Poradnik Podział majątku małżonków

Transkrypt

1 Autor: Dr Agnieszka Kawałko Poradnik Podział majątku małżonków Wraz z zawarciem małżeństwa między małżonkami powstaje wspólność majątkowa małżeńska. W różnych sytuacjach majątek małżonków może ulec podziałowi. Niekiedy małżonkowie sami chcą podzielić swój majątek, lecz nie wiedzą, jak tego dokonać. Poradnik odpowiada na te i inne pytania dotyczące podziału majątku małżonków. Spis treści 1. Majątek wspólny. Powstanie wspólności ustawowej małżeńskiej Ogólnie o majątku wspólnym Pojęcie majątku wspólnego Skład majątku wspólnego Cechy majątku wspólnego Majątek osobisty Ustanie ustawowej wspólności majątkowej Przyczyny ustania wspólności ustawowej Skutki ustania ustawowej wspólności majątkowej Ustroje majątkowe małżeńskie Umowny ustrój majątkowy Ustrój rozszerzonej wspólności majątkowej Ustrój ograniczonej wspólności majątkowej Ustrój rozdzielności majątkowej Ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków Ustrój przymusowy Podział majątku wspólnego Tryby podziału majątku wspólnego Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym Rozliczenie wydatków i nakładów dokonywanych między majątkami osobistymi małżonków i ich majątkiem wspólnym Sposoby podziału majątku wspólnego Podział majątku wspólnego w wypadku rozwodu Podział majątku wspólnego w wypadku separacji... 23

2 1. Majątek wspólny. Powstanie wspólności ustawowej małżeńskiej 1.1. Ogólnie o majątku wspólnym Zasadą jest, że z chwilą zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkami powstaje z mocy prawa wspólność ustawowa małżeńska. Jednakże istnieją od tej zasady wyjątki. Wspólność ustawowa małżeńska nie powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa w następujących sytuacjach: jeden z małżonków przed zawarciem małżeństwa został ubezwłasnowolniony; przed zawarciem małżeństwa ogłoszono upadłość jednego z małżonków. W dwóch powyższych sytuacjach, od chwili zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkami nie powstaje z mocy prawa wspólność ustawowa małżeńska; stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami podlegają zasadom rozdzielności majątkowej. W razie uchylenia postanowienia o ubezwłasnowolnieniu małżonka lub umorzenia, uchylenia albo ukończenia postępowania upadłościowego między małżonkami powstaje ustrój wspólności majątkowej. Ponadto małżonkowie mogą zrezygnować ze wspólności ustawowej małżeńskiej i przyjąć inny sposób regulacji swoich stosunków majątkowych poprzez zawarcie w formie aktu notarialnego umowy majątkowej małżeńskiej i w ten sposób: rozszerzyć wspólność majątkową, ograniczyć wspólność majątkową, ustanowić rozdzielność majątkową, przyjąć system rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Zobacz więcej: Ustanie ustawowej wspólności małżeńskiej W przypadku istnienia między małżonkami ustroju wspólności ustawowej istnieją trzy masy majątkowe, tj. majątek wspólny i dwa majątki osobiste każdego z małżonków Pojęcie majątku wspólnego Zasadą w prawie polskim jest, iż z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje wspólność ustawowa małżeńska. Wspólność ta obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub jednego z nich (majątek wspólny), z wyjątkiem tych, które podlegają zaliczeniu do majątków osobistych małżonków art Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej KRO). Obok majątku wspólnego małżonków, każdemu z nich przysługuje majątek osobisty, do którego wchodzą przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością ustawową małżeńską. Dla zaliczenia określonego prawa majątkowego do majątku wspólnego małżonków decydująca jest chwila nabycia tego prawa. Nie ma znaczenia, czy nabycie prawa po powstaniu wspólności ustawowej nastąpiło na podstawie umowy (np. umowy sprzedaży, zamiany, darowizny), czy też na podstawie innego zdarzenia, np. decyzji administracyjnej, orzeczenia sądowego, czy nawet zdarzenia losowego (np. wygrana na loterii). W skład majątku wspólnego wchodzą przedmioty majątkowe nabyte przez oboje małżonków, jak również nabyte tylko przez jednego z małżonków. 2

3 Przykłady 1 Jeden z małżonków zawarł umowę przedwstępną do nabycia prawa własności nieruchomości przed powstaniem wspólności ustawowej małżeńskiej. Jednakże do zawarcia umowy definitywnej doszło po powstaniu wspólności majątkowej. W takim wypadku nabycie prawa własności nieruchomości nastąpiło do majątku wspólnego małżonków, a nie do majątku osobistego małżonka. Przykład 2 Jeden z małżonków przed powstaniem wspólności majątkowej zawarł umowę o nabycie prawa własności nieruchomości z zastrzeżeniem warunku. Po powstaniu wspólności zawarł umowę, na podstawie której nabył bezwarunkowo własność nieruchomości. W takim wypadku własność nieruchomości wejdzie do majątku wspólnego małżonków. Przykład 3 Kwota otrzymana przez jednego z małżonków jako zwrot pożyczki udzielonej przed zawarciem małżeństwa, stanowi majątek osobisty tego z małżonków, który udzielił pożyczki przed zawarciem małżeństwa (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 9 września 1970 r., I CR 298/70, OSNC 1971, poz. 102) Skład majątku wspólnego Majątek wspólny małżonków obejmuje jedynie aktywa (bez długów). Do majątku wspólnego należą, w szczególności (art KRO): pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków; dochody z majątku wspólnego, jak również dochody z majątku osobistego każdego z małżonków; środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków. Wyliczenie to ma charakter przykładowy. W skład majątku wspólnego wchodzą również przedmioty majątkowe nabyte w trakcie trwania małżeństwa ze środków pochodzących z majątku wspólnego. Należą do nich: 1) własność i inne prawa rzeczowe (użytkowanie wieczyste, użytkowanie, służebności, zastaw, hipoteka, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu): w przypadku nabywania praw rzeczowych, które mogą być ujawnione w księdze wieczystej (prawa rzeczowe, których przedmiotem jest nieruchomość), wpis prawa w księdze wieczystej powinien obejmować oboje małżonków, tak aby wskazywać, iż prawo to przysługuje im obojgu na zasadzie wspólności ustawowej; jeżeli w księdze wieczystej jako uprawniony ujawniony jest tylko jeden małżonek, to do ujawnienia prawa drugiego małżonka wystarczy złożenie w sądzie, gdzie jest prowadzona księga wieczysta, oświadczenia obojga małżonków z podpisami notarialnie poświadczonymi, że nieruchomość stanowi majątek 3

4 wspólny; do takiego oświadczenia należy dołączyć odpis aktu małżeństwa. W przypadku sporu między małżonkami co do przynależności prawa ujawnionego w księdze wieczystej do majątku wspólnego lub osobistego, małżonek, który twierdzi, że jego prawo nie jest wpisane może wystąpić z powództwem do sądu wieczystoksięgowego o usunięcie niezgodności w księdze wieczystej; w skład majątku wspólnego wchodzi również posiadanie; posiadanie jest stanem faktycznego władztwa nad rzeczą, które może prowadzić do nabycia prawa własności (lub prawa służebności gruntowej) w drodze zasiedzenia; prawa majątkowe nabyte w drodze zasiedzenia wchodzą w skład majątku wspólnego, o ile termin zasiedzenia zakończył się w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej, nawet jeżeli termin ten biegł na korzyść jednego z małżonków przed zawarciem przez niego małżeństwa. 2) wierzytelności pieniężne i niepieniężne; 3) udziały i akcje w spółkach kapitałowych - udziały i akcje nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej wchodzą do majątku wspólnego małżonków, nie oznacza to, że współmałżonek staje się wspólnikiem spółki; jeżeli akcje lub udziały zostały nabyte przez jednego małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego, to wspólnikiem spółki staje się małżonek, który nabył akcje lub udziały, chyba że zostały one nabyte przez oboje małżonków na współwłasność. Jednakże nie wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej wchodzą do majątku wspólnego małżonków. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wyczerpująco określa wypadki, w których nabyty w czasie trwania ustroju wspólności majątkowej przedmiot majątkowy nie zwiększa majątku wspólnego, a wchodzi do majątku osobistego (art. 33 KRO); są to m.in. przedmioty nabyte przez jednego z małżonków przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę. Wynagrodzenie za pracę jako składnik majątku wspólnego Wynagrodzenie uzyskiwane przez małżonków za pracę wchodzi w skład majątku wspólnego. Składnikiem majątku wspólnego staje się ono dopiero z chwilą pobrania. Wynagrodzenie jeszcze nie pobrane stanowi wierzytelność przysługującą małżonkowi, która wchodzi w skład jego majątku osobistego. Od chwili pobrania wynagrodzenie jest składnikiem majątku wspólnego małżonków. Wynagrodzenie oznacza wszelkie wynagrodzenie uzyskiwane przez małżonka za wykonywaną pracę, niezależnie od tego na jakiej podstawie praca jest świadczona, tj. niezależnie od tego czy jest ona wykonywana na podstawie umowy o pracę, umowy o dzieło, umowy zlecenia, czy innej umowy cywilnoprawnej. Wynagrodzenie jako składnik majątku wspólnego obejmuje wszelkie świadczenie, które otrzymuje pracownik: wynagrodzenie zasadnicze i składniki dodatkowe wynagrodzenia (premie i nagrody), wynagrodzenie za okres urlopu wypoczynkowego, zasiłek wychowawczy, diety, ryczałty, 4

5 świadczenia z tytułu czasowej niezdolności do pracy, wypłaty tytułem ekwiwalentu za niewykorzystany urlop, odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy, bezzwrotne świadczenia z funduszów zakładowych (np. funduszu socjalnego), odprawy emerytalne rentowe i pośmiertne. Do majątku wspólnego tak jak wynagrodzenie - wchodzą również inne świadczenia uzyskiwane przez małżonków: emerytura, renta inwalidzka, renta przyznana z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy albo z powodu zwiększenia się potrzeb lub utraty widoków powodzenia na przyszłość na skutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, stypendia, świadczenia przyznane na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym np. świadczenie pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa. Jeżeli małżonek pozostający we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, aby wynagrodzenie za pracę lub należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka (art KRO). Nakaz ten zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić (art KRO). Wniosek o nakazanie wypłacania małżonkowi wynagrodzenia za pracę drugiego małżonka - Wzór Warszawa, dnia 12 grudnia 2008 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia w Warszawie Wydział Rodzinny i Nieletnich Wnioskodawczyni: Irena Kowalska zam. w Warszawie (00 544) ul. Krucza 8 m. 12 Uczestnik: Jan Kowalski zam. w Warszawie (00 544) ul. Krucza 8 m.12 Wniosek o nakazanie wypłacania małżonkowi wynagrodzenia za pracę drugiego małżonka W imieniu własnym wnoszę o nakazanie przez sąd Spółce X sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, aby wynagrodzenie przypadające uczestnikowi postępowania z tytułu umowy o pracę od dnia 1 lutego 2009 roku Spółka wypłacała w całości do rąk wnioskodawczyni. 5

6 Uzasadnienie Związek małżeński z uczestnikiem postępowania zawarłam w dniu 20 września 1999 r. Z małżeństwa tego mamy troje dzieci: Jana, Annę i Piotra. Dowód: 1) odpis skrócony aktu małżeństwa; 2) odpis skrócony aktu urodzenia Jana Kowalskiego; 3) odpis skrócony aktu urodzenia Anny Kowalskiej; 4) odpis skrócony aktu urodzenia Piotra Kowalskiego. Od kilku miesięcy mąż przestał przynosić do domu zarobione pieniądze i przeznaczać je na utrzymanie rodziny. Prawie codziennie wraca do domu pod wpływem alkoholu. Sam przyznaje, że gra również w pokera, i ma długi, które musi spłacać. Uzyskiwane wynagrodzenie za pracę w wysokości 2500 zł netto w całości przeznacza na alkohol i grę w karty. Nie przyczynia się do zakupu żywności, środków czystości dla dzieci. Nie płaci również czynszu i rachunków za wspólne mieszkanie. Jestem zatrudniona w Spółdzielni Mieszkaniowej Świt jako sekretarka i z tego tytułu otrzymuję wynagrodzenie w wysokości 1800 zł netto. Takie dochody nie pozwalają mi na samodzielne utrzymanie siebie i rodziny. Dowód: 1) zaświadczenie o zarobkach uczestnika postępowania za miesiąc listopad 2008 r. 2) zaświadczenie o zarobkach wnioskodawczyni za miesiąc listopad 2008 r. Wobec powyższego niniejszy wniosek jest w pełni uzasadniony. Irena Kowalska Załączniki: 1) odpis skrócony aktu małżeństwa; 2) odpis skrócony aktu urodzenia Jana Kowalskiego; 3) odpis skrócony aktu urodzenia Anny Kowalskiej; 4) odpis skrócony aktu urodzenia Piotra Kowalskiego; 5) zaświadczenie o zarobkach uczestnika postępowania za miesiąc listopad 2008 r.; 6) zaświadczenie o zarobkach wnioskodawczyni za miesiąc listopad 2008 r. Sądem właściwym miejscowo jest sąd miejsca zamieszkania wnioskodawcy. Uczestnikiem postępowania jest drugi małżonek. Wniosek podlega rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym. Od wniosku nie pobiera się wpisu. Dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków jako składnik majątku wspólnego Do majątku wspólnego małżonków wchodzą dochody, które uzyskuje małżonek z innej niż praca działalności zarobkowej. Są one traktowane tak samo jak wynagrodzenie za pracę. Działalność zarobkowa to nie tylko działalność gospodarcza prowadzona przez jednego z małżonków, ale również: zarobkowanie na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej; 6

7 tantiemy z praw majątkowych autorskich. Dochody z majątku wspólnego, jak również dochody z majątku osobistego każdego z małżonków jako składnik majątku wspólnego Dochody z majątku wspólnego obejmują pożytki, które ten majątek przynosi. Do pożytków tych należą: pożytki naturalne, czyli płody i inne odłączone od rzeczy części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy, pożytki cywilne, czyli dochód jaki przynoszą rzeczy na podstawie stosunku prawnego, np. czynsz najmu z wynajmowanego mieszkania; wchodzi on do majątku wspólnego z chwilą jego pobrania, pożytki prawa, czyli dochody jakie przynosi prawo zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, np. odsetki od wierzytelności przysługującej małżonkowi wobec osoby trzeciej. Środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków jako składnik majątku wspólnego Otwarte i pracownicze fundusze emerytalne funkcjonują na podstawie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu otwartych funduszy emerytalnych (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 159, poz z późn. zm.). Osoba, które występuje z wnioskiem o przyjęcie do otwartego funduszu emerytalnego ma obowiązek złożyć oświadczenie o rodzaju stosunków majątkowych istniejących między nią i jej małżonkiem. Jeżeli pomiędzy małżonkami nie istnieje wspólność ustawowa małżeńska, osoba składająca wniosek powinna przedstawić również umowę majątkową małżeńską lub orzeczenie sądu, aby udokumentować fakt, iż między małżonkami nie istnieje wspólność ustawowa małżeńska. Obowiązek taki ma również członek otwartego funduszu emerytalnego, który zawarł małżeństwo już po tym jak stał się członkiem funduszu. Do otwartego funduszu emerytalnego należy zgłaszać wszelkie zmiany zachodzące w zakresie ustroju majątkowego między małżonkami. Członek otwartego funduszu emerytalnego nie może dysponować środkami zgromadzonymi na rachunku otwartego funduszu, z wyjątkiem rozporządzenia nimi na wypadek śmierci. Wspólność przedmiotów urządzenia domowego Wyjątek stanowią przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków. Także w wypadku, gdy przedmioty urządzenia domowego służącego do użytku obojga małżonków zostały nabyte przez dziedziczenie lub darowiznę, są one objęte wspólnością ustawową, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej, tj. zdecydował, że przedmioty te mają wejść do majątku osobistego małżonka, który je odziedziczył lub otrzymał w darowiźnie. Natomiast przedmioty urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków, ale nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej stanowią majątek osobisty, tego z małżonków, który je nabył przed powstaniem wspólności. Wspólność prawa najmu lokalu mieszkalnego Niezależnie od istniejącego pomiędzy małżonkami ustroju majątkowego niektóre prawa przysługujące małżonkom zawsze objęte są wspólnością majątkową (tzw. wspólność przymusowa). Tak jest w wypadku prawa najmu mieszkania zajmowanego przez oboje małżonków. Zgodnie z art. 680(1) Kodeksu cywilnego (dalej KC), małżonkowie są najemcami lokalu, 7

8 jeżeli zawiązanie stosunku najmu lokalu mającego służyć zaspakajaniu potrzeb mieszkaniowych założonej przez nich rodziny nastąpiło w czasie trwania małżeństwa. Wspólność najmu lokalu mieszkalnego istnieje między małżonkami, nawet jeżeli została pomiędzy nimi ustanowiona rozdzielność majątkowa. Wspólności prawa najmu lokalu mieszkalnego nie można wyłączyć przez zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej. Prawo najmu lokalu nie wchodzi do majątku wspólnego małżonków w następujących sytuacjach: jeżeli prawo najmu zostało uzyskane przez jednego z małżonków przed zawarciem małżeństwa; jeżeli przedmiotem najmu jest inny lokal niż taki, którego przeznaczeniem jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych rodziny. Spór między małżonkami co do przynależności przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego lub osobistego Jeżeli pomiędzy małżonkami zaistnieje spór co do tego co wchodzi do majątku wspólnego, a co do osobistego, to dopuszczalne jest zwrócenie się do sądu w trybie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej KPC) o ustalenie przynależności spornego przedmiotu majątkowego do określonej masy majątkowej. Jednakże małżonek występujący z takim powództwem musi wykazać interes prawny jaki ma w ustaleniu przez sąd przynależności przedmiotu majątkowego do jego majątku osobistego lub do majątku wspólnego małżonków Cechy majątku wspólnego 1. W czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej udziały małżonków w majątku wspólnym są nieokreślone; konkretyzacja tych udziałów następuje z momentem ustania wspólności majątkowej. 2. W czasie trwania wspólności żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego; nie można również rozporządzać udziałem w majątku wspólnym (ani zobowiązywać się do rozporządzenia) lub w przedmiotach należących do majątku wspólnego (art. 35 KRO). 3. Wierzyciel nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności ustawowej przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do majątku wspólnego (art. 42 KRO). Majątek wspólny małżonków jest objęty wspólnością ustawową. Wspólność ta istnieje niezależnie od tego, czy małżonkowie po powstaniu wspólności zgromadzili jakiś wspólny majątek, czy też nie, jak również to, czy podjęli wspólne pożycie. Brak wspólnego pożycia, czyli faktyczna separacja małżonków nie znosi istnienia wspólności majątkowej małżeńskiej, może natomiast stanowić uzasadnienie żądania przed sądem ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami. 2. Majątek osobisty Zgodnie z art. 33 KRO do majątku osobistego małżonków należą: 8

9 przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej np. pieniądze, ruchomości i nieruchomości (gruntowe, budynkowe, lokalowe), prawa udziałowe w spółkach kapitałowych, przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. Powodem włączenia tych składników do majątku osobistego małżonków jest to, iż nabycie praw majątkowych w drodze dziedziczenia, zapisu lub darowizny jest wynikiem szczodrości wobec jednego z małżonków. Przedmioty majątkowe nabyte w drodze dziedziczenia, zapisu lub darowizny wchodzą do majątku wspólnego małżonków tylko wtedy, gdy spadkodawca lub darczyńca tak postanowił, tj. zdecydował, że przedmioty te mają być objęte wspólnością małżonków. Odwrotna zasada występuje w przypadku przedmiotów urządzenia domowego służących do wspólnego użytku małżonków; jeżeli zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, to wchodzą do majątku wspólnego małżonków; jednakże spadkodawca lub darczyńca mogą postanowić, że przedmioty te mają przypaść tylko jednemu małżonkowi. W skład majątku osobistego wchodzą: 1. Prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom: wspólnością łączną podlegającą odrębnym przepisom jest wspólność oparta na stosunku spółki cywilnej; jeżeli jeden z małżonków lub oboje są wspólnikami w spółkach cywilnych lub zawiązali spółkę cywilną między sobą, to prawa małżonków w tych spółkach wchodzą do ich majątków osobistych; prawo do udziału w zysku spółki wchodzi do majątku osobistego małżonka, jako wierzytelność z tytułu działalności zarobkowej, ale już pobrany zysk wchodzi do majątku wspólnego małżonków; 2. Przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków: przedmiotami tymi są: odzież, przybory osobiste, telefon komórkowy, przedmioty kultu religijnego, przedmioty służące hobby jednego z małżonków (np. sprzęt wędkarski, instrument muzyczny), komputer osobisty, sprzęt sportowy; jeżeli przedmiot stanowi jednak znaczną wartość i jest traktowany przez małżonków jako lokata kapitału, wtedy stanowi składnik majątku wspólnego (np. cenna biżuteria damska); 3. Prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie: do majątku osobistego należą następujące prawa niezbywalne: prawo do wynagrodzenia, prawo do alimentów, prawo do renty, prawo do mieszkania związane z zatrudnieniem, służebności osobiste (z wyjątkiem służebności mieszkania); 4. Przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub czę- 9

10 ściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość pobrana renta wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków; 5. Wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków: chodzi o wierzytelności jeszcze nie wymagalne, jak i już wymagalne; 6. Przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków: dotyczy to wszelkich nagród - za osiągnięcia naukowe, literackie, artystyczne, sportowe; jednakże nagrody pracownicze (np. premia za oszczędność paliwa, materiału) z chwilą pobrania stają się składnikiem majątku wspólnego; 7. Prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz prawa twórcy: prawa autorskie i prawa pokrewne obejmują: prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszelkich polach eksploatacji, prawo do wynagrodzenia za korzystnie z utworu, prawo do artystycznych wykonań utworu, prawo do fonogramów i wideogramów, prawo do nagrań programów, prawo do pierwszych wydań utworu oraz do wydań naukowych i krytycznych; prawa własności przemysłowej obejmują: prawa twórców projektów wynalazczych, tj. wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, topografie układów scalonych i projekty racjonalizatorskie; twórcy uzyskują prawo do uzyskania patentu, prawo ochronne lub prawo z rejestracji i prawo do wynagrodzenia; dochody uzyskane z tytułu korzystania i rozporządzania prawami twórcy stanowią już składnik majątku wspólnego, a nie osobistego; 8. Przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej: Przykład 1 przedmiotami nabytymi w zamian za składniki majątkowe majątku osobistego są przedmioty (pieniądze, rzeczy, prawa majątkowe), które małżonek uzyskuje w zamian za zbycie, utratę lub uszkodzenie składnika majątku osobistego; chodzi o przedmioty majątkowe zastępujące określony składnik majątku osobistego. Samochód osobowy stanowi składnik majątku osobistego małżonka. Samochód ten został skradziony. Odszkodowanie z tytułu kradzieży samochodu wchodzi do majątku osobistego małżonka, a nie do majątku wspólnego. 10

11 Przykład 2 Składnik majątku osobistego małżonka stanowi nieruchomość lokalowa. Małżonek w drodze umowy sprzedaży zbył tę nieruchomość. Cena uzyskana za sprzedaż mieszkania wchodzi do majątku osobistego małżonka. 3. Ustanie ustawowej wspólności majątkowej 3.1. Przyczyny ustania wspólności ustawowej Wspólność ustawowa małżeńska ustaje zawsze z chwilą ustania małżeństwa, tj. w następujących wypadkach: śmierć jednego z małżonków, rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, unieważnienie małżeństwa przez sąd. W czasie trwania małżeństwa może dojść do zniesienia wspólności ustawowej między małżonkami, również niezależnie od tego, czy małżonkowie tego chcą. Zniesienie wspólności ustawowej w czasie trwania małżeństwa następuje na skutek następujących zdarzeń: zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej (art KRO) wspólność ustaje z woli małżonków; orzeczenie separacji między małżonkami (art KRO) wspólność ustaje z mocy prawa; ubezwłasnowolnienie małżonka (art KRO) wspólność ustaje z mocy prawa: o w razie uchylenia postanowienia o ubezwłasnowolnieniu małżonka między małżonkami na nowo powstaje ustrój wspólności majątkowej; ogłoszenie upadłości małżonka (art KRO) wspólność ustaje z mocy prawa: o w razie umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego między małżonkami powstaje znowu ustrój wspólności ustawowej; uwzględnienie przez sąd powództwa jednego z małżonków o ustanowienie rozdzielności majątkowej (art KRO): o pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej może zostać wniesiony zarówno w przypadku istnienia pomiędzy małżonkami ustawowej wspólności majątku, jak również wspólności umownej; o sprawę o zniesienie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa sąd rozpoznaje w procesie i stosuje przepisy o postępowaniu odrębnym w sprawach małżeńskich; 11

12 o sprawę tę rozpoznaje sąd rejonowy, w okręgu którego małżonkowie mieli ostanie wspólne miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w tym okręgu jeszcze stale przebywa; w przypadku braku takiej podstawy właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a gdy takiego miejsca nie można ustalić sąd miejsca zamieszkania strony powodowej (art. 41 KPC); o od pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej pobiera się opłatę stałą w wysokości 200 zł (art. 27 pkt 6 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych; Dz. U. Nr 167, poz z późn. zm.); uwzględnienie przez sąd powództwa wierzyciela jednego z małżonków, jeżeli wierzyciel ten uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków (art. 52 1a KRO). Pozew o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami - Wzór Warszawa, dnia 10 listopada 2008 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w Warszawie XVI Wydział Cywilny Ul. Ogrodowa 51 a Powódka: Halina Wróbel, zam. w Warszawie (01 581), ul. Biedronki 8 m. 132 Pozwany: Włodzimierz Wróbel, zam. w Warszawie (01 581), ul. Biedronki 8 m. 132 Wartość przedmiotu sporu: zł. Pozew o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami W imieniu własnym wnoszę o: 1) zniesienie ustawowej wspólności ustawowej powódki i pozwanego wynikające z zawarcia przez nich małżeństwa w dniu 25 grudnia 1980 roku przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Grójcu; 2) zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania według norm przepisanych. Ponadto wnoszę o : 1) przeprowadzenie rozprawy także pod nieobecność powódki; 2) przeprowadzenie dowodu z dokumentów dołączonych do pozwu i dowodu z przesłuchania świadków: - Irena Grabowska, zam. w Warszawie, ul. Biedronki 8 m. 135, - Witold Zawadzki, zam. w Warszawie, ul. Biedronki 8 m. 140, na okoliczność trwonienia wspólnego majątku przez pozwanego. Uzasadnienie Powódka i pozwany pozostają w związku małżeńskim od dnia 25 grudnia 1980 roku. Mają 12

13 wspólne dziecko. Dowody: 1) odpis skrócony aktu małżeństwa; 2) odpis aktu urodzenia dziecka. Strony nie zawarły umowy majątkowej małżeńskiej. Pozwany od 10 lat nałogowo pije alkohol, a od ok. 4 lat zażywa narkotyki. Na zakup alkoholu i narkotyków przeznacza wspólny majątek stron. Zaciąga długi oraz wynosi ze wspólnego mieszkania różne przedmioty, które sprzedaje. Uzyskane pieniądze przeznacza na alkohol i narkotyki. Powódka jest zmuszona spłacać długi zaciągnięte przez pozwanego. Mimo licznych próśb o poddanie się leczeniu pozwany odmawia i nie zaprzestaje trwonienia wspólnego majątku. Na skutek postępowania pozwanego powódka nie ma środków na utrzymanie siebie i wspólnego małoletniego dziecka. Dalsze utrzymywanie wspólności majątkowej między powódką a pozwanym grozi jej i rodzinie ruiną finansową. W tych okolicznościach zachodzi ważny powód uzasadniający zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej. Załączniki: 1) odpis pozwu, 2) odpis skrócony aktu małżeństwa, 3) odpis skrócony aktu urodzenia dziecka. Halina Wróbel 3.2. Skutki ustania ustawowej wspólności majątkowej Niezależnie od tego, czy zniesienie ustawowej wspólności majątkowej nastąpiło w czasie trwania małżeństwa, czy też z chwilą jego ustania, skutki zniesienia tej wspólności są następujące: z chwilą ustania wspólności ulega ona przekształceniu ze wspólności bezudziałowej we wspólność udziałową i przestaje być wyodrębnionym majątkiem; istnieją tylko dwie masy majątkowe, tj. majątki każdego z małżonków, na które składają się ich majątki osobiste i ułamkowe udziały w przedmiotach należących wcześniej do majątku wspólnego: o domniemywa się, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe (art KRO); jednakże z ważnych powodów można żądać ustalenia udziałów nierównych, tj. żądać, aby sąd ustalił udziały w majątku wspólnym uwzględniając stopień, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego (art KRO), o do majątku małżonków, który był objęty wspólnością stosuje się od chwili jej ustania odpowiednio przepisy o współwłasności majątku spadkowego i o dziale spadku (art KC); od chwili ustania wspólności majątkowej każdy z małżonków może: 13

14 o żądać podziału majątku wspólnego, o rozporządzać udziałem w majątku wspólnym, o rozporządzać udziałem w poszczególnych przedmiotach należących do majątku wspólnego, o samodzielnie dochodzić przypadającej mu części wierzytelności, jeżeli świadczenie dłużnika jest podzielne. 4. Ustroje majątkowe małżeńskie Małżonkowie mogą dokonać wyboru ustroju majątkowego, według którego będą kształtowane ich stosunki majątkowe w małżeństwie. Zasadą jest, iż w jednym małżeństwie może panować jeden określony ustrój majątkowy. Ustrojem preferowanym przez ustawodawcę jest ustrój wspólności ustawowej małżeńskiej. Ustrój ten powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa, o ile małżonkowie nie ustanowili ustroju umownego lub nie istnieją przesłanki do ustroju rozdzielności majątkowej W razie ubezwłasnowolnienia małżonka lub ogłoszenia jego upadłości ustrój majątkowy ma charakter ustroju przymusowego i występuje w postaci rozdzielności majątkowej. Ustawowy ustrój wspólności majątkowej jest ustrojem najbardziej powszechnym, przede wszystkim dlatego, że nie wymaga od małżonków zawarcia umowy w formie aktu notarialnego, a ponadto ułatwia rozliczenie podatku dochodowego od osób fizycznych (możliwość wspólnego rozliczenia małżonków). Umowy majątkowe małżeńskie (intercyzy) są zawierane z różnych powodów; wśród najczęstszych można wskazać: prowadzenie działalności gospodarczej przez jednego lub oboje małżonków, istnienie dużego majątku osobistego, który przynosi znaczne dochody, chęć swobodnego zarządzania majątkiem, zagrożenie majątku wspólnego odpowiedzialnością za długi jednego z małżonków Umowny ustrój majątkowy Umowny ustrój majątkowy powstaje w drodze zawarcia majątkowej umowy małżeńskiej, która może rozszerzać lub ograniczać wspólność majątkową, wprowadzać rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Zawieranie innego typu umów majątkowych małżeńskich jest niedopuszczalne. Chwila zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej Umowa majątkowa małżeńska może być zwarta zarówno przed zwarciem małżeństwa, jak i w czasie jego trwania. Jeżeli umowa majątkowa została zawarta przed złożeniem oświadczenia o wstąpieniu związek małżeński, staje się ona skuteczna dopiero z chwilą zawarcia małżeństwa. 14

15 Forma umowy majątkowej małżeńskiej Zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej wymaga zachowania formy aktu notarialnego. Umowa majątkowa małżeńska zawarta w innej formie jest bezwzględnie nieważna (art KRO). Zmiana lub rozwiązanie umowy majątkowej małżeńskiej Małżonkowie mogą wielokrotnie w czasie trwania małżeństwa zmieniać łączący ich ustrój majątkowy. Rozwiązanie umowy majątkowej w czasie trwania małżeństwa przywraca ustrój wspólności majątkową ustawowej między małżonkami. Zmiana i rozwiązanie umowy majątkowej małżeńskiej wymaga zachowania formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Treść umowy majątkowej małżeńskiej W umowie majątkowej małżeńskiej niedopuszczalne jest regulowanie zasad zarządu majątkiem wspólnym, skutków ustania wspólności i odpowiedzialności wspólnym majątkiem za zobowiązania. Można natomiast w umowie majątkowej małżeńskiej ustanowić nierówne udziały w majątku wspólnym. Skuteczność umów majątkowych małżeńskich względem osób trzecich Małżonkowie mogą powoływać się na zwartą przez nich umowę majątkową małżeńską tylko względem osoby, która wiedziała o jej zawarciu i jej rodzaju (art. 47(1) KRO). Znajomość przez osobę trzecią treści umowy nie jest wymagana. W przypadku postępowania upadłościowego umowa majątkowa małżeńska znosząca albo ograniczająca wspólność majątkową małżeńską jest skuteczna w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy została zawarta co najmniej 2 lata przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 126 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze; Dz. U. Nr 60, poz. 535 z późn. zm.). W innym wypadku składniki majątku objęte wspólnością majątkową przed jej zniesieniem są traktowane tak jakby nadal wchodziły do majątku wspólnego będą więc objęte masą upadłości Ustrój rozszerzonej wspólności majątkowej Ustrój rozszerzonej wspólności majątkowej polega na tym, że małżonkowie w umowie małżeńskiej mogą objąć wspólnością także przedmioty majątkowe, które w ustroju ustawowym należą do majątku osobistego. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wprowadza jednak granice rozszerzenia wspólności. Nawet w najszerszej umownej wspólności majątkowej istnieją nadal majątki osobiste małżonków, chociaż o zmniejszonym składzie. Nie można przez umowę majątkową rozszerzyć wspólności na: przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny celem tego ograniczenia jest ochrona swobody testowania i dokonywania darowizn, aby poprzez umowę majątkową małżeńską nie wpływać na ewentualną wolę spadkodawcy przekazania przedmiotu majątkowego tylko jednemu z małżonków, 15

16 prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (np. prawa wspólnika w spółce cywilnej), prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, wierzytelności z tytułu uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków. Wspólność może zostać rozszerzona na przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków. W razie wątpliwości co do treści umowy majątkowej małżeńskiej rozszerzającej wspólność, przyjmuje się jednak, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności. W umowie tej można również ustalić nierówne udziały w majątku wspólnym w razie ustania wspólności majątkowej między małżonkami. Jeżeli takie ustalenie nie zostało dokonane, to udziały małżonków są równe. Nie wyłącza to możliwości żądania ustalenia przez sąd udziałów nierównych, jeżeli przemawiają za tym ważne powody i stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego. Rozszerzenie wspólności majątkowej między małżonkami ma wpływ na zasady odpowiedzialności wobec wierzycieli małżonków. Otóż, jeżeli wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności, to wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden małżonek, może żądać zaspokojenia także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność ustawowa nie została rozszerzona (art. 50 KRO) Ustrój ograniczonej wspólności majątkowej Ustrój ograniczonej wspólności majątkowej polega na tym, że małżonkowie w umowie majątkowej małżeńskiej określają węziej zakres wspólności niż w przypadku ustroju wspólności majątkowej ustawowej. Ograniczenie wspólności może polegać nawet na tym, iż przedmiotem wspólności majątkowej małżonków będzie tylko jedna kategoria przedmiotów majątkowych (np. tylko pobrane przez małżonków wynagrodzenie za pracę) albo tylko jeden przedmiot majątkowy (np. wspólna nieruchomość lokalowa) Ustrój rozdzielności majątkowej Ustrój rozdzielności majątkowej polega na tym, że każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy majątkowej małżeńskiej, jak i majątek nabyty później (art. 51 KRO). W tym ustroju istnieją dwa majątki osobiste małżonków, brak natomiast majątku wspólnego. Każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoim majątkiem (art. 51(1) KRO) Ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków Ustrój rozdzielności majątkowej polega na tym, że w czasie jego trwania każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy majątkowej małżeńskiej, jak i majątek nabyty później (podobnie jak w ustroju pełnej rozdzielności majątkowej zob. wyżej). Jednakże po ustaniu ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa 16

17 (art. 51(4) 1 KRO). W razie śmierci jednego z małżonków wyrównanie dorobków następuje pomiędzy jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu (art. 51(5) 1 KRO). Dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej małżeńskiej (art. 51(3) 1 KRO). Dorobek oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia (art. 51(3) 3 KRO). Przy obliczaniu dorobku przyjmuje się następujące zasady, o ile umowa majątkowa małżeńska nie stanowi inaczej: pomija się: o przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej, o przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, o prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, o przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość pobrana renta wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków, o wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków, o prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy, o przedmioty nabyte w zamian za przedmioty majątkowe wskazane powyżej; dolicza się wartość: o darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób, o usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka, o nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka. Wyrównanie dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej Po ustaniu ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków małżonek, którego dorobek jest mniejszy może żądać wyrównania dorobków. Wyrównanie dorobków następuje kosztem małżonka, którego dorobek jest większy, przez zapłatę lub przeniesienie prawa na tego z małżonków, którego dorobek jest mniejszy. W przypadku braku porozumienia między stronami o sposobie i wysokości wyrównania dorobków rozstrzyga sąd. Wyrównanie dorobków może nastąpić przez zapłatę określonej sumy pieniężnej na rzecz małżonka z mniejszym dorobkiem albo przez przeniesienia na niego określonego prawa majątkowego. Dopuszczalne jest również wyrównanie w części przez zapłatę, a w części przez przeniesienie prawa. 17

18 Roszczenie o wyrównanie dorobków staje się wymagalne w chwili ustania ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Jako roszczenie majątkowe przedawnia się z upływem lat 10. Zmniejszenie obowiązku wyrównania dorobków Z ważnych powodów można żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków. Żądanie zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobku przysługuje: każdemu z małżonków, spadkobiercom małżonka, ale jedynie wtedy, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił z żądaniem separacji Ustrój przymusowy Ustrój przymusowy występuje w postaci rozdzielności majątkowej i powstaje w wypadkach, gdy wymaga tego interes małżonków, ich rodziny lub wierzycieli. Ustrój ten powstaje niezależne od woli małżonków w wypadkach przewidzianych w KRO i trwa przez czas trwania określonych w ustawie okoliczności. Ustrój przymusowy rozdzielności małżeńskiej powstaje w następujących wypadkach: na podstawie orzeczenia sądu ustanawiającego rozdzielność majątkową na żądanie jednego z małżonków: o małżonek może żądać ustanowienia rozdzielności majątkowej, jeżeli istnieją ku temu ważne powody (art KRO); ważnymi powodami ustanowienia rozdzielności majątkowej może być stan rozłączenia małżonków (ich separacja faktyczna), o w wyroku sąd oznacza dzień powstania przymusowej rozdzielności majątkowej; zwykle jest to dzień wytoczenia powództwa o ustanowienie rozdzielności; w wyjątkowych sytuacjach sąd może ustanowić rozdzielność z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu (art KRO); ubezwłasnowolnienie małżonka: o rozdzielność majątkowa powstaje w takim wypadku z mocy prawa z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o ubezwłasnowolnieniu całkowitym lub częściowym małżonka; ogłoszenie upadłości jednego z małżonków; orzeczenie separacji między małżonkami. Przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej między małżonkami ustaje w następujących wypadkach: uchylenia ubezwłasnowolnienia, umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego (art KRO), zniesienia separacji, chyba że na zgodny wniosek małżonków sąd znoszący separację utrzyma między małżonkami rozdzielność majątkową (art KRO). 18

19 W sytuacji, gdy przymusowa rozdzielność majątkowa została orzeczona przez sąd z ważnych powodów na żądanie jednego z małżonków, małżonkowie mogą zawrzeć umowę majątkową małżeńską w formie aktu notarialnego, przyjmując inny ustrój niż ustrój rozdzielności majątkowej. 5. Podział majątku wspólnego Podział majątku wspólnego może nastąpić po ustaniu małżeństwa lub w czasie jego trwania, ale po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej Tryby podziału majątku wspólnego Roszczenie o podział majątku wspólnego małżonków nie podlega przedawnieniu. Oznacza to, że z żądaniem podziału można wystąpić w każdym czasie, nawet kilka lub kilkanaście lat po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami. Podział majątku wspólnego może nastąpić: w drodze umowy między małżonkami: o jeżeli małżonkowie nie pozostają w sporze co do sposobu podziału majątku wspólnego, to podział może nastąpić w drodze zawarcia umowy działowej; umowa działowa może obejmować cały majątek wspólny małżonków lub tylko jego część, o umowa taka może być zawarta w dowolnej formie, jednakże względy bezpieczeństwa wymagają zachowania co najmniej formy pisemnej, o jeżeli w skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość (gruntowa, budynkowa lub lokalowa), a także prawo użytkowania wieczystego nieruchomości, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, to umowa działowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego, o jeżeli w skład majątku wspólnego wchodzi przedsiębiorstwo, to umowa działowa powinna być zawarta co najmniej w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym; taki sam wymóg formy dotyczy sytuacji, kiedy w skład majątku wspólnego małżonków wchodzą udziały lub akcje w spółkach kapitałowych; na podstawie orzeczenia sądu: o podział majątku wspólnego może nastąpić w postępowaniu nieprocesowym; dopuszczalny jest również podział majątku wspólnego w postępowaniu o rozwód lub w postępowaniu o separację, o podział majątku wspólnego może być również poddany rozstrzygnięciu sądu polubownego, o z żądaniem podziału majątku wspólnego może wystąpić: każdy z małżonków, spadkobiercy zmarłego małżonka, prokurator, wierzyciel małżonka, 19

20 o sądowy podział majątku wspólnego obejmuje cały majątek wspólny, jednakże z ważnych powodów sąd może przeprowadzić podział częściowy, o w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd ustala skład i wartość majątku, rozstrzyga ewentualne spory o przynależność określonego przedmiotu do majątku wspólnego lub do majątku osobistego małżonka, orzeka o żądaniu ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym (jeżeli wcześniej nie doszło do takiego ustalenia w postępowaniu o rozwód lub separację), sąd rozstrzyga również o zwrocie wydatków, nakładów i innych świadczeń poczynionych z majątków osobistych na majątek wspólny lub odwrotnie. Wniosek o podział majątku wspólnego - Wzór Warszawa, dnia 12 grudnia 2008 r. Wartość przedmiotu sprawy: zł Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia w Warszawie I Wydział Cywilny Wnioskodawczyni: Irena Kowalska zam. w Warszawie (00 544) ul. Krucza 8 m. 12 Uczestnik: Jan Kowalski zam. w Warszawie (00 544) ul. Krucza 8 m. 12 Wniosek o podział majątku wspólnego W imieniu własnym wnoszę o dokonanie podziału majątku wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika postępowania w ten sposób, że: 1) na wyłączną własność wnioskodawczyni zostanie przyznane: - spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w Warszawie, ul. Krucza 8 m. 12, o pow. 60 m², dla którego Sąd Rejonowy w Warszawie Wydział Ksiąg wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr ; - przedmioty urządzenia domowego stanowiące wyposażenie mieszkania; tj. komplet mebli kuchennych wraz lodówką oraz dwa komplety mebli pokojowych i telewizor Sony. 2) na wyłączną własność uczestnika postępowania zostanie przyznany samochód marki BMW, o numerze rejestracyjnym WXB Uzasadnienie Prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 15 lipca 2008 roku Sąd rozwiązał małżeństwo wnioskodawczyni i uczestnika postępowania przez rozwód. Dowód: odpis wyroku Sądu Okręgowego z dnia 15 lipca 2008 r. W czasie trwania małżeństwa łączyła mnie z uczestnikiem postępowania ustawowa wspólność majątkowa. Majątek wspólny stanowią wskazane powyżej przedmioty. Wartość całego 20

21 majątku wspólnego wynosi 400 tys. zł. Z rozmów prowadzonych z byłym mężem wiem, że zgadza się on na taki podział majątku wspólnego. W związku z powyższym wniosek jest uzasadniony. Załączniki: 1) odpis wyroku Sądu Okręgowego z dnia 15 lipca 2008 r. 2) odpis wniosku Irena Kowalska Sądem właściwym miejscowo do złożenia wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej jest sąd miejsca położenia majątku, a jeżeli wspólność ustała przez śmierć jednego z małżonków sąd spadku (art. 566 KPC). Wartość przedmiotu sprawy stanowi wartość majątku wspólnego małżonków. Od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej pobiera się opłatę stałą w kwocie 1000 zł. Jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt podziału takiego majątku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym Zasadą jest, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe, niezależnie od przyczyny ustania wspólności majątkowej. Jednakże z ważnych powodów można żądać ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, przy uwzględnieniu przyczynienia się każdego małżonków do powstania majątku wspólnego. W pewnych wypadkach kiedy jeden z małżonków w większym stopni przyczynił się do powstania majątku wspólnego - przyjęcie zasady równości udziałów jest niesłuszne; dlatego dopuszczalne jest ustalenie udziałów nierównych w majątku wspólnym (np. jeden z małżonków przez czas trwania wspólności pracował, a drugi odbywał karę długoletniego więzienia). Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym może nastąpić w postępowaniu nieprocesowym przed sądem o podział majątku wspólnego. Dopuszczalne jest również dochodzenie ustalenie udziałów nierównych przed wszczęciem postępowania o podział majątku wspólnego. Czym jest przyczynienie się do powstania majątku wspólnego Przyczynienie się do powstania majątku wspólnego to ogół działań małżonków prowadzących bezpośrednio do powiększenia majątku wspólnego, ale także ich starania o założoną przez zwarcie małżeństwa rodzinę oraz o zaspokojenie jej potrzeb. Określenie przyczynienia się do powstania majątku wspólnego nie następuje przez wyliczenie rachunkowe, np. porównanie zarobków lub innych dochodów uzyskiwanych przez małżonków. Uwzględnia się również nakład osobistej pracy małżonka przy wychowywaniu dzieci i pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Ważne powody, które uzasadniają ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym Ważnymi powodami, które uzasadniają ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym są np. względy natury moralnej, w sytuacji rażącego lub uporczywego naruszania przez jed- 21

22 nego z małżonków jego obowiązków względem rodziny. Wyjątkowo może dojść do sytuacji, w której małżonek zostanie pozbawiony w całości udziału w majątku wspólnym. Osoby uprawnione do wystąpienia z żądaniem ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym Z żądaniem ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym mogą wystąpić: każdy z małżonków, spadkobiercy zmarłego małżonka, jeżeli spadkodawca przed śmiercią wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub o orzeczenie separacji. Żądanie ustalenia udziałów nierównych w majątku wspólnym nie ulega przedawnieniu Rozliczenie wydatków i nakładów dokonywanych między majątkami osobistymi małżonków i ich majątkiem wspólnym Rozliczenie takich wydatków następuje zwykle w sytuacji, kiedy dochodzi do podziału majątku wspólnego małżonków przed sądem. Pod pojęciem nakładów należy rozumieć koszty poniesione na zachowanie, eksploatację lub ulepszenie rzeczy, natomiast wydatki to koszty nabycia jakiegoś przedmiotu majątkowego. Zasady rozliczeń wydatków i nakładów są następujące: każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, jednakże z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód, każdy z małżonków może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił z majątku osobistego na majątek wspólny, nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokajania potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość danego majątku w chwil ustania wspólności, np. sfinansowanie z majątku osobistego remontu wspólnego mieszkania, można również żądać rozliczenia długu jednego z małżonków, który został zaspokojony z majątku wspólnego. Zwrotu nakładów i wydatków dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny Sposoby podziału majątku wspólnego Sposób podziału majątku wspólnego polega na przyznaniu poszczególnych składników majątku wspólnego małżonkom. Jeżeli podziału majątku dokonuje sąd, dokonując podziału wspólnego prawa do mieszkania, powinien uwzględnić przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej Podział majątku wspólnego w wypadku rozwodu Na wniosek jednego z małżonków sąd orzekający rozwód może w tym samym wyroku dokonać podziału majątku wspólnego. Podziału majątku wspólnego w wyroku rozwodowym dokonuje się, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w toczącym się postępowaniu rozwodowym. W przypadku podziału majątku wspólnego w związ- 22