MIEJSCE PISMA WI TEGO W POZNANIU OBJAWIENIA

Transkrypt

1 KS. UKASZ KAMYKOWSKI MIEJSCE PISMA WI TEGO W POZNANIU OBJAWIENIA ZARYS PROBLEMATYKI TEOLOGICZNOFUNDAMENTALNEJ Pismo wi te by o zawsze zwi zane na ró ne sposoby z teologi. Odgrywa o sw rol w staro ytnej apologii, zw aszcza w kontek cie wiata ydowskiego. Z czasem sta o si przedmiotem refleksji teologicznej jako takie. Systematyczny wyk ad teologii Objawienia musi si nim zajmowa, a wspó czesn, szerok panoram tej problematyki znajdujemy w Traktacie o Objawieniu ksi dza profesora Mariana Ruseckiego 1. Teologia fundamentalna jest szczególnie wra liwa na kontekst, w którym proponuje si chrze cija stwo ludziom. Kontekstem teologicznofundamentalnej problematyki Pisma wi tego w ostatnim pó wieczu jest wp yw Soboru Watyka skiego II oraz zbli enie mi dzy lud mi i spo eczno ciami o tradycyjnie ró nych kulturach i nieunikniona konfrontacja ich religii. Celem niniejszego tekstu jest ch zaakcentowania pewnych napi widocznych w tym podwójnym kontek cie mi - Ks. prof. dr hab. UKASZ KAMYKOWSKI dyrektor Mi dzywydzia owego Instytutu Ekumenii i Dialogu na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Papieskiego Jana Paw a II w Krakowie. 1 Cz. IV, rozdz. III: Przekaz Objawienia w Pi mie wi tym, [w:] M. Rusecki, Traktat o Objawieniu, Wydawnictwo Ksi y Sercanów, Kraków 2007, s

2 KS. UKASZ KAMYKOWSKI dzy personalistyczn wizj Objawienia a docenieniem ludzkiego wymiaru Pisma wi tego i bada literackich nad nim. 1. OBJAWIENIE W OSOBIE JEZUSA CHRYSTUSA Wielkie znaczenie dla teologii fundamentalnej mia o po wi cenie przez Vaticanum II osobnej konstytucji dogmatycznej Objawieniu Bo emu. W dokumencie tym wyra nie zaznaczaj si tre- ciowo dwie cz ci. Pierwsza z nich obejmuje dwa pocz tkowe rozdzia y. Maj one charakter wyk adu na temat Objawienia i jego przekazu w Ko ciele. Odnawiaj i pog biaj rozumienie Objawienia, które nie jest tylko, czy przede wszystkim, boskim zaprezentowaniem pewnej doktryny, lecz tak e nawi zaniem przez Boga interpersonalnej relacji z lud mi. Spodoba o si Bogu w swej dobroci i m dro ci objawi siebie samego pisz ojcowie Soboru i ujawni nam tajemnic woli swojej, dzi ki której przez Chrystusa, S owo Wcielone, ludzie maj dost p do Ojca w Duchu wi tym i staj si uczestnikami boskiej natury. Bóg mówi o sobie i swej decyzji dotycz cej nas, zaproszonych przez Niego do wej cia w Jego wiat. Najg bsza prawda o Bogu i o zbawieniu cz owieka ja nieje nie w dos ownym brzmieniu jakiego tekstu pisanego, lecz w osobie Chrystusa, który jest zarazem po rednikiem i pe ni ca ego objawienia. Do tej pe ni doprowadza droga, znana dzi ki pismom Starego Testamentu, rozumianym jednak jako ci g zinterpretowanych zdarze, jako historia z o ona z czynów i s ów wewn trznie z sob powi zanych, tak e czyny dokonane przez Boga w historii zbawienia ilustruj i umacniaj nauk oraz sprawy s owami wyra one; s owa za obwieszczaj czyny i ods aniaj tajemnic w nich zawart (DV, nr 2). Drugi rozdzia dokumentu próbuje u adzi teori przekazu tak rozumianego Objawienia w trójk cie poj : Tradycja Pismo wi te Urz d Nauczycielski Ko cio a. Konstytucja stara si podkre li przede wszystkim ich wspólne ród o w postanowieniu Boga i woli Chrystusa, ich s u- ebn rol wzgl dem Objawienia (DV, nr 7), ich czno i komplementarno (DV, nr 10). Dzi ki nim Objawienie, cho doprowa- 18

3 Miejsce Pisma wi tego w poznaniu Objawienia. Zarys problematyki dzone przez Chrystusa do ko ca i do doskona o ci (DV, nr 4), nie odchodzi w coraz dalsz przesz o, lecz Bóg, który niegdy przemówi, rozmawia bez przerwy z Oblubienic swego Syna ukochanego (DV, nr 8). Druga, obszerniejsza cz Konstytucji Dei verbum, obejmuj ca rozdzia y III VI, ma charakter wyk adu introdukcyjnego z biblistyki i zajmuje si ju tylko Pismem wi tym, jego zakresem, genez, interpretacj, wreszcie znaczeniem dla ycia Ko cio a. Jest rzecz znamienn, e w pierwszym, wprowadzaj cym zdaniu rozdzia u III nie ma ju mowy o Prawdzie w liczbie pojedynczej, tej, która w szczególny sposób ja nieje w ywej Osobie Chrystusa, lecz o prawdach przez Boga objawionych w liczbie mnogiej, spisanych pod natchnieniem Ducha wi tego, zawartych i wyra onych w Pi mie wi tym (DV, nr 11), a wi c o prawdziwo ci tekstów, narracji czy przykaza. 2. PISMO WI TE W RÓD KSI G WI TYCH O problemie, który rodzi si w zwi zku z t zmian perspektywy, przekonuje coraz cz ciej narzucana przez warunki spo eczne i kulturowe naszego wiata konfrontacja roli Biblii w chrze cija stwie z miejscem, jakie zajmuj ksi gi wi te w innych religiach. Najcz stsze i najbardziej oczywiste w zachodnim wiecie jest porównywanie pod tym wzgl dem Pisma wi tego u chrze cijan z Bibli hebrajsk w judaizmie i Koranem w islamie i do tej konfrontacji ograniczymy si w tym artykule. W sposobie podchodzenia do podobie stw i ró nic wyst puj cych w tym aspekcie dostrzega si w teologii katolickiej dwie tendencje. Upraszczaj c, bibli ci byliby sk onni akcentowa podobie stwo trzech religii abrahamicznych pod wzgl dem znaczenia Pisma i nie stroniliby od nazywania wszystkich trzech religiami Ksi gi jak czyni to teologia islamska. Dostrzegaj bowiem przede wszystkim formalne podobie stwo zakorzenienia doktryn i etyki trzech religii w egzegezie i hermeneutyce tekstów uwa anych za kanoniczne i natchnione oraz podstawowe znaczenie, jakie ma 19

4 KS. UKASZ KAMYKOWSKI strona doktrynalno-etyczna w rozumieniu religijno ci czy pobo no ci w tych w a nie religiach opartych na koncepcji objawienia Boga w historii. Teologom systematykom, teologom fundamentalnym i dogmatykom, teologom duchowo ci i, by mo e, cz ci moralistów rzuca si natomiast w oczy ró nica przeciwstawiaj ca chrze cija stwo tamtym dwom religiom. Jest to w a nie ró nica dotycz ca pe ni Objawienia, prawdy, której nie znajduje si w Ko ciele inaczej ni w ywej relacji osobistej poznania i na ladowania Jezusa Chrystusa, w czym Pismo wi te odgrywa tylko rol s u ebn i cz stkow, cho niezast pion. Podczas gdy tam (w judaizmie i islamie) ostatecznym no nikiem Objawienia jest wi ty tekst literalnie podyktowany przez Boga, a jego przekaziciele (Moj esz, prorocy, Mahomet) pe ni funkcj drugorz dn, u nas ostatecznym objawieniem Ojca jest Chrystus, a czteropostaciowa Ewangelia, wspomagana przez inne pisma Nowego i Starego Testamentu, jest rodkiem poznania Jego Osoby i woli, rodkiem podstawowym, ale niewystarczaj cym bez trwania w komunii Ko cio a: sakramentalnej, yciowej, hierarchicznej, dope nionej, oczywi cie, komuni eucharystyczn. W judaizmie i islamie najwa niejsze, zbawcze znaczenie Ksi gi ka e j (w przybli eniu) prezentowa jako zbiór poucze -przykaza do zachowania, jako instrukcj obs ugi cz owieka i wiata dan zarz dcom dóbr przez ich Pana, nagradzaj cego za wierny zarz d i karz cego za z y. W chrze cija stwie Pismo wi te s u y przede wszystkim budowaniu, podtrzymaniu, umacnianiu wiary w Jezusa Chrystusa, wprowadzaniu w wi z Tym, który jest jedynym Zbawc cz owieka i wiata, najwa niejszym Objawicielem i pe ni Objawienia, jego przekazicielem i tre ci. 3. MIEJSCE BIBLII W KO CIELE Dla teologii fundamentalnej, o ile jej celem jest zdawanie sprawy z ca o ci chrze cija skiego projektu ycia i zbawienia, wa nym zadaniem jest precyzyjne okre lenie roli, jak ma do odegrania 20

5 Miejsce Pisma wi tego w poznaniu Objawienia. Zarys problematyki w tej ca o ci Biblia. Je li specyficzn istot chrze cija stwa jest Chrystus, prze o y si to na problematyk funkcji, jak ma do spe nienia w Ko ciele Pismo wi te jako rodek dost pu do Mistrza, Zbawcy i Przewodnika ku Bogu Jezusa Chrystusa, w ród innych rodków umo liwiaj cych ywy kontakt z Nim. Je li proponujemy wiatu zbawienie w Chrystusie za po rednictwem Ko cio a, trzeba wiedzie, jak s u y temu instrument, którym jest Pismo wi te. Jakie ma ono znaczenie jako ca o i w swych podstawowych komponentach, którymi s Nowy i Stary Testament oraz bardziej szczegó owo: Ewangelie, listy, psalmy, ksi gi prorockie, Pi cioksi g. Czy rzeczywi cie i w jakim sensie Biblia jest chrystocentryczna? Po akceptacji przez Ko ció, g ównie dzi ki Konstytucji Dei verbum, literackich bada nad cia em Biblii jako uprawnionych, a nawet podstawowych, powstaje pytanie, na ile i w jaki sposób ich nastawienie metodyczne, ledz ce g ównie histori powstawania tekstu natchnionego, oraz ich analityczne wyniki s u prowadzeniu poprzez znajomo tekstu do ywej wi zi z Chrystusem Objawicielem, Objawieniem i Odkupicielem cz owieka. Czy i jak tak e inne metody i podej cia do Biblii rozwijane dzi w kr gu studiów nad tekstem s wa n pomoc w przyj ciu przez osoby i wspólnoty tworz ce Ko ció (a mo e i stoj ce jeszcze z dala od niego) dzie a Bo ego wzgl dem siebie. Czy ich znajomo jest wa na mo e tylko dla zawodowych teologów? I wreszcie czy tak e oni nie postrzegaj czasem rozwoju szczegó owych bada nad Bibli raczej jako ci aru nie do ud wigni cia ni jako pomocy? 4. PISMO WI TE W DYSKURSIE TEOLOGICZNYM Teologia fundamentalna przynajmniej w niektórych uj ciach tej dyscypliny jest tak e powo ana do refleksji nad t funkcj ycia Ko cio a, któr jest teologia rozumiana jako systematyczne dociekanie prawdy mo liwe w wietle wiary i rozumu dzi ki Obja- 21

6 KS. UKASZ KAMYKOWSKI wieniu. Równie w tej swojej funkcji stawia ona pytania w sytuacji zaistnia ej po Soborze. Skoro przez Sobór tak mocno zosta a podkre lona rola ludzkich autorów, których Bóg wybra do sporz dzenia ksi g wi tych, jako u ywaj cych w asnych zdolno ci i si, to oczywi cie, chc c pozna, co Bóg zamierza nam oznajmi, powinni my uwa nie bada, co hagiografowie w rzeczywisto ci chcieli wyrazi, oraz znale jak najsubtelniejsze metody dochodzenia do tego, co Bogu spodoba o si ich s owami ujawni (por. DV, nr 11 12). St d rozwój nauk biblijnych w pó wieczu po Soborze jest jak najbardziej zrozumia y. Ma on jednak i ten skutek uboczny, e teolog systematyk, wiadom, e nie jest w stanie ogarn ca ej tej dyscypliny, boi si w ogóle odwo ywa do Pisma wi tego, zostawiaj c te sprawy biblistom, lub czyni to na w asn r k, s dz c, e jako wierny w Ko ciele, maj cy udzia w Duchu wi tym, do tego, co teologicznie istotne, ma dost p bez wszystkich zawi o ci rozbudowanej egzegezy. Potrzebna jest zatem refleksja nad tym, jakich owoców, w jaki sposób opracowanych ma prawo oczekiwa od biblistów teolog, z jakich wyników pracy egzegetów nie wolno mu rezygnowa i jak ma je opracowywa dalej w swym w asnym dyskursie. W szczególnej sytuacji wobec tekstu Pisma wi tego stoi teolog fundamentalny. Ma on do niego na ró nych etapach swego dochodzenia i prezentacji wiarygodno ci chrze cija stwa trojaki stosunek. Najpierw jest to dla niego historyczny zbiór dokumentów, w którym odzwierciedla si historia, któr chce uwierzytelni jako histori dialogu Boga z lud mi i prowadzenia ich ku zbawieniu. Tekst ludzki, w którym chce wskaza elementy wiadcz ce o jego boskim pochodzeniu. Po drugie dla uchwycenia istoty chrze cija stwa, które chce prezentowa wiatu korzysta z niego, podobnie jak dogmatyk, jako z podstawowego ród a wiary. Po trzecie, zw aszcza w traktacie o Ko ciele, Pismo wi te staje si przedmiotem badania jako element tworz cy to samo Ko cio a w jego relacji do Chrystusa. 22

7 Miejsce Pisma wi tego w poznaniu Objawienia. Zarys problematyki LUOGO DELLA SACRA SCRITTURA NEL CONOSCERE LA RIVELAZIONE. APPROCCIO DI TEOLOGIA FONDAMENTALE SOMMARIO La Sacra Scrittura è stata da sempre collegata in diversi modi con la teologia cristiana. Aveva una importanza già nell antica apologia nel contesto del mondo ebraico. Con il tempo è diventata come tale l oggetto della riflessione teologica. Una grande rilevanza ha avuto per questa la costituzione Dei verbum del Vaticanum II. In essa, si distinguono ben chiaro due parti diversi. La prima è costituita dai capitoli I e II. ed è un trattato sulla rivelazione divina e sulla sua trasmissione nella Chiesa. La rivelazione è qui presentata come relazione interpersonale inaugurata da Dio con gli uomini: tramite il Cristo, il Verbo incarnato, gli uomini acquistano, nello Spirito Santo, un accesso al Padre e diventano partecipi della natura divina. La verità più profonda su Iddio e sulla salvezza dell uomo risplende non in un testo scritto, bensì nella persona stessa di Cristo. La seconda parte del documento conciliare rappresenta un introduzione alla Bibbia e non si occupa che della Scrittura stessa. Sembra rilevante che, dalla prima frase di questa parte, non si parla più della Verità (al singolare) ma delle verità (al plurale) rivelate da Dio. La teologia fondamentale invece si accosta al sacro testo in tre modi. La Bibbia è per essa prima di tutto una raccolta dei documenti che rispecchiano una storia, la quale va verificata per quanto la storia del dialogo tra Dio e l umanità; un testo umano di cui si vuole mostrare segni della sua provenienza divina. Poi, per capire l essenza del cristianesimo che vuole raccomandare al mondo, ne usufruisce come della fonte principale di fede (come si fa nella teologia dogmatica). Ma anche, soprattutto nel trattato sulla Chiesa, la Scrittura diventa oggetto dello studio in quanto un elemento costitutivo di essa nel suo rapporto a Cristo. Il simposio presente vuole dedicarsi a tutta questa problematica. 23

8