KULTUROWYCH GMINY RYCZYWÓŁ STAN ZACHOWANIA ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH. Rozwój przestrzenny miejscowości Ryczywół (dawnego miasta) zasadza się na czworobocznym wydłużonym placu handlowym, późniejszym rynku, wydłużonym w kierunku północno wschodnim i południowo zachodnim, z układem ulic, wychodzących z każdego narożnika, z zgodnie z historycznymi wlotami w kierunku Rogoźna, Obornik, Chodzieży, Czarnkowa oraz lokalna do Łopiszewa. W 1896 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe relacji Rogoźno - Krzyż (częściowo zachowany zespół dawnego dworca kolejowego) Zachowana historyczna zabudowa jest typowa dla małych miasteczek o funkcji rzemieślniczo-rolniczej z końca XIX i pocz. XX w. Szczególnie widoczna jest przy ul. Czarnkowskiej gdzie nadal istnieją ciągi historycznych budynków mieszkalnych o skromnych elewacjach, przeważnie parterowych, rzadziej jednopiętrowych, krytych wysokim dachem dwuspadowym, z sienią na osi lub przejazdem. Na terenie rynku zabudowa zróżnicowana, od domów jednokondygnacyjnych z końca XIX w. do nowszych trójkondygnacyjnych z fasadami opracowanymi dekoracyjnie głównie z pocz. XX w. W panoramie miejscowości dominantę architektoniczną stanowią dwa zespoły sakralne: kościoła katolickiego i ewangelickiego. Kościół parafialny pw. Św. Mikołaja został wzniesiony w latach wg. projektów znanego wielkopolskiego architekta Stefana Cybichowskiego. Świątynia usytuowana na 29