Instytutu Ceramiki i Materiałów Budowlanych
|
|
- Łucja Karpińska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Instytutu Ceramiki i Materiałów Budowlanych Scientific Works of Institute of Ceramics and Building Materials Nr 10 ISSN Rok V Warszawa Opole 2012
2 MARTA BOŻYM * Słowa kluczowe: wermikultura, odpady komunalne, osady ściekowe. Wermikultura to hodowla dżdżownic przy wysokim ich zagęszczeniu, prowadzona na odpadach organicznych. Głównym celem wermikultury jest produkcja nawozów organicznych lub środków wspomagających uprawę roślin, zgodnie z Ustawą z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. z 2007 r. nr 147, poz. 1033). Wermikulturę można także wykorzystać do przetworzenia frakcji biodegradowalnej odpadów komunalnych bądź osadów ściekowych. Dodatkowo służy ona do hodowli samych dżdżownic, które następnie stosuje się w produkcji leków, detergentów i środków kosmetycznych oraz jako pasza. Dżdżownice wraz z wermikompostem można wykorzystać do podniesienia jakości gleb, wprowadzając je na tereny zdegradowane. W wermikompostowaniu odpadów najlepiej sprawdza się Eisenia fetida (Sav.). Najważniejsze cechy odróżniające ten gatunek od innych dżdżownic glebowych to większa płodność, dłuższe życie oraz duża odporność na negatywne czynniki środowiskowe. W produkcji wermikompostu należy pamiętać o zdolnościach kumulacji metali ciężkich w ciałach dżdżownic. Zjawisko to jest często wykorzystywane w tak zwanej bioindykacji zanieczyszczeń środowiska. W pracy opisano sposób prowadzenia kompostowania w wermikulturze, wady i zalety procesu oraz możliwość dalszego wykorzystania wermikompostu. Przedstawiono wyniki badań własnych oraz licznych autorów nad prowadzeniem wermikultury na odpadach i osadach ściekowych. Wermikultura to hodowla dżdżownic prowadzona na różnego rodzaju odpadach [26]. Najczęściej celem wermikultury jest produkcja nawozu organicznego lub zagospodarowanie odpadów organicznych. Wermikompostowanie jako proces biologicznego przetwarzania odpadów zgodnie z ustawą o odpadach (Dz.U. * Dr inż., Politechnika Opolska.
3 336 MARTA BOŻYM z 2007 r. nr 62, poz. 628) [46] klasyfikowany może być jako proces odzysku (R3) lub proces unieszkodliwiania (D8). Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o odpadach, odzysk to wszelkie działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości albo w części lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania. Jeżeli wermikompost spełni wymagania jakościowe w odniesieniu do nawozów lub środków wspomagających uprawę roślin, zgodnie z ustawą o nawozach i nawożeniu [47], może być wprowadzony na rynek, a jego zagospodarowanie można traktować jako odzysk. W polskim prawie wymagania jakościowe dotyczące nawozów organicznych i środków wspomagających uprawę roślin zostały jednoznacznie określone (tab. 1). Oprócz zanieczyszczenia metalami ciężkimi, w kompostach (w tym w wermikompostach) nie mogą występować żywe jaja pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichuris sp., Toxocara sp. oraz bakterie z rodzaju Salmonella. Jeśli jakość produktu procesu R3 nie odpowiada wymaganiom ustawy o nawozach i nawożeniu należy uznać, że winien być on klasyfikowany jako proces unieszkodliwiania (D8). Wermikompost traktowany jest wówczas jako odpad o kodzie kompost nieodpowiadający wymaganiom (nienadający się do wykorzystania). T a b e l a 1 Wymagania jakościowe dotyczące nawozów organicznych oraz środków wspomagających uprawę roślin [47] Parametr Nawozy Środki wspomagające Substancja organiczna [% s.m.] 30 Nikiel, Ni [mg/kg s.m.] Chrom, Cr [mg/kg s.m.] Ołów, Pb [mg/kg s.m.] Kadm, Cd [mg/kg s.m.] 5 5 Rtęć, Hg [mg/kg s.m.] 2 2 Potas, K 2 O [% masy] 0,2 Fosfor, P 2 O 5 [% masy] 0,2 Azot, N [% masy] 0,3 Jeżeli wermikompost prowadzony był na osadach ściekowych, może być wykorzystany przyrodniczo, pod warunkiem spełnienia norm sanitarnych i zawartości metali ciężkich zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 13 lipca 2010 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz.U. z 2010 r. nr 137, poz. 924) [37]. Graniczne wartości metali ciężkich w osadach wykorzystywanych przyrodniczo przedstawia tabela 2.
4 BIOLOGICZNE PRZETWARZANIE BIODEGRADOWALNEJ FRAKCJI ODPADÓW KOMUNALNYCH T a b e l a 2 Normy jakościowe osadów ściekowych wykorzystywanych przyrodniczo [37] Ilość metali ciężkich w mg/kg suchej masy osadu nie większa niż przy stosowaniu komunalnych osadów ściekowych Metale w rolnictwie oraz do rekultywacji gruntów na cele rolne do rekultywacji terenów na cele nierolne przy dostosowaniu gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, do upraw roślin przeznaczonych do produkcji kompostu, do produkcji roślin nieprzeznaczonych do spożycia i produkcji pasz mg/kg s.m. Ołów (Pb) Kadm (Cd) Rtęć (Hg) Nikiel (Ni) Cynk (Zn) Miedź (Cu) Chrom (Cr) Badania nad wykorzystaniem dżdżownic do przetwarzania odpadów rozpoczęli Amerykanie w latach czterdziestych XX w. Badali i krzyżowali liczne gatunki w celu wyłonienia tych, które najbardziej efektywnie przyśpieszają rozkład materii organicznej odpadów. W połowie XX w. zaczęto wykorzystywać efekty tych badań i tworzono wermikultury głównie do produkcji nawozu z odpadów rolniczych. W Polsce w latach siedemdziesiątych XX w. zainteresowano się tą tematyką, a w latach osiemdziesiątych powstały zakłady zajmujące się masową produkcją dżdżownic i wermikompostu, np. firma LOMBRIGO [31]. Wówczas produkcję tę opierano na oborniku. By potwierdzić wysoką wartość nawozową wermikompostu na bazie obornika, w 1989 r. przeprowadzono badania wegetacyjne w Instytucie Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wyniki były zaskakujące. Okazało się, że wartość nawozowa wermikompostów z obornika była niższa niż samego obornika. Podczas wermikompostowania doszło do wyraźnych strat azotu i substancji organicznej, co obniżyło wartość nawozową produktu [31]. Wynika z tego, że w przypadku stosowania wermikultury jedynie do produkcji nawozu, należy wziąć pod uwagę to, czy wartość nawozowa sub-
5 338 MARTA BOŻYM stratu nie jest na tyle wysoka, by zastosować go w rolnictwie bez przetwarzania. Dlatego wermikulturę powinno się wykorzystywać do przetwarzania odpadów, gdy materiał poddawany przeróbce nie może być stosowany bezpośrednio jako nawóz. W wermikulturze najczęściej wykorzystuje się dżdżownicę Eisenia fetida (Sav.), czyli tak zwaną czerwoną kalifornijską. Gatunek ten żyje przy powierzchni, gdzie jest najbardziej skoncentrowana materia organiczna. Dzięki tej właściwości dżdżownica trzyma się siedliska i przetwarza podawaną od góry materię organiczną. Najważniejsze cechy odróżniające ją od innych dżdżownic glebowych to większa płodność (zapłodnienie co 7 dni), długość życia dochodząca do 16 lat oraz duża odporność na negatywne czynniki środowiskowe. Czerwona kalifornijska została wyhodowana przez naukowców amerykańskich w latach pięćdziesiątych XX w. Pewne modyfikacje gatunkowe wprowadzili uczeni włoscy i francuscy. Dżdżownica jest obupłciowa, ale wymaga partnera w procesie zapłodnienia. Dorosłe osobniki zabarwione są na ciemnoczerwony kolor. U form dojrzałych pojawia się tak zwane clitelium (siodełko), które pełni funkcje rozrodcze. Zapłodnione jaja otoczone są kokonem, rozwijają się w podłożu. Wylęganie młodych osobników następuje zwykle po ok dniach. W porównaniu z żyjąca w glebie dżdżownicą Lumbricus terrestris L., czerwona kalifornijska charakteryzuje się czterokrotnie dłuższym życiem i jest dwunastokrotnie bardziej płodna [18]. Dżdżownice wykorzystuje się do utylizacji odpadów organicznych, takich jak odchody zwierzęce, resztki pożniwne, frakcje biodegradowalną odpadów komunalnych, odpady z przemysłu rolno-spożywczego czy osady ściekowe. Dżdżownice wraz z wermikompostem można także wprowadzać na tereny zdegradowane w celu podniesienia jakości gleb. Potwierdzają to badania Pośpiech [35] dotyczące możliwości introdukcji Eisenia fetida na rekultywowane osadniki byłych Krakowskich Zakładów Sodowych Solvay. Autor uzyskał zadowalające wyniki doświadczenia. Okazało się, że dżdżownice poprawiły strukturę gleby na terenach poprzemysłowych. Prowadzone są także badania nad wykorzystaniem dżdżownic do przetwarzania ścieru odpadów gumowych w wermikulturze [18]. Wermikultura świetnie nadaje się również do utylizacji odpadów kuchennych. Wermikompostowanie resztek kuchennych jest już popularne w USA. Sprzedawane są tam specjalne pojemniki, które mogą być przechowywane wewnątrz domu lub poza nim. Przedsiębiorstwa komercyjne prowadzą hodowle dżdżownic i sprzedają populacje zarodowe. Dodatkowo instruują nabywców jak prowadzić wermikulturę w domu. Propagowanie wermikultury ma miejsce także w innych krajach, nawet tak egzotycznych jak Afryka Południowa czy Indie. Również w Polsce coraz bardziej popularne stają się tak zwane skrzynki ekologiczne w szkołach, które mają edukować dzieci w zakresie recyklingu [24 25].
6 BIOLOGICZNE PRZETWARZANIE BIODEGRADOWALNEJ FRAKCJI ODPADÓW KOMUNALNYCH Duże zasługi w propagowaniu wykorzystania dżdżownic do utylizacji odpadów ma prof. Joanna Kostecka z Uniwersytetu Rzeszowskiego, która od lat dziewięćdziesiątych XX w. organizuje spotkania i konferencje na ten temat. Prowadzenie wermikultury wymaga stworzenia optymalnych warunków do życia i rozwoju dżdżownic. Przed wprowadzeniem dżdżownic do podłoża, odpad powinien być wstępnie przetworzony przez liczne organizmy. Część z nich obecnych w podłożach hodowlanych samoczynnie je zasiedla, zanim zostaną tam wprowadzone dżdżownice. Do organizmów tych należą pierwotniaki, nicienie i wazonkowce. Łączna aktywność tych organizmów sprzyja przyspieszeniu przemian występujących w podłożu. Dzięki drążonym przez nie korytarzom poprawia się natlenienie i wilgotność, mieszana i rozdrabniana jest materia organiczna, co zwiększa tempo mineralizacji wermikompostu. W przewodach pokarmowych dżdżownic tworzą się trwałe agregaty organiczno-mineralne, o gruzełkowatej strukturze i zwiększonej wodoodporności, które poprawiają strukturę wermikompostu. Podstawowym czynnikiem hodowli jest wysoki udział substancji organicznej. Odczyn ph podłoża powinien zawierać się w granicach 6 8. Regulację odczynu prowadzi się poprzez stosowanie zasadowej kredy, kamienia wapiennego, czy też kwaśnego torfu lub liści z drzew iglastych. Podobnie można wpływać na stosunek C:N, podnosząc zawartość węgla przez dodanie na przykład tektury albo słomy. Kalembasa [20] wykazała, że najbardziej odpowiedni dla dżdżownic stosunek C:N wynosi 25:1, a najbardziej korzystne rozdrobnienie podłoża to 25 mm. Istotnym czynnikiem decydującym o aktywności dżdżownic w podłożu jest również wilgotność. Zaleca się, żeby udział wody w podłożu wynosił 70 80%. Wynika to ze specyfiki odżywiania się dżdżownic, które zasysają pokarm w stanie półpłynnym. Ilość wody powinna być przez hodowcę stale kontrolowana. W zbyt suchych lub uwodnionych siedliskach reprodukcja spada. W warunkach naturalnych o wilgotności podłoży decydują deszcze, dlatego przy nadmiernych opadach zaleca się okrywanie siedlisk hodowlanych. Naturalne parowanie można zmniejszyć i łatwiej je kontrolować, gdy siedliska zlokalizowane są w miejscach ocienionych i osłoniętych od wiatru lub gdy mają ochronne osłony. Na terenie prowadzenia wermikultury musi być dostępna woda, przy czym niekoniecznie musi to być wodociąg. Innym czynnikiem ważnym dla dżdżownic jest temperatura podłoża. Dżdżownica kompostowa aktywna jest w szerokim zakresie temperatur (optimum o C). Z tego powodu siedliska dżdżownic nie powinny być budowane na otwartych przestrzeniach o silnym nasłonecznieniu. W okresie wegetacyjnym prawidłową temperaturę hodowli można regulować jedynie przez zacienianie i prawidłowe zraszanie siedlisk. Odporność na zimno zmienia się u dżdżownic w zależności od pory roku. Pojawia się u nich stopniowo. W lecie zginą, jeśli wystawi się je na działanie niskiej temperatury (poniżej 0 o C). Z nadejściem zimy są natomiast
7 340 MARTA BOŻYM zdolne przetrwać w podłożu zamarzniętym. Późną jesienią siedliska powinny być przykrywane dodatkowymi warstwami obornika, liści czy słomy. Po zakończonym procesie dżdżownice łatwo można oddzielić od gotowego wermikompostu, metodami fizycznymi, rzadziej chemicznymi [27]. Następnie przenosi się je do nowego stanowiska wermikultury, możliwe jest wykorzystanie jedynie części osobników. Resztę można wykorzystać gospodarczo, np. jako pasza dla zwierząt, jeżeli skład biomasy dżdżownic nie jest przeciwwskazaniem [23 24, 26 27]. Wśród zalet wytwarzania wermikompostu z odpadów należy wymienić możliwość produkcji nawozu organicznego, zmniejszenie objętości wyjściowej odpadów, homogenizacja i stabilizacja składu, ograniczenie odorów, poprawa struktury, rozwój mikroorganizmów kompostowych czy wzrost udziału dostępnych form makroelementów. Do wad trzeba zaliczyć duże zapotrzebowanie terenu, pracochłonność i konieczność ciągłej kontroli procesu, zmniejszenie udziału substancji organicznej i azotu, niepełna higienizacja, możliwość kumulacji metali ciężkich w wermikompoście wskutek zmniejszenia objętości masy pierwotnej oraz w ciałach dżdżownic, które następnie mogą stanowić odpad niebezpieczny. Szerokie zastosowanie dżdżownic do kompostowania osadów ściekowych występuje w Polsce od połowy lat dziewięćdziesiątych XX w. Pionierem była Oczyszczalnia Ścieków w Pyrzycach, która rozpoczęła produkcję wermikompostu nieco wcześniej, wykorzystując go do celów rolnych [25]. Hodowle na osadach ściekowych prowadzi się w odpowiednich stanowiskach, ograniczonych z boków deskami lub elementami betonowymi. Ograniczenia boczne stanowisk muszą ściśle do siebie przylegać, podobnie jak dno. Dzięki temu hodowla oddzielona jest od środowiska, w tym od naturalnych drapieżników takich jak kret. Populacje dżdżownic wprowadzane do stanowisk wermikultury pochodzą najczęściej z hodowli obornikowych. W pierwszej fazie wprowadzane są do odpowiednio przygotowanej warstwy stratyfikacyjnej [26]. W Oczyszczalni Ścieków w Kluczborku osady są wstępnie mieszane z materiałem strukturotwórczym, najczęściej ze słomą, i pozostawione na pewien okres w celu wstępnego rozkładu materiału (ryc. 1). Należy wspomnieć, że dżdżownice wrażliwe są na obecność amoniaku w podłożu, który działa na nie toksycznie [51]. Osady ściekowe bogate w ten składnik mogą w bezpośrednim kontakcie spowodować straty w populacji. Dlatego przed wprowadzeniem dżdżownic, stosuje się wstępnie przetworzony osad ściekowy z materiałem roślinnym [10]. Według badań Hury [17] lepszym dodatkiem do wermikompostowanych osadów ściekowych w porównaniu z trocinami, liśćmi czy makulaturą jest słoma.
8 BIOLOGICZNE PRZETWARZANIE BIODEGRADOWALNEJ FRAKCJI ODPADÓW KOMUNALNYCH Fot. M. Bożym. Ryc. 1. Wstępne leżakowanie osadów z materiałem strukturotwórczym w Oczyszczalni Ścieków w Kluczborku Przetwarzanie osadów odbywa się etapowo. Osad rozkładany jest cienkimi warstwami na przemian z odpadami zielonymi (słomą, sianem). Dzięki temu nie jest wymagane przerzucanie masy kompostowej, co jest rutynowym zabiegiem podczas standardowego kompostowania w pryzmach. Najważniejszym zabiegiem pielęgnacyjnym jest zraszanie stanowisk i regularne karmienie dżdżownic. Udział wody w osadzie musi być kontrolowany. Zbyt duże uwodnienie, np. w czasie deszczy, może spowodować procesy gnilne i obumieranie populacji dżdżownic. Dlatego bardzo ważny jest dobry drenaż pod stanowiskiem do wermikompostowania. Skarmianie dżdżownic może odbywać się ręcznie lub w sposób zmechanizowany. W Oczyszczalni Ścieków w Kluczborku wykorzystuje się do tego celu specjalnie przerobiony ciągnik rolniczy (ryc. 2). Proces produkcyjny wermikompostu z osadów ściekowych zwykle odbywa się od kwietnia do października. Przed zimą stanowiska specjalnie zabezpiecza się grubą warstwą słomy.
9 342 MARTA BOŻYM Fot. M. Bożym. Ryc. 2. Stanowiska wermikultury w Oczyszczalni Ścieków w Kluczborku, moment skarmiania dżdżownic Jakość wermikompostu z osadów ściekowych zależy od składu wyjściowego, zawartości zanieczyszczeń czy prowadzonych zabiegów pielęgnacyjnych. Kostecka [26] podaje, że jakość wermikompostów z polskich oczyszczalni ścieków, takich jak Zambrów, Kluczbork, Praszka, Wrocław, Łowicz, Kutno, Krynica Morska, Ustroń, Wadowice, Brzesko, Łódź, wykazywały dobrą jakość i wysoki udział składników pokarmowych. Potwierdzają to badania własne prowadzone w Oczyszczalni Ścieków w Kluczborku [10], przedstawione w tabeli 3. Wykonano je w czasie cyklu produkcyjnego, próbki pobierano z trzech stanowisk wermikultury. W badanych osadach stwierdzono zmniejszenie udziału azotu i substancji organicznej w czasie trwania procesu. Maćkowiak [31] uważa to za normalny efekt procesu wermikompostowania, wynikający z mineralizacji masy organicznej osadów. Określono także stosunek węgla do azotu, który w osadach surowych wahał się w zakresie 12 17:1 (średni 15:1), natomiast w gotowym wermikompoście wynosił średnio 25:1. W wyniku wermikompostowania osadów nastąpiła poprawa struktury z mazistej na ziemistą oraz ograniczone zostały odory. W badaniach osadów ściekowych w Kluczborku stwierdzono zmniejszenie udziału
10 BIOLOGICZNE PRZETWARZANIE BIODEGRADOWALNEJ FRAKCJI ODPADÓW KOMUNALNYCH amoniaku. Wzrosła natomiast zawartość suchej masy, fosforu, azotanów oraz metali ciężkich. Zwiększenie udziału metali ciężkich wynika z redukcji masy kompostowej, a tym samym z zagęszczenia składników. Część metali może być kumulowana w ciałach dżdżownic, co potwierdzono w badaniach. T a b e l a 3 Zmiany w składzie wermikompostowanych osadów ściekowych z Kluczborka [10] Parametr w przeliczeniu na suchą masę Osad surowy Wermikompost Sucha masa [%] 23,7±2,5 52,8±5,6 Substancja organiczna [%] 36,7±1,7 24±2 ph 6,7±0,2 6,6±0,3 N ogólny [g/kg] 22±1 17±1 N NH 4 [mg/kg] 698± N NO 3 [mg/kg] 64±11 560±74 C:N 15±2 25±2 P ogólny [g/kg] 65±9 79±17 K [g/kg] 2,0±0,04 4,0±0,08 Mg [g/kg] 1,0±0,03 1,3±0,04 Ca [g/kg] 3,0±1,0 8,0±1,0 Na [g/kg] 0,30±0,02 0,26±0,01 Cd [mg/kg] 3,2±0,4 2,8±0,5 Pb [mg/kg] 30,3±2,5 43,6±1,3 Cu [mg/kg] 34,4±0,7 41,9±1,9 Zn [mg/kg] 136±6 102±6 Cr [mg/kg] 133±10 132±6 Ni [mg/kg] 25,1±2,3 26,5±1,1 Z uwagi na zdolność kumulacji metali przez dżdżownice, wermikompostowanie osadów wydaje się najbardziej odpowiednie dla oczyszczalni ścieków na terenach wiejskich bądź w małych nieuprzemysłowionych miejscowościach. Wówczas możliwe jest uzyskanie wartościowego nawozu i uniknięcie skażenia metalami, zarówno produktu, jak i dżdżownic. Innym zagrożeniem prowadzenia wermikultury na osadach ściekowych jest możliwość produkcji materiału skażonego przez pasożyty przewodu pokarmowego. Problem został opisany przez Kiepas-Kokot i in. [21]. Autorzy zbadali wermikomposty obornikowe, zieleni miejskiej oraz osadowe i stwierdzili ponadnormatywne zanieczyszczenie wermikompostów na bazie obornika przez jaja helmintów. Pozostałe wermikomposty nie wykazywały zanieczyszczenia. Autorzy sugerują, że na wynik mogło mieć wpływ skażenie materiału poddawanego wermikompostowaniu. Okazuje się, że technologia przetwarzania odpadów na wermikompost, z uwagi na wymagania życiowe dżdżownic, nie pozwala na pełną higienizację zanieczyszczonego surowca. Temperatura w stanowiskach rzadko przekracza 40 o C, co nie gwarantuje pełnej higienizacji materiału.
11 344 MARTA BOŻYM Gdy prowadzący wermikulturę chce wyprodukować bezpieczny dla środowiska wermikompost i zdrową biomasę dżdżownic, nie może lekceważyć zjawiska kumulowania metali ciężkich w ciałach dżdżownic. Zdolność kumulacji związków toksycznych przez organizmy wykorzystuje się w badaniach monitoringowych nad stopniem zanieczyszczenia środowiska. Dżdżownice, z uwagi na ich odporność na wysokie stężenia metali ciężkich w podłożu, często wykorzystuje się jako bioindykatory zanieczyszczenia środowiska tymi związkami. Zgodnie z ekologicznym prawem minimum Liebiega i prawem tolerancji Shelforda oraz wymaganiami dotyczącymi organizmów uznawanych za bioindykatory, dżdżownice świetnie nadają się do tego celu [8, 11]. Należy pamiętać, że stanowią one pokarm wielu drapieżnych bezkręgowców i kręgowców, a tym samym mogą odgrywać ważną rolę w transferze zanieczyszczeń w wyższych poziomach troficznych. Toksyczność metali w odniesieniu do dżdżownic zależy od wielu czynników, w tym od stężenia metalu w podłożu, jego formy chemicznej, zawartości substancji organicznej, odczynu, zmian sezonowych. Dżdżownice stały się obiektem wielu doświadczeń dotyczących kumulacji metali w ich organizmach. Badane są miejsca gromadzenia w poszczególnych organach, biochemia detoksykacji, wpływ na czynności życiowe, dawki letalne i śmiertelne dla poszczególnych gatunków i konkretnych metali czy wpływ czynników środowiska na kumulację. Stwierdzono, że bezkręgowce lądowe nie potrafią regulować procesów pobierania metali. Istnieje jednak zjawisko wybiórczości pokarmowej dżdżownic. W doświadczeniu Depta i in. [12] udowodnili zdolność dżdżownic do rozróżniania pokarmu skażonego metalami od czystego. Reinecke i in. [36] wykazali, że dżdżownice posiadają większą odporność na wysokie stężenia metali, jeżeli znajdują się w środowisku naturalnym niż w bezpośrednim kontakcie z metalem w warunkach laboratoryjnych. Autorzy sugerują stopniowe uodpornianie się dżdżownic na wysokie stężenia metali w podłożu. Bezpośredni kontakt z toksyną dżdżownic nieprzystosowanych może być dla nich zabójczy. Badania obaliły wcześniejsze przypuszczenia autorów, że dżdżownice posiadają genetycznie uwarunkowaną odporność na metale. Okazuje się, że przystosowują się one do niekorzystnych warunków środowiska z czasem, nie przekazują jednak tych zdolności następnym pokoleniom. Każdy osobnik wytwarza mechanizmy obronne samodzielnie. Voua-Otomo i in. [48] nazwali tę zdolność aklimatyzacją fizjologiczną. Toksyczność metali dla dżdżownic jest różna. Dla Eisenia fetida przedstawia się następująco: według Kalembasy [19] Pb < Ni < Cd, natomiast według Sauve i in. [38] Pb < Zn < Mo < Cd < Cu < Hg. Wynika z tego, że najmniej toksycznym dla dżdżownic metalem jest ołów. Ma to związek z jego powino-
12 BIOLOGICZNE PRZETWARZANIE BIODEGRADOWALNEJ FRAKCJI ODPADÓW KOMUNALNYCH wactwem z wapnem i kumulacji w formie związanej w gruczołach wapiennych. Dżdżownice są odporne na wysokie stężenia metali w podłożu, m.in. dzięki możliwości ich detoksykacji w organizmie. Najczęściej metale gromadzone są w komórkach chloragocytarnych otaczających jelito, wiązane przez substancje organiczne w chloragosomach, wodniczkach odpadowych, w których koncentrują się produkty rozpadu metalotionein czy w gruczołach wapiennych, których zadaniem jest neutralizacja wapnia zawartego w pokarmie. Dżdżownice posiadają nie tylko zdolności do kumulowania metali i ich neutralizacji, ale także do ich wydalania z organizmu w formie nietoksycznej. Jednak te zdolności przystosowawcze niosą za sobą także negatywne konsekwencje dla dżdżownic. W warunkach skażenia podłoża metalami dochodzi do zmniejszenia przyrostu masy dżdżownic, ich ruchliwości oraz do ograniczenia płodności. Badania meksykańskie przedstawiają wpływ wermikompostowania zanieczyszczonych metalami osadów ściekowych na wzrost i zdolności reprodukcyjne dżdżownicy Eisenia fetida oraz na jakość wermikompostu. Domínguez-Crespo i in. [13] ustalili kolejność przyswajania metali ciężkich przez dżdżownice z podłoży (Zn > Cd > Cu > Ni). Natomiast Li i in. [29] zbadali zdolności do kumulacji metali ciężkich pochodzących z obornika świńskiego przez ten sam gatunek oraz wpływ biodostępności tych metali w podłożu na zdolności kumulacyjne w ciałach dżdżownic. Wykazali, że decydujący wpływ na pobieranie ma forma metalu. Autorzy podają kolejność w przyswajaniu metali, czyli tak zwany współczynnik BAF (BioAccumulation Factor), który przedstawia się następująco: Cd > Zn > Pb > Cu. Inne badania wykazują wpływ gatunku dżdżownic na gromadzenie metali. Ma [30] stwierdził, że na kumulację metali w dżdżownicach wpływa nie tylko gatunek, ale także ph gleby, zawartość substancji organicznej oraz wiek dżdżownicy. Ustalił, że ma miejsce kilkukrotne zwiększenie zawartości metali w ciałach dorosłych osobników w porównaniu z młodocianymi. Potwierdzają to badania własne przeprowadzone w Oczyszczalni Ścieków w Kluczborku. W trakcie wermikompostowania pobierano dżdżownice w różnych fazach rozwoju. Określono udział metali w kokonach, osobnikach młodocianych (kilkumiesięczne, wybarwione, o długości 3 4 cm, niedojrzałe bez wykształconego clitelium) i dorosłych (wybarwione, o długości 8 10 cm, dojrzałe z wykształconym clitelium) (ryc. 3). Nie badano osobników niewybarwionych stadium młodocianego, z uwagi na trudność w ich wyizolowaniu z podłoża.
13 346 MARTA BOŻYM kokon Osobnik młodociany bez clitelium 3 4 cm Osobnik dorosły z clitelium 8 10 cm Fot. M. Bożym. Ryc. 3. Dżdżownice w różnych fazach rozwojowych, pochodzące z Oczyszczalni Ścieków w Kluczborku Dżdżownice przed analizą pozbawione zostały zawartości przewodu pokarmowego. Uzyskane wyniki przedstawia tabela 4. Najniższy udział metali stwierdzono w kokonach, które stanowiły tło do porównań nad kumulacją metali w różnych fazach rozwojowych. Osobniki młodociane kumulowały metale, lecz nie w takim stopniu jak dorosłe. Dla tych ostatnich stwierdzono zwiększenie udziału metali, często dziesięciokrotnie, niż u osobników młodocianych. W przypadku Cd i Ni udział w ciałach dżdżownic był wyższy niż w podłożu. T a b e l a 4 Zmiany w zawartości metali ciężkich w dżdżownicach pochodzących z wermikompostów osadowych w Kluczborku w zależności od stadium rozwoju [10] Metal Kokony Osobniki młodociane Osobniki dorosłe Podłoże Cd [mg/kg s.m.] 0,13±0,0 0,63±0,2 5,59±1,9 3,2±0,4 Pb [mg/kg s.m.] 0,29±0,1 2,24±0,3 29,2±5,2 30,3±2,5 Zn [mg/kg s.m.] 2,56±0,3 15,6±3,0 129±15,0 136±6 Cu [mg/kg s.m.] 1,60±0,2 7,63±0,5 25,2±1,6 34,4±0,7 Ni [mg/kg s.m.] 0,97±0,1 5,20±0,2 36,7±3,3 25,1±2,3 Cr [mg/kg s.m.] 0,76±0,2 3,33±0,9 21,7±5,5 133±10
14 BIOLOGICZNE PRZETWARZANIE BIODEGRADOWALNEJ FRAKCJI ODPADÓW KOMUNALNYCH Wermikomposty mogą być stosowane w nawożeniu roślin. Niektórzy autorzy proponują wspólne nawożenie gleb wermikompostem i nawozami mineralnymi, by uzupełniać niedobór składników pokarmowych, głównie azotu i potasu. Wacławowicz i Parylak [50] wykazali poprawę jakości gleby średniej przy jednoczesnym nawożeniu wermikompostem z obornika, uzupełnionego nawozami sztucznymi. Potwierdzają to badania Gandeckiego i in. [15] nad plonowaniem jęczmienia ozimego i buraka cukrowego, nawożonych wermikompostem i mineralnym nawozem azotowym. W przypadku wykorzystania wermikompostów z odpadów mleczarskich, nie jest konieczne dodatkowe nawożenie azotem, gdyż odpady są bogate w ten składnik [4]. W doświadczeniu lizymetrycznym, prowadzonym na glebach nawożonych różnymi rodzajami osadów zmieszanych w różnych proporcjach, w ramach badań własnych, stwierdzono, że wprowadzenie do gleb wermikompostu zmniejsza wymywanie zanieczyszczeń do wód podziemnych w porównaniu z osadami nieprzetworzonymi i wapnowanymi [5, 7]. Do zanieczyszczeń tych należały azotany, amoniak, fosforany, siarczany, chlorki i metale ciężkie. Podobne wnioski wyciągnęła Patorczyk-Pytlik [34], która ustaliła, że wprowadzenie wermikompostów z osadów do gleb kwaśnych zmniejsza przemieszczanie metali do podglebia w porównaniu z nieprzetworzonymi osadami. Grupta i Garg [16] badali możliwość przetwarzania osadów ściekowych przez dżdżownice Eisenia fetida w Indiach. Stwierdzili, że wartościowy wermikompost powstaje już po 105 dniach od rozpoczęcia procesu. Uzyskali najbardziej wartościowy produkt pod względem nawozowym z mieszaniny osadów ściekowych i obornika krowiego (30 40%). Natomiast Subramanian i in. [42] badali możliwość produkcji wermikompostu ze stałych odpadów przeróbki sagowców w Indiach. Odpady w różnych proporcjach mieszano z obornikiem krowim i pomiotem kurzym. Autorzy uzyskali najlepszy wermikompost pod względem zawartości makro- i mikroelementów oraz optymalnej proporcji C:N dla mieszaniny odpadów, obornika krowiego i pomiotu kurzego w proporcji objętościowej 1:1:1. Z uwagi na produkcję przez dżdżownice specyficznych enzymów jak i zdolność dezaktywacji metali, prowadzone są badania nad zmianami form metali w podłożu w trakcie wermikompostowania. Filipek-Mazur i Gondek [14] ustalili, że wymywalność (dostępność) metali w glebie była niższa w przypadku nawożenia wermikompostem z osadów garbarskich niż z nawożenia obornikiem. Autorzy uzasadniają to wpływem zakwaszenia podłoży, gdyż w przypadku obornika oznaczyli znacznie niższy odczyn niż wermikompostów. Patorczyk-Pytlik i Gediga [33] zbadali udział form miedzi w kompostowanych i wermikompostowanych osadach ściekowych pochodzących z Oczyszczalni Ścieków w Kluczborku.
15 348 MARTA BOŻYM Stwierdzili zmniejszenie udziału form przyswajalnych miedzi w wyniku wermikompostowania w porównaniu z kompostowaniem. Dodatek węgla brunatnego sprzyjał związaniu tego metalu z frakcja organiczną. Okazuje się, że nawożenie gleby wermikompostem może ograniczyć przyswajalność metali przez rośliny. Potwierdzają to badania Barana i in. [2 3] oraz badania własne [6, 50]. Dżdżownice wpływają nie tylko na skład chemiczny przetwarzanych osadów. Zmieniają także skład mikrobiologiczny i dostarczają enzymów wermikompostowanym odpadom. Przyczynia się to do zwiększenia żyźności gleb nawożonych takimi wermikompostami [1]. Makulec i Olejniczak [32] w swych badaniach ustalili, że nawożenie gleb wermikompostami może wzbogacić glebę w mezofaunę, w tym wazonkowce, skoczogonki czy roztocza, czyli w organizmy bardzo w glebie pożądane. Rolnicze stosowanie wermikompostów może zahamować zachwaszczenie plonów. Wykazały to badania Sławińskiego i Songin [39] nad zachwaszczeniem plonów jęczmienia jarego nawożonego kompostami i wermikomposami z różnych odpadów. Jednak niepokojące wydają się doniesienia o negatywnym wpływie wermikompostów na wschody siewek warzyw i wzrost podatności na choroby. Stompor-Chrzan [41] potwierdziła negatywny wpływ nawożenia wermikompostem, pochodzącym od kilkunastu producentów, na siewki warzyw, zwłaszcza sałaty i ogórka. Ta sama autorka w badaniach z 2004 r. wykazała, że wermikomposty wytworzone z obornika zmniejszyły wschody roślin strączkowych, zahamowały rozwój siewek i nie chroniły także przed zgorzelą [40]. Nie potwierdzają tego zjawiska Kołodziej i Kostecka [22], które analizowały wpływ nawożenia wermikompostem i nawozami mineralnymi na uprawy ogórka i marchwi. Autorki skonstatowały, że wpływ nawożenia na wschody i plony badanych warzyw jest pozytywny. Być może dodatkowe uzupełnienie mikroelementami podłoży przyczyniło się do uzyskania dobrych rezultatów doświadczenia. Szczech i Smolińska [45] stwierdziły zahamowanie rozwoju i zwiększenie podatności na choroby siewek pomidora nawożonego wermikompostem. Natomiast w badaniach z 1996 r. Szczech [44] ustaliła, że ma miejsce ograniczenie podatności pomidorów nawożonych wermikompostem na patogen zgnilizny pierścieniowej. We wcześniejszych badaniach Szczech i Brzeski [43] zaprzeczają negatywnemu wpływowi nawożenia wermikompostem na wzrost podatności roślin na choroby. W swoich badaniach wykazali oni działanie grzybobójcze wermikompostów produkowanych przez różnych producentów. Autorzy zauważyli, że niektóre wermikomposty charakteryzowały się silnym zasoleniem, co mogło przyczyniać się do spowolnienia wzrostu roślin. Być może właśnie silne zasolenie wermikompostów wpłynęło na obumieranie siewek warzyw oraz zwiększenie podatności roślin na niektóre choroby. Okazuje się jednak, że wermikompost może być z sukcesem stosowany w innych uprawach. W badaniach własnych prowadzonych w terenie (doświadczenie lizymetryczne, wazonowe i poletkowe) wykazano, że wermikom-
16 BIOLOGICZNE PRZETWARZANIE BIODEGRADOWALNEJ FRAKCJI ODPADÓW KOMUNALNYCH posty z osadów świetnie nadają się do nawożenia traw oraz kukurydzy. Z uwagi na duże wymagania kukurydzy dotyczące zawartości azotu w podłożu, konieczne może być jednoczesne nawożenie nawozem azotowym tych upraw. Z przytoczonych przykładów nie można wysnuć jednoznacznych konkluzji. Na wzrost roślin czy podatność na choroby może mieć bowiem wpływ wiele czynników. Jednak nasuwa się wniosek, że przed zastosowaniem w uprawach wermikompostu czy jakiegokolwiek nawozu organicznego, należy wcześniej przeprowadzić badania dotyczące ich wpływu na rośliny, by uniknąć strat w plonach. W pracy została przybliżona metoda biologicznego przetwarzania odpadów, jaką jest wermikompostowanie. Do zalet procesu należy głównie produkcja bogatego w składniki pokarmowe kompostu, zmniejszenie objętości odpadów, homogenizacja i rozkład materii organicznej oraz poprawa struktury i zmniejszenie odorów (w przypadku osadów ściekowych). Metoda posiada też wady, z których najważniejszy to brak możliwości pełnej higienizacji przetwarzanych odpadów. Dlatego zaleca się prowadzenie wermikultury na odpadach nieskażonych biologicznie. W pracy przedstawiono także doświadczenia licznych autorów nad wykorzystaniem przyrodniczym wermikompostów. Okazuje się, że nawóz ten nie zawsze może być stosowany pod uprawy, zwłaszcza warzyw, z uwagi na możliwość pogorszenia plonów. Radzi się, by jednocześnie stosować wermikomposty i nawożenie mineralnym, w celu uzupełnienia brakujących składników. Metoda wermikompostowania odpadów potrzebuje stosowania rygorystycznych wymagań dżdżownic, ale efektem końcowym, w przypadku prawidłowo prowadzonego procesu, może być uzyskanie wartościowego nawozu *. * Cytowaną literaturę zamieszczono po tłumaczeniu artykułu w języku niemieckim.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 13 lipca 2010 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych. (Dz. U. z dnia 29 lipca 2010 r.
Dz.U.10.137.924 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 13 lipca 2010 r. 2), 3) w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz. U. z dnia 29 lipca 2010 r.) Na podstawie art. 43 ust. 7 ustawy z dnia 27
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 13 lipca 2010 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych2), 3)
Dziennik Ustaw Nr 137 11129 Poz. 924 924 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 13 lipca 2010 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych2), 3) Na podstawie art. 43 ust. 7 ustawy z dnia 27 kwietnia
Warszawa, dnia 25 lutego 2015 r. Poz. 257 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 6 lutego 2015 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 25 lutego 2015 r. Poz. 257 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 6 lutego 2015 r. 2), 3) w sprawie komunalnych osadów ściekowych Na podstawie
RECYKLING ODPADÓW ZIELONYCH. Grzegorz Pilarski BEST-EKO Sp. z o.o.
RECYKLING ODPADÓW ZIELONYCH Grzegorz Pilarski BEST-EKO Sp. z o.o. BEST-EKO Sp. z o.o. jest eksploatatorem oczyszczalni ścieków Boguszowice w Rybniku przy ul. Rycerskiej 101, na której znajduje się instalacja
"Metale ciężkie w osadzie z wiejskiej oczyszczalni ścieków i kompoście - ocena przydatności do rolniczego wykorzystania"
"Metale ciężkie w osadzie z wiejskiej oczyszczalni ścieków i kompoście - ocena przydatności do rolniczego wykorzystania" Agnieszka RAJMUND 1), Marta BOŻYM 2) 1) Instytut Technologiczno-Przyrodniczy, Dolnośląski
Dz.U. 199 Nr 72 poz. 813
Kancelaria Sejmu s. 1/1 Dz.U. 199 Nr 72 poz. 813 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA OCHRONY ŚRODOWISKA, ZASOBÓW NATURALNYCH I LEŚNICTWA z dnia 11 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków, jakie muszą być spełnione przy
Opis przedmiotu zamówienia.
Opis przedmiotu zamówienia. Zadanie A Przedmiot zamówienia obejmuje unieszkodliwienie (lub odzysk) ustabilizowanych komunalnych osadów ściekowych, w zakresie: - załadunku w miejscu ich magazynowania na
Załącznik nr 1 WZÓR KARTY EWIDENCJI ODPADU. KARTA EWIDENCJI ODPADU 1) Nr karty Rok kalendarzowy
WZÓR KARTY EWIDENCJI ODPADU Załącznik nr 1 Kod odpadu 2) Rodzaj odpadu 2) Procentowa zawartość PCB w odpadzie 3) Posiadacz 4) KARTA EWIDENCJI ODPADU 1) Nr karty Rok kalendarzowy Adres posiadacza 5) Miejsce
Zawartość składników pokarmowych w roślinach
Zawartość składników pokarmowych w roślinach Poszczególne rośliny różnią się zawartością składników pokarmowych zarówno w organach wegetatywnych, jak i generatywnych. Wynika to z różnych funkcji, jakie
NAWÓZ ORGANICZNY POCHODZENIA KOMUNALNEGO
NAWÓZ ORGANICZNY POCHODZENIA KOMUNALNEGO Skład chemiczny i cechy fizykochemiczne nawozu: Azot całkowity (N) - 4,5 %; Fosfor (P) w przeliczeniu na P 2O 5-4,7 %; Potas (K) w przeliczeniu na K 2O - 0,6 %;
Instytutu Ceramiki i Materiałów Budowlanych
Instytutu Ceramiki i Materiałów Budowlanych Scientific Works of Institute of Ceramics and Building Materials Nr 10 ISSN 1899-3230 Rok V Warszawa Opole 2012 JOANNA GUZIAŁOWSKA-TIC * WILHELM JAN TIC ** Słowa
Dziennik Ustaw 2 Poz NIE TAK
Dziennik Ustaw 2 Poz. 1973 Załączniki do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 grudnia 2014 r. (poz. 1973) Załącznik nr 1 WZÓR KARTY PRZEKAZANIA ODPADÓW 2), 6) Nr karty 1) Rok KARTA PRZEKAZANIA
Opinia. dotycząca możliwości wykorzystania komunalnych osadów ściekowych pochodzących z Oczyszczalni Ścieków w Małuszowie
Gdynia, dnia 08 sierpnia 2015 roku Opinia dotycząca możliwości wykorzystania komunalnych osadów ściekowych pochodzących z Oczyszczalni Ścieków w Małuszowie ZLECAJĄCY: Gmina Jawor ul. Rynek 1 59-400 Jawor
PRZEDMIOT ZLECENIA. Odebrano z terenu powiatu Raciborskiego próbki gleby i wykonano w Gminie Kornowac:
PRZEDMIOT ZLECENIA Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Gliwicach odebrała i wykonała badanie próbek glebowych z obszaru użytków rolnych Powiatu Raciborskiego na terenie Gminy Kornowac o powierzchni 598,25ha.
PRZEDMIOT ZLECENIA :
PRZEDMIOT ZLECENIA : Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Gliwicach odebrała i wykonała badanie próbek glebowych z obszaru użytków rolnych Powiatu Raciborskiego na terenie Gminy Racibórz o powierzchni
a. ph, zawartości makroskładników (P, K, Mg) w 700 próbkach gleby, b. zawartości metali ciężkich (Pb, Cd, Zn, Cu, Ni i Cr ) w 10 próbkach gleby,
Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Gliwicach odebrała i wykonała badanie próbek glebowych z obszaru użytków rolnych Powiatu Raciborskiego w Gminie Krzanowice z powierzchni 1670,94 ha. Odebrano z terenu
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ W GMINIE NĘDZA
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ W GMINIE NĘDZA Opracowanie wyników i sprawozdania z wykonanych badań
SUBSTANCJA POFERMENTACYJNA JAKO NAWÓZ. dr Alina Kowalczyk-Juśko Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Wydział Nauk Rolniczych w Zamościu
SUBSTANCJA POFERMENTACYJNA JAKO NAWÓZ dr Alina Kowalczyk-Juśko Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Wydział Nauk Rolniczych w Zamościu Komory fermentacyjne Faza ciekła: Pozostałość pofermentacyjna - związki
a. ph, zawartości makroskładników (P, K, Mg) w 899 próbkach gleby, b. zawartości metali ciężkich (Pb, Cd, Zn, Cu, Ni i Cr ) w 12 próbkach gleby,
Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Gliwicach odebrała i wykonała badanie próbek glebowych z obszaru użytków rolnych Powiatu Raciborskiego w Gminie Krzyżanowice z powierzchni 1577ha. odebrano z terenu
Nawożenie warzyw w uprawie polowej. Dr Kazimierz Felczyński Instytut Ogrodnictwa Skierniewice
Nawożenie warzyw w uprawie polowej Dr Kazimierz Felczyński Instytut Ogrodnictwa Skierniewice Roślinom do prawidłowego wzrostu i rozwoju niezbędne są pierwiastki chemiczne pobrane z gleby i powietrza, nazywane
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE KUŹNIA RACIBORSKA. gleba lekka szt./ % 455/2200 0/0 119/26 53/12 280/61 3/1
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE KUŹNIA RACIBORSKA Wyniki badań odczynu gleby i zawartości makroelementów w próbkach gleby przedstawiono w tabelach zasobności gleby ( Zestawienie zasobności gleby na obszarze
a. ph, zawartości makroskładników (P, K, Mg) w 956 próbkach gleby, b. zawartości metali ciężkich (Pb, Cd, Zn, Cu, Ni i Cr ) w 14 próbkach gleby,
Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Gliwicach odebrała i wykonała badanie próbek glebowych z obszaru użytków rolnych Powiatu Raciborskiego w Gminie Pietrowice Wielkie z powierzchni 2018 ha. Odebrano z
Wpływ dodatku biowęgla na emisje w procesie kompostowania odpadów organicznych
BIOWĘGIEL W POLSCE: nauka, technologia, biznes 2016 Serock, 30-31 maja 2016 Wpływ dodatku biowęgla na emisje w procesie kompostowania odpadów organicznych dr hab. inż. Jacek Dach, prof. nadzw.* dr inż.
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE KUŹNIA RACIBORSKA
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE KUŹNIA RACIBORSKA Wyniki badań odczynu gleby i zawartości makroelementów w próbkach gleby przedstawiono w tabelach zasobności gleby: Zestawienie zasobności gleby na obszarze
Nawożenie dolistne. Jakość nawozu ma znaczenie!
https://www. Nawożenie dolistne. Jakość nawozu ma znaczenie! Autor: Małgorzata Srebro Data: 27 kwietnia 2018 Uzyskanie wysokich plonów roślin uprawnych zależy nie tylko od zastosowanych nawozów doglebowych,
Możliwość zastosowania biowęgla w rolnictwie, ogrodnictwie i rekultywacji
Agnieszka Medyńska-Juraszek, Irmina Ćwieląg Piasecka, Magdalena Dębicka, Piotr Chohura, Cecylia Uklańska-Pusz, Wojciech Pusz 1, Agnieszka Latawiec, Jolanta Królczyk 2 1 Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Szkolenie z zakresu stosowania nawozów BLOK 5
Szkolenie z zakresu stosowania nawozów BLOK 5 opracowanie: Kierownik DAOR OSChR mgr inż. Krzysztof Skowronek Starszy Specjalista DAOR OSChR mgr inż.. Grażyna Sroka Program szkolenia Blok 5. Zasady stosowania
Zasobność gleby. gleba lekka szt./ % /810,64 0/0 107/15 332/47 268/38 0/0 16/29 0/0 3/19 0/0 13/81 0/0. szt./ %
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE KUŹNIA RACIBORSKA Wyniki badań makro- i mikroelementów przedstawiono w tabelach zasobności gleby ( Zestawienie zasobności gleby na terenie gminy Kuźnia Raciborska i w Zestawieniu
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ W GMINIE PIETROWICE WIELKIE Opracowanie wyników i sprawozdania z wykonanych
Prawdziwy rozwój człowieka, zwierzęcia i roślin zależy od gleby Hipokrates
Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Rzeszowie Prawdziwy rozwój człowieka, zwierzęcia i roślin zależy od gleby Hipokrates Organizacja Stacji Obecnie funkcjonuje Krajowa Stacja w Warszawie podległa Ministrowi
Potencjał metanowy wybranych substratów
Nowatorska produkcja energii w biogazowni poprzez utylizację pomiotu drobiowego z zamianą substratu roślinnego na algi Potencjał metanowy wybranych substratów Monika Suchowska-Kisielewicz, Zofia Sadecka
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 8 grudnia 2010 r.
Dziennik Ustaw Nr 249 16950 Poz. 1674 1674 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 8 grudnia 2010 r. w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzania i przekazywania zbiorczych
AtriGran szybko i bezpiecznie podnosi ph gleby. AtriGran błyskawicznie udostępnia wapń. AtriGran usprawnia pobieranie makroskładników z gleby
AtriGran szybko i bezpiecznie podnosi ph gleby Produkt wytworzony z surowca pochodzącego z młodego, unikatowego w Europie złoża do produkcji wapna nawozowego. Porowatość surowca dająca ogromną powierzchnię
Zagospodarowanie pofermentu z biogazowni rolniczej
Zagospodarowanie pofermentu z biogazowni rolniczej ERANET: SE Bioemethane. Small but efficient Cost and Energy Efficient Biomethane Production. Biogazownie mogą być zarówno źródłem energii odnawialnej
Opinia dotycząca przydatności nawozowej osadów ściekowych z przetwórstwa rybnego przetworzonych na urządzeniach firmy ECO FUTURE POLAND Sp z o.o.
Opinia dotycząca przydatności nawozowej osadów ściekowych z przetwórstwa rybnego przetworzonych na urządzeniach firmy ECO FUTURE POLAND Sp z o.o. ZLECAJĄCY: ECO FUTURE POLAND SP. Z O.O. Ul. Puławska 270/30
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE KRZYŻANOWICE
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ W GMINIE KRZYŻANOWICE Opracowanie wyników i sprawozdania z wykonanych
Warszawa, dnia 31 grudnia 2014 r. Poz. 1973 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 12 grudnia 2014 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 31 grudnia 2014 r. Poz. 1973 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 12 grudnia 2014 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji
Wprowadzanie do obrotu nowych produktów powstałych z odpadów. Doświadczenia, wdrożenia dla gospodarki
Wprowadzanie do obrotu nowych produktów powstałych z odpadów. Doświadczenia, wdrożenia dla gospodarki Jacek Antonkiewicz 1, Marcin Pietrzykowski 2, Tomasz Czech 3 1Katedra Chemii Rolnej i Środowiskowej
Bez fosforu w kukurydzy ani rusz!
.pl https://www..pl Bez fosforu w kukurydzy ani rusz! Autor: mgr inż. Kamil Młynarczyk Data: 18 kwietnia 2018 Kukurydza posiada jedne z największych potrzeb pokarmowych ze wszystkich zbóż. Największe zapotrzebowanie
Wapnowanie gleby po żniwach - wybierz dobry nawóz!
.pl https://www..pl Wapnowanie gleby po żniwach - wybierz dobry nawóz! Autor: Małgorzata Srebro Data: 5 czerwca 2018 Okres pożniwny to idealny czas na wapnowanie gleby. Na efektywność tego zabiegu, oprócz
INNOWACYJNY SPOSÓB WAPNOWANIA PÓL
Ekograncali Activ INNOWACYJNY SPOSÓB WAPNOWANIA PÓL Większość gleb użytkowanych w Polsce znajduje się na utworach polodowcowych, bogatych w piaski i iły. Naturalne ph tych utworów jest niskie. Dobór właściwego
Biowęgiel jako materiał pomocniczny w procesie kompostowania i wermikompstowania
Biowęgiel jako materiał pomocniczny w procesie kompostowania i wermikompstowania dr inż. Krystyna Malińska Wydział Infrastruktury i Środowiska Politechnika Częstochowska Rola biowęgla w kompostowaniu 1.
(Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu Art. 17 ust. 3)
Załącznik nr 9 Minimalne wymogi dotyczące nawozów i środków ochrony roślin 1. Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone - Wymóg 4 - dotyczy 8.2.10.5.1.4.1.2. Minimum requirements for fertilisers and pesticides
Fundacja Naukowo Techniczna Gdańsk. Dr inż. Bogdan Sedler Mgr Henryk Herbut
Fundacja Naukowo Techniczna Gdańsk Dr inż. Bogdan Sedler Mgr Henryk Herbut Gdańsk, 2012 Odpady komunalne Odpady komunalne to odpady powstające w gospodarstwach domowych, a także odpady nie zawierające
Nawożenie borówka amerykańska
Nawożenie borówka amerykańska Borówka amerykańska Jeśli borykasz się z problemem nawożenia borówki jak i jagody kamczackiej napisz do nas. Przygotujemy odpowiednie zalecenia nawozowe na dowolny okres roku
LEPSZE WARUNKI WZROSTU DLA ROŚLIN
PODŁOŻA OGRODNICZE Z MIKROORGANIZMAMI LEPSZE WARUNKI WZROSTU DLA ROŚLIN Każdy amator ogrodnictwa wie, że obok odpowiedniej dla danej rośliny ekspozycji na słońce i konieczności regularnego podlewania,
Zasobność gleby. gleba lekka szt./ % /2185,0 0/0 0/0 0/0 1063/100 0/0 824/923,6 0/0 0/0 3/0 821/100 0/0. szt./ %
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ W GMINIE PIETROWICE WIELKIE Opracowanie wyników i sprawozdania z wykonanych
DLACZEGO NIE POWINNO SIĘ SPRZEDAWAĆ I SPALAĆ SŁOMY. Zagospodarowanie resztek pożniwnych i poprawienie struktury gleby
DLACZEGO NIE POWINNO SIĘ SPRZEDAWAĆ I SPALAĆ SŁOMY Zagospodarowanie resztek pożniwnych i poprawienie struktury gleby Substancja organiczna po wprowadzeniu do gleby ulega przetworzeniu i rozkładowi przez
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 415
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 415 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 14, Data wydania: 2 lutego 2018 r. Nazwa i adres: AB 415 Kod
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia... w sprawie komunalnych osadów ściekowych 2)
Projekt z dnia 16 sierpnia 2009 r. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia... w sprawie komunalnych osadów ściekowych 2) Na podstawie art. 43 ust. 7 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.
CONDIT. Środek poprawiający właściwości gleby. Plan oferty. Wyłączny dystrybutor na terenie POLSKI: BioConcept-Gardenia Sp. z o.o.
Środek poprawiający właściwości gleby Zakwalifikowany do stosowania w rolnictwie ekologicznym pod numerem NE/115/2009 Wyłączny dystrybutor na terenie POLSKI: BioConcept-Gardenia Sp. z o.o., ul. Fabryczna
Tabela 1. Zakres badań fizykochemicznych odpadu o kodzie w 2015 roku
1. ZAKRES OFEROWANYCH OZNACZEŃ Program badań biegłości obejmuje badania próbki odpadu o kodzie 19 08 05, zgodnym z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów
Dziennik Ustaw Nr Poz ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA. z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych osadów Êciekowych.
Dziennik Ustaw Nr 134 8568 Poz. 1140 1140 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych osadów Êciekowych. Na podstawie art. 43 ust. 7 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001
I: WARUNKI PRODUKCJI RO
SPIS TREŚCI Część I: WARUNKI PRODUKCJI ROŚLINNEJ Rozdział 1. Uwarunkowania produkcyjne XXI wieku 1.1. Potrzeby i ograniczenia technologii produkcji roślinnej 1.1.1. Nowe kierunki produkcji rolnej 1.1.2.
MONITORING PRZEGLĄDOWY
Załącznik nr 2 Tabela 1. Zakres badań wody, ścieków, osadów i odpadów Lp Przedmiot badań Cena wykonania analizy wraz z poborem i opracowaniem wyników w formie sprawozdania dla wszystkich prób MONITORING
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 921
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 921 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 9 Data wydania: 03 czerwca 2016 r. Nazwa i adres: AB 921 OKRĘGOWA
Technika ochrony jezior inaktywacja ścieków. prof. Stanisław Podsiadłowski Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Technika ochrony jezior inaktywacja ścieków prof. Stanisław Podsiadłowski Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Oczyszczanie ścieków bytowych polega na usuwaniu zawartych w nich zanieczyszczeń w celu zminimalizowania
Zalecenia nawozowe dla róży uprawianej na podłożach organicznych
INSTYTUT OGRODNICTWA ZAKŁAD UPRAWY I NAWOŻENIAROSLIN OGRODNICZYCH Pracownia Uprawy i Nawożenia Roślin Ozdobnych 96-100 Skierniewice, ul. Rybickiego 15/17 tel./fax: 46 845547 e-mail: Jacek.Nowak@inhort.pl
Dyrektywa o osadach ściekowych
Dyrektywa o osadach ściekowych 03.10.2006..:: Dopłaty i Fundusze - Portal Informacyjny ::. Dyrektywa 86/278/EWG w sprawie ochrony środowiska, w szczególności gleby, w przypadku wykorzystania osadów ściekowych
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 868
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 868 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 3 Data wydania: 21 lipca 2009 r. Nazwa i adres organizacji
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia r.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia...2006 r. Projekt z dnia 16.01.2006 r. w sprawie warunków odzysku za pomocą procesu odzysku R10 Rozprowadzanie na powierzchni ziemi w celu nawożenia lub ulepszania
Aleksandra Urszula Kołodziej PRZETWARZANIE I NAWOZOWE WYKORZYSTANIE MASY POFERMENTACYJNEJ Z BIOGAZOWNI ROLNICZEJ. Gdańsk września 2012
Aleksandra Urszula Kołodziej PRZETWARZANIE I NAWOZOWE WYKORZYSTANIE MASY POFERMENTACYJNEJ Z BIOGAZOWNI ROLNICZEJ Gdańsk 17-18 września 2012 MASA POFERMENTACYJNA ODPAD CZY DOBREJ JAKOŚCI NAWÓZ LUB PALIWO
Lp. STANDARD PODSTAWA PRAWNA
Zestawienie standardów jakości środowiska oraz standardów emisyjnych Lp. STANDARD PODSTAWA PRAWNA STANDARDY JAKOŚCI ŚRODOWISKA (IMISYJNE) [wymagania, które muszą być spełnione w określonym czasie przez
Poferment z biogazowni nawozem dla rolnictwa
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Dr inż. Magdalena Szymańska Poferment z biogazowni nawozem dla rolnictwa Kraków, 2013 r. Masa pofermentacyjna??? Uciążliwy odpad Cenny nawóz SUBSTRATY
Biowęgiel w remediacji zanieczyszczeń w środowisku gruntowo-wodnym
Biowęgiel w remediacji zanieczyszczeń w środowisku gruntowo-wodnym Prof. dr hab. inż. Małgorzata Kacprzak Instytut Inżynierii Środowiska Politechnika Częstochowska Strategie oczyszczania (remediacji) środowiska
Nieudane nawożenie jesienne- wysiej nawozy wieloskładnikowe wiosną!
https://www. Nieudane nawożenie jesienne- wysiej nawozy wieloskładnikowe wiosną! Autor: Małgorzata Srebro Data: 28 marca 2018 Tegoroczna mokra jesień w wielu regionach uniemożliwiła wjazd w pole z nawozami
Wykorzystaniem biowęgla jako podłoża w produkcji szklarniowej ogórka i pomidora
Agnieszka Medyńska-Juraszek, Irmina Ćwieląg-Piasecka, Magdalena Dębicka 1, Piotr Chohura, Cecylia Uklańska Pusz 2 1 Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu ul.
Dobry rozkład resztek pożniwnych i wyższy plon - jak to zrobić?
https://www. Dobry rozkład resztek pożniwnych i wyższy plon - jak to zrobić? Autor: Karol Bogacz Data: 29 lipca 2017 Zagospodarowanie resztek pożniwnych jest ważnym elementem uprawy ściernisk. Prawidłowe
Obliczenie maksymalnej dopuszczalnej dawki ustabilizowanych komunalnych osadów ściekowych wytwarzanych na oczyszczalni ścieków w Trzebnicach.
Załącznik nr 11 do ZP/01/2019 Obliczenie maksymalnej dopuszczalnej dawki ustabilizowanych komunalnych osadów ściekowych wytwarzanych na oczyszczalni ścieków w Trzebnicach. Chocianów, lipiec 2019 rok 1.
Najlepszy sposób zapewnienia zrównoważonego nawożenia
ajlepszy sposób zapewnienia zrównoważonego nawożenia Poznaj zalety nawozów ICL PKpluS awozy PKpluS zawierają w jednej granulce makroelementy: fosfor (P), potas (K) oraz siarkę (S), magnez (Mg) i wapń (Ca).
NAWOZ ORGANYCZNY DO SWOJEGO GOSPODARSTWA. Dziadkowie doswiadczenie i nowoczesny technologii
NAWOZ ORGANYCZNY DO SWOJEGO GOSPODARSTWA Dziadkowie doswiadczenie i nowoczesny technologii 2016 Granulowany nawóz naturalny AGROLINIJA GRAN NPK 3 1,5 6 Nawóz organiczny otrzymywany za pomocą zaawansowanej
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE RUDNIK. Zasobność gleby
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ W GMINIE RUDNIK Opracowanie wyników i sprawozdania z wykonanych badań
Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Katedra Ochrony Środowiska
Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Katedra Ochrony Środowiska Streszczenie rozprawy doktorskiej BADANIA WPŁYWU STABILIZACJI KOMUNALNYCH
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 8 grudnia 2010 r.
Dz.U.10.249.1674 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 8 grudnia 2010 r. w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych
Kompostowanie w tunelach z mechanicznym przerzucaniem i napowietrzaniem a parametry produktu końcowego.
Przedsiębiorstwo Produkcyjno Usługowo Handlowe RADKOM Sp. z o.o. Kompostowanie w tunelach z mechanicznym przerzucaniem i napowietrzaniem a parametry produktu końcowego. Poznań, październik r. 1 2 W Zakładzie
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) zmieniające rozporządzenie w sprawie komunalnych osadów ściekowych 2)
Projekt z dnia 27 lutego 2009 r. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia zmieniające rozporządzenie w sprawie komunalnych osadów ściekowych 2) Na podstawie art. 43 ust. 7 ustawy z dnia 27 kwietnia
Nawozy wieloskładnikowe sprawdź, który będzie najlepszy jesienią!
.pl https://www..pl Nawozy wieloskładnikowe sprawdź, który będzie najlepszy jesienią! Autor: Małgorzata Srebro Data: 23 lipca 2018 Rośliny ozime, w tym zboża i rzepak, powinny zostać dobrze zaopatrzone
Adsorpcja wybranych jonów metali ciężkich na biowęglu pochodzącym z komunalnych osadów ściekowych
Adsorpcja wybranych jonów metali ciężkich na biowęglu pochodzącym z komunalnych osadów ściekowych mgr Ewelina Ślęzak Opiekun pomocniczy: dr Joanna Poluszyńska Opiekun: prof. dr hab. inż. Piotr Wieczorek
Nawożenie łąk pomaga zmaksymalizować ich wydajność!
.pl https://www..pl Nawożenie łąk pomaga zmaksymalizować ich wydajność! Autor: Karol Bogacz Data: 31 maja 2017 Nawożenie łąk pozwala na maksymalizację uzyskanego plonu masy oraz lepszą jakość koszonych
Silny rozwój korzeni rzepaku nawet w trudnych warunkach! Jest sposób!
https://www. Silny rozwój korzeni rzepaku nawet w trudnych warunkach! Jest sposób! Autor: Małgorzata Srebro Data: 24 września 2018 Zapewnienie prawidłowego wzrostu i rozwoju systemu korzeniowego rzepakowi
10,10 do doradztwa nawozowego 0-60 cm /2 próbki/ 275. 20,20 Badanie azotu mineralnego 0-90 cm. 26,80 C /+ Egner/
1 Cennik 2008 GLEBA MAKROELEMENTY Badania pełnopłatne Pozycja cennika Kwota w zł Preparatyka ( 2 mm) 2 2,20 Oznaczenie ph 5 4,50 Ekstrakcja przysw. form fosforu i potasu 18 4,50 Oznaczenie przyswajalnego
Zainwestuj w rozwój systemu korzeniowego!
.pl https://www..pl Zainwestuj w rozwój systemu korzeniowego! Autor: Karol Bogacz Data: 20 kwietnia 2017 Fundamentem każdej rośliny uprawnej jest jej system korzeniowy. To właśnie od niego zależy ilość
Alternatywne kierunki użytkowania roślin motylkowatych drobnonasiennych
Rośliny motylkowate : Dostarczają paszy o wysokiej zawartości białka i innych składników pokarmowych Podnoszą żyzność gleby dzięki wiązaniu N z atmosfery (Rhisobium) i uruchamianiu trudno rozpuszczalnych
OCHRONA BIORÓŻNORODNOŚCI DZIĘKI NAJLEPSZYM ROLNICZYM PRAKTYKOM ŚRODOWISKOWYM W ZAKRESIE NAWOŻENIA
OCHRONA BIORÓŻNORODNOŚCI DZIĘKI NAJLEPSZYM ROLNICZYM PRAKTYKOM ŚRODOWISKOWYM W ZAKRESIE NAWOŻENIA Lubań, 207 r. . Tak dużo nawozów jak jest to konieczne, tak mało jak to możliwe - nie ma innego racjonalnego
RSM+S z Puław NAWÓZ XXI WIEKU
RSM+S z Puław NAWÓZ XXI WIEKU Puławy 2012 Zasobność gleb w siarkę Prawie 60% gleb w Polsce jest ubogich w siarkę. Niedobór siarki ogranicza zawartość i jakość białka i tłuszczu, ogranicza gromadzenie się
Szkolenie z zakresu stosowania nawozów BLOK 8
Szkolenie z zakresu stosowania nawozów BLOK 8 opracowanie: Kierownik DAOR OSChR mgr inż. Krzysztof Skowronek Starszy Specjalista DAOR OSChR mgr inż.. Grażyna Sroka Program szkolenia Blok 8. Określanie
Działania w kierunku ochrony żyzności gleb użytkowanych rolniczo. Magdalena Szczech Zakład Mikrobiologii Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Działania w kierunku ochrony żyzności gleb użytkowanych rolniczo Magdalena Szczech Zakład Mikrobiologii Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Gleba - bogactwo naturalne podlega ciągłej degradacji w wyniku
PROWADZENIE PROCESU KOMPOSTOWANIA
PROWADZENIE PROCESU KOMPOSTOWANIA - KOMPOST JAKO PRODUKT RYNKOWY Kielce 27.02-01.03.2019r. Mateusz Grudzina Technolog ZASIĘG OBSŁUGI ZZO NOWY DWÓR ZZO Nowy Dwór to mechaniczno-biologiczna instalacja do
Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej - 2002 -
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ministerstwo Środowiska Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej - 2002 - Zespół redakcyjny: Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa 1. Doc. dr hab. Irena Duer 2. Prof.
Instytutu Ceramiki i Materiałów Budowlanych
Instytutu Ceramiki i Materiałów Budowlanych Scientific Works of Institute of Ceramics and Building Materials Nr 10 ISSN 1899-3230 Rok V Warszawa Opole 2012 TOMASZ CIESIELCZUK * CZESŁAWA ROSIK-DULEWSKA
Nawożenie dolistne roślin w warunkach stresu suszy. Maciej Bachorowicz
Nawożenie dolistne roślin w warunkach stresu suszy Maciej Bachorowicz Co się działo w 2015 i 2018r? 3 Opady w 2015r. * Pomiar w okolicy Konina Suma opadów w 2015r. 400mm 4 Opady w 2015 i 2017r. * Pomiar
Nowe nawozy dolistne co pojawiło się na rynku w 2017 roku?
.pl https://www..pl Nowe nawozy dolistne co pojawiło się na rynku w 2017 roku? Autor: Anna Banaszkiewicz Data: 29 grudnia 2017 Nawozy dolistne dostarczają niezbędne składniki pokarmowe bezpośrednio na
Promotorem rozprawy jest dr hab. inż. Agnieszka Generowicz, prof. PK a promotorem pomocniczym dr inż. Małgorzata Kryłów
Prof. dr hab. inż. Jolanta Biegańska Kraków, 04.04.2017 r. Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Katedra Górnictwa
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1186
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1186 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 7 Data wydania: 20 stycznia 2016 r. Nazwa i adres organizacji
Żywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna
Żywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna Prof. Dr hab. Ewa Solarska Pracownia Żywności Ekologicznej Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Konferencja naukowa
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 277
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 277 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 13 Data wydania: 09 maja 2016 r. Nazwa i adres AB 277 OKRĘGOWA
Makro- i mikroskładniki w dokarmianiu dolistnym kukurydzy
https://www. Makro- i mikroskładniki w dokarmianiu dolistnym kukurydzy Autor: mgr inż. Kamil Młynarczyk Data: 14 maja 2018 Kukurydza posiada jedne z największych potrzeb pokarmowych ze wszystkich zbóż.
WYKRYWANIE ZANIECZYSZCZEŃ WODY POWIERZA I GLEBY
WYKRYWANIE ZANIECZYSZCZEŃ WODY POWIERZA I GLEBY Instrukcja przygotowana w Pracowni Dydaktyki Chemii Zakładu Fizykochemii Roztworów. 1. Zanieczyszczenie wody. Polska nie należy do krajów posiadających znaczne