Aleksandra Kunkiel-Kryńska Prawo konsumenckie UE jurysdykcja w sprawach dotyczących umów zawartych przez konsumentów

Transkrypt

1 Aleksandra Kunkiel-Kryńska Prawo konsumenckie UE jurysdykcja w sprawach dotyczących umów zawartych przez konsumentów wprowadzenie i wyrok TS z r. w sprawach połączonych: C-585/08 Peter Pammer v. Reederei Karl Schlüter GmbH & Co. KG i C-144/09 Hotel Alpenhof GesmbH v. Oliver Heller 1 W prezentowanym wyroku TS dokonał interpretacji postanowień rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych 2, mających zastosowanie do umów konsumenckich w przypadku oferowania usług w Internecie. Trybunał Sprawiedliwości dokonując interpretacji pojęcia działalności kierowanej do państwa członkowskiego UE, w którym konsument ma miejsce zamieszkania, orzekł, że samo posługiwanie się stroną internetową przez przedsiębiorcę nie powoduje zastosowania przepisów jurysdykcyjnych służących ochronie konsumentów z innych państw członkowskich. Wprowadzenie Rozporządzenie nr 44/2001 reguluje kwestie jurysdykcji krajowej sądów w sprawach cywilnych i handlowych oraz uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych, dokumentów urzędowych i ugód sądowych wydawanych w innym państwie członkowskim. Przewiduje ono, że osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane przed sądy tego państwa członkowskiego. Natomiast w sprawach dotyczących umów konsumenckich zastosowanie mają przepisy szczególne chroniące konsumenta. Jeżeli przedsiębiorca kieruje działalność do państwa członkowskiego, w którym konsument ma miejsce zamieszkania, to konsument może wnieść powództwo przeciwko swojemu kontrahentowi do sądu państwa członkowskiego swojego zamieszkania (albo do sądu miejsca zamieszkania kontrahenta) i może być pozywany jedynie w tym państwie. Sprawy rozpatrywane przez TS dotyczyły kwestii, czy przedsiębiorca kieruje działalność w rozumieniu rozporządzenia nr 44/2001, jeżeli posługuje się stroną internetową w komunikacji z konsumentami. W pierwszej z nich austriacki konsument zarezerwował podróż frachtowcem za 1 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości (dalej jako TS lub Trybunał) z r. w sprawach połączonych: C-585/08, Peter Pammer v. Reederei Karl Schlüter GmbH & Co. KG i C-144/09, Hotel Alpenhof GesmbH v. Oliver Heller, por CJ0585:PL:HTML. 2 Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. WE L 12 z r., s. 1), dalej jako rozporządzenie nr 44/2001. pośrednictwem niemieckiego biura podróży specjalizującego się w sprzedaży przez Internet. Konsument odmówił jednak rozpoczęcia podróży, ponieważ, jego zdaniem, warunki na statku nie odpowiadały opisowi podróży przekazanemu przez biuro podróży. W drugiej sprawie niemiecki konsument dokonał rezerwacji za pomocą poczty elektronicznej w austriackim hotelu. Austriacki Sąd Najwyższy, przed którym zawisły obie sprawy, zwrócił się do TS o wyjaśnienie, czy spółka z siedzibą w jednym państwie członkowskim oferując swoje usługi przez Internet, kieruje je również do innych państw członkowskich. W przypadku odpowiedzi twierdzącej konsumenci zamieszkali w tych państwach, korzystający z tych usług, mogliby bowiem w razie sporu z przedsiębiorcą powołać się na korzystniejsze przepisy jurysdykcyjne rozporządzenia nr 44/2001. Trybunał Sprawiedliwości stanął na stanowisku, że samo posługiwanie się stroną internetową przez przedsiębiorcę w celach handlowych nie oznacza jeszcze, iż swoją działalność kieruje do innych państw członkowskich, co prowadziłoby do zastosowania chroniących konsumenta przepisów jurysdykcyjnych rozporządzenia nr 44/2001. Ponadto, TS uznał także, że w celu zastosowania tych przepisów wobec konsumenta przedsiębiorca musi wyrazić wolę nawiązania z nim stosunków handlowych. Trybunał Sprawiedliwości ograniczył się do wskazania oznak, które umożliwiałyby wykazanie, że przedsiębiorca zamierzał prowadzić interesy z konsumentami zamieszkałymi w innych państwach członkowskich. Do oznak takich należą m.in. wszelkie formy wyraźnego wyrażenia woli pozyskania przez przedsiębiorcę konsumentów z innych państw członkowskich, np. kiedy oferuje on swoje usługi lub towary w jednym lub wielu państwach członkowskich wymienionych z nazwy lub angażuje środki w usługę 53

2 odsyłania w Internecie u operatora wyszukiwarki w celu ułatwienia konsumentom zamieszkałym w różnych państwach członkowskich dostępu do jego strony. Inne oznaki mogące wskazywać na działalność kierowaną do państwa członkowskiego konsumenta to np. międzynarodowy charakter danej działalności, podanie numerów telefonicznych z międzynarodowym numerem kierunkowym, używanie domeny pierwszego poziomu, innej niż domena państwa członkowskiego, w którym przedsiębiorca ma siedzibę, opis tras z jednego lub kilku państw członkowskich do miejsca świadczenia usługi oraz wzmianka o międzynarodowej klienteli, w szczególności poprzez przedstawienie jej opinii. Jeżeli strona internetowa pozwala konsumentom na używanie innego języka lub innej waluty niż używane zwyczajowo w państwie członkowskim przedsiębiorcy, to elementy te mogą również stanowić oznaki wskazujące na transgraniczny charakter jego działalności. Ostatecznie TS stwierdził, że do sądu krajowego należy zbadanie, czy powyższe oznaki występują. Innymi słowy, to sąd krajowy powinien ustalić, czy ze strony internetowej i ogólnej działalności przedsiębiorców wynika, że zamierzali oni prowadzić interesy z konsumentami zagranicznymi w tym znaczeniu, iż byli gotowi do zawarcia z nimi umowy. Wyrok TS z r. w sprawach połączonych: C-585/08 Peter Pammer v. Reederei Karl Schlüter GmbH & Co. KG i C-144/09 Hotel Alpenhof GesmbH v. Oliver Heller 1. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 15 ust. 1 lit. c i ust. 3 rozporządzenia nr 44/ Wnioski te zostały złożone w ramach dwóch sporów: z jednej strony, pomiędzy Peterem Pammerem a Reederei Karl Schlüter GmbH & Co. KG (dalej jako Reederei Karl Schlüter) w przedmiocie odmowy zwrotu P. Palmerowi przez tę ostatnią w całości opłaty za podróż frachtowcem, w której nie wziął udziału, a której opis znajdował się w Internecie (C-585/08), i z drugiej strony, pomiędzy Hotelem Alpenhof GesmbH (dalej jako Hotel Alpenhof) a Oliverem Hellerem w przedmiocie odmowy zapłaty przez tego ostatniego rachunku hotelowego za pobyt zarezerwowany przez Internet (C-144/09). Ramy prawne 3. Motyw 13 rozporządzenia nr 44/2001 mówi o tym, że w sprawach dotyczących umów zawartych przez konsumentów strona słabsza powinna być chroniona przez przepisy jurysdykcyjne bardziej dla niej korzystne niż przepisy ogólne. 6. Artykuł 15 ust. 1 i ust. 3 oraz art. 16 ust. 1 i ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001, zawarte w rozdziale II sekcja 4, zatytułowana Jurysdykcja w sprawach dotyczących umów zawartych pomiędzy konsumentami (przez konsumentów), mają brzmienie następujące: Artykuł Jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia z umowy, którą zawarła osoba, konsument, w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą tej osoby, jurysdykcję określa się na podstawie niniejszej sekcji, bez uszczerbku dla art. 4 oraz art. 5 pkt 5: a) jeżeli chodzi o umowę sprzedaży na raty rzeczy ruchomych, lub b) jeżeli chodzi o umowę pożyczki spłacanej ratami lub inną umowę kredytową, która przeznaczona jest do finansowania kupna rzeczy tego rodzaju, lub c) we wszystkich innych przypadkach, gdy druga strona umowy w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą lub taką działalność w jakikolwiek sposób kieruje do tego państwa członkowskiego lub do kilku państw włącznie z tym państwem członkowskim, a umowa wchodzi w zakres tej działalności. Artykuł Konsument może wytoczyć powództwo przeciwko swemu kontrahentowi albo przed sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium ten kontrahent ma miejsce zamieszkania, albo przed sąd miejsca, w którym konsument ma miejsce zamieszkania. 2. Kontrahent może wytoczyć powództwo przeciwko konsumentowi tylko przed sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium konsument ma miejsce zamieszkania. Sprawa C-585/ Peter Pammer, zamieszkały w Austrii, prowadzi spór z Reederei Karl Schlüter, spółką z siedzibą w Niemczech, z którą zawarł umowę dotyczącą podróży frachtowcem z Triestu (Włochy) na Daleki Wschód (dalej jako umowa). 15. Peter Pammer zarezerwował podróż za pośrednictwem Internationale Frachtschiffreisen Pfeiffer GmbH międzynarodowej spółki z siedzibą w Niemczech (dalej jako spółka pośrednicząca). 16. Ta spółka pośrednicząca, która prowadzi swoją działalność, w szczególności przez Internet, opisywała podróż na swojej stronie, informując, że statek ma salę sportową, basen zewnętrzny, salon, dostęp do sprzętu wideo i telewizji. Wymieniono również 3 kabiny 2-osobowe z prysznicem i WC, osobny pokój dzienny wyposażony w zestaw wypoczynkowy, biurko, wykładzinę dywanową i lodówkę oraz wspomniano o możliwości schodzenia na ląd na wycieczki do miasta. 17. Peter Pammer odmówił rozpoczęcia podróży i zażądał zwrotu zapłaconej za niej kwoty z tego względu, że opis ten nie odpowiadał, jego zdaniem, warunkom oferowanym na statku. Ponieważ spółka Reederei Karl Schlüter GmbH & Co. KG zwróciła mu tylko część tej kwoty, tj. ok euro, wystąpił z pozwem o zwrot pozostałej kwoty wynoszącej ok euro wraz z odsetkami do austriackiego sądu I instancji Bezirksgericht Krems an der Donau. 18. Reederei Karl Schlüter stwierdziła, że nie prowadzi w Austrii żadnej działalności zawodowej lub gospodarczej, i podniosła zarzut braku jurysdykcji tego sądu. 54

3 19. Zarzut ten został oddalony w I instancji wyrokiem sądu krajowego Bezirksgericht Krems an der Donau z r., ponieważ sąd ten uznał się za właściwy ze względu na to, że umowa była umową konsumencką, a mianowicie umową o imprezę turystyczną, i iż spółka pośrednicząca prowadziła poprzez Internet działalność reklamową w Austrii na rachunek Reederei Karl Schlüter. 20. Sąd apelacyjny Landesgericht Krems an der Donau wyrokiem z r. orzekł natomiast, że sądy austriackie nie były właściwe, uznając, iż umowa stanowiła umowę przewozu, której nie obejmuje rozdział II sekcja 4 rozporządzenia nr 44/2001. Fakt, że oferowana podróż, a mianowicie długi rejs z Europy na Daleki Wschód, obejmowała pewien komfort, nie przekształcał tej umowy w umowę konsumencką. 21. Peter Pammer wniósł kasację od tego wyroku. 22. Sąd krajowy Oberster Gerichtshof żywi wątpliwości co do kryteriów mających zastosowanie do pojęcia impreza turystyczna i podkreśla, że w niniejszym przypadku powstaje pytanie, czy oferowane świadczenia są porównywalne z podróżą statkiem wycieczkowym, co pozwoliłoby na przyjęcie, iż jest to impreza turystyczna, a w konsekwencji umowa przewozu, którą obejmuje wspomniana sekcja Gdyby była to taka umowa, zastosowanie mógłby mieć art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001, a wówczas byłoby użyteczne poznać kryteria, jakie powinna spełniać strona internetowa, aby działalność wykonywaną przez przedsiębiorcę można było uznać za kierowaną do państwa członkowskiego konsumenta w rozumieniu tego przepisu. Sąd odsyłający zaznacza jednak, że w niniejszym przypadku sąd I instancji i sąd apelacyjny nie dokonały szczegółowych ustaleń ani co do sposobu zawarcia umowy czy roli strony internetowej, ani związków między Reederei Karl Schlüter i spółką pośredniczącą. 24. W tych warunkach sąd krajowy Oberster Gerichtshof postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi: 1) Czy «podróż frachtowcem» stanowi podróż za cenę ryczałtową w rozumieniu art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001? 2) W przypadku odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze: czy dla «kierowania» działalności (do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania) w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001 wystarczy możliwość przeglądania strony internetowej pośrednika? Sprawa C-144/ Hotel Alpenhof, znajdujący się w Austrii, prowadzi spór z konsumentem O. Hellerem, zamieszkałym w Niemczech. 26. Zapoznawszy się z ofertą tego hotelu na jego stronie internetowej, O. Heller zarezerwował kilka pokoi. Rezerwacja i jej potwierdzenie zostały dokonane pocztą elektroniczną, gdyż na stronie internetowej hotelu podany był w tym celu adres. 27. O. Heller miał zakwestionować usługi hotelu i opuścić go bez opłacenia rachunku, pomimo oferty rabatu ze strony Hotelu Alpenhof. Ten ostatni wniósł zatem powództwo do sądu austriackiego Bezirksgericht Sankt Johann in Pongau o zapłatę kwoty ok euro. 28. O. Heller podniósł zarzut braku jurysdykcji sądu, do którego skierowany został pozew. Uważa on, że zgodnie z art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001 jako konsumenta można pozwać go wyłącznie przed sądy państwa członkowskiego, na terytorium którego ma swoje miejsce zamieszkania, tzn. przed sądy niemieckie. 29. Zarówno sąd krajowy Bezirksgericht Sankt Johann in Pongau wyrokiem z r., jak i sąd krajowy Landesgericht Salzburg w postępowaniu odwoławczym wyrokiem z r. odrzuciły pozew, uznając, że sądy austriackie nie były właściwe do jego rozpoznania. Uznały one, że pojęcie działalności kierowanej do państwa członkowskiego, w którym konsument ma miejsce zamieszkania, obejmuje zarówno prowadzenie interaktywnej strony internetowej, pozwalającej na zawarcie z tym konsumentem umowy on-line, tzn. drogą elektroniczną na stronie samego przedsiębiorcy, jak i prowadzenie strony internetowej, niedającej takiej możliwości i zawierającej jedynie reklamę. Nawet w tym ostatnim przypadku, zdaniem tych sądów, działalność jest bowiem kierowana do konsumenta w innych państwach członkowskich, biorąc pod uwagę, że reklama w Internecie przekracza granice. To kierowanie za granicę może zostać wyłączone jedynie w drodze wyraźnego oświadczenia odnoszącego się do kontaktów handlowych przedsiębiorcy z konsumentami mającymi miejsce zamieszkania w jednym lub kilku innych określonych państwach członkowskich. Działalność jest skierowana do państwa członkowskiego konsumenta również wtedy, gdy zapozna się on z usługami przedsiębiorcy za pośrednictwem strony internetowej, a następnie dokona rezerwacji za pomocą podanego na tej stronie adresu elektronicznego, adresu geograficznego lub numeru telefonu. 30. Hotel Alpenhof wniósł kasację do sądu odsyłającego. 31. Nie mając pewności, że Trybunał odpowie na jego drugie pytanie w sprawie C-585/08, gdyż odpowiedź ta jest uzależniona od odpowiedzi udzielonej na pytanie pierwsze, zadane w tej sprawie, sąd krajowy Oberster Gerichtshof uznał za niezbędne zawiesić postępowanie i skierować do Trybunału następujące pytanie prejudycjalne: Czy dla «kierowania» działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001 wystarczy możliwość przeglądania strony internetowej kontrahenta konsumenta? W przedmiocie pytania drugiego w sprawie C-585/08 i jedynego pytania w sprawie C-144/ W drugim pytaniu w sprawie C-585/08 i jedynym pytaniu w sprawie C-144/09 sąd odsyłający zwraca się zasadniczo o wyjaśnienie, z jednej strony, według jakich kryteriów można uznać, że przedsiębiorca, którego działalność prezentowana jest na jego stronie internetowej lub na stronie pośrednika, kieruje swoją działalność 55

4 do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001, z drugiej zaś strony, czy dla uznania za taką działalność wystarczy, iż strony te mogą być przeglądane w Internecie. 52. W obu tych sprawach sąd krajowy Oberster Gerichtshof zmierza do wyjaśnienia, czy przedsiębiorca kierował swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001, aby określić sąd właściwy do rozstrzygnięcia wspomnianych sporów. 53. Powołany art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001 stanowi odstępstwo zarówno od ogólnego przepisu jurysdykcyjnego ustanowionego w art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001, przyznającego właściwość sądom państwa członkowskiego, na terytorium którego pozwany ma miejsce zamieszkania, jak i od szczególnego przepisu jurysdykcyjnego w dziedzinie umów lub roszczeń wynikających z umowy, ustanowionego w art. 5 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001, zgodnie z którym sądem właściwym jest sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane Gdyby działalność przedsiębiorcy należało uznać za kierowaną do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001, wynikałoby z tego dla sprawy C-585/08 między P. Pammerem a Reederei Karl Schlüter, że sądy austriackie byłyby właściwe zgodnie z art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001, jeżeli konsument zdecydowałby się na wniesienie sprawy do nich, a nie do sądów państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma pozwany Reederei Karl Schlüter, tj. do sądów niemieckich. W sprawie C-144/09 ze względu na to, że konsument O. Heller ma miejsce zamieszkania w Niemczech, zgodnie z art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001, właściwe byłyby sądy tego państwa członkowskiego, a nie sądy państwa członkowskiego, na terytorium którego znajduje się Hotel Alpenhof, czyli Austrii. 55. Rozporządzenie nr 44/2001 nie zawiera definicji zawartego w art. 15 ust. 1 lit. c pojęcia działalności kierowanej do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Pojęcie to, podobnie jak pojęcia zawarte w art. 13 konwencji brukselskiej, który został zastąpiony przez ten art. 15, powinno być interpretowane w autonomiczny sposób, w szczególności poprzez odniesienie się do systemu i celów tego rozporządzenia, w celu zapewnienia mu pełnej skuteczności Chociaż prawodawca kierował się życzeniem lepszej ochrony konsumenta, nie poszedł jednak tak daleko, by postanowić, że samo posługiwanie się stroną internetową, która stała się zwyczajnym środkiem prowadzenia działalności gospodarczej niezależnie od obranego terytorium, stanowi działalność 3 Wyrok TS z r. w sprawie C-464/01, Johann Gruber v. Bay Wa AG., Zb. Orz. 2005, s. I-439, pkt Wyrok TS z r. w sprawie C-96/00, Rudolf Gabriel, ECR 2002, s. I-6367, pkt 37. kierowaną do innych państw członkowskich, która uruchamia zastosowanie mającego charakter ochronny przepisu jurysdykcyjnego art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/ W konsekwencji należy uznać, że w celu zastosowania art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001 przedsiębiorca musi wyrazić swoją wolę ustanowienia relacji gospodarczych z konsumentem z jednego lub kilku państw członkowskich, włącznie z tym, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. 76. W przypadku umowy zawartej między przedsiębiorcą a danym konsumentem należy zatem zbadać, czy przed ewentualnym zawarciem umowy z tym konsumentem występowały oznaki wskazujące na to, że przedsiębiorca zamierzał prowadzić interesy z konsumentami zamieszkałymi w innych państwach członkowskich, włącznie z tym, na terytorium którego ten konsument ma miejsce zamieszkania, w tym znaczeniu, iż był gotowy do zawarcia umowy z tymi konsumentami. 77. Pośród tych oznak nie figuruje podanie na stronie internetowej adresu elektronicznego lub geograficznego przedsiębiorcy ani też podanie jego numerów telefonicznych bez międzynarodowego numeru kierunkowego. Podanie tych informacji nie wskazuje bowiem na to, że przedsiębiorca kieruje swoją działalność do jednego lub kilku państw członkowskich, gdyż tego rodzaju informacje są w każdym razie niezbędne do tego, aby umożliwić konsumentowi zamieszkałemu na terytorium państwa członkowskiego, w którym ten przedsiębiorca ma siedzibę, nawiązanie kontaktu z tym ostatnim. 80. Do oznak pozwalających na stwierdzenie, czy działalność jest kierowana do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, należą wszelkie formy wyraźnego wyrażenia woli pozyskania konsumentów z tego państwa członkowskiego. 81. Do wyraźnych form wyrażenia takiej woli przedsiębiorcy należy podanie informacji, że oferuje on swoje usługi lub towary w jednym lub wielu państwach członkowskich wymienionych z nazwy. Podobnie zaangażowanie środków w usługę odsyłania w Internecie u operatora wyszukiwarki, w celu ułatwienia konsumentom zamieszkałym w różnych państwach członkowskich dostępu do strony przedsiębiorcy, również wykazuje istnienie takiej woli. 82. Niemniej jednak stwierdzenie, że działalność jest kierowana do innych państw członkowskich, nie zależy wyłącznie od istnienia oznak tak jednoznacznych. W tym względzie należy zauważyć, że Parlament Europejski w rezolucji legislacyjnej, dotyczącej propozycji niniejszego rozporządzenia 5, odrzucił brzmienie, zgodnie z którym przedsiębiorca musiał świadomie i w znacznym stopniu kierować swoją działalność do innych państw członkowskich lub do wielu państw, włącznie z tym, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Takie brzmienie powodowałoby bowiem osłabienie ochrony konsumenta poprzez wymóg wykazania, że przedsiębiorca miał wolę rozwinięcia działalności w określonym zakresie z tymi innymi państwami członkowskimi. 5 KOM (1999) 348 wersja ostateczna. 56

5 83. Inne oznaki, ewentualnie łącznie, mogą wykazywać istnienie działalności kierowanej do państwa członkowskiego miejsca zamieszkania konsumenta. W sprawach, takich jak tu rozpatrywane, należy stwierdzić, że następujące cechy, na które powoływano się przed Trybunałem i których lista nie jest wyczerpująca, stanowiłyby, z zastrzeżeniem zweryfikowania ich wystąpienia przez sąd krajowy, oznaki działalności kierowanej do jednego lub kilku państw członkowskich w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001. Chodzi o międzynarodowy charakter danej działalności, jak w przypadku niektórych rodzajów działalności turystycznej, podanie numerów telefonicznych z międzynarodowym numerem kierunkowym, używanie domeny pierwszego poziomu, innej niż domena państwa członkowskiego, w którym przedsiębiorca ma siedzibę, np..de, czy ponadto, używanie neutralnych domen pierwszego poziomu, takich jak.com lub.eu, opis tras z jednego lub kilku państw członkowskich do miejsca świadczenia usługi oraz wzmiankę o międzynarodowej klienteli złożonej z klientów zamieszkałych w różnych państwach członkowskich, w szczególności poprzez przedstawienie ich opinii. 84. Jeżeli chodzi o użyty język lub walutę, to wspólna deklaracja Rady i Komisji Europejskiej, wspomniana w pkt 11 niniejszego wyroku i powołana w motywie 24 rozporządzenia nr 593/2008 6, mówi o tym, że nie są one elementami istotnymi dla oceny, czy działalność jest kierowana do jednego lub kilku innych państw członkowskich. Jest tak faktycznie, jeżeli odpowiadają one językom używanym zwyczajowo w państwie członkowskim, z którego przedsiębiorca prowadzi swoją działalność, i walucie tego państwa członkowskiego. Jeżeli natomiast strona internetowa pozwala konsumentom na używanie innego języka lub innej waluty, to mogą one zostać uwzględnione i stanowić oznakę pozwalającą na stwierdzenie, że działalność przedsiębiorcy jest kierowana do innych państw członkowskich. 85. W sprawie takiej, jak między Hotelem Alpenhof a O. Hellerem, wydaje się, że istnieje oznak spośród wymienionych w pkt 83 i pkt 84 niniejszego wyroku, które mogą wskazywać na to, iż przedsiębiorca kierował działalność do jednego lub kilku państw członkowskich, innych niż Republika Austrii. Do sądu krajowego należy jednak zbadanie, czy tak jest. 88. W sprawie C-585/08 między P. Pammerem a Reederei Karl Schlüter sąd odsyłający mógł dostarczyć jedynie niewiele informacji dotyczących działalności tej spółki, strony spółki pośredniczącej i relacji między tą ostatnią a Reederei Karl Schlüter. 89. Okoliczność, że strona internetowa należy do spółki pośredniczącej, a nie do przedsiębiorcy, nie stanowi przeszkody ku temu, aby uznać, iż ten ostatni kieruje działalność do innych państw członkowskich, w tym do państwa zamieszkania konsumenta, ponieważ spółka ta działała w imieniu i na rachunek tego przedsiębiorcy. Do sądu krajowego należy zbadanie, czy przedsiębiorca był świadomy lub czy powinien był być świadomy międzynarodowego wymiaru działalności spółki pośredniczącej i jaki związek ich łączył. 6 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I). 91. Podanie adresu elektronicznego lub geograficznego spółki pośredniczącej bądź przedsiębiorcy nie stanowi natomiast istotnej oznaki, jak wynika z pkt 77 niniejszego wyroku. To samo dotyczy użycia języka niemieckiego i możliwości rezerwacji podróży w tym języku, jeżeli jest to język przedsiębiorcy. W przedmiocie kosztów 95. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi. Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje: 1. Umowa mająca za przedmiot podróż frachtowcem, taka jak będąca przedmiotem postępowania przed sądem krajowym w sprawie C-585/08, stanowi umowę przewozu, która za cenę ryczałtową łączy przewóz i nocleg w rozumieniu art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/ W celu ustalenia, czy można uznać, że przedsiębiorca, którego działalność jest prezentowana na jego stronie internetowej lub na stronie pośrednika, kieruje działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001, należy zbadać, czy przed ewentualnym zawarciem umowy z konsumentem z tych stron internetowych i ogólnej działalności przedsiębiorcy wynika, iż zamierzał on prowadzić interesy z konsumentami zamieszkałymi w jednym lub kilku państwach członkowskich, włącznie z tym, w którym konsument ma miejsce zamieszkania, w tym znaczeniu, że był gotowy do zawarcia z nimi umowy. Następujące elementy, których lista nie jest wyczerpująca, mogą stanowić oznaki pozwalające na uznanie, że działalność przedsiębiorcy jest kierowana do państwa członkowskiego, w którym konsument ma miejsce zamieszkania, a mianowicie: międzynarodowy charakter działalności, podanie tras z jednego lub kilku państw członkowskich do miejsca, gdzie przedsiębiorca ma siedzibę, użycie języka lub waluty innych niż używane zwyczajowo w państwie członkowskim, w którym przedsiębiorca ma siedzibę, z możliwością rezerwacji i potwierdzenia rezerwacji w tym innym języku, podanie numerów telefonicznych z międzynarodowym numerem kierunkowym, zaangażowanie środków w usługę odsyłania w Internecie u operatora wyszukiwarki w celu ułatwienia konsumentom zamieszkałym w różnych państwach członkowskich dostępu do strony przedsiębiorcy lub pośrednika, używanie domeny pierwszego poziomu innej niż domena państwa członkowskiego, w którym przedsiębiorca ma siedzibę, oraz wzmianka o międzynarodowej klienteli złożonej z klientów zamieszkałych w różnych państwach członkowskich. Do sądu krajowego należy zbadanie, czy oznaki te występują. Natomiast sama dostępność strony internetowej przedsiębiorcy lub pośrednika w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, nie jest wystarczająca. To samo dotyczy podania zarówno adresu elektronicznego, jak i innych danych teleadresowych czy użycia języka lub waluty, które są zwyczajowo używane w państwie członkowskim, w którym przedsiębiorca ma siedzibę. 57