Postępowanie cywilne w sprawach o charakterze transgranicznym

Transkrypt

1 Kazus: Jurysdykcja w sprawach z umów (w tym umów konsumenckich) oraz w sprawach wynikających z czynu niedozwolonego Postępowanie cywilne w sprawach o charakterze transgranicznym Project Using EU Civil Justice Instruments: Development of training materials and organisation of test seminars (Agreement No. JUST/2013/JCIV/AG/4686) This publication has been produced with the financial support of the Civil Justice Programme of the European Union. The contents of this publication are the sole responsibility of ERA and can in no way be taken to reflect the views of the European Commission.

2 Postępowanie cywilne w sprawach o charakterze transgranicznym KAZUS nr 1 Wieczne pióro Jurysdykcja w sprawach z umów (w tym umów konsumenckich) oraz w sprawach wynikających z czynu niedozwolonego 1 Studium przypadku W., mieszkający w Bordeaux przedsiębiorca prowadzący dobrze prosperującą firmę handlu winem, nosi się z zamiarem zakupu nowego wiecznego pióra. Pióro to zamierza używać wyłącznie do prowadzenia prywatnej korespondencji i zapisywania wierszy, które tworzy w swoim wakacyjnym apartamencie w Madrycie. Z podróży do Portugalii W. zapamiętał spółkę C., dystrybutora tradycyjnych wiecznych piór, której siedziba statutowa mieści się w Lizbonie. C. prowadzi międzynarodową stronę internetową, w nazwie (domenie) której występuje końcówka.com. Strona ta dostępna jest w kilku wersjach językowych, w tym między innymi w języku francuskim. Na stronie internetowej, oprócz szczegółowych opisów produktów znajdujących się w ofercie dystrybutora, znaleźć można wskazówki dojazdu z Francji do siedziby C. w języku francuskim, a także numer telefonu firmy poprzedzony prefiksem międzynarodowym. Wprawdzie za pośrednictwem strony nie można nabyć pojedynczych egzemplarzy przyborów do pisania, jednak dla osób zainteresowanych indywidualnymi zamówieniami dystrybutor przewidział kilka sposobów nawiązania kontaktu ze swoją firmą. W. nie zna powyższej strony internetowej, jednak wciąż ma notatki z ostatniej podróży do Portugalii, wśród których znajduje się również adres spółki C. Nawiązuje więc w grudniu 2014 r. kontakt mailowy z C. i uzgadnia z pracownikiem firmy, że dokonuje zakupu wiecznego pióra w klasycznym wzornictwie, zdobionego motywami kwiatowymi, ze złotą stalówką, w cenie 1250 EURO. Ponieważ akurat tak się składa, że W. ma już zaplanowaną na dzień 23 grudnia 2014 r. podróż służbową do Mediolanu, postanawia, iż przy tej okazji osobiście odbierze nowy nabytek w punkcie sprzedaży dystrybutora. W Mediolanie W. od razu sprawdza stan pióra. Stwierdza, że wprawdzie pisze ono idealnie, ale posiada dużą rysę na obudowie. W. jest bardzo niezadowolony z takiego stanu zakupionej rzeczy i domaga się wymiany pióra na nowe. Spółka C. uparcie odmawia jednak spełnienia tego żądania. 1 Opracował prof. Gerald Mäsch, kierownik Katedry Prawa Prywatnego, Handlowego i Gospodarczego, Międzynarodowego Prawa Prywatnego i Prawa Porównawczego, dyrektor Instytutu Międzynarodowego Prawa Gospodarczego Uniwersytetu w Münster. 1

3 Pytanie 1: Czy sąd francuski posiada jurysdykcję w zakresie tego sporu? Czy Państwa odpowiedź byłaby inna, gdyby: (a) W. zakupił pióro zarówno na użytek służbowy, jak i prywatny? (b) W. nie ujawnił C., w jakich celach nabywa pióro? Pytanie 2: Z uwagi na fakt, że zaprzyjaźniony prawnik z Niemiec oferuje W. pomoc, ten w końcu decyduje się złożyć pozew przeciwko spółce C. w sądzie rejonowym w Berlinie. Obaj są przekonani, że postępują właściwie, ponieważ dystrybutor piór kieruje swoją ofertę także na rynek niemiecki. Po otrzymaniu odpisu pozwu C. składa do sądu w Berlinie odpowiedź na pozew, w której nie kwestionuje jednak jurysdykcji tego sądu. Dopiero w późniejszym czasie, już w dalszym toku procesu wielokrotnie zgłasza zarzut braku jurysdykcji sądu niemieckiego. Czy pozwany ma rację i czy jego zarzut powinien być uwzględniony przez sąd? Dodatkowo należy zaznaczyć, że sąd rejonowy w Berlinie nie poinformował pozwanego o braku jurysdykcji w tej sprawie.tymczasem jeden z przepisów niemieckiego kodeksu postępowania cywilnego ma następujące brzmienie: 504 Powiadomienie w przypadku braku właściwości sądu Jeśli sąd rejonowy nie jest właściwy do rozpoznania danej sprawy, przy czym chodzi tu zarówno o właściwość miejscową, jak i rzeczową, powinien on o tym fakcie poinformować pozwanego przed przeprowadzeniem rozprawy co do istoty sprawy, zwracając pozwanemu uwagę na konsekwencje wdania się przez niego w spór co do istoty sprawy bez złożenia uprzednio stosownego zarzutu. 2

4 Pytanie 3: Załóżmy, że wieczne pióro nie posiada żadnych rys. Spółka C. akurat tego egzemplarza też nie wyprodukowała, ale zakupiła go u producenta X. Gdy W. używa swego nowego nabytku po raz pierwszy w wakacyjnym apartamencie w Madrycie, z pióra, którego stalówka okazuje się nieszczelna, wycieka niespodziewanie duża kropla czerwonego atramentu, brudząc jego koszulę i marynarkę. W. nie był w stanie samodzielnie usunąć plam od atramentu i musiał skorzystać z usługi fachowego przedsiębiorstwa. Do którego sądu W. może złożyć pozew przeciwko C. i domagać się pokrycia kosztów czyszczenia ubrania? Ponieważ W. nie chce, aby spółka C. korzystała z przewagi prowadzenia sporu we własnym kraju, wolałby powstrzymać się od składania pozwu do sądu portugalskiego. Czy w takim razie W. może pozwać C. przed sądem we Francji? 3

5 Pytanie 1: Jurysdykcja międzynarodowa A) Zasadność stosowania Rozporządzenia Bruksela I bis Międzynarodową jurysdykcję określa Rozporządzenie Bruksela I bis (UE) nr 1215/2012 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, zwane dalej Bruksela I bis), jeśli umowa o świadczeniu pracy pomiędzy W. i C. mieści się w zakresie zastosowania rozporządzenia. W dniu 1 marca 2002 r. Konwencja Brukselska została zastąpiona przez Rozporządzenie Bruksela I, które z dniem 10 stycznia 2015 r. zostanie zastąpione Rozporządzeniem Bruksela I bis. Na potrzeby przedstawionych casusów przyjmuje się obowiązywanie Rozporządzenia Bruksela Ia. Z tego powodu w orzeczeniach i komentarzach autor często odwołuje się do wcześniejszych postanowień, sięgając jednocześnie do aktualnej wersji aktu normatywnego. Innowacje oraz zmiany wprowadzane Rozporządzeniem Bruksela Ia są wyraźnie zaznaczane. I) Zakres przedmiotowy stosowania Rozporządzenia Artykuł 1 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis określa zakres przedmiotowy aktu: ma on zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych, niezależnie od rodzaju sądu. Szeroko rozumiany termin sprawy cywilne i handlowe chociaż nie został jeszcze zdefiniowany ani w Rozporządzeniu ani przez jurysdykcje jest interpretowany autonomicznie, niezależnie od definicji krajowych. Rozporządzenie odnosi się w sposób ogólny do problematyki postępowania sądowego, którego stronami są dwie osoby prywatne. Postępowanie sądowe, w który zaangażowany jest organ publiczny, może wchodzić w zakres zastosowania Rozporządzenia, o ile organ publiczny nie wykonuje władzy urzędowej (Sprawa C-29/76 LTU Lufttransportunternehmen GmbH & Co KG v. Eurocontrol [1976] ECR 1541 ust. 4). Umowa w sprawie wytworzenia i dostawy pióra wiecznego zawarta pomiędzy W. a C. stanowi kontrakt pomiędzy dwiema osobami prywatnymi, w związku z czym ma charakter cywilny (jak można wywnioskować z treści artykułu 7 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis). Ponieważ nie wchodzi ona w zakres derogacji artykułu 1 ust. 2 Rozporządzenia Bruksela I bis, jest ona objęta zakresem przedmiotowym Rozporządzenia. 4

6 II) Zakres czasowy stosowania Rozporządzenia Postanowienia artykułów 81 i 66 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis określają czasowy zakres stosowania aktu, stwierdzając, że przepisy Rozporządzenia mają zastosowanie wyłącznie do postępowań sądowych wszczętych w dniu 10 stycznia 2015 r. lub po tej dacie. Na podstawie treści artykułu 32 ust. 1 lit. a Rozporządzenia Bruksela I bis, przyjmuje się, że powództwo zostało wytoczone przed sąd w chwili, w której dokument wszczynający postępowanie został wniesiony do sądu, bez względu na moment doręczenia dokumentu pozwanemu. 2 Z uwagi na fakt, że spór zaistniał dopiero pod koniec grudnia 2014 r., można przyjąć, że pozew W. nie wpłynął do sądu przed dniem 10 stycznia 2015 r. W związku z powyższym sprawa mieści się w zakresie czasowym Rozporządzenia Bruksela I bis. III) Zakres terytorialny stosowania Rozporządzenia Zakres terytorialny stosowania Rozporządzenia wymaga spełnienia niepisanego warunku wstępnego, którym jest istnienie elementu zagranicznego: Z treści artykułu 4 ust. 1 oraz artykułu 6 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis, Rozporządzenie Bruksela I bis obowiązuje w 26 państwach członkowskich UE. Wielka Brytania i Irlandia podjęły decyzję o uczestnictwie w przyjęciu i stosowaniu Rozporządzenia (por. motyw 40 preambuły do Rozporządzenia Bruksela I bis). Dania nie jest bezpośrednio związana postanowieniami przedmiotowego Rozporządzenia (por. motyw 41 preambuły do Rozporządzenia Bruksela Ia), niemniej jednak skorzystała z możliwości stosowania zmian wprowadzonych do Rozporządzenia Bruksela I zgodnie z artykułem 3 Umowy z dnia 19 października 2005 r. pomiędzy Wspólnotą Europejską a Królestwem Danii w sprawie właściwości sądów oraz uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, ABl. 2005, L 299/6 i powiadomiła Komisję Europejską o swojej akceptacji, por. W związku z tym Rozporządzenie Bruksela I bis będzie także obowiązywać w Danii. (z wyjątkiem np. postanowień określonych w artykule 25 ust. 1, 18 Rozporządzenia Bruksela I bis obowiązujących bez względu na miejsce zamieszkania strony) można wywnioskować, że co do zasady pozwany musi mieć miejsce zamieszkania w państwie członkowskim UE oraz, że stan faktyczny sprawy nie może stanowić sytuacji o charakterze wyłącznie krajowym, a zatem musi być kształtowany przez aspekt międzynarodowy (niekoniecznie europejski). 2 Kropholler/v. Hein, Europäisches Zivilprozessrecht (wydanie 9, 2011 r.), art. 66 EuGVO, nota 2. 5

7 Zgodnie z definicją podaną w art. 63 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis miejscem zamieszkania w przypadku spółek i osób prawnych jest miejsce, w którym znajduje się: statutowa siedziba, główny organ zarządzający lub główne przedsiębiorstwo spółki lub osoby prawnej 3. Statutowa siedziba spółki C. znajduje się w Portugalii, a ponieważ sprawa ma charakter międzypaństwowy (Francja, Portugalia, Hiszpania i Włochy), mieści się ona w zakresie stosowania Rozporządzenia. Rozporządzenie Bruksela I bis ma zatem zastosowanie względem przedmiotowej sprawy. Kilka uwag o miejscu zamieszkania osoby fizycznej w rozumieniu postanowienia Rozporządzenia Bruksela I bis: w celu określenia międzynarodowej jurysdykcji Rozporządzenie Bruksela I bis, podobnie jak jego poprzednicy: Rozporządzenie Bruksela I oraz Konwencja Brukselska, odwołuje się przede wszystkim do miejsca zamieszkania pozwanego, rzadziej natomiast mówi o miejscu jego zwykłego pobytu; obywatelstwo osoby nie ma tu żadnego (bezpośredniego) znaczenia. Zazwyczaj prawo europejskie interpretuje swoje terminy niezależnie od systemów krajowych, jednak przy interpretacji pojęcia miejsca zamieszkania artykuł 62 Rozporządzenia Bruksela I bis odwołuje się do prawa krajowego sądu rozpoznającego sprawę (lex fori). Zatem każde państwo członkowskie stosuje swoje własne prawo krajowe, które może być odmienne w poszczególnych państwach członkowskich. Rozporządzenie w wersji znowelizowanej utrzymało główne kryterium miejsca zamieszkania pomimo głosów sprzeciwu wyrażanych w literaturze przedmiotu; znawcy tematu argumentowali, że odnoszenie się do krajowych definicji miejsca zamieszkania wywoła konflikty w zakresie jurysdykcji (Rauscher/Staudinger, EuZPR, EuIPR, art. 59 Brüssel I-VO uwaga 9; Kropholler/v. Hein, Europäisches Zivilprozessrecht, art. 59 EuGVO uwaga 3). B) Jurysdykcja wyłączna Postanowienia dotyczące wyłącznej jurysdykcji, zawarte w artykułach 24 i 25Rozporządzenia Bruksela I bis, nie mają zastosowania ratione materiae. C) Jurysdykcja ogólna Zgodnie z postanowieniami artykułu 4 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis miejscem jurysdykcji jest miejsce zamieszkania pozwanego. Z uwagi na fakt, że C. nie posiada siedziby we Francji w rozumieniu postanowień artykułu 63 ust. 1, sądy francuskie nie mogą 3 Należy zauważyć, że w celu określenia miejsca zamieszkania osoby fizycznej sąd nie może opierać się na definicji zawartej w Rozporządzeniu. Zgodnie z artykułem 62 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis sąd powinien posłużyć się własną, krajową definicją miejsca zamieszkania. 6

8 opierać swojej kompetencji w zakresie orzekania na postanowieniach artykułu 4 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis. D) Jurysdykcja szczególna Jurysdykcja międzynarodowa sądów francuskich może ewentualnie opierać się na postanowieniu o jurysdykcji szczególnej. I Jurysdykcja szczególna w sprawach dotyczących umów konsumenckich, artykuł 17 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis Podstawą jurysdykcji międzynarodowej są postanowienia artykułu 17 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis, jeśli umowę pomiędzy W. a C. można uznać za umowę konsumencką. Taka jurysdykcja szczególna umożliwia konsumentowi wytoczenie powództwa przeciwko dostawcy towarów lub usług przed sądem w państwie członkowskim, na terytorium którego dostawca ma miejsce zamieszkania lub, bez względu na miejsce zamieszkania drugiej strony, przed sądem miejsca, w którym konsument ma miejsce zamieszkania (artykuł 18 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis). Fakt, że postanowienia dotyczące roszczeń z tytułu umów konsumenckich mają zastosowanie, z zastrzeżeniem artykułu 6 Rozporządzenia Bruksela I bis, bez względu na miejsce zamieszkania pozwanego stanowi swego rodzaju novum, dobrze przyjęte przez znawców tematu (Pohl, IPrax 2013, 109 (111); v. Hein, RIW 2013, 97 (101)). Konsument powinien mieć możliwość wytoczenia pozwu przed sądem własnego miejsca zamieszkania, niezależnie od miejsca zamieszkania pozywanej strony. Przepisy Rozporządzenia w znowelizowanej formie wzmacniają zatem ochronę prawną konsumentów w stosunku do kontrahentów posiadającym siedzibę w państwie trzecim. Z drugiej strony powództwo przeciwko konsumentowi może zostać wytoczone jedynie przed sądem państwa członkowskiego, w którym konsument ma miejsce zamieszkania (jurysdykcja wyłączna, artykuł 18 ust. 2 Rozporządzenia Bruksela I bis). W związku z powyższym, w przypadku, gdy zastosowanie mają postanowienia artykułów 17, 18 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis, dostawca traci korzyści, jakie posiadałby, gdyby pozwano go przed sądem właściwym dla jego miejsca zamieszkania. 1) Zakres osobowy stosowania Rozporządzenia W. musi być konsumentem w rozumieniu artykułu 17 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis, tj. musi zawrzeć umowę w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą tej osoby, jak ujęto to w tym artykule. Z uwagi na fakt, że W. zamierza użytkować zakupione przez siebie wieczne pióro wyłącznie do pisania wierszy i listów (o charakterze prywatnym), które nie wiążą się z prowadzoną przez niego działalnością polegająca na handlu winami, można go zatem uznać za konsumenta. 7

9 Gdyby W. zawarł umowę zarówno w celach prywatnych, jak i zawodowych (wariant (a), tzw. podwójne wykorzystanie), doszlibyśmy do odmiennych wniosków. Trybunał Sprawiedliwości UE, odchodząc od praktyk stosowanych w niektórych jurysdykcjach krajowych, orzekł, że bez znaczenia pozostaje fakt, że pozagospodarczy aspekt ma charakter dominujący. Termin konsument należy więc interpretować wąsko, ponieważ artykuł 17 Rozporządzenia Bruksela I bis stanowi odejście od jurysdykcji ogólnej (artykuł 4 Rozporządzenia Bruksela I bis). Zatem dana osoba może być uznana za konsumenta, wyłącznie wówczas, gdy wykazuje potrzebę korzystania z zasad ochrony konsumenta. Z konsumentem mamy do czynienia tylko w przypadku, gdy cel gospodarczy transakcji jest pomijalny w kontekście całej dostawy (Sprawa C-464/01 Gruber v. BayWa AG [2005] ECR I- 439 ust. 56). Biorąc pod uwagę fakt, że w rozpatrywanym wariancie (a) nie można zupełnie pominąć celu gospodarczego, nie można też uznać W. za konsumenta. Zatem postanowienia artykułów 17 i 18 nie mają zastosowania. Z drugiej strony wynik naszej analizy byłby taki sam nawet wówczas, gdyby W. nie ujawnił C. celu nabycia pióra (wariant (b)): Konsumentowi przysługuje ochrona, ponieważ uznaje się go (obiektywnie) za słabszą stronę stosunku prawnego nawiązywanego w drodze umowy zawieranej z przedsiębiorcą w celach prywatnych. Zasadniczo nie ma więc znaczenia, czy kontrahent posiada wiedzę na temat celu, w jakim konsument nabywa określony towar. Należy jednak pamiętać, że konsument, który oświadcza, że jest przedsiębiorcą w momencie zawierania umowy, będzie traktowany jak przedsiębiorca: W takim przypadku szczególne zasady jurysdykcyjne w dziedzinie umów zawartych przez konsumentów ( ) nie znalazłyby zastosowania ( ), albowiem należy uznać, iż z uwagi na wrażenie, jakie wywarła na swym, pozostającym w dobrej wierze, kontrahencie osoba prywatna zrezygnowała z ochrony, przewidzianej w tych przepisach (Sprawa C-464/01 Gruber v. BayWa AG [2005] ECR I-439 ust. 53). Pojęcie osoby prowadzącej działalność gospodarczą lub zawodową w świetle artykułu 17 ust. 1 lit. c) Rozporządzenia Bruksela I bis. Trybunał Sprawiedliwości UE uznał niedawno, że inna osoba nie musi posiadać miejsca zamieszkania w państwie członkowskim innym niż państwo konsumenta: możliwość zastosowania Rozporządzenia rzeczywiście wymaga istnienia elementu międzypaństwowego, przy czym niekoniecznie chodzi tu o inne państwo członkowskie; wymóg ten może być również spełniony, gdy obydwaj kontrahenci posiadają miejsce zamieszkania w tym samym państwie członkowskim. W tym przypadku Trybunał Sprawiedliwości szeroko zinterpretował pojęcie elementu międzypaństwowego, uznając za wystarczający nierozłączny związek umowy konsumenckiej z inną umową zawartą przez konsumenta oraz osobę trzecią (z zagranicy) (Sprawa C-478/12 Armin Maletic Marianne Maletic v. lastminute.com GmbH i TUI Österreich GmbH; orzeczenie z dnia 14 listopada 2013 r (dotychczas niezgłoszone)). 2) Sytuacyjny zakres stosowania Rozporządzenia: Kierowanie działalności gospodarczej lub zawodowej do państw członkowskich, artykuł 17 ust. 1 lit. c) Rozporządzenia Bruksela I bis. 8

10 Z uwagi na fakt, że porozumienie pomiędzy W. i C. nie jest umową sprzedaży na raty (artykuł 17 ust. 1 lit. a) Rozporządzenia Bruksela I bis, ani inną umową kredytową (artykuł 17, ust. 1 lit. b) Rozporządzenia Bruksela I bis, decydujące znaczenie ma to, czy firma C. prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową w państwie członkowskim miejsca zamieszkania W. lub w dowolny sposób kieruje taką działalność do tego państwa członkowskiego lub do kilku państw włącznie z tym państwem członkowskim, a umowa wchodzi w zakres tej działalności (artykuł 17 ust. 1 lit.c) Rozporządzenia Bruksela I bis). Spółka C. prowadzi sprzedaż wiecznych piór, które wytwarza i dostarcza nabywcy. Mamy więc tu zatem do czynienia z działalnością gospodarczą i zawodową. Ponieważ jednak nie prowadzi ona takiej działalności we Francji, czyli państwa członkowskiego, w którym W. posiada miejsce zamieszkania, decydujący charakter ma to, czy C kieruje swoją działalność do tego państwa członkowskiego. Szeroko pojmowane sformułowanie kieruje taką działalność do państwa członkowskiego ma na celu uwzględnienie rosnącego znaczenia umów zawieranych w ramach e-handlu. 4 Kluczowe znaczenie ma fakt, czy działalność gospodarczą lub zawodową można uznać za kierowaną do państwa członkowskiego, w którym konsument posiada miejsce zamieszkania. Prowadzący obrót jest zatem zobowiązany wykazać, że zamierzał nawiązać stosunki handlowe z konsumentami z przynajmniej jednego z państw członkowskich, z uwzględnieniem tego, w którym znajduje się miejsce zamieszkania konsumenta, przed zawarciem umowy. 5 Określa się to na podstawie kilku kryteriów takich jak: międzynarodowy charakter działalności, podanie tras z innych państw członkowskich do miejsca, gdzie przedsiębiorca ma siedzibę, użycie języka lub waluty innych niż używane zwyczajowo w państwie członkowskim, w którym przedsiębiorca ma siedzibę, z możliwością rezerwacji i potwierdzenia i rezerwacji w tym innym języku, podanie numerów telefonicznych z międzynarodowym numerem kierunkowym, zaangażowanie środków w usługę odsyłania w Internecie u operatora wyszukiwarki w celu ułatwienia konsumentom zamieszkałym w różnych państwach członkowskich dostępu do strony przedsiębiorcy lub pośrednika, używanie domeny pierwszego poziomu innej niż domena państwa członkowskiego, w którym przedsiębiorca ma siedzibę, oraz wzmianka o międzynarodowej klienteli złożonej z klientów zamieszkałych w różnych państwach członkowskich. 6 Na stronie internetowej C. podano numer telefonu z międzynarodowym numerem kierunkowym. Sam ten fakt nie jest jeszcze kryterium decydującym, ponieważ wskazuje on tylko, że działalność firmy ma charakter międzynarodowy i jest kierowana do państwa członkowskiego innego niż to, w którym C ma swoją siedzibę. Niemniej jednak nie prowadzi nas to jeszcze do wniosku, że C. kieruje swoją działalność gospodarczą lub zawodową również do kraju, w którym W. ma miejsce zamieszkania, czyli do Francji, jak wymaga tego artykuł 17 ust. 1 lit. c) Rozporządzenia Bruksela I bis. Z drugiej strony witryna dostępna jest w kilku wersjach językowych, m.in. w języku francuskim. C. podaje tam również wskazówki, jak dotrzeć do siedziby firmy z Francji. Te dodatkowe czynniki mogą stanowią poparcie 4 COM (1999) 348, 17, dokument dostępny na stronie: 5 Sprawa C-585/08 i 144/09 Pammer i Hotel Alpenhof [2010] ECR I ust Sprawa C-585/08 i 144/09 Pammer i Hotel Alpenhof [2010] ECR I ust. 93; uwaga: jurysdykcja ta jest sprzeczna z punktem 24 preambuły do Rozporządzenia Rzym I: Zgodnie z treścią tego punktu przepisy kolizyjne Rozporządzeń Bruksela I i Rzym I należy interpretować w sposób spójny, mając na uwadze, że we wspólnej deklaracji Rady i Komisji dotyczącej artykułu 15 Rozporządzenia (WE) nr 44/2001 stwierdzono, że język lub rodzaj waluty, używany na stronie internetowej nie są elementami istotnymi. 9

11 hipotezy, że firma kieruje swoją działalność do Francji, zgodnie z wymogami artykułu 17 ust. 1 lit.c) Rozporządzenia Bruksela I bis. Fakt, że sama strona internetowa nie umożliwia bezpośredniego zawarcia umowy, natomiast zawiera skierowaną do klienta prośbę o skontaktowanie się z C. drogą telefoniczną lub mailową w celu negocjacji, nie może mieć żadnego wpływu na tę ocenę. Nie ulega natomiast wątpliwości, że przedsiębiorca kieruje swoją działalność do państwa konsumenta, jeśli wysyła mu katalog w jego języku 7 ; w takim przypadku nie ma znaczenia, czy sam katalog zapewnia możliwość bezpośredniego zawarcia umowy. To same podejście należałoby zatem zastosować w stosunku do reklamy elektronicznej 8 Trybunał Sprawiedliwości UE stanął na stanowisku, że dawne rozróżnienie dokonane przez niektóre rządy i strony, [ ], pomiędzy stronami internetowymi umożliwiającymi skontaktowanie się z przedsiębiorcą drogą elektroniczną, a wręcz zawarcie umowy online za pomocą strony zwanej interaktywną, a stronami internetowymi niedającymi tej możliwości, zgodnie z którym jedynie te pierwsze należałoby włączyć do kategorii stron przedsiębiorców, którzy wykonują działalność skierowaną do innych państw członkowskich, nie jest rozstrzygające. 9 Trybunał Sprawiedliwości uznał również, że przepis nie wymaga zawarcia samej umowy na odległość. Sformułowanie nie zawiera takiego wymogu, poza tym ograniczenie tego rodzaju byłoby niezgodne z pierwotnym celem postanowienia ochroną konsumenta. Zostało to również uwypuklone przez fakt, że UE zmieniła treść poprzedzającego ustępu Konwencji Brukselskiej, który nakładał wymóg, aby, po pierwsze, osoba prowadząca działalność handlową zwróciła się do konsumenta z konkretnym zaproszeniem, lub aby reklamowała się w państwie zamieszkania konsumenta oraz, po drugie, aby konsument podjął w tym państwie stosowne kroki niezbędne do zawarcia umowy na warunkach obowiązujących samą osobę prowadzącą działalność handlową. Postanowienie Rozporządzenia Bruksela I, które jest zbieżne z postanowieniem znowelizowanej wersji Rozporządzenia Bruksela I bis, jest sformułowane w sposób mniej restrykcyjny, a zatem nie wymaga zawierania umowy na odległość (Sprawa C-190/11 Daniela M lleitner v. Ahmad Yusufi i Wadat Yusufi orzeczenie z dnia 6 września 2012 r. (dotychczas niezgłoszone) ust. 35 ff.) Przy zawieraniu umowy W. nie korzystał ze strony internetowej C. i skontaktował się z firmą w inny sposób. Pojawia się zatem pytanie, czy warunek wstępny kierowania swojej 7 Sprawa C-96/00 Rudolf Gabriel [2002] ECR I-6373 para 44; Magnus/Mankowski/Nielsen, Rozporządzenie Bruksela I ( wydanie 2. poprawione, 2012), art. 15 uwaga Leible, JZ 2010, 272 (276); Rauscher/Staudinger, EuZPR, EuIPR (wydawane w roku 2011), art. 15 Brüssel I-VO uwaga Sprawa C-585/08 i 144/09 Pammer and Hotel Alpenhof [2010] ECR I ust. 79; po raz kolejny: punkt 24 preambuły do Rozporządzenia Rzym I wskazuje, że zgodnie ze wspólną deklaracją Rady i Komisji w sprawie artykułu 15 Rozporządzenia (WE) nr 44/2001 aby strona ta umożliwiała zawieranie umów na odległość i aby umowa taka została rzeczywiście zawarta za pomocą dowolnych środków. 10

12 działalności do państwa członkowskiego konsumenta wymaga istnienia związku przyczynowego pomiędzy środkami zaangażowanymi na potrzeby kierowania działalności gospodarczej lub zawodowej do państwa członkowskiego miejsca zamieszkania konsumenta, a zawarciem umowy z tym konsumentem. Sformułowanie kierować swoją działalność (pierwszy warunek wstępny artykułu 17 ust. 1lit. c) Rozporządzenia Bruksela I bis) milczy w kwestii wymogu występowania związku przyczynowego. Niemniej, niektórzy specjaliści uważają, że już sformułowanie: umowa wchodzi w zakres tej działalności (drugi warunek wstępny artykułu 17 ust. 1 lit. c) Rozporządzenia Bruksela I bis), wymaga istnienia związku przyczynowego. 10 Inni eksperci chcą ustanowienia niepisanego wymogu. 11 Uzasadnieniem dla takich opinii jest m.in. punkt 25 preambuły Rozporządzenia Rzym I, w którym dla postanowienia równoległego artykułu 6 Rozporządzenia Rzym I wymaga się, aby umowa z konsumentem została zawarta w następstwie wykonywania przez przedsiębiorcę w danym państwie działalności gospodarczej lub zawodowej. Fakt ten może sugerować, że podobna zasada obowiązuje również w przypadku postanowień artykułu 17 ust. 1 lit. c) Rozporządzenia Bruksela I bis. 12 Ponadto, w artykule 17 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis podaje się jurysdykcję szczególną, odbiegającą od jurysdykcji ogólnej, która jako taka musi być interpretowana wąsko. 13 Jednak zgodnie z niedawnym wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości UE wymóg istnienia związku przyczynowego byłby wbrew zamierzonej ochronie konsumentów: 14 Nałożenie wymogu ustalenia związku przyczynowego pomiędzy działalnością dostawcy a zamówieniem klienta, mógłby się wiązać z trudnościami dowodowymi, zwłaszcza w przypadku, gdy umowa nie została zawarta na odległość. Jednocześnie mogłoby to zniechęcać klientów do wytaczania powództw przed sądami w miejscu zamieszkania 15. Według Trybunału Sprawiedliwości UE wystarczy zatem, aby działalność gospodarcza lub zawodowa dostawcy była kierowana do państwa członkowskiego konsumenta bez konieczności zwrócenia na ten fakt uwagi przez konsumenta. 16 Niemniej jednak istnienie takiego związku przyczynowego może dostarczyć mocnego dowodu przy określaniu, czy dostawca rzeczywiście kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego klienta. 17 Argument wydaje się przekonywujący: wpisanie wymogu istnienia związku przyczynowego do artykułu 17 ust. 1 lit. c) Rozporządzenia Bruksela I bis, stwarzałoby pole do poważnych nadużyć. Osoba prowadząca działalność handlową mogłaby utrzymywać, że konsument nie kontaktował się z nią w następstwie zapoznania się z jego reklamą. Zastosowanie ogólnej zasady, zgodnie z którą każdy klient musiałby udowodnić spełnienie warunków wstępnych, stanowiących podstawę jego pozwu, stawiałoby go na niekorzystnej pozycji. Związek przyczynowy nie jest zatem czynnikiem rozstrzygającym. Zatem nawet jeśli W. nie zauważył działalności C., skierowanej do jego kraju członkowskiego, umowa 10 Leible/Müller, EuZW 2008, 26 (28). 11 BGH, nakaz sądu z 17 września 2008 r., Az. III ZR 71/08= NJW 2009, 298; Leible/Müller, NJW 2011, 495 (497). 12 Por. punkt 7 Preambuły Rozporządzenia Rzym I; Leible/Müller, NJW 2011, 495 (497); Leible/Müller, EuZW 2008, 26 (29). 13 BGH, nakaz sądu z 17 września 2008 r., Az. III ZR 71/08= NJW 2009, 298 (298); Rauscher/Staudinger, EuZPR, EuIPR, art. 15 Brüssel I-VO uwaga Sprawa C-218/12 Wyrok Emrek z dnia 17 października 2013 (dotychczas niepublikowane) ust Sprawa C-218/12 Wyrok Emrek z dnia 17 października 2013 (dotychczas niepublikowane) ust Sprawa C-218/12 Wyrok Emrek z dnia 17 października 2013 (dotychczas niepublikowane) ust Sprawa C-218/12 Wyrok Emrek z dnia 17 października 2013 (dotychczas niepublikowane) ust

13 pomiędzy W. i C., na mocy której wytworzono i dostarczono pióro wieczne, jest objęta postanowieniami artykułu 17 Rozporządzenia Bruksela I bis. Zgodnie z postanowieniami artykułu 18 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis, W. może wytoczyć powództwo przeciwko C. przed sądami portugalskimi (jako sądami państwa członkowskiego, w którym C posiada miejsce zamieszkania) lub przed sądami miejsca, w którym W. ma miejsce zamieszkania. W tym drugim przypadku artykuł 18 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis określa również właściwość miejscową, która w tym przypadku należy do sądów w Bordeaux. Warto zauważyć: Niemiecki Bundesgerichtshof złożył kolejne pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości UE pytając, czy konsument może zaskarżyć sprzedającego w sądach swojego miejsca zamieszkania, jeśli sprzedający kieruje swoją działalność gospodarczą lub zawodową do państwa członkowskiego konsumenta w rozumieniu postanowień artykułu 17 ust. I lit. c) Rozporządzenia Bruksela I bis w przypadku, gdy umowa, w oparciu o którą składany jest pozew nie wchodzi bezpośrednio w zakres działalności sprzedającego, ale jest gospodarczo powiązana z (wcześniejszą i już wykonaną) umową, która bezspornie wchodzi w zakres działalności sprzedającego (BGH, nakaz sądowy z dnia 15 maja 2014 r. Az. III ZR 255, 12). II. Jurysdykcja szczególna w umowie, artykuł 7 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis Jurysdykcja szczególna dotycząca zobowiązań umownych (artykuł 7 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis) zostaje zastąpiona przez jurysdykcję szczególną w sprawach dotyczących umów konsumenckich, artykuł 17 Rozporządzenia Bruksela I bis. W wariancie (a), w którym artykuł 17 nie ma jednak zastosowania, można by stosować postanowienia artykułu 7 ust. 1 (b). Z uwagi na fakt, że W. zgłosił się po odbiór zakupionego pióra w sklepie spółki C. w Mediolanie, miejscem wykonania wszystkich zobowiązań wynikających z umowy są Włochy. W związku z tym artykuł 7 ust. 1 (b) nie wskazuje Francji jako państwa siedziby sądu, przed który należy wytoczyć powództwo. E) Wnioski Podsumowując, W. może wytoczyć powództwo przeciwko C. przed sądami francuskimi (dokładniej: przed sądami w Bordeaux), tylko wówczas, jeśli nabył pióro wieczne (prawie) wyłącznie do prywatnego użytku. 12

14 Zgodnie z postanowieniami artykułu 6 ust. 1 (b) Rozporządzenia Rzym I, jeśli umowa zawarta pomiędzy C. a W. nie zawiera klauzuli o wyborze prawa, sąd będzie zmuszony zastosować francuskie prawo materialne względem roszczenia W. (w granicach artykułu 12 Rozporządzenia Rzym I), ponieważ W występował w roli konsumenta, a C kierował swoją działalność (również) do tego kraju. W wariancie (a), w którym W. nie występował w roli konsumenta, artykuł 4 ust. 1 (a) oraz artykuł 19 ust. 2 wskazywałyby na prawo włoskie. Pytanie 2: Wniesienie skargi W. wytoczył powództwo przeciwko C. przed sądem w Berlinie. C. przesyła odpowiedź na pozew do berlińskiego sądu (Amtsgericht), nie kwestionując jego jurysdykcji. Jak już wspomniano, sądy francuskie czy portugalskie posiadają w tej sprawie jurysdykcję międzynarodową, natomiast sądy niemieckie jej nie posiadają, nawet w przypadku, gdy C. kieruje swoją działalność do Niemiec. Jednak zgodnie z postanowieniami artykułu 26 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis sąd uzyskuje jurysdykcję, jeśli pozwany przed tym sądem wda się w spór. W ten sposób sam pozwany ustanawia jurysdykcję międzynarodową sądu. Fakt wdania się w spór przez daną osobę musi zostać stwierdzony niezależnie, tak aby było pewne, że definicja jest taka sama we wszystkich państwach członkowskich. Ponieważ złożenie stanowi dorozumiane porozumienie stron o wszczęciu postępowania przy założeniu, że określony sąd posiada jurysdykcję, 18 wdanie się w spór należy rozumieć jako zgodną z prawem obecność pozwanego na postępowaniu, która upoważnia go do występowania jako strona w danej rozprawie w sprawie cywilnej. 19 Wyłącza się z tego działania, które poprzedzają rzeczywistą obronę i które nie mają na celu odrzucenia powództwa. 20 Wynika z tego, że zakwestionowanie przez pozwanego jurysdykcji musi nastąpić przed przeprowadzeniem obrony dotyczącej istoty danej sprawy. 21 Nie można tego dokonać po wniesieniu pism, które zgodnie z krajowym prawem proceduralnym uznaje się za pierwszą obronę skierowaną do sądu, przed którym zawisła sprawa. 22 W prawie niemieckim odpowiedź na pozew jest zasadniczo pierwszą czynnością obrony ( 277 Kodeksu postępowania cywilnego (ZPO)). C. przesyła odpowiedź na pozew do sądu Amtsgericht w Berlinie, spierając się, co do faktów sprawy, ale nie kwestionując międzynarodowej jurysdykcji sądu niemieckiego. Angażując się w spór, C. ustanawia 18 Magnus/Mankowski/Calvo Caravaca/Carrascosa González, Rozporządzenie Bruksela I, art. 24 uwaga Magnus/Mankowski/Calvo Caravaca/Carrascosa González, Rozporządzenie Bruksela I, art. 24 uwaga Kropholler/v. Hein, Europäisches Zivilprozessrecht art. 24 EuGVO uwaga Sprawa C-150/80 Elefanten Schuh GmbH v. Pierre Jacqmain [1981] ECR 1671 ust Sprawa C-150/80 Elefanten Schuh GmbH v. Pierre Jacqmain [1981] ECR 1671 ust

15 jurysdykcję sądów niemieckich w rozumieniu artykułu 26 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis. 23 Informacja: Poprzednia wersja Rozporządzenia nie rozstrzygała sporu, czy w przypadku jurysdykcji szczególnej, takiej jak jurysdykcja w sprawach dotyczących umów konsumenckich, kosztami wniesienia skargi można obciążyć pozwanego konsumenta. Taki był ogólny konsensus ponieważ, chociaż politycznie wątpliwe, sformułowanie dawnego artykułu Rozporządzenia Bruksela było w tym zakresie jednoznaczne (Sprawa C-111/09 CPP, Vienna Insurance Group v. Bilas [2010] ECR I ust. 30; Musielak/Stadler, ZPO, art 24 EuGVO uwaga 4; Kropholler/v. Hein, Europäisches Zivilprozessrecht, art. 24 EuGVO uwaga 16). W tym zakresie Rozporządzenie Bruksela I bis również zawiera zmiany: w myśl postanowień artykułu 26 ust. 2 Rozporządzenia Bruksela I bis sąd ma obowiązek poinformowania konsumenta o skutkach stawiennictwa lub jego braku w toku postęowania. Europejski ustawodawca doprecyzował w ten sposób, że ogólnie postanowienia artykułu 26 Rozporządzenia Bruksela I bis mają zastosowanie również w sprawach dotyczących umów konsumenckich. Z uwagi na fakt, że w rozpatrywanej sprawie W. jako konsument nie jest pozwanym lecz stroną skarżącą, przepis nie ma zastosowania. Pewien problem stanowi klauzula ochronna zawarta w 504 niemieckiego Kodeksu postępowania cywilnego (ZPO). Według tego przepisu w przypadku, gdy niemiecki sąd lokalny (Amtsgericht) nie posiada właściwości, miejscowej czy rzeczowej, do rozstrzygania danej sprawy, powinien o tym fakcie poinformować pozwanego przed przeprowadzeniem rozprawy dotyczącej istoty sprawy i w ten sposób zwrócić uwagę pozwanego na skutki wdawania się w spór dotyczący istoty sprawy bez złożenia sprzeciwu. Postanowienie to ma zastosowanie bez względu na to, czy pozwany jest konsumentem czy przedsiębiorcą oraz bez względu na to, czy pozwany jest reprezentowany przez prawnika. Nawet jeśli treść przepisu dotyczy wyłącznie kompetencji miejscowej lub rzeczowej sądu, sugeruje się aby miał on zastosowanie, mutatis mutandis, w przypadku braku jurysdykcji międzynarodowej, nawet wówczas, gdy zastosowanie ma Rozporządzenie Bruksela I bis. 24 Tak więc w przypadku, gdy brak takiego wskazania, kompetencja sądu nie zostaje ustanowiona (por 39 2 ZPO). Powyższe podejście należy jednak odrzucić z przyczyn metodycznych: Artykuł 26 ust. 1 zdanie 1 i 2 Rozporządzenia Bruksela I bis jasno określa limity własnego zastosowania stwierdzając, że nie dochodzi do złożenia skargi, np. wówczas, gdy inny sąd posiada 23 Por. OLG Frankfurt, orzeczenie z dnia 9 września 1999 r, Az. 4 U 13/99 ust. 8 f.; Kropholler/v. Hein, Europäisches Zivilprozessrecht, art. 24 EuGVO uwaga 15; Musielak/Stadler, ZPO (Wydanie ), Art. 24 EuGVO uwaga 4; innej opinii BGH, orzeczenie w 21 listopada 1996 r., Az. IX ZR 264/95= NJW 1997, 397 (398). 24 Stein/Jonas/Bork, ZPO (Wydanie ), 39 note 15; MüKo/Deubner, ZPO (Wydanie 4. z roku 2013), artykuł 504 uwaga 4. 14

16 jurysdykcję wyłączną na podstawie artykułu 24 Rozporządzenia. 25 Zgodnie z postanowieniami artykułu 288 TFUE (Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) Rozporządzenie UE jest nadrzędne względem prawa krajowego. W związku z tym nie ma konieczności takiego wskazania. Ponieważ spółka C. wdała się w spór przed sądem niemieckim, uzyskał on jurysdykcję międzynarodową. Pytanie 3: Jurysdykcja międzynarodowa w sprawach o roszczenia dotyczące zwrotu kosztów czyszczenia W. pyta, przed jakimi sądami może dochodzić od C. zwrotu kosztów czyszczenia odzieży. Również i w tym przypadku Rozporządzenie Bruksela I bis ma zastosowanie w wymiarze przedmiotowym, personalnym i miejscowym (zob. artykuł 1 Rozporządzenia Bruksela I bis). A) Jurysdykcja ogólna Zgodnie z przepisami artykułu 4 ust. 1 oraz artykułu 63 ust. 1 lit. a) Rozporządzenia Bruksela I bis, W. może złożyć pozew przeciwko C. w sądach portugalskich, bez względu na to, czy W. obierze podstawę umowną czy deliktową dla swojego roszczenia. W. chciałby jednak uniknąć wnoszenia pozwu przed sądy portugalskie, ponieważ obawia się, że C. mógłby skorzystać z przewagi prowadzenia sporu we własnym kraju. B) Jurysdykcja szczególna I Jurysdykcja szczególna w sprawach dotyczących umów konsumenckich, artykuł 17 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis W. dochodzi roszczeń z tytułu szkód wynikłych z naruszenia umowy (dostawa wybrakowanych towarów), tzw. szkód wtórnych. Może on wytoczyć powództwo przeciwko C. przed sądami francuskimi zgodnie z artykułem 18 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis. II Jurysdykcja szczególna w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego, artykuł 7 ust. 2 Rozporządzenia Bruksela I bis Zgodnie z artykułem 7 ust. 2 Rozporządzenia Bruksela I bis, jeśli przedmiotem postępowania jest sprawa dotycząca czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego albo roszczenie wynikające z takiego czynu, dana osoba może zostać pozwana przed sąd miejsca, w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę. Szczególne miejsce jurysdykcji zdarzenia wywołującego szkodę zapewnia odpowiednie wyważenie interesów zarówno skarżącego, jak i powoda w zakresie jurysdykcji. 26 Strona poszkodowana może złożyć pozew w miejscu, w którym doszło do zdarzenia wywołującego szkodę lub do samej szkody i nie musi opierać się na jurysdykcji ogólnej pozwanego w jego miejscu zamieszkania, które jest potencjalnie nieprzewidywalne 25 Rauscher/Staudinger, EuZPR, EuIPR, art. 24 EuGVO uwaga 15, Rauscher/Staudinger, EuZPR, EuIPR, art. 5 EuGVO uwaga

17 dla strony poszkodowanej. Ta sama zasada ma zastosowanie względem pozwanego, dla którego jurysdykcja sądu miejsca, w którym doszło do zdarzenia powodującego szkodę jest dość przewidywalna jako miejsce zamieszkania strony wnoszącej roszczenie. Termin zdarzenie powodujące szkodę musi zostać określony niezależnie i obejmuje odpowiedzialność za szkody, dla których podstawą nie jest umowa w rozumieniu artykułu 7 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis. 27 Z uwagi na fakt, że W. mógłby się spierać, że dostarczając wadliwe pióro C. nie tylko narusza swoje zobowiązania umowne jako sprzedawca, ale również zobowiązanie do dochowania staranności jako dystrybutor, dochodzi on również odszkodowania o charakterze innym niż umowny. Niezależnego określenia wymaga również termin miejsce, w którym wystąpiło zdarzenie powodujące szkodę (zasada wszechobecności) 28, przy czym chodzi zarówno o miejsce, w którym nastąpiła szkoda (Erfolgsort), jak również miejsce, w którym wystąpiło zdarzenie powodujące szkodę (Handlungsort). 29 W tym zakresie osoba wnosząca roszczenie może dokonać wyboru. Sformułowanie przepisu wskazuje, że uregulowano nie tylko kwestię jurysdykcji międzynarodowej, ale również lokalnej. Miejscem, w którym wystąpiła szkoda, był Madryt, ponieważ to tam W. korzystał ze swojego wiecznego pióra. Z kolei miejscem, w którym wystąpiło zdarzenie powodujące szkodę, jest miejsce, w którym spółka C. przyczyniła się w sposób sprawczy do wystąpienia szkody. Z uwagi na fakt, że firma nie wytworzyła samodzielnie pióra, miejscem tym może być wyłącznie Mediolan, jako miejsce w którym wprowadzono wieczne pióro do obrotu. 30 W związku z powyższym międzynarodową jurysdykcję posiadać będą sądy hiszpańskie lub włoskie, natomiast nie posiadają jej sądy we Francji, gdzie W. może egzekwować swoje roszczenia umowne z uwagi na miejsce zamieszkania swoje lub producenta. 27 Sprawa C-189/87 Kalfelis [1988] ECR I-5565 ust. 16; Case C-189/08 Zuid Chemie v. Philippo s Mineralenfabriek NV/SA [2009] ECR I-6917 ust Szczegółowe informacje na ten temat: zob. przypadek 3, pytanie 1 D III. 29 Case C-21/76 Handelskwekerij Bier v. Mines de Potasse d Alsace [1976] ECR I-1735 ust Rauscher/Staudinger, EuZPR, EuIPR, art. 5 EuGVO, uwaga

18 Jeśli W. zamierzałby wystąpić przeciwko X jako producentowi wiecznego pióra, mielibyśmy do czynienia z przypadkiem odpowiedzialności cywilnej z tytułu wad produktu. Dla takich spraw Trybunał Sprawiedliwości UE wskazał miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące szkodę: stanął on na stanowisku, że miejscem zdarzenia powodującego szkodę (Handlungsort) jest miejsce wytworzenia produktu (Sprawa C-189/08 Zuid-Chemie v. Philippo s Mineralenfabriek NV/SA [2009] ECR I-6917 ust.13). Zgodnie z tym samym orzeczeniem miejsce, w którym doszło do wystąpienia szkody (Erfolgsort) jest miejscem, w którym wystąpiła pierwotna szkoda, wskutek zwykłego użycia produktu w celu, dla którego był on przeznaczony, zatem tam, gdzie nabywca (jako ostatnie ogniwo łańcucha) zamierza użytkować wyrób (Sprawa C-189/08 Zuid- Chemie v. Philippo s Mineralenfabriek NV/SA [2009] ECR I-6917 ust. 32). Orzeczenie to zostało jednak skrytykowane: w doktrynie panuje zgoda co do tego, że miejsce użytkowania zgodnego z przeznaczeniem jest trudne do określenia oraz, że orzeczenie rozstrzyga tylko w niezłożonych sprawach (Magnus/Mankowski/Mankowski, Rozporządzenie Bruksela I, art. 5 uwaga 257c; Rauscher/Leible, EuZPR, EuIPR, art. 5 Brüssel I-VO uwaga 86f). Poza tym nabywca może użytkować towary w celach nieprzewidzianych przez wytwórcę lub nawet wbrew zamierzeniu wytwórcy, co stwarza problemy w zakresie przewidywalności jurysdykcji (Magnus/Mankowski/Mankowski, Rozporządzenie Bruksela I, art. 5 uwaga 257e). Zaproponowano zatem odwołanie się do postanowień artykułu 5 Rozporządzenia Rzym II (Rauscher/Leible, EuZPR, EuIPR, art. 5 Brüssel I-VO uwaga 86f; Magnus/Mankowski/Mankowski, Rozporządzenie Bruksela I, art. 5 uwaga 257e). Inni autorzy argumentują, że w większości przypadków zastosowanie artykułu 5 ust. 1 lit. a) Rozporządzenia Rzym II (dotyczącego miejsca zwykłego pobytu nabywcy) prowadziłoby do niepożądanego ustanowienia jurysdykcji powoda (Kropholler/v. Hein, Europäisches Zivilprozessrecht, art. 5 EuGVO uwaga 83e). Niemniej jednak orzeczenie można uznać wyłącznie za punkt wyjścia w tej dyskusji (Magnus/Mankowski/Mankowski, Rozporządzenie Bruksela I, art. 5 uwaga 257e). III Jurysdykcja aneksowa jako sposób na rozwiązanie problemu? Należy zadać sobie pytanie, czy w przypadku roszczeń pozostających ze sobą w związku, sądy, które zasadniczo posiadają jurysdykcję szczególną w sprawach dotyczących roszczeń umownych lub roszczeń deliktowych, mogą orzekać w obu tych kwestiach. 1) Jurysdykcja aneksowa w zakresie czynów niedozwolonych Można się spierać, czy sąd, który posiada jurysdykcję na mocy artykułu 7 ust. 2 Rozporządzenia Bruksela I bis może jednocześnie orzekać w sprawach o roszczenia z tytułu umów, korzystając z tak zwanej jurysdykcji aneksowej. Zaletą takiego podejścia mógłby być fakt, że powód nie musiałby dzielić swojego roszczenia, ale zwracałby się do tego samego sądu, posiadającego jurysdykcję w myśl artykułu 7 ust. 2 Rozporządzenie Bruksela I 17

19 Bis, o rozstrzygnięcie wszystkich zgłaszanych roszczeń, nawet jeśli posiadałyby one inną podstawę prawną. Zwiększyłoby to z pewnością efektywność postępowań. Rozporządzenie Bruksela I bis należy jednak interpretować autonomicznie; występuje w nim wyraźne rozróżnienie pomiędzy jurysdykcją w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego oraz jurysdykcją w sprawach dotyczących umów. Ponadto, postanowienia dotyczące jurysdykcji zawarte w artykule 7 Rozporządzenia Bruksela I bis stanowią wyjątek od zasady ogólnej ustanowionej artykułem 4 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis, zgodnie z którą osoby posiadające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane przez sądy tego państwa członkowskiego. Postanowienia o charakterze wyjątków należy interpretować w sposób restrykcyjny. 31 Nie należy również traktować artykułu 30 Rozporządzenia Bruksela I bis jako argumentu na poparcie jurysdykcji aneksowej; nakłada on raczej wymóg wcześniejszego posiadania przez sądy jurysdykcji i nie nadaje jurysdykcji. 32 Należy zatem odrzucić jurysdykcję aneksową w zakresie czynów niedozwolonych na potrzeby roszczeń z tytułu umów. 33 2) Jurysdykcja aneksowa w zakresie umów Rozpatrywanie odwrotnego przypadku może prowadzić do odmiennych wniosków. W. może również nosić się z zamiarem wniesienia roszczeń z tytułu czynu niedozwolonego przed sądy posiadające jurysdykcję międzynarodową na potrzeby roszczeń z tytułu umów. Nasza dotychczasowa dyskusja koncentrowała się na artykule 7 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis, ale może ona równie dobrze dotyczyć artykułu 17 Rozporządzenia Bruksela I bis, określającego jurysdykcję dla spraw dotyczących umów konsumenckich. W przeciwieństwie do sytuacji przedstawionej wcześniej, takie podejście spotyka się z różnymi opiniami. Trybunał Sprawiedliwości UE nie zajął jeszcze stanowiska w tej kwestii. Można przypuszczać, że nie zaakceptowałby on jurysdykcji aneksowej w sprawach dotyczących umów. Trybunał Sprawiedliwości UE zasadniczo sprzyja miejscu jurysdykcji w sprawach dotyczących umów. 34 Poza tym, jeśli w wyniku naruszenia warunków umowy dochodzi do powstania szkód mogących prowadzić do roszczeń na podstawie umownej oraz na podstawie prawa deliktowego, relacja umowna wydaje się formatywna. 35 W związku z tym wydaje się, że łączne rozpatrywanie roszczeń z tytułu umów oraz postępowań w sprawach dotyczących czynów niedozwolonych jest rozwiązaniem właściwym. 36 Dodatkowo taka właściwość stworzyłaby pożądaną spójność prywatnego prawa międzynarodowego oraz prawa międzynarodowego postępowania cywilnego. 37 Poza tym za koncepcją jurysdykcji aneksowej przemawiają takie kryteria, jak pewność prawa oraz ekonomia postępowań. 38 Gdyby jurysdykcja aneksowa miała zostać odrzucona na rzecz jurysdykcji w zakresie umów na potrzeby roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych, łączyłoby się to się również z 31 Sprawa C-189/87 Kalfelis [1988] ECR I-5565, 5585 ust Sprawa C-150/80 Elefanten Schuh GmbH v. Pierre Jacqmain [1981] ECR 1671 ust. 19; Rauscher/Leible, EuZPR, EuIPR, art. 5 Brüssel I-VO uwaga Por. również Sprawa C-189/87 Kalfelis [1988] ECR I-5565, 5585 ust Rauscher/Staudinger, EuZPR, EuIPR, art. 5 EuGVO uwaga 59a. 35 Rauscher/Leible, EuZPR, EuIPR, art. 5 Brüssel I-VO note 59a. 36 Kropholler/v. Hein, Europäisches Zivilprozessrecht, art. 5 EuGVO note 79; Wied, Zivilprozessuale Qualifikationsprobleme im Spannungsfeld von Vertrag und Delikt (2010), str. 109 ff. 37 Rauscher/Leible, EuZPR, EuIPR, art. 5 Brüssel I-VO note 59a. 38 Cf. Rauscher/Leible, EuZPR, EuIPR, art. 5 Brüssel I-VO uwaga 59a. 18

20 pewnymi zniekształceniami jurysdykcji w sprawach umów konsumenckich, a zatem ochrona konsumenta byłaby częściowo osłabiona. 39 Ostatecznie należy przyjąć jurysdykcję aneksową, zgodnie z postanowieniami artykułu 17 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis, na potrzeby postępowań w sprawach czynów niedozwolonych. Uwaga: Sprawa w toku: C-375/13 Harald Kolassa v. Barclays Bank PLC (dotychczas niezgłoszona). Sąd Gospodarczy w Wiedniu skierował pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości UE pytając, czy sąd posiadający jurysdykcję zgodnie z artykułem 15 Rozporządzenia Bruksela I (Art. 17 Rozporządzenia Bruksela I bis) posiada także jurysdykcję (aneksową) do orzekania w powiązanych sprawach dotyczących czynów niedozwolonych. 3) Wnioski Zamiast dzielić swoje roszczenia W. mógłby dochodzić rekompensaty na podstawie umowy prawa deliktowego przed sądami francuskimi. Jednocześnie ma on możliwość wniesienia wszystkich swoich pozwów przeciwko C. w jurysdykcji ogólnej w Portugalii (artykuł 4 ust. 1, 63 ust. 1 lit. a) Rozporządzenia Bruksela I bis). Zgodnie z postanowieniami artykułu 6 ust. 1 lit. (b) lub artykułu 4 nr 1 lit. (a) i artykułu 19 ust. 2 Rozporządzenia Rzym I w przypadku roszczenia W. o odszkodowanie umowne zastosowanie miałoby prawo francuskie lub włoskie w zależności od tego, czy występowałby on jako konsument (zob. powyżej). W myśl postanowień artykułu 5 ust. 2 Rozporządzenia Rzym II ta sama zasada dotyczy roszczeń deliktowych. 39 Musielak/Stadler, ZPO, art. 5 EuGVVO uwaga 5. 19