NEW AREAS OF COOPERATION BETWEEN INVESTIGATIVE PSYCHOLOGISTS AND MEDICAL EXAMINERS IN PROFILING OF UNKNOWN OFFENDERS

Transkrypt

1 by the Institute of Forensic Research ISSN NEW AREAS OF COOPERATION BETWEEN INVESTIGATIVE PSYCHOLOGISTS AND MEDICAL EXAMINERS IN PROFILING OF UNKNOWN OFFENDERS Filip BOLECHA A 1, Józef K. GIEROWSKI 2, 3 1 De part ment of Fo ren sic Med i cine, Collegium Medicum, Jagiellonian Uni ver sity, Kraków, Po land 2 De part ment of Fo ren sic Psy chol ogy, In sti tute of Fo ren sic Re search, Kraków, Po land 3 De part ment of Psy chi a try, Collegium Medicum, Jagiellonian Uni ver sity, Kraków, Po land Abstract The ap plied and in ter dis ci plin ary na ture of con tem po rary fo ren sic sci ences causes one to view all at tempts to sub or di nate wide and com pli cated knowl edge to one sci en tific dis ci pline with a cer tain re serve, and even anx i ety. How ever, one can not skip over cer tain his tor i cal events and con di tions, which have as cribed a spe cial, some times dom i nat ing role to fo ren sic med i cine, de fin ing di rec tions of de vel op ment of con tem po rary fo ren sic sci ences. In the pres ent work, the au thors wish to pres ent and emphasise the sig nif i cance of col lab o ra tion of psy chol o gists, psy chi a trists and med i cal ex am in ers (fo ren sic med i cal doc tors) in in ves ti ga tive psy chol ogy, es pe cially in the mat ter of pro fil ing of per pe tra tors of ag gres sive acts. This is a cred it able re turn to a model of co op - er a tion be tween dis ci plines his tor i cally orig i nat ing from the same area of knowl edge. In a mod ern ised form, draw ing on all con - tem po rary achieve ments of these sci ences, their col lab o ra tion re sults in great and un ques tion able ad van tages both when hunt ing crim i nals and pre vent ing crime. Key words In ves ti ga tive psy chol ogy; In ter dis ci plin ary co op er a tion be tween med ico-le gal ex perts and psy chol o gists; Com plex opin ion. Re ceived 29 Jan u ary 2010; ac cepted 25 Feb ru ary Historical ties between forensic medicine and fo ren sic psy chi a try and psy chol ogy Now a days ad vances in sci ence are lead ing to the nar row ing and her metic clos ing of dis ci plines, which con tain more and more de tailed el e ments, and hence it is dif fi cult for re search ers from other spe cial ties to gain even a su per fi cial un der stand ing of them. The era of spe cial ists, whose minds and com pe tences could em brace wide ar eas of knowl edge, and who moved flu idly be tween var i ous dis ci plines and could ho lis ti - cally and interdisciplinarily look at an is sue, is re ced - ing into the past. There are not many peo ple left who still re mem ber that fo ren sic psy chi a try and psy chol - ogy are sci ences which sep a rated off from clin i cal psy - chiatry, and at the beginning were inseparably connected with fo ren sic med i cine and taught by pro fes sors from this field [14]. The first ref er ences to fo ren sic psy chi a try were made by Fortunato Fedeli (1602) and Paolo Zacchia (1620) in their hand books in the XVII cen tury. How ever, the real de vel op ment of crim i nal psy chi a try be gan at the turn of the XVIII and XIX cen tury. Sep a rate pa pers or chap ters in hand - books writ ten by fo ren sic pa thol o gists such as Metzger or Tay lor were de voted to these is sues. In 1845, pro - fes sor Andrzej Janikowski, one of the most dis tin - guished rep re sen ta tives of Pol ish fo ren sic med i cine in the XIX cen tury, pub lished the first hand book of fo -

2 42 F. Bolecha³a, J. K. Gierowski ren sic psy chi a try in Po land On the doubt ful state of men tal pow ers. Lec tures in fo ren sic-med i cal psy chi - a try (1893) were con ducted by the head of the Fac ulty of Fo ren sic Med i cine, Jagiellonian Uni ver sity, , Pro fes sor Leon Blumenstok-Halban. He was an au thor of nu mer ous pub li ca tions in this field and was the first to in tro duce Pol ish fo ren sic med i cine and psy chi a try into Eu ro pean sci en tific lit er a ture. He also ac tively par tic i pated in the Com mis sion for an In - sane Ward at the Saint Laz a rus Hos pi tal in Kraków, con voked by a de ci sion of Par lia ment. His suc ces sor, Pro fes sor Leon Wachholz, wrote: fo ren sic psycho - pathology, which is in cor rectly called fo ren sic psy chi - a try as it does not deal with meth ods of treat ing men tal ill nesses con sti tutes, as a mat ter of fact, one of the ar eas of fo ren sic med i cine [13]. He was one of the main pi o neers of knowl edge in fo ren sic psy chi a try and psy chol ogy in Po land, a cre ator of a mod ern ap - proach based on sci en tific and ex per i men tal methodology. Pro fes sor Wachholz de voted many pa pers in Pol ish and for eign jour nals to fo ren sic psychopathology as well as chap ters in his hand books of fo ren sic med i cine is sued in 1899, 1919 and His as sis tant pro fes - sor s dis ser ta tion, which he gave in 1894, was en ti tled Crim i nal an thro pol ogy vis-a-vis moral in san ity and in es sence it cov ered is sues on the bor der line be tween crim i nol ogy and fo ren sic psychopathology. Wachholz was also the au thor of the first Pol ish hand book is sued in 1923 Fo ren sic psychopathology on the ba sis of reg u la tions be ing in force in the Re pub lic of Po land, a very ex ten sive and at that time very mod ern study. A continuator of these thoughts was a stu dent of pro fes sor Wachholz, the long-term head of the Fac ulty of Fo ren sic Med i cine, Jagiellonian Uni ver sity, Pro fes - sor Jan Stanis³aw Olbrycht, who had al ready in 1953 pub lished a pa per on patho log i cal al co hol in tox i ca - tion. Un til the end of the first half of the twen ti eth cen - tury, forensic psychiatric reports for judicial proceedings were usu ally is sued by spe cial ists in fo ren sic med i cine such out stand ing pro fes sors and heads of uni ver sity fac ul ties as the pre vi ously men tioned Leon Wachholz, Jan Stanis³aw Olbrycht, Wiktor Grzywo-D¹browski and Boles³aw Popielski. 2. In ves ti ga tive psy chol ogy The ap pli ca tion of psy cho log i cal and psycho patho - logical knowl edge to serve the pur pose of de tec tion and hunt ing of per pe tra tors of bru tal crimes is di rectly con nected with the in tense de vel op ment of a new sec - tion of fo ren sic psy chol ogy, known as in ves ti ga tive psy chol ogy. This term was used for the first time at the end of the 1980 s by Pro fes sor Da vid Can ter, Uni ver - sity of Liv er pool. It has a rel a tively broad mean ing, as it embraces utilisation of wide psychological and psychopathological knowl edge in in ves ti ga tions. It is gen er - ally ac cepted that within the scope of in ves ti ga tive psy chol ogy, there are three ba sic groups of is sues: 1. Psy chol ogi cal prin cip les of con duct ing an inves - tiga tion ma king a de cis ion, ob tai ning in form ati - on from su spects and wit ness es (psy chol ogy of test im oni es), using cer tain inves tiga tive stra teg ies (e.g. co gnit ive in ter view). 2. Knowled ge about cri min al be haviou rs the re lat - ion be tween per son ali ty and the com mitt ed act, pa - thol ogi cal mo tivat ion of be haviour, or in flue nce of psy chop ath olog ical va riab les on act ions un dert - aken by a per pet rator. 3. Met hod olo gy of col lect ion and anal ysis of data re - lat ing to a cer tain cri me. The se stu dies are espec - ially im port ant for ty ping of unk nown offen ders of se rious cri mes, and thus for so-cal led psy chol ogi - cal pro fil ing. This area of stu dy as sum es an in - terd isc ipli nary at tit ude to wards the is sue, clo sely bin ding psy chol ogy and psy chop ath ology with fo - rens ic me dic ine and cri min ali sti cs. A basic method of investigative psychology is analysis of all rel e vant traces and col lected pieces of ev i - dence re vealed dur ing an in ves ti ga tion, thus en abling for mu la tion of judge ments con cern ing the per pe tra tor and the event it self, as well as cre ation of a co her ent, hy po thet i cal char ac ter iza tion of a wanted per son that is use ful for in ves ti ga tive pur poses [14]. 3. Pro fil ing Cre ation of a psy cho log i cal pro file of non-de tected per pe tra tors namely so called pro fil ing oc cu pies a spe cial place in in ves ti ga tive psy chol ogy. Pro fil ing can be de fined as the draw ing up of a short, dy namic char ac teri sa tion, con cisely en cap su lat ing the most im - por tant psy cho log i cal char ac ter is tics of an un known per pe tra tor dis tin guish ing him/her from the gen eral pop u la tion and man i fes ta tions of her/his be hav iours [3]. In other words, pro fil ing means search ing for an - swers to the ques tion: who did this in such a way? All sci en tific stud ies con cern ing pro fil ing of of fend ers of ag gres sive acts are based on an as sump tion of het er o - ge ne ity of the group of kill ers in terms of per son al ity, mo ti va tion, con nec tions and re la tion ships be tween of - fend ers and vic tims and vari ables de scrib ing their mo - dus ope randi. Pro fil ing and stud ies con nected with it in di cate that the method of mur der re flects the char ac - ter is tics of the given of fender, and peo ple with sim i lar

3 New areas of cooperation between investigative psychologists types of per son al ity man i fest sim i lar pat terns of be - hav iour. Hence from the be hav iour of the per pe tra tor at the scene one can con clude, among other things, about her/his in di vid ual psychophysical characteristics, personality characteristics, motivational processes and widely un der stood life style [10, 15]. Is sues of pro fil ing can not be dis cussed with out de - fin ing the term mo dus ope randi, an ex pres sion taken from Latin and mean ing the way of act ing. This term was in tro duced at the end of the XIX cen tury by the Aus trian pi o neer of criminalistics, Hans Gross, who with the term mo dus furandi de scribed ways of act ing of thieves, which had typ i cal, re pet i tive el e ments. Ac - cord ing to Rob ert Ressler [9], mo dus ope randi is a method of com mis sion of a crime that is typ i cal for a given per pe tra tor, en com pass ing the phase of prep a - ra tion of a crime, com mis sion of crime and be hav iour of the per pe tra tor af ter the act. Ac cord ing to Tadeusz Hanausek [4], this term de scribes the de tailed, typ i cal and usu ally re pet i tive be hav iour of the per pe tra tor, in which in di vid ual char ac ter is tics, at trib utes and pos si - bil i ties of a per son are re flected. This means that each of fender chooses such a method of reali sa tion of a crime in terms of tac ti cal and tech ni cal as pects which in her/his opin ion is op ti mal and will en sure her/him suc cess in ac tions. It is a based on a psy cho - log i cal phe nom e non called perseveration (Latin perse - veratio re peat ing, con tin u a tion), which man i fests in a per son s ten dency to ex e cute the same ac tiv i ties us - ing one, sta ble and ver i fied method and to re act situationally in a cer tain typ i cal way. Such fac tors as: per son al ity char ac ter is tics, as pi ra tions, phys i cal fit - ness, state of health, ed u ca tion and level of intelligence, knowledge, age, profession, maintenance, tradition, in flu ence of other per sons, pos si ble men tal dis or ders and life ex pe ri ence con trib ute to con sol i da - tion of mo dus ope randi. Con tem po rary criminalistics anal y ses mod els of the way of op er at ing of crim i nals, in which re peat abil ity of be hav iour man i fests in at - tack ing iden ti cal or sim i lar vic tims, us ing the same or iden ti cal tools, us ing the same tech ni cal meth ods of crim i nal pro ce dure, act ing at a sim i lar time, and in a sim i lar place and cir cum stances. Some un ex pected sit u a tions oc cur ring dur ing com mis sion of a crime dan gers and dif fi cul ties may dis turb a sta ble pat tern of op er a tions. One should re mem ber that even the same of fender may change her/his method of per pe tra tion depending on circumstances, experience gained as well as evolv ing emo tional state. It is not en tirely cor rect to state that the term mo dus ope randi can only be used in the case of a se ries of acts, be cause it manifests in each in di vid ual crim i nal act. Of course, in the case of a se ries of crimes it is eas ier to sep a rate out a method of op er at - ing that is typ i cal for an of fender [4, 8]. By ana lys ing the method of op er at ing of an of - fender, one may ob tain in for ma tion which will fa cil i - tate fur ther search and cap ture of her/him. The method of op er at ing of a per pe tra tor al lows, among other things: typ ing or ex clud ing of an of fender of a given act, is some times use ful when pre par ing criminalistic ver - sions and may fa cil i tate tac ti cal reali sa tion of ju di cial and op er a tional ac tions. One should, how ever, re mem - ber that mo dus ope randi is not only and ex clu sively the pro cess it self of com mis sion of an act. The whole course of the crime from plan ning and prep a ra tion through com mis sion to the mo ment when a per pe tra tor reaps ben e fits from the crime and tries to avoid pun ish - ment, is im por tant. All fea tures of char ac ter is tic op er - at ing es tab lished for a spe cific crime are in dic a tive el e ments, com po nents of the mo dus ope randi of a given of fender. These data are ob tained from au topsy re sults, other ex perts re ports, wit ness tes ti mo nies and sus pects state ments, criminalistic ex per i ments con - ducted within a trial, and op er a tional/ex plor atory find - ings. On the ba sis of a de scrip tion of the modus operandi alone, one can not iden tify an in di vid ual per pe tra tor. It is not di rect ev i dence in pe nal pro ceed ings, and only a ba sis for cre at ing criminalistic ver sions. From the psy cho log i cal per spec tive, the de gree of or gani sa tion of be hav iour, mo ti va tional pro cesses and type of man - i fested ag gres sion seem to be the most im por tant is - sues con nected with the be hav iour of of fend ers at the scene of the in ci dent. In psy cho log i cal anal y sis of the mo dus ope randi of a mur derer, it is im por tant to es tab - lish her/his mo ti va tional pro cesses, be cause they de - fine the se lec tion of the vic tim, shape in ter ac tions with the vic tim and in flu ence the method of kill ing in other words they an swer the ques tion con cern ing the cause of hu man be hav iour [1, 3, 15]. A need for par tic i pa tion by var i ous spe cial ists in search ing for crime per pe tra tors, es pe cially crimes char ac ter ised by a con sid er able in ten sity of vi o lence to wards vic tims, was al ready noted many years ago. The old est writ ten ty po logi cal opin ion in ex is tence to - day orig i nates from 1888 and con cerns an un known per pe tra tor of a se ries of bru tal mur ders of pros ti tutes in Lon don s White chapel dis trict, who was re ferred to as Jack the Rip per. How ever, the be gin nings of mod - ern pro fil ing should be linked to the ac tiv i ties of psy - chi a trists and psy chol o gists who worked on the wellknown cases of se rial mur ders com mit ted by the Boston Stran gler and the Mad Bomber from Chi cago in the nine teen fif ties and six ties. How ever, un til the nine - teen sev en ties, pro fil ing of of fend ers was only car ried out rather spo rad i cally. In 1978, the FBI Be hav ior

4 44 F. Bolecha³a, J. K. Gierowski Anal y sis Unit in Quantico in tro duced a programme of psy cho log i cal pro fil ing. It was at that time that the spe - cial ist term of fender pro fil ing was in tro duced. Re - search con ducted by the FBI was di rected mainly to wards cre ation of da ta bases and gath er ing of as much in for ma tion as pos si ble con cern ing of fend ers and cir cum stances of com mit ted, de tected and judged mur ders, and also some more dras tic sex ual crimes (se - rial rapes). The cre ated da ta bases were pred i cated on the as sump tion that peo ple with a sim i lar type of per - son al ity dem on strate sim i lar pat terns of be hav iour. To this end, two of the best known ques tion naires were cre ated: VICAP and VICLASS. They are a tool for col lect ing of data needed when cre at ing a pro file of an un known wanted per pe tra tor on the ba sis of a very de - tailed anal y sis of any pos si ble in for ma tion con cern ing the course of an event, its cir cum stances and also con - cern ing the vic tim [3, 15]. Pro fil ing and typ ing are the two terms most of ten seen in the lit er a ture con cern ing the pro cess of cre - ation of a psychophysical de scrip tion of an un known offender. In popular usage they are synonymous. However, their mean ings can be de fined more pre cisely: pro fil ing is the pro cess of iden ti fi ca tion and description of cer tain per son al ity and psychopathological char - acteristics of a per pe tra tor. The re sult is the cre ation of a spe cific pro file of a sought of fender. On the other hand, typ ing con cerns the pro cess of match ing the cre - ated pro file to a given pop u la tion and se lect ing peo ple from this pop u la tion that fit the pro file. It should be clearly emphasised here that in the pro cess of pro fil ing one can never cre ate a pro file in di cat ing a spe cific per - son; usu ally this pro file will con cern a group (of vary - ing size) of sus pects. A fo ren sic ex pert opin ion aimed at pro vid ing a pro file of a sought sus pect will thus never con sti tute con crete ev i dence con firm ing the par - tic i pa tion of a given per son. How ever, it is of great im - por tance in plan ning and un der tak ing op er a tional ac tions which aim to de tect and in di cate a sought per - pe tra tor, and also dis close and se cure the ev i dence in a given case. It also pro vides an op por tu nity to nar row the cir cle of sus pects and di rect the in ves ti ga tion, be - cause it en ables hy poth e ses to be put for ward as to the per pe tra tor: who s/he was for the vic tim, what psycho - physical char ac ter is tics s/he has and in what en vi ron - ment s/he should be sought. So one can say that it is only once in ves ti ga tive ac tions are un der taken with re - gard to a group of peo ple typed with the help of pro - file that a spe cific crim i nal may be found [5]. In the best known model of pro fil ing, the FBI in tro - duced a sev eral stage op er at ing pro ce dure: gath er ing of data on the event and its widely un der - stood cir cum stances; clas si fi ca tion of the crime; in ter pre ta tion of the gath ered data and re con struc - tion of the crime; cre ation of a pro file and com par ing that pro file with re sults of in ves ti ga tion. Meth ods of anal y ses of crimes that have al ready been com mit ted and their per pe tra tors can be quan ti ta - tive or qual i ta tive. Quan ti ta tive anal y sis is con ducted using databases, which encompass many archived cases of crimes (at the same time). The da ta bases ful fil the fol low ing func tions: explorative aimed at search ing for re la tions be - tween var i ous psychophysical char ac ter is tics de - scrib ing an of fender and her/his way of act ing; iden ti fi ca tion which al low us to search for sim i - lar i ties be tween var i ous cases and con nect them as acts by the same of fender; ver i fi ca tion giv ing a pos si bil ity to test the con sis - tency of the cre ated pro file with in for ma tion from sim i lar cases and their cir cum stances that have been col lected and sys tema tised in the da ta base. An equally im por tant method, and one that is at the same time com ple men tary to quan ti ta tive meth ods, is qual i ta tive anal y sis, con sist ing in anal y sis of sin gle cases. At pres ent, ef forts are be ing made to in te grate these two ways of pro fil ing [3, 15]. 4. Prac ti cal as pects of the com mon ground for forensic medicine and investigative psy chi a try There are psy cho log i cal char ac ter is tics and states whose re la tion with in for ma tion ob tained from anal y - sis of the scene and re sults of fo ren sic med i cal ex am i - na tions is ev i dent and di rect. The de tected traces may be a ba sis for dif fer en ti a tion of in stru men tal and emo - tional as pects of crim i nal ag gres sion of an of fender, may in di cate her/his emo tional and mo tor ag i ta tion, an ger, rage or dis tur bances of con scious ness, such as its nar row ing or con sid er able lim i ta tion. In some in - stances, the cir cum stances of an event may also un am - big u ously in di cate the role of sex ual fac tors in the gen e sis of an act or its eco nomic (rob bery) mo ti va tion. Some times, a hy po thet i cal de ter mi na tion of the de gree of self-con trol with which an of fender acted, her/his level of emo tions and drive or cog ni tive level of her/his ac tions are pos si ble, as well as the de gree to which s/he planned and real ised her/his ac tions. Such find ings may pro vide a ba sis for dif fer en ti at ing be tween kill ers who are so-called well-or gan ised of fend ers and dis or - ga nised ones [15].

5 New areas of cooperation between investigative psychologists The model of pro fil ing used at the In sti tute of Fo - ren sic Re search in Kraków is an am pli fi ca tion and ex - ten sion of the men tioned FBI model and is a prop o si tion of a cer tain method of ar rang ing and se lect ing of ma te - rial, its anal y sis, and in con se quence also for mu lat ing con clu sions which may be use ful for an in ves ti ga tion. The pre sented model em braces four ba sic stages [3, 15]. The first is a pre lim i nary anal y sis of data. It en - com passes: data con cern ing the scene (in clud ing de scrip tion, traces left, sam ples col lected for ex am i na tion, po si - tion of the body, pres ence of crime in stru ments); data con cern ing the vic tim from for mal in for ma - tion (age, ed u ca tion, pro fes sion and type of work), through bio graph i cal de tails (so cial en vi ron ment, life his tory, fam ily sit u a tion, so cial roles, sig nif i - cant per sons, fi nan cial sta tus, psy cho log i cal char - ac ter is tics per son al ity, be hav iours and hab its, experienced problems and methods of solving them, ad dic tions, phys i cal char ac ter is tics) to health state, dis abil i ties, fit ness and cir cum stances in which the vic tim was seen for the last time be fore the crime; results of medico-legal examination: cause of death, type of in ju ries, sex ual acts, re sults of post-mor tem examination, results of laboratory examination etc.; data con cern ing the time of oc cur rence time (time of day, month, sea son) and du ra tion of the oc cur - rence and its phases and par tic u lar ac tions of the of - fender; pre lim i nary find ings of the in ves ti ga tion the sub - ject of the case, gen eral in for ma tion, in spec tion of the scene, per son re port ing the crime, socio-eco - nomic data con cern ing the crime scene area, wit - ness tes ti mo nies, re sults of ex pert re ports, photo - graphic doc u men ta tion. The sec ond stage of the pro fil ing pro cess is typo - logi cal anal y sis of data. It em braces such is sues as clas si fi ca tion of type and method of ap plied vi o lence, as sess ment of risk borne by both the vic tim and the of - fender, a hy po thet i cal re con struc tion of how the event un folded and of the es ca la tion of the of fender s ac - tions, es tab lish ing the place where the at tack and death oc curred, as well as the site where the body was aban - doned, determination of main motivation of the offender. The third phase is anal y sis of the crime. It em - braces legal categorisation, reconstruction of the event, clas si fi ca tion of the kind of crime in terms of se lec tion of the vic tim, strat e gies used to over power the vic tim, se quence of events, cir cum stances in di cat ing plan ning and stag ing of the crime by the of fender, re con struc - tion of the mo ti va tional pro cess of the per pe tra tor, re - con struc tion of the dy nam ics of the course of the crime. The fourth, key stage of pro fil ing is offender charac ter iza tion. It en com passes demographical data, phys i cal char ac ter is tics, psy cho log i cal char ac ter is tics, as sess ment of level of asociality and pre dicted pos si - bil ity of fu ture crim i nal be hav iours. The pro ce dure of cre ation of a psy cho log i cal pro - file of a pos si ble of fender is pred i cated on the as sump - tion that a per pe tra tor man i fests her/his in di vid ual char ac ter is tics in crim i nal be hav iour, sim i larly to any other be hav iour. In fer ences may be drawn about these char ac ter is tics from anal y sis of her/his be hav iour on the ba sis of traces left at the scene. Among the most im por tant data that are es pe cially im por tant and made use of in pro fil ing are: re port ing that a crime has oc curred; ex am i na tion of the scene of the crime; re sults of lab o ra tory anal y ses; in ves ti ga tive ex per i ments; criminalistic ex pert opin ions; post-mor tem (au topsy); fur ther med ico-le gal ex pert re ports; wit ness state ments. A source of much of the above in for ma tion is re - sults of work of med ico-le gal ex am in ers, whose knowl - edge and ex pe ri ence en able cor rect in ter pre ta tion of par tic u lar pieces of in for ma tion, link ing these pieces to gether and ob ser va tion of spe cific or non-typ i cal el e - ments or ones that are im per cep ti ble to other spe cial - ists [7, 10, 11, 12]. Data ob tained by med ico-le gal spe cial ists af ter examination of the scene of a mur der, post-mor tem examination and further expert studies enable the answering of ques tions con cern ing: the time of death and du ra tion of the event; the cause of death and method of mur der; type of tool used; na ture, num ber and dis tri bu tion of in ju ries and anal y sis of their mean ing; state of in tox i ca tion by al co hol or drugs or poi son - ing of the vic tim; un usual cir cum stances of the of fence e.g. spe cial skills of the of fender, sig na ture, mu ti la tion of the body, sym boli sa tion; pres ence of bi o log i cal traces, in ci sions, sym bols and other el e ments on the body; phys i cal state of the vic tim be fore the mur der (dis - abil i ties, dis eases and op er a tions, scars, tat toos); method of hid ing the body. Dif fer en ti a tion of in ju ries in flicted be fore death from those in flicted af ter death, de ter mi na tion of man - i fes ta tions of ad di tional vi o lence to wards the vic tim and so-called de fen sive in ju ries are ex tremely im por - tant. Iden ti fi ca tion of traces in di cat ing oc cur rence of

6 46 F. Bolecha³a, J. K. Gierowski a sex ual act or be hav iours in di cat ing a de sire to dom i - nate the vic tim or de struc tion of the body (gag ging, ty - ing up, tor tur ing, mu ti lat ing) have great sig nif i cance. One should also thor oughly de scribe those traces which in di cate the trans port ing or mov ing of a body. Cases of us ing a vic tim s body af ter death for sex ual, can ni bal is tic, rit ual and other prac tices also oc cur. The in tu ition of the med ico-le gal ex am iner, stem ming from her/his ex pe ri ence is also of no small im por tance for the case. Ap pro pri ate in ter pre ta tion of the above men tioned find ings al lows us to re con struct the be hav iour of the of fender to wards her/his vic tim dur ing the event and to wards the body af ter the vic tim died. It en ables re - con struc tion of the dy namic course of the event, which is al ways a func tion of the be hav iour of both the of - fender and a vic tim. Thanks to this, we have a pos si bil - ity of get ting an over view of the events con nected with the ho mi cide, re con struc tion of the se quence of oc cur - rences and the mech a nism of in ju ries and death. The method of in flict ing in ju ries on the vic tim and their type, kind of tool used and se lec tion of method of ho - mi cide may in di cate im por tant per son al ity char ac ter is - tics, man i fes ta tions of the of fender s be hav iour, emo tional state, con trol over the sit u a tion and plan - ning, e.g. re ac tion to de fen sive be hav iours of a vic tim, overkilling, ar rang ing the body, sim u la tion, re-stag ing of the event af ter the crime. On the ba sis of col lected in for ma tion one may de ter mine strat e gies of dom i na - tion of the vic tim by the of fender, be hav iours serv ing in the personalisation or de per son ali sa tion of the vic - tim, ac tions in di cat ing the de gree and char ac ter of the re la tion be tween the of fender and the vic tim (e.g. type, num ber and lo ca tion of in ju ries, method of kill ing, cov er ing of vic tim s face, emo tional sat is fac tion ) [7, 11, 15]. Re sults of med ico-le gal ex am i na tions have al ways been an im por tant source of in for ma tion needed for re - con struc tion of the of fender s mo dus ope randi and her/his emo tional pro cesses, and through a thor ough anal y sis of data con cern ing the vic tim they al low us to col lect valu able in for ma tion de scrib ing the of fender her/him self. They are also ex tremely use ful in those cases where an of fender is un known when typ ing her/him in the vic tim s en vi ron ment or in psy cho log i - cal pro fil ing. They are also of ten es sen tial dur ing cre - ation and ver i fi ca tion of a ver sion of an event in pre pa ra tory pro ceed ings, in which the per pe tra tor is al - ready known [11]. 5. An ex am ple of use of med ico-le gal anal y ses in the psy cho log i cal pro fil ing of an un known murderer In 1994, the Ma³opolska Re gion was shocked by a se ries of bru tal ho mi cides. A thirty-year-old woman from apczyca and her eight-year-old son, an el derly cou ple from Pilzno and an in hab it ant of Morawica were killed by a per pe tra tor who un til to day has re - mained un de tected. All were killed by le thal gun shots to their heads. Be cause in each case the mo dus ope - randi of the killer seemed very sim i lar, these crimes were linked and re cog nised as ac tions by the same of - fender. Be cause elec tric ity bills were found next to the vic tims, the me dia re ferred to him as the Me ter Reader. In spec tions of the scenes led in ves ti ga tors to sup pose that the of fender had spent quite a long time in the homes of his vic tim. It was es tab lished that the mur - ders were com mit ted with use of the same fire arm, namely a Walther PPK 8 mm gas pis tol, con verted and adapted to fire 6.35 mm live am mu ni tion. An in hab it - ant of a Gorce moun tain vil lage, W. B., was ac cused of these of fences, the po lice hav ing been tipped off by an anon y mous phone caller. Re sults of osmological (dog scent) ex am i na tions were to con sti tute key ev i dence, but they were not ad mit ted in ju di cial pro ceed ings and the ac cused was ac quit ted. It was never es tab lished who the real per pe tra tor of the se ries of mur ders was. In the case of the mur der of the woman and her child in apczyca, an ex pert re port was pre pared at the In sti tute of Fo ren sic Re search, the aim of which was to draw up, on the ba sis of the en tirety of the ev i dence ma te rial, a psychophysical por trait of the un known per pe tra tor of the act. One morn ing in June 1994 in a small lo cal ity in the Ma³opolska re gion, a 30-yearold woman, L. Z., and her 8-year-old son, D. Z., were mur dered. They were shot in their sin gle-fam ily dwell - ing when the re main ing mem bers of the fam ily (the hus band of the de ceased and the sec ond son) were ab - sent. In side the house, 10 shots were fired, of which only one failed to hit any of the vic tims. Mr. and Mrs. Z. were thought of by their neigh bours as a wealthy fam - ily, and their house stood out from among the oth ers due to its gen eral im pres sion of so lid ity and pros per ity. Bod ies were found on the floor in the bed room on the sec ond floor. Be side this room, blood traces were also found on the stairs be tween the first and sec ond floor and in the kitchen on the first floor. More over, a case from a fired car tridge was found on the car pet in the kitchen, and two car tridges (in clud ing a dud with traces of sev eral hits by the fir ing pin), two bul lets and nine cases were found in a room on the sec ond floor. On the floor, dis tinct traces of sport shoe soles were also se -

7 New areas of cooperation between investigative psychologists cured. Ev i dences of pen e tra tion were found only in the room that was the scene of the mur der and in kitchen draw ers. A cas ket with money, and gold jewel lery, which were in the room where the bod ies were found were also miss ing. It tran spired from the tes ti mony of the older son, S. Z., that on the day of mur der in the morn ing, a man pre tend ing to be a me ter reader from an en ergy com - pany came to their house, asked about house hold mem - bers and was in vited in side, where, at his re quest, he was shown the elec tric ity me ter. Af ter car ry ing out these ac tiv i ties he left the house, and when, shortly af - ter that, S. Z. was leav ing for school he saw this man walk ing through the vil lage. The Me ter Reader, who most prob a bly hitch-hiked to and from the lo ca tion, was seen by nu mer ous wit nesses as he strolled through the vil lage car ry ing a dis tinc tive file (ex er cise book, book). On the ba sis of post-mor tem ex am i na tions con - ducted at the Krakow De part ment of Fo ren sic Med i - cine, it was es tab lished that the mother had been shot five times, and her son four times. En trance gun shot wounds on L. Z. were lo cated on her head (one in the right tem po ral area and two on her right cheek), neck (one on the fron tal sur face on the right), and one on the me dial sur face of the right lower leg. Only the last of the men tioned gun shots went through, and the bul let left the body. The ex tent of the as cer tained in ju ries in - di cated that the weapon was not very pow er ful, which in turn sug gested that it was a home made con ver sion of an other type of weapon. The tra jec to ries of gun - shots to the right tem ple and lower leg ran hor i zon - tally, whereas those in the area of the face and neck on the right side were clearly in clined down wards. Fo ren - sic med i cal ex am i na tions on the ba sis of traces of burns and grains of gun pow der around en trance wounds in di cated that all three gun shots to the head were fired from nearby, namely from a dis tance of sev eral centi - metres. The se ro logic ex pert re port showed that blood traces found in the kitchen were left by L. Z. In the case of D. Z., en trance wounds were found on his head (one in the left tem po ral area at the site of the au ri cle of the ear, a sec ond in the lower left oc cip i - tal area and a third on the left cheek), and one on the left wrist. Gun shots to the wrist, cheek and tem ple went through, and bul lets left the body. Re con structed wound ducts showed that gun shots to the head were at var i ous an gles: from the oc cip i tal area cross wise and up and some what to the front of the body, from the tem ple cross wise to the front and down, and from the cheek cross wise up and to the back. Fo ren sic med i cal anal y ses showed that gun shots to the cheek and wrist were fired from nearby. In both cases, no traces indicating a sex ual back ground to the ho mi cide were found. It should be noted that both in the case of mother and the child, gun shots were in flicted on one side of the body. On the ba sis of de tailed post-mor tem ex am i na tions and in for ma tion re sult ing from ex am i na tion of the scene, ex perts in their re port made an ap prox i mate re - con struc tion of the dou ble mur der. It was as sumed that the of fender came back to the house of the Z. fam ily when he found out that one of the per sons (a son) had left the house. On the pre text of check ing elec tric ity bills, which were kept in a kitchen cup board, he en - tered the house. Sev eral opened draw ers at tested to this fact. There, the mur derer shot L. Z. for the first time in her lower leg, which was sup posed to con sti - tute a threat and an ar gu ment forc ing her to in di cate where the money and jewel lery were kept. So it could not have been a le thal gun shot. The of fender and the wounded vic tim went up the stairs to the bed room, as in di cated by blood traces on the stairs, the woman s handprint and the fact that the car pet on the stairs was out of place. In the room, most of the blood stains were on the floor and on the edge of the bed. Also next to this was a cab i net, from which a cas ket with money and jewel lery had dis ap peared. Traces in this place (blood on the cab i net, tow els and cur tains thrown out of the drawer) in di cated that it was L. Z. who took out the valu ables and gave them to the as sail ant. Af ter - wards, the of fender shot the vic tim who was sit ting or kneel ing next to the bed in the neck and, next, af ter she fell, shot her three times in the head. An other con - cen tra tion of blood stains was found next to the body of D. Z. From the lo ca tion of the body be tween an arm - chair and a wall, it was con cluded that he tried to hide from the of fender and even shielded him self with a hand, and there he was shot. This in di cated that L. Z. was killed first in front of the (very) eyes of her child. Af ter the mur der, the of fender quickly left the house, lock ing the door. Anal y sis of the whole ev i dence ma te rial in clined ex perts to con clude that the of fender was an ex pe ri - enced crim i nal and a mul ti ple thief, was not pro fi cient in kill ing peo ple, acted from eco nomic (rob bery) mo - tives with ad di tional emo tional mo ti va tion, had thor - oughly planned both the theft and the kill ing of his vic tims and mur dered un known peo ple cho sen ad hoc. He gave the im pres sion of an au then tic me ter reader to wit nesses: he played his role well and was com fort able in it, which might sug gest that in the past he had done the same or sim i lar work or had had an op por tu nity to of ten ob serve the ac tiv i ties of a me ter reader. Most prob a bly he orig i nated from a vil lage or a small town. In his act, he man i fested in stru men tal ag gres sion, and

8 48 F. Bolecha³a, J. K. Gierowski his mo ti va tional pro cesses were con trolled at the level of cog ni tive struc tures with fully pre served self-con - trol. Fo ren sic ex perts, de scrib ing ex actly the prob a ble sta ble mech a nisms of the of fender s per son al ity, emphasised the high prob a bil ity of con tin u a tion of crim i nal ac tiv ity by the of fender us ing a sim i lar mo dus ope randi. 6. Sum mary The suc cess and ac cu racy of re sults of in ves ti ga - tive anal y sis to a great de gree de pend on cor rect in ter - pre ta tion of med ico-le gal data based on knowl edge and ex pe ri ence. These data are ex tremely use ful, es pe - cially in those sit u a tions where the of fender re mains un known dur ing typ ing of the of fender in the en vi - ron ment of the vic tim or in psy cho log i cal pro fil ing. In - for ma tion stem ming from med ico-le gal as sess ment of ho mi cide cases is also in dis pens able in cre at ing and ver i fy ing ver sions of the event in pre pa ra tory pro ceed - ings, when the of fender is al ready known. The pre sented case con sti tutes good jus ti fi ca tion for de mands by rep re sen ta tives of var i ous fo ren sic sci - ences for an in ter dis ci plin ary ap proach to solv ing nu - mer ous is sues that are im por tant for pre pa ra tory pro ceed ings, which of ten lie on the bor der be tween in - vestigative psychology and medicine and forensic psychopathology. Such interdisciplinary actions should be real ised within multi-spe cial ist teams of ex perts, who as a re sult can is sue a com plex ex pert re port. A ba sic prin ci ple of func tion ing of such teams should not be com pet i tive ness or al ter na tive ness in for mu - lated con clu sions, but complementarity. Each of the mem bers of such a team should con trib ute with her/his knowl edge, skills, the o ret i cal ori en ta tion, and also specificity in solving concrete problems and diagnosticreporting tasks, re sult ing from pos sessed knowl edge, sci en tific com pe tences and ex pe ri ence. The es sence of work in an in ter dis ci plin ary team boils down to cre - ation of com mon, un am big u ous strat e gies of re search pro ce dure. Each of the spe cial ists mak ing up the team must be aware of com pe tences and pos si bil i ties of the other mem bers, should also be able to com mu ni cate with oth ers and col lab o rate, no tice ar eas in which not s/he but a col league will be more com pe tent, better pre pared e.g. med i cally, psy cho log i cally or psy chi at ri - cally. The men tioned au ton omy should be re flected in the range of ac tiv i ties and di ag nos tic pro cesses, and es pe cially in spe cific pro ce dures, meth ods, and ways of ver i fy ing di ag nos tic hy poth e ses or used tools. Only in this way, may one solve the prob lem of rec on cil ing var i ous per spec tives, both the o ret i cal and prac ti cal, that are im por tant from the point of view of fun da men tal le gal aims real ised within the frame work of pre pa ra - tory pro ceed ings: de tec tion of a par tic u lar of fender and collection of evidence material necessary to charge her/him (and au then ti cate her/his per pe tra tion). Re - sults of the work of the de scribed team of spe cial ists, de spite the fact that as a rule they do not pro vide an un - am big u ous so lu tion to the case (in di ca tion of a spe cific of fender), still con sti tute a use ful and very help ful source of in for ma tion and in spi ra tion in for mu lat ing and plan ning an in ves ti ga tion strat egy, un der tak ing of ap pro pri ate op er a tional ac tiv i ties, as sess ment and ver - i fi ca tion of col lected in for ma tion. References 1. Canter D., Offender profiling and criminal differentiation, Legal and Criminological Psychology 2000, 5, Douglas J. E., Bur gess A. W., Bur gess A. G. [et al.], Crime classification manual, Simon and Schuster, Lon - don, Syd ney, New York Gierowski J. K., Jaœkiewicz-Obydziñska T., Najda M., Psychologia w postêpowaniu karnym, LexisNexis, War - szawa Hanausek T., Kryminalistyka zarys wyk³adu, Wydaw - nictwo Zakamycze, Kraków Jaœkiewicz-Obydziñska T., Wach E., The in flu ence of ho - mi cide vic tims be hav ior on the mo dus ope randi of per pe - tra tors, Problems of Forensic Sciences 1999, 60, Jaœkiewicz-Obydziñska T., Wach E., Szaszkiewicz M. [et al.], Ac tions of crim i nals found ir re spon si ble at the time of crime, Pro ceed ings of the XV Eu ro pean Con fer - ence on Psy chol ogy and Law, 2005 June 29 July 2; Vilnus Karlsson T., Multivariate anal y sis ( Forensicometrics ) a new tool in fo ren sic med i cine. Find ings on the vic tim of sharp-force homicide can predict the inter-relationship with the perpetrator, Forensic Science International 1999, 101, Kryminalistyka, Widacki J. [red.], C.H. Beck, Warszawa Salfati C. G., Can ter D., Dif fer en ti at ing stranger mur ders: profiling offender characteristics from behavioral styles, Behavioral Sci ences & the Law 1999, 17, Santtila P., Hakkanen H., Can ter D. [et al.], Clas si fy ing homicide offenders and predicting characteristics from crime scene be hav ior, Scandinavian Journal of Psychol - ogy 2003, 44, Schröer J., Trautmann K., Dern H. [et al.], The sig nif i - cance of medico-legal findings for behavioural analysis in unsolved homicides cases, Legal Medicine 2003, 5, Wachholz L., Medycyna s¹dowa, Geberthner i Wolf, Warszawa 1925.

9 New areas of cooperation between investigative psychologists Wachholz L., Psychopatologja s¹dowa, Geberthner i Wolff, Warszawa Zabójcy i ich ofiary. Psychologiczne podstawy profilo - wa nia nieznanych sprawców zabójstw, Gierowski J. K., Jaœkiewicz-Obydziñska T. [red.], Wydawnictwo Insty - tutu Ekspertyz S¹dowych, Kraków Cor re spond ing au thor Józef K. Gierowski Instytut Ekspertyz S¹dowych ul. Westerplatte 9 PL Kraków jgierowski@ies.kraków.pl

10 NOWE OBSZARY WSPÓ PRACY PSYCHOLOGÓW ŒLEDCZYCH I MEDYKÓW S DOWYCH W PROFILOWANIU NIEZNANYCH SPRAWCÓW PRZESTÊPSTW 1. Hi stor yczne zwi¹zki me dyc yny s¹do wej z psy chiat ri¹ i psy chol ogi¹ s¹dow¹ W dzisiejszych czasach postêp nauki prowadzi do zawê ania i hermetycznego zamykania siê dyscyplin, które zawieraj¹ coraz bardziej szczegó³owe elementy, przez co s¹ trud ne na wet do po wierzc howne go za poz na - nia siê z nimi przez ba dac zy in nych sp ecjalnoœci. Cza sy spe cjalistów, któ rzy swo im umys³em i kom pet encj ami ogarn iali sze rok ie ob szary wie dzy, p³yn nie po rus zali siê wœ ród ró ny ch dzie dzin i po traf ili ca³oœ ciowo oraz in - terd ysc ypli narn ie sp ojrz eæ na za gadn ienie, od chodz¹ ju w przesz³oœæ. Co raz mniej lu dzi wiêc pa miêta, e psy - chiat ria i psy chol ogia s¹dowa to na uki, kt óre, wyodrêb - nia j¹c siê z psy chiat rii kli niczn ej, w pocz¹tkow ym okre - sie by³y nie roz erw alnie zwi¹zane z me dyc yn¹ s¹dow¹ i przez profesorów tej dzie dziny wyk³ad ane [14]. Pierw - sze wzmian ki z za kresu psy chiat rii s¹do wej um ieœcili w XVII wie ku w swo ich pod rêcznikach me dyc yny s¹do - wej For tun ato Fe deli (1602) i Pa olo Za cc hia (1620). Prawdziwy rozwój psychiatrii kryminalnej rozpocz¹³ siê jed nak na prze³omie XVIII i XIX stu lec ia. Za gadn ie - ni om tym w Eu rop ie po œwi êcane by³y osobne pra ce lub roz dzia³y pod rêczników pi sane przez medyków s¹do wych, jak na przyk³ad przez Met zg era czy Tay lora. W 1845 r. pro fes or An drzej Ja nik owski, je den z naj wyb itni ejszy ch przedstawicieli polskiej medycyny s¹dowej w XIX wie - ku, wyda³ pierw szy w na szym kra ju pod rêcznik psychia - trii s¹do wej O w¹tpli wym sta nie w³adz umys³owych. Wyk³ady z psy chyj atr yi s¹dowo-le kars kiej (1893) pro - wad zi³ kie rown ik Ka ted ry Me dyc yny S¹do wej Uniw er - sy tetu Jagi ello ñsk iego w la tach , pro fes or Leon Blu mens tok-hal ban. By³ on au tor em bar dzo wie lu pu blik acji z tego za kresu i jako pierw szy wpro wad zi³ polsk¹ medycynê i psychiatriê s¹dow¹ w obieg piœmien - nictwa europejskiego. Aktywnie uczestniczy³ te w po - wo ³a nej na po lec enie sej mu Ko mis ji dla Od dzia³u Ob³¹ka nych w Szpi talu œw. azar za w Kra kow ie. Jego nas têp - ca, pro fes or Leon Wachholz, pisa³: psy chop ato log ja s¹ - dowa, zwa na nies³usznie psy chiat rj¹ s¹dow¹ jako nie zaj - muj¹ca siê spo sob ami le czen ia ch orób umys³owych, sta - nowi, œci œle rzecz bior¹c, je den z roz dzia³ów me dyc yny s¹do wej [13]. By³ on jed nym z g³ówn ych pio nierów wie dzy z za kresu psy chiat rii i psy chol ogii s¹do wej w Pol - sce, twó rc¹ no woc zesn ego po dej œcia opart ego o me tody - kê na ukowo-eks per yme ntaln¹. Pro fes or Wachholz po - œw iê ci³ psy chop ato log ii s¹do wej bar dzo wie le pu blik acji w polskich i zagranicznych czasopismach oraz rozdzia³y w swo ich pod rêcznikach me dyc yny s¹do wej z lat 1899, 1919 i Jego wyk³ad ha bil ita cyj ny, kt óry mia³ miej - sce w 1894 roku, nosi³ tytu³ Sto sun ek an trop olo gii kry - min alnej do ob³¹ka nia mo raln ego i w istoc ie po rus za³ pr obl ematykê z po gran icza kry min olo gii i psy chop ato - log ii s¹do wej. Wa cholz by³ te au tor em pierw szego na zie miach pol skich pod rêcznika wy dan ego w 1923 roku Psy chop ato log ja s¹dowa na pod staw ie ustaw obo wi¹ - zuj¹cych w Rzeczpospolitej Polskiej, bardzo obszerne - go i na owe cza sy no woc zesn ego oprac owa nia. Kon tyn u - at orem tych myœ li by³ ucz eñ pro fes ora Wachhol za, wie - lo letni kie rown ik Ka ted ry Me dyc yny S¹do wej UJ, pro - fes or Jan Sta nis³aw Ol brycht, kt óry jesz cze w 1953 roku opub liko wa³ pracê na te mat pa tol ogi cznego upoj enia al - koh olo wego. Opin iowa niem s¹dowo-psy chiat rycznym na po trzeby po stêpo wañ s¹do wych do pierw szej po³owy minionego wieku zajmowali siê czêsto specjaliœci medycyny s¹dowej na czele z wybitnymi profesorami, kie - rown ika mi ka tedr uniw ersy tec kich, jak wspo mniany ju Leon Wachholz, Jan Sta nis³aw Ol brycht, Wik tor Grzy - wo-d¹brow ski czy Bo les³aw Po piels ki. 2. Psy chol ogia œle dcza Zaanga owanie wiedzy psychologicznej oraz psychopatologicznej dla celów wykrywania i œcigania sprawców brutalnych przestêpstw zwi¹zane jest bezpoœrednio z in - tens ywnym roz woj em no wego dzia³u psy chol ogii s¹do - wej, zwa nej psy chol ogi¹ œle dcz¹. Ter min ten zo sta³ po raz pierw szy u yty pod ko niec lat osiemd ziesi¹tych ubie - g³ego wie ku przez pro fes ora Davi da Can tera z Uniw ersy - tetu w Liver poo lu. Ma on sto sunk owo sze rok ie zna cze - nie, gdy obejmuje wykorzystanie w œledztwach rozleg - ³ej wie dzy z za kresu psy chol ogii oraz psy chop ato log ii. Po wszechn ie przyj muje siê, i w za kres psy chol ogii œle d - czej wchodz¹ trzy pod staw owe gru py pro blemów: 1. Psychologiczne zasady prowadzenia œledztwa po - dejm owa nie de cyz ji, uzys kiwa nie in form acji od osób po dejr zany ch i œw iadk ów (psy chol ogia zez nañ), sto - sow anie okr eœl ony ch stra teg ii œled czy ch (np. prze - s³uchanie poznawcze). 2. Wiedza o zachowaniach przestêpczych zwi¹zek po - miêd zy os obow oœci¹ a pope³nio nym czy nem, pa tol - ogi czna mo tyw acja dzia³ania czy te wp³yw zmien - nych psy chop ato log icz nych na po dejm owa ne przez sprawcê czynnoœci.

11 Nowe obszary wspó³pracy psychologów œledczych i medyków Me tod olo gia zbie ran ia i anal izy da nych od nosz¹cych siê do ok reœlonego pr zestêpstwa. Ba dan ia te maj¹ zw³aszcza znaczenie dla typowania nieznanych sprawców pow a ny ch prz estê pstw, a wiêc do tzw. pro fil o - wa nia psy chol ogi cznego. Ten ob szar ba dañ zak³ada interdyscyplinarne podejœcie do zagadnienia, wi¹ ¹c œc iœle ps ycho logiê i ps ycho pato logiê z me dyc yn¹ s¹dow¹ i kryminalistyk¹. Podstawow¹ metod¹ psychologii œledczej jest analiza wszyst kich ujawn iony ch w toku œledz twa œladów zda - rzen ia i ze bran ych do wodów, kt óre pod leg aj¹ ocen ie psy - chol ogi cznej oraz po zwal aj¹ na sfor mu³owan ie s¹dów do tycz¹cych osoby spraw cy i sa mego zda rzen ia, jak rów - nie stwo rzen ia spój nej, przy datn ej dla czyn noœci wy - krywc zych hi pot ety cznej cha rakt ery sty ki osoby po szu - ki wan ej [15]. 3. Pro fil owa nie Szczególne miejsce w psychologii œledczej zajmuje okreœlanie sylwetki psychologicznej niewykrytych sprawców przestêpstw, czyli tzw. profilowanie. Definiuj¹c ten ter min, nal e y uzn aæ, e jest to do chod zenie do kr ótki ej, dynamicznej charakterystyki zwiêÿle ujmuj¹cej najwa - niejsze, wyró niaj¹ce z populacji, cechy psychologiczne nie znan ego spraw cy i prze jawy jego zach owañ [3]. Ina - czej mówi¹c, pro fil owa nie to po szuk iwa nie od pow iedzi na py tan ie: kto zro bi³ to w taki spo sób? Wszyst kie ba - dania naukowe zajmuj¹ce siê profilowaniem sprawców prz est êps tw agres ywny ch opier aj¹ siê na za³o eniu o he - tero genicznoœci gru py zab ójców pod wzg lêdem oso bo - woœci, mo tyw acji, zwi¹zków i re lac ji sp raw ców z ofia - rami oraz zmien nych opis uj¹cych ich mo dus oper andi. Profilowanie i badania empirycznie z nim zwi¹zane wskazuj¹, e sp osób pope³nie nia zab ójstwa od zwierc iedla w³aœ - ci woœci spraw cy, a lu dzie o po dobn ym ty pie os obowoœci prze jaw iaj¹ po dobne wzor ce zach owañ. Tym sa mym z zachowania sprawcy na miejscu zdarzenia mo na wniosko - waæ miê dzy in nymi o jego in dyw idu aln ych w³aœciwoœciach psychofizycznych, cechach osobowoœci, procesach motywacyjnych i szeroko rozumianym stylu ycia [10, 15]. Zagadnienia profilowania nie mo na omówiæ bez przybli enia poj êcia mo dus oper andi, wyra enia zaczerpniêtego z ³aciny i oznac zaj¹cego sposób dzia³ania. Ter min ten zo sta³ wpro wad zony pod ko niec XIX wie ku przez austriackiego pio niera kry min ali sty ki Han sa Gros sa, któ - ry pojê ciem mo dus fu randi opis ywa³ spo soby dzia³ania z³odziei posiadaj¹ce typowe, powtarzalne elementy. We - d³ug Ro berta Ressle ra [9], mo dus oper andi to cha rakt ery - sty czny dla da nego spraw cy sposób pope³nie nia prze - stêpstwa obejmuj¹cy fazê przygotowania przestêpstwa, jego do kon ania oraz za chow ania siê spraw cy po czy nie. Zda niem Ta deu sza Ha nau ska [4], pod po jêc iem tym kry - je siê szc zegó³owy, cha rakt ery sty czny i z regu³y powta - rzalny spo sób za chow ania siê spraw cy, w którym odbi - jaj¹ siê in dyw idu alne ce chy, w³aœ ciwoœci i mo liwoœci cz³owieka. Oznac za to, e ka dy spraw ca wy biera tak¹ metodê realizacji przestêpstwa pod wzglêdem taktycznym i tech niczn ym, która w jego prze kon aniu jest opty - malna oraz za pewni mu suk ces w dzia³aniu. Opiera siê to na zjawisku psychologicznym zwanym perseweracj¹ (³ac. perseveratio po wtar zanie, trwa nie), które przeja - wia siê sk³onno œci¹ cz³owieka do wy kon ywa nia ta kich sa mych cz ynnoœci jedn¹, utrwal on¹ i spraw dzon¹ me tod¹ oraz do sytuacyjnego reagowania w pewien charakterysty czny spo sób. Do utrwal enia mo dus oper andi przy - czyn iaj¹ siê miêd zy in nymi ta kie czyn niki, jak ce chy os obowoœci, aspir acje, spraw noœæ fi zyczna, stan zdro wia, wykszta³cenie i poziom inteligencji, wiedza, wiek, zawód, po siad ane œr odki, tra dyc ja, wp³yw in nych osób, ewentualne zaburzenia psychiczne czy doœwiadczenie yciowe. Nowoczesna kryminalistyka analizuje modele sposobu dzia³ania sprawców przestêpstw, w których powtarzalnoœæ zachowania przejawia siê atakowaniem takich sa mych lub po dobn ych ofiar, u ywaniem tych sa mych lub podobnych narzêdzi, stosowaniem takich samych technicznych spos obów post êpowa nia prze stêpc zego, dzia - ³aniem w po dobn ym cza sie, miej scu i okol icznoœciach. Niektóre niespodziewane sytuacje pojawiaj¹ce siê w trak - cie realizacji przestêpstwa, zagro enia i utrudnienia, mo - g¹ zaburz yæ sta³y sche mat dzia³ania. Pami êtaæ nale y, i na wet ten sam spraw ca mo e zmien iaæ swój sposób do - kon ywa nia cz ynów w za le noœ ci od ok oli czn oœci, nabie - ra nego do œwia dcz enia oraz ewol uuj¹cego sta nu emoc jonal nego. Nie do koñca s³uszne jest stwier dzen ie, e o mo - dus oper andi mo na mówiæ tyl ko w przy padku se rii czy - nów, gdy prze jaw ia siê ono w ka d ym po jed yncz ym dzia³aniu pr zes têpc zym. Rzecz ja sna, ³atwiej jest wy od - rêbniæ cha rakt ery sty czny dla da nego spraw cy sposób po - st êpowania w przy padku gru py czy nów [4, 8]. Anal izuj¹c spos ób post êpo wania spraw cy, mo na uzyskaæ in form acje, kt óre u³atwiaj¹ jego dal sze po szuk i - wania i schwytanie. Sposób dzia³ania przestêpcy pozwala mi êdzy in nymi na ty pow anie lub wy kluc zanie spraw cy da nego pr zes têpstwa, bywa przy datny przy bu dow aniu wersji kryminalistycznych oraz mo e u³atwiæ taktyczn¹ realizacjê czynnoœci procesowych i operacyjnych. Pa - miêtaæ jednak nale y, e mo dus oper andi to nie jest tylko i wy³¹cznie sam pro ces do kon ania czy nu. Wa ny jest ca³y prze bieg prze stêpstwa od pla now ania i przy got owa - nia po przez do kon anie, a do mo mentu, w kt órym spraw - ca wy nosi z pope³nie nia prz estêpstwa kor zyœci i sta ra siê unikn¹æ odpowiedzialnoœci kar nej. Wszyst kie ce chy cha - rakt ery sty cznego dzia³ania ustal one w kon kretn ym prz e - stêp stwie s¹ elem enta mi wska Ÿnik owy mi, kom po n entami mo dus oper andida nego spraw cy. Dane te uzys kuje siê z sek cji zw³ok, in nych eks pert yz bieg³ych, zez nañ œwi ad - ków i wyj aœni eñ po dejr zany ch, ek sper ymen tów pro ces o - wo-kry min ali sty cznych oraz ust aleñ oper acy jno-roz po -

12 52 F. Bolecha³a, J. K. Gierowski znaw czych. Na pod staw ie opisu sa mego tyl ko mo dus oper andi nie mo na doko naæ ident yfi kac ji in dyw idu aln ej spraw cy. Nie jest to bezpo œredni dowód w postê powaniu kar nym, a je dyn ie pod stawa do two rzen ia wer sji krymi - nalistycznych. W per spekt ywie psy chol ogi cznej sto pieñ zorganizowania zachowania, procesy motywacyjne oraz rodzaj przejawianej agresji wydaj¹ siê najistotniejszymi kwestiami zwi¹zanymi z zachowaniem sprawców na miejscu zdarzenia. W analizie psychologicznej mo dus oper andi spraw cy zabój stwa wa ne jest ustal enie jego procesów motywacyjnych, gdy okreœlaj¹ one wybór ofiary, kszta³tuj¹ in ter akcje z ni¹ i wp³ywaj¹ na sp osób do - kon ania za bój stwa, og óln ie od pow iadaj¹ na py tan ie o przy czyny ludz kiego post êpow ania [1, 3, 15]. Pot rzebê udzia³u ró nych specjalistów w po szuk iwa - niu sprawców przestêpstw, zw³aszcza przestêpstw cha - rakteryzuj¹cych siê znacznym nasileniem przemocy w sto sunku do ofiar, do strzeg ano ju wie le lat temu. Naj - stars za ist niej¹ca na piœ mie opin ia ty pol ogi czna po chod zi z 1888 roku i do tyc zy nie znan ego spraw cy se rii brutalnych zabójstw prostytutek w londyñskiej dzielnicy Whitechapel, któ remu na dano pseu don im Kuba Roz pruw acz. Pocz¹tki no woc zesn ego pro fil owa nia nal e y jed nak wi¹ - zaæ z dzia³aln oœci¹ psy chiatrów i psy chologów, któ rzy uczestn icz yli w g³oœnych w XX wie ku w Sta nach Zjed - noczonych sprawach seryjnych zabójstw dokonanych przez Du sic iela z Bo stonu czy Sza lon ego Bom bowca z Chi - cago. Jed nak do lat 70. pro fil owa nie spr awc ów do kon y - wa ne by³o ra czej spo rad ycznie. W 1978 roku Wy dzia³ Badañ nad Zachowaniem Akademii FBI w Quantico wprowa dzi³ pro gram pro fil owa nia psy chol ogi cznego. W tym czasie powsta³ specjalistyczny termin offender profiling. Pro wad zone prze FBI ba dan ia skie row ane by³y przede wszyst kim na two rzen ie baz da nych i gro mad zenie mo - liwie szerokich informacji dotycz¹cych sprawców oraz ok olicznoœci pope³nio nych, wy kryt ych i os¹dzo nych za - bójstw, a tak e niektórych bardziej drastycznych przes - têpstw sek sua lny ch (se ryjn ych gwa³tów). U pod staw two rzon ych w ten spo sób baz da nych sta³o za³o enie, e lu dzie o po dobn ym ty pie os obowoœci prze jaw iaj¹ po dob - ne wzor ce zach owañ. W tym celu skon struo wano dwa najbardziej znane kwestionariusze: VICAP i VICLASS. S¹ one nar zêdzi em do zbie ran ia da nych po trzebn ych przy two rzen iu pro filu nie znan ego i po szuk iwa nego spraw cy w oparc iu o bar dzo szc zegó³ow¹ ana lizê wszel kich mo - li wych in form acji o prze biegu zda rzen ia, jego oko licz - noœciach, a tak e do tycz¹cych ofiary [3, 15]. Pro fil owa nie i ty pow anie to dwa na jcz êœc iej spo tyk a - ne w literaturze naukowej pojêcia dotycz¹ce procesu tworzenia sylwetki psychofizycznej nieznanego sprawcy przestêpstwa. W potocznym znaczeniu traktowane s¹ one jako synonimy. Precyzuj¹c jednak ich znacznie, mo na przyj¹æ, i pro fil owa nie to pro ces ident yfi kac ji i opisu okre œlonych cech osob owoœciowych, psy chop ato log icz - nych spraw cy. Efekt em tego jest stwo rzen ie kon kretn ego pro filu po szuk iwa nego pr zest êpcy. Ty pow anie do tyc zy na tom iast pro cesu do pas owy wan ia stwo rzon ego ju pro - filu do da nej po pul acji i wy bran ia z niej osób, kt óre do nie go pa suj¹. Na le y przy tym ja sno po dkreœliæ, i w pro - ces ie pro fil owa nia nig dy nie uda siê stw orzyæ pro filu, któ ry wska za³by kon kretn¹ oso bê; zwy kle taki pro fil bê - dzie do tyc zy³ mniej szej lub wiêks zej gru py podejrza - nych. Eks pert yza s¹dowa, któ rej przed miot em jest pro fil po szuk iwa nego spraw cy, nie bêdzie wiêc nig dy mog³a mieæ cha rakt eru kon kretn ego do wodu po twierd zaj¹cego udzia³ okreœlonego cz³owieka. Ma na tom iast ol brzymi¹ wagê w pla now aniu i po dejm owa niu tych dzia³añ oper a - cy jnych, które zmie rzaj¹ do wy kryc ia i wska zan ia po - szuk iwa nego spraw cy, a tak e ujawn ienia i za bezp iecze nia do wodów w kon kretn ej spra wie. Daje równ ie szan sê do zawê ania krêgu osób po dejr zany ch i ukier un - ko wan ia œledz twa, gdy po zwala na po staw ienie hi pot ez co do osoby spraw cy: kim by³ dla ofiary, ja kimi ce chami psy chof izy cznymi siê od znac za oraz w ja kim œr odowisku na le y go sz ukaæ. Mo na wiêc powiedzieæ, e dopiero podjête czynnoœci œledcze odnoœnie do grupy ludzi, któ - ry ch uda³o siê wytypowaæ przy pomocy profilu, mog¹ doprowadziæ do konkretnego przestêpcy [5]. W naj bard ziej zna nym mo delu pro fil owa nia FBI wpro wad zi³o kil kue tapo wy sche mat dzia³añ: gromadzenie danych o zdarzeniu i jego szeroko ujê - tych okolicznoœciach; klasyfikacjê przestêpstwa; interpretacjê zebranych danych i rekonstrukcjê prze - stêpstwa; tworzenie profilu i jego konfrontacjê z ustaleniami œledztwa. Me tody anal iz do kon any ch ju pr zes têp stw i ich sprawców maj¹ najczêœciej dwojaki charakter: iloœciowy lub jak oœci owy. Ana lizê ilo œciow¹ pro wad zi siê z u y - ciem baz da nych, kt óre obejm uj¹ jedno czeœnie wie le zar - chiw izo wan ych prz ypad ków prz estê pstw. Spe³niaj¹ one nastêpuj¹ce funkcje: eksploracyjn¹ s³u ¹c¹ poszukiwaniu relacji po miê - dzy ró nymi cechami psychofizycznymi opisuj¹cymi sprawcê a sposobem jego dzia³ania; identyfikacyjn¹ pozwalaj¹c¹ wyszukiwaæ podo bieñ - stwa pomiêdzy ró nymi sprawami i ³¹czyæ je jako czyny tego samego sprawcy; weryfikacyjn¹ daj¹c¹ mo liwoœæ testowania zgod - noœci stworzonego profilu z zebranymi i usyste maty - zowanymi w bazie danych informacjami o podob - nych sprawach i ich okolicznoœciach. Me tod¹ ró wnie wa n¹, a je dnoczeœnie uzupe³niaj¹c¹ metody iloœciowe, jest analiza jakoœciowa polegaj¹ca na analizie pojedynczych przypadków. Obecnie d¹ y siê do zin teg rowa nia tych dwó ch dróg pro fil owa nia [3, 15].

13 Nowe obszary wspó³pracy psychologów œledczych i medyków Praktyczne aspekty wspólnej p³aszczyzny me dyc yny s¹do wej i psy chol ogii œle dczej Ist niej¹ ce chy i sta ny psy chiczne, któ rych zwi¹zek z informacjami uzyskanymi z analizy oglêdzin miejsca zda rzen ia oraz wyn ików bad añ me dyczno-s¹do wych jest ewid entny i bezp oœred ni. Tak wy kryte œl ady mog¹ stanowiæ podstawê do ró nicowania instrumentalnych i emocjonalnych aspektów przestêpczej agresji sprawcy, mog¹ wskaz ywaæ na jego sil ne po bud zenie emoc jona lne i mo - toryczne, z³oœæ, wœciek³oœæ lub zaburzenia œwiadomoœci, ta kie jak jej za wê enie lub znacz ne ogran icz enie. W nie - kt óry ch przy padk ach okol iczn oœci zda rzen ia mog¹ rów - nie jednoznacznie wskazywaæ na rolê czynników seksu aln ych w ge nez ie czy nu lub te jego ekon omi czno-ra - bunk ow¹ mo tywa cjê. Zda rza siê rów nie, i jest mo liwe hipotetyczne okreœlenie stopnia samokontroli, z jak¹ dzia- ³a³ spraw ca, po ziomu po pêdo wo-emoc jona lnego czy te po znawczego jego cz ynnoœci, jak ró wnie stop nia, w ja - kim za plan owa³ i zre aliz owa³ swo je dzia³ania. Ustal enia ta kie mog¹ da waæ pod stawy do roz ró n ienia, czy zab ójca nale y do tzw. sprawców dobrze zorganizowanych, czy te nie zorg ani zow any ch [15]. Sto sow any w In styt ucie Eks pert yz S¹do wych w Kra - kow ie mo del pro fil owa nia jest roz win iêc iem oraz posze - rzeniem wspo mnian ego ju mo delu FBI i sta nowi pro - po zycjê pew nego spo sobu porz¹dkow ania i se lekc jono - wan ia ma ter ia³u, jego anal izy, a w kon sek wencji tak e for mu³owan ia wnio sków mog¹cych byæ przy datn ymi dla œledztwa. Prezentowany model obejmuje cztery podstawowe etapy [3, 15]. Pierw szy z nich obejm uje wstêpn¹ anali zê da nych. W jej za kres wchodz¹: dane dotycz¹ce miejsca zdarzenia (w tym jego opis, pozostawione œlady, próbki pobrane do badania, po - ³o enie cia³a, obecnoœæ narzêdzi zbrodni); dane dotycz¹ce ofiary od informacji natury for - malnej (wiek, wykszta³cenie, zawód i rodzaj wyko - nywanej pracy), poprzez dane biograficzne (œrodo - wisko spo³eczne, historia ycia, sytuacja rodzinna, role spo³eczne, osoby znacz¹ce, stan maj¹tkowy, w³aœ - ciwoœci psychiczne osobowoœæ, zachowanie i zwy - czaje, prze ywane problemy i sposoby ich rozwi¹ - zywania, na³ogi, cechy fizyczne) po stan zdrowia, u³omnoœci, sprawnoœæ fizyczn¹ oraz okolicznoœci, w ja kich ofiarê widziano po raz ostatni przed zda - rzeniem; wyniki badañ medyczno-s¹dowych: przy - czyna œmierci, rodzaj doznanych obra eñ, akty seksu - alne, wyniki sekcji zw³ok, wyniki badañ laborato - ryjnych i in.; dane dotycz¹ce czasu zdarzenia umiejscowienie w czasie (pora doby, miesi¹c, pora roku) i czas trwa - nia zdarzenia oraz jego etapów i poszczególnych czyn - noœci sprawcy; wstêpne ustalenia œledztwa przedmiot sprawy, in - formacje ogólne, oglêdziny miejsca zdarzenia, osoba zg³aszaj¹ca o przestêpstwie, dane socjoekonomiczne dotycz¹ce s¹siedztwa miejsca zdarzenia, zeznania œwiad ków, wyniki ekspertyz, dokumentacja foto gra - ficzna. Dru gi etap pro cesu pro fil owa nia to ty pol ogi czna anal iza da nych. Obejm uje ona ta kie za gadn ienia, jak kla syf ika cja typu i spo sobu sto sow ania prze mocy, ocena stop nia ry zyka po nos zone go z jed nej stro ny przez ofiarê, a z dru giej przez na pastn ika, hi pot ety czne od twor zenie roz woju zda rzen ia i eskal acji dzia³añ spraw cy, ustal enie miej sca zaró wno na padu, jak i œm ier ci oraz pozosta - wienia zw³ok, okreœlenie g³ównej motywacji dzia³ania sprawcy. Trze ci etap to anal iza prze stê pstwa. Obejm uje ona kwalifikacjê prawn¹, rekonstrukcjê zdarzenia, klasyfi - kacjê ro dzaju pr zest êpstwa ze wz glêdu na wy bór ofiary, zastosowane strategie panowania nad ni¹, sekwencje zdarzenia, przes³anki wskazuj¹ce na planowanie i inscenizo - wanie zdarzenia przez sprawcê, odtwarzanie procesu mo - tywacyjnego sprawcy, odtwarzanie dynamiki przebiegu zdarzenia. Czwar ty, klu czowy etap pro fil owa nia, to charakte - rys tyka spraw cy. Obejm uje ona dane de mog rafi czne, cechy fizyczne, w³aœciwoœci psychiczne, ocenê poziomu asocjalnoœci i przewidywan¹ mo liwoœæ zachowañ prze - stêpczych w przysz³oœci. U podstaw procedury tworzenia portretu psychologicznego do mniem ane go spraw cy le y za³o enie, e w za - chowaniu pr zest êpc zym, po dobn ie jak w ka dym in nym zachowaniu, sprawca przejawia swoje indywidualne cechy. Mo na o nich wn ioskowaæ po przez an alizê jego dzia³ania na pod staw ie œla dów po zos tawi onych na miej s - cu zdarzenia. Do najwa niejszych danych, szczególnie istotn ych i wy kor zyst ywan ych w pro fil owa niu, nal e ¹: zg³oszenie o pope³nieniu przestêpstwa; oglêdziny miejsca zdarzenia; wyniki badañ laboratoryjnych; eksperymenty œledcze; ekspertyzy kryminalistyczne; oglêdziny i sekcja zw³ok; dalsze opinie medyczno-s¹dowe; zeznania œwiadków. Zród³em wie lu z pow y szych in form acji s¹ wy niki pra cy med yków s¹do wych, kt órych wie dza i doœw iad - czenie po zwala na pra wid³ow¹ int erpretacjê posz cze gól - nych in form acji, powi¹za nie ich ze sob¹ oraz do strze - enie elementów specyficznych, nietypowych lub nie - zau wa alnych dla in nych sp ecjalistów [7, 10, 11, 12]. Dane uzys kane przez medyków s¹do wych po doko - na niu og lêd zin miej sca zabó jstwa, badañ poœm iertnych i póÿniejszych ekspertyz, pozwalaj¹ udzieliæ odpowiedzi na pytania dotycz¹ce:

14 54 F. Bolecha³a, J. K. Gierowski czasu zgonu i czasu trwania zdarzenia; przyczyny œmierci i sposobu dokonania zabójstwa; rodzaju u ytego narzêdzia; charakteru, liczby i rozmieszczenia obra eñ oraz ana - lizy ich znaczenia; stanu upojenia alkoholowego, odurzenia lub zatrucia ofiary; niezwyk³ych szczegó³ów zajœcia np. szczególne umie jêtnoœci sprawcy, podpis, rozcz³onkowanie cia - ³a, symbolizacja; obecnoœci œladów biologicznych, naciêæ, znaków i in - nych elementów na ciele; stanu fizycznego ofiary przed zabójstwem (u³omnoœci, przebyte choroby i operacje, blizny, tatua e); sposobu ukrycia zw³ok. Nie zwyk le istotne jest odró n ienie obra eñ za daw a - ny ch za y cia od tych, kt óre po wsta³y po œmiertnie, ok reœ - lenie przejawów dodatkowej agresji wzglêdem ofiary czy tzw. obra eñ obronn ych. Ogromne zna czen ie po siada identyfikacja œladów wskazuj¹cych na zaistnienie aktu sek sua lne go lub zac how añ ob raz uj¹cych chêæ pa now ania nad ofiar¹ albo nisz czen ia cia³a (kne blow anie, krê powa - nie, torturowanie, rozkawa³kowywanie). Nale y szcze - gó³owo op isy waæ ró wni e te œl ady, kt óre wska zuj¹ na transportowanie i przemieszczanie zw³ok. Zdarzaj¹ siê przypadki wykorzystywania cia³a ofiary po œmierci do prak tyk sek sua lny ch, ka nib ali sty cznych, ry tua lny ch i in - nych. Nie bag ate lne zna czen ie dla sprawy ma równie wynikaj¹ca z doœwiadczenia intuicja lekarza bieg³ego. W³aœciwa interpretacja wy ej wymienionych ustaleñ po zwala na od twor zenie po stêp owan ia spraw cy z ofiar¹ w trak cie zda rzen ia oraz z cia³em po œmi erci. Umo liw ia to rek onst rukcjê dy nam iczne go prze biegu zda rzen ia bê - d¹cego zawsze funkcj¹ zachowania zarówno sprawcy, jak i ofiary. Dziêki temu mamy mo li woœæ ca³oœcio wego ujêcia ob razu wy dar zeñ zwi¹za nych z za bójstwem, od - tworzenia sekwencji zdarzeñ oraz mechanizmu obra eñ i œm ierci. Sp osób za dan ia ofier ze obra eñ i ich ro dzaj, typ u ytego na rzêdzia i wy bór me tody za bój stwa, mog¹ wska zywaæ na istotne ce chy os obowoœci, prze jawy za - chow ania spraw cy, sta nu emoc jona lnego, kon trol owa nia sytuacji i planowania (np. reakcja na zachowania obronne ofiary, nadzabijanie, uk³adanie cia³a, pozorowanie, in - scenizacja po zdarzeniu). Na podstawie zebranych in - formacji mo na okreœliæ strategie panowania sprawcy nad ofiar¹, zachowania s³u ¹ce personalizacji lub deperso nalizacji ofiary, dzia³ania wska zuj¹ce na stop ieñ i cha - rakt er re lac ji mi êdzy za bójc¹ a ofiar¹ (np. ro dzaj, licz ba i lokalizacja obra eñ, metoda pozbawienia ycia, zakrywanie twarzy, emocjonalne zadoœæuczynienie ) [7, 11, 15]. Wy niki ba dañ s¹dowo-le kars kich s¹ zaw sze bar dzo istotn ym Ÿród³em in form acji dla od twor zenia mo dus ope - r andi spraw cy oraz jego proce sów mo tyw acy jnych, a po - przez dok³adn¹ an alizê da nych o ofier ze po zwal aj¹ zdobyæ cenne informacje opisuj¹ce samego sprawcê. S¹ one niezwykle przydatne szczególnie w tych przypad kach, w któr ych spraw ca jest nie znany przy jego typo waniu w œr odo wis ku ofiary lub pro fil owa niu psy chol ogi cznym. Bar dzo czê sto by waj¹ ró wnie ni - ezbêdne przy tworzeniu i weryfikowaniu wersji zdarzenia w pos têpo waniach przygotowawczych, w których zabójca jest ju znany [11]. 5. Przyk³ad wy kor zyst ania anal iz me dyczno-s¹do wych w psy chol ogi cznym profilowaniu nieznanego sprawcy zabójstwa W 1994 roku Ma³opolsk¹ wstrz¹snê³a se ria brutal - nych zab ójstw. Z rêki nie wyk ryte go do dziœ spraw cy zginê³a 30-let nia ko bieta z ap czycy i jej 8-let ni syn, star - sze ma³ eñs two z Pil zna oraz miesz kanka Mo raw icy. Wszyscy zostali zabici œmiertelnymi postrza³ami w g³owê. Po niewa w ka dym przy padku mo dus oper andi zabó jcy wy kaz ywa³o wie le pod obieñstw, to prz estêpstwa te zo sta³y powi¹zane i uznane za dzia³ania tego sa mego spraw cy. Ze wzglê du na fakt, e przy ofiar ach znaj dow a - no roz rzuc one ra chunki z elekt rowni, me dia nada³y za - bójcy przydomek Inkasent. Oglêdziny miejsc zdarzeñ po zwala³y pr zypu szczaæ, e spraw ca doœæ d³ugo prze - bywa³ w do mach swo ich ofiar. Ustal ono, e zabój stwa do kon ane zo sta³y z tej sa mej bro ni pal nej, to zna czy pi - stol etu ga zow ego typu Wal ther PPK ka lib er 8 mm prze - ro b ione go i przy stos owa nego do strze lan ia ostr¹ amu nicj¹ ka lib ru 6,35 mm. O czy ny te osk ar ony zo sta³ miesz - kan iec gorcz añs kiej wio ski W. B., na któ rego trop na - prow adzi³ po licjê anon imo wy te lef on. Ko ronn ym do wodem mia³y byæ wy niki ba dañ osmol ogi cznych, jed nak w po stê po waniu s¹do wym nie zo sta³y one uznane i os - kar onego uniewinniono. Nigdy póÿniej nie ustalono, kto by³ rze czyw ist ym sprawc¹ serii zabójstw. W spra wie zabó jstwa ko biety i jej dziec ka w ap - czycy wydana zosta³a w Instytucie Ekspertyz S¹dowych opin ia bieg³ych maj¹ca na celu okre œlenie na pod staw ie ca³oœci ma ter ia³u do wod owe go syl wetki psy chof izy cznej nie znan ego spraw cy tego czy nu. W czerw cu 1994 roku w go dzin ach przed po³udniow ych w ma³ej miejsc owoœci wojewó dztwa ma³opols kiego dosz³o do zabój stwa 30-let - niej L. Z. i jej 8-let niego syna D. Z. Zo stali oni za strzel eni we w³asnym domu jed nor odz innym pod nie obe cno œæ po - zos ta³ych cz³on ków ro dziny (mê a zmar³ej i dru giego syna). W domu od dano 10 strza³ów, z których tyl ko je den nie tra fi³ ad nej z ofiar. Pañstwo Z. uchod zili wœród s¹siadów za rodzi nê zamo n¹, a ich dom wyró nia³ siê spoœr ód in nych og ólnym wr a eniem so lidnoœci i do stat - ku. Cia³a zna lez iono le ¹ce na pod³odze w sy pialni na 2. pi êtr ze. Poza tym po mieszc zeni em œl ady krwi stwier - dzono tak e na scho dach pomi êdzy 1. i 2. piêt rem oraz w kuch ni na 1. piêt rze. Po nadto w kuch ni na dy wan ie zna lez iono ³uskê po wy strzel onym na boju, a w po koju na

15 Nowe obszary wspó³pracy psychologów œledczych i medyków pi êtr ze dwa pe³ne na boje (w tym je den nie wypa³ ze œla - dami kil kak rotne go uder zania przez iglicê), dwa po cis ki i dzie wiêæ ³usek. Na pod³odze za bezp iecz ono ró wnie wy raÿne od cis ki sp odów obu wia spor tow ego. Œlady pe - net racji stwier dzono je dyn ie w po koju bêd¹cym miej - scem zabó jstwa i w szu flad ach sza fek ku chenn ych. Z miesz kan ia zginê³a kasetka z pieniêdzmi oraz z³ota bi uteria, które znajdowa³y siê w pokoju, gdzie ujaw - niono zw³oki. Z ze znañ star szego syna S. Z. wy nika³o, e w dniu za - bój stwa rano przy szed³ do ich domu mê c zyzna, który, po daj¹c siê za in kas enta z zak³adu energ ety cznego, pyta³ o domow nik ów i zo sta³ wpro wad zony do miesz kan ia, gdzie okaz ano mu na jego ¹da nie licz nik energ ii elektrycz nej. Po do kon aniu tych cz ynn oœci op uœci³ dom, a wy - chodz¹cy wk rótce do szko³y S. Z. do strzeg³ tego mê - czyznê id¹cego przez wieœ. In kas ent, kt óry naj prawd o - po dob niej przy jec ha³ do miej sco woœci i od jec ha³ auto - stopem, by³ wi dziany przez wie lu œwi adków, jak kil ka - krotnie przechadza³ siê przez wieœ z charakterystyczn¹ teczk¹ (zeszytem, ksi¹ k¹). Na podstawie badañ poœmiertnych przeprowadzonych w kra kows kim Zak³adzie Me dyc yny S¹do wej usta lono, e do mat ki od dano piêæ strza³ów, a do jej syna czte ry. Wlo towe rany po strza³owe u L. Z. zlo kal izo wane by³y na g³owie (jed na w pra wej okol icy skro niow ej i dwie na pra - wym po liczku), szyi (jed na na przed niej po wierzchni po stro nie pra wej) oraz jed na na prz yœrodkowej po wierzchni pra wego pod udzia. Tyl ko ostatni z wy mien iony ch po - strza³ów prze szed³ na wy lot, a po cisk op uœci³ cia³o. Za - kres stwier dzon ych obra eñ wska zywa³ na to, e broñ nie ce chowa³a siê bar dzo du ¹ si³¹ ra enia, co sta nowi³o su - ge stiê, i jest ona sa mod zia³em prze rob ionym z bro ni in - nego ro dzaju. Tory po strza³ów od dan ych w praw¹ sk roñ i pod udzie bieg³y po ziomo, na tom iast te w ob rêb ie twa - rzy i szyi po stro nie pra wej mia³y prze bieg wyra Ÿnie na - chyl ony ku do³owi. Ba dan ia me dyczno-kry min ali sty czne w oparc iu o obecn oœæ œladów osmal enia oraz zia ren pro - chu wokó³ ran wlo tow ych wy kaza³y, e wszyst kie trzy strza³y w g³owê zo sta³y od dane z bli ska, czy li z od le g³oœ - ci kil ku cen tymetrów. Eks pert yza se rol ogi czna do wiod³a, e œl ady krwi ujawn ione w kuch ni po chod zi³y od L. Z. W przy padku D. Z. wlo towe rany po strza³owe znaj - dowa³y siê na g³owie (jed na w le wej okol icy skro niow ej w miej scu ma³ owi ny usznej, dru ga w dol nej le wej oko - licy po tyl icznej i trze cia na le wym po liczku) oraz jed na na le wym nad garstku. Po strza³y w nad gars tek, po lic zek i sk roñ prze chod zi³y na wy lot, a po cis ki op uœci³y cia³o. Zre kons truow ane kana³y ran œwi adczy³y, e strza³y w g³o - wê mia³y ró ne k¹ty prze biegu: od po tyl icy po przeczn ie i ku gó rze oraz nie co do przo du cia³a, od skro ni po - przeczn ie w kie runku przed nim i do do³u, a od po liczka po przeczn ie ku gó rze i ty³owi. Anal izy me dyczno-kry - min ali sty czne wy kaza³y, e strza³y w po lic zek oraz nad - gars tek zo sta³y od dane z bli ska. W obu przy padk ach nie stwier dzono œladów wska zuj¹cych na sek sua lne t³o za - bójstwa. Nal e y zwr óciæ uwa gê, e zar ówno u mat ki, jak i u dziec ka, po strza³y za dane by³y po jed nej stro nie cia³a. W oparc iu o szcze gó³owe wy niki ba dañ po œmi ert - nych oraz informacje wynikaj¹ce z oglêdzin miejsca zda - rzenia, biegli w opinii dokonali przybli onej re kons trukcji prze biegu podw ójne go zabó jstwa. Przy jêto, e spraw ca wróci³ do domu ro dziny Z. zo rient owa wszy siê, e jed na z osób (syn) opu œci³a miej sce za mieszk ania. Pre teks tem do wej œcia by³a pro œba o okaz anie rach unk ów za ener giê elekt ryczn¹, które by³y prze chow ywa ne w szaf ce ku - chenn ej. Œwiad czy³o o tym kil ka otwart ych szu flad. Tam zab ójca odda³ do L. Z. pierw szy strza³ w pod udzie, któ ry mia³ stanowiæ groÿbê i argument wymuszaj¹cy wskaza - nie miejsca przechowywania pieniêdzy oraz bi uterii. Nie móg³ wiêc to byæ strza³ œmiertelny. Spraw ca i ran na ofiara we szli ra zem po scho dach do sy pialni, na co wska - zywa³y œlady na scho dach w po staci kro pel krwi, od cis ku d³oni ko biety oraz nie³ad wyk³adzin ochronn ych na stop - niach. W po koju na jwi êksza kon cent racja plam krwi by³a na pod³odze i na kra wêdzi ³ó ka. Tam te obok znaj - dowa³a siê szaf ka, z któr ej zginê³a ka setka z pi eniê dzmi i bi ute ri¹. Œlady na miej scu (krew na szaf ce, wy rzuc one z szu flady rêc zniki i fi ranki) wska zywa³y, e to L. Z. wyci¹gnê³a kosz tow noœci, by daæ je na pastn iko wi. Na - stêpn ie spraw ca strze li³ do siedz¹cej lub klêcz¹cej przy ³ó ku ofiary w szyjê, a da lej po jej upadku na bok odda³ z bar dzo bli ska trzy strza³y w g³owê. Dru ga kon cent ra - cja plam krwa wych znaj dowa³a siê przy cie le nie yj¹ - cego D. Z. Z u³o e nia zw³ok pom iêdzy fo tel em a œc ian¹ wyci¹gn iêto wnio sek, e usi³owa³ on ukryæ siê przed sprawc¹, a na wet zas³oniæ rêk¹ i tam te zo sta³ za strzel o - ny. Wska zywa³o to, i L. Z. zginê³a jako pierw sza na oczach swo jego dziec ka. Po zabój stwie spraw ca szyb ko opuœ ci³ dom, za myk aj¹c drzwi na klucz. Anal iza ca³okszta³tu ma ter ia³u do wod owe go sk³oni³a bieg³ych do wn ios ków, e spraw ca by³ doœwi adczonym przes têpc¹, nie jedn okr otnym z³odziej em, nie pos iadaj¹ - cym wpra wy w za bij aniu lu dzi, dzia³aj¹cym z mo tywów ekonomiczno-rabunkowych z dodatkow¹ motywacj¹ emocjonaln¹, planuj¹cym szczegó³owo zarówno kradzie, jak i po zbaw ienie y cia ofiar, za bij aj¹cym osoby wcze œniej nieznane i wybierane doraÿnie. Na œwiadkach sprawia³ wra enie autentycznego inkasenta, dobrze wystêpowa³ i czu³ siê w jego roli, co mog³o na suwaæ przy puszc zenie, e w przesz³oœci wy kon ywa³ tak¹ lub po dobn¹ pr acê albo mia³ okazjê obserwowaæ czêsto czynnoœci inkasenta. Prawdo pod obnie by³ po chod zenia wiej skiego lub ma³omias - teczkowego. Przejawia³ w czynie agresjê instrumentaln¹, a procesy motywacyjne sterowane by³y na poziomie struktur po znawc zych przy za chow anej w pe³ni sa mok ontr oli. Bie gli, opis uj¹c dok³ad nie praw dop odo bne sta³e mecha - nizmy os obow oœci spraw cy, podkr eœlili du e praw dopo - dobieñstwo kon tyn uac ji przez nie go prz estêpczej ak tyw - no œci przy za stos owa niu po dobn ego mo dus oper andi.

16 56 F. Bolecha³a, J. K. Gierowski 6. Pod sum owa nie Sk utecznoœæ i tr afnoœæ re zultatów anal izy œled czej zale ¹ w du ym stop niu od pra wid³owej, opart ej na wie - dzy i doœwiadczeniu interpretacji danych medyczno-s¹do wych. S¹ one nie zwyk le przy datne szcz egól nie w tych przy padk ach, w któr ych spraw ca jest nie znany przy jego ty pow aniu w œr odo wis ku ofiary lub pro fil owa niu psy chol ogi cznym. In form acje p³yn¹ce z s¹dowo-le kars - kiej oceny przy padków zabó jstw s¹ równ ie niez bêdne przy tworzeniu i weryfikowaniu wersji zdarzenia w postêpowaniach przygotowawczych, w których sprawca jest ju zna ny. Przed staw iony przy pad ek jest do brym uzas adni eniem tych post ulat ów przed staw ici eli ró ny ch nauk s¹do wych, kt órzy po dkreœlaj¹ po trzebê in terd ysc ypli narn ego po - dejœcia w rozwi¹zywaniu szeregu wa nych dla postêpo - wania przygotowawczego kwestii, le ¹cych czêsto na sty ku psy chol ogii œle dczej oraz me dyc yny i psy chop ato - log ii s¹do wej. Taka in terdyscyplinarnoœæ dzia³ania win na byæ realizowana w ramach funkcjonowania wielospecjalis tyc znych ze spo³ów bieg³ych, kt órych efekt em pra cy mo e byæ wy dan ie opin ii kom pleks owej. Pod staw ow¹ za sad¹ funk cjon owa nia ta kich ze spo³ów po winna byæ nie ko nkur encyjnoœæ czy al tern atywnoœæ w for mu³owan ych s¹dach i opin iach, lecz ich komp lementarnoœæ. Ka dy z cz³onków ta kiego ze spo³u wi nien wn osiæ do nie go swoj¹ wie dzê, umi ejêtnoœci, ori entacjê teo ret yczn¹, a tak - e spe cyf ikê w roz wi¹zy wan iu kon kretn ych pro blemów i zadañ diagnostyczno-opiniodawczych, wynikaj¹ce z posia dan ego za kresu wie dzy, kom pet encji na ukow ych i do - œwiadczenia. Istota pracy w interdyscyplinarnym zespole spro wad za siê do stwo rzen ia wspó lnych, ujedn oli con ych strategii postêpowania badawczego. Ka dy ze specjalis - tów wchodz¹cych w sk³ad ze spo³u musi byæ œw iadomy kom pet encji i mo liw oœci po zos ta³ych jego cz³on ków, wi nien te um ieæ siê z nimi po rozumiewaæ i wspó³pr a - cow aæ, do strzegaæ ob szary, w kt órych bar dziej kompe - tentny bêd zie nie on sam, lecz ko lega, le piej przy go - to wany np. me dyczn ie, psy chol ogi cznie czy psy chiat - rycznie. Wspo mniana odrê bnoœæ znaj dowaæ win na od - zwierciedlenie ju zakresie czynnoœci i procesów diagnostycznych, w tym zw³aszcza specyficznych procedur, me tod, sp osobów we ryf iko wan ia hi pot ez diagnostycz - nych czy te sto sow any ch nar zêd zi. Tyl ko w ten spo sób roz wi¹zaæ mo na pro blem po god zenia ró ny ch perspek - tyw, zarówno teoretycznych, jak i praktycznych, istotnych z punk tu wi dzen ia za sadn icz ych praw nych celów re aliz owa nych w ra mach po stêpowania przy got owa w - czego: wykrycia konkretnego sprawcy i zebrania materia³u do wod owe go ni ezb êdn ego do prze staw ienia mu za rzutu i uwiar ygo dniaj¹cy jego spraw stwo. Wy niki prac opis ane go ze spo³u sp ecjalistów, mimo e z regu³y nie daj¹ jednoznacznego rozwi¹zania sprawy (wskazania kon kretn ego spraw cy), to sta nowi¹ u y tec zne i bar dzo po mocne Ÿród³o in form acji i in spir acji w for mu³owan iu i pla now aniu stra teg ii œled ztwa, po dejm owa niu adek wat - nych czynnoœci operacyjnych, ocenie oraz weryfikacji zebranych informacji.