Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Komitet Polityki Naukowej

Transkrypt

1 Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Komitet Polityki Naukowej Opinia Komitetu Polityki Naukowej z dnia 10 lipca 2013 r. w sprawie nowelizacji ustawy o zasadach finansowania nauki i niektórych innych ustaw W dniu 21 czerwca 2013 r. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego prof. Barbara Kudrycka zwróciła się do Komitetu Polityki Naukowej z wnioskiem o przedstawienie opinii na temat projektu nowelizacji ustawy o zasadach finansowania nauki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (dalej: Nowelizacja). Komitet po zapoznaniu się z treścią przedmiotowego projektu, jego uzasadnieniem, a także dołączoną Oceną Skutków Regulacji, pragnie zgłosić następujące uwagi: I. Wprowadzenie 1. Nowelizowana ustawa z 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. Nr 96, poz. 615) wraz ze ściśle z nią związanymi ustawami: o instytutach badawczych, Polskiej Akademii Nauk, Narodowym Centrum Badań i Rozwoju oraz o Narodowym Centrum Nauki, znacząco poprawiły możliwości rozwoju nauki w Polsce, jej umiędzynarodowienia, a także rozwoju młodych naukowców. 2. Fakt, że wskazane wyżej ustawy obowiązują dopiero trzeci rok nie oznacza, że należy zaniechać działań mających na celu poprawę warunków prowadzenia działalności naukowej w Polsce, w szczególności w kontekście reguł jej finansowania. Z tego względu Komitet przedstawił pozytywną ocenę założeń projektu nowelizacji przedmiotowej ustawy, który został przedłożony do zaopiniowania Komitetowi w grudniu 2012 r. Działania te z uwagi na fakt, że ustawa obowiązuje dopiero trzy lata - powinny jednak mieć na celu dokonanie jedynie niezbędnych korekt treści normatywnej, a nie prowadzić do jej gruntownej reformy, w szczególności gdy podjęcie działań legislacyjnych mogłoby prowadzić do nadmiernej regulacji. 3. Analiza treści Nowelizacji skłania w związku z powyższym Komitet do przedstawienia następujących uwag dotyczących niezbędności i efektywności wprowadzanych zmian.

2 II. Uwagi ogólne 1. Sformułowanie celu nowelizacji ustawy na etapie jej założeń tj. udoskonalenie systemu finansowania nauki i ułatwienie środowisku podejmowania badań naukowych i prac rozwojowych było słuszne, choć enigmatyczne w zakresie instrumentów mających doprowadzić do umiędzynarodowienia polskiej nauki, zwiększenia stopnia koncentracji środków finansowych na upowszechnianie nauki, usprawnienia procedur i zasad przyznawania środków finansowych na naukę, rozszerzenia dostępu do informacji o finansowaniu nauki w Polsce za pośrednictwem zintegrowanego informatycznego systemu zarządzania nauką. Prawidłowość realizacji wskazanych wyżej celów Nowelizacji, w szczególności słuszność doboru instrumentów służących ich realizacji, może być oceniona jedynie przez pryzmat treści przepisów Nowelizacji. 2. W świetle przepisów Nowelizacji umiędzynarodowienie polskiej nauki ma być realizowane przede wszystkim poprzez dostosowanie zasad finansowania dużej infrastruktury badawczej do potrzeb Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Słusznie, ale obok tego ważne jest także stworzenie instrumentów pozwalających na diagnozę potrzeb krajowych w tym zakresie, tak by zoptymalizować gospodarowanie środkami finansowymi na naukę. 3. Zwiększenie stopnia koncentracji środków finansowych na upowszechnianie nauki, w formie prezentowanej w Nowelizacji, nie jest gwarantem korzyści dla wszystkim podmiotów, w tym np. chcących upowszechniać wyniki swoich badań i prac rozwojowych. Praktyka pokazuje, iż lepszy dostęp do tych środków mają i korzystają na nich relatywnie najwięcej duże ośrodki naukowe. Mniejsze ośrodki, które często prowadzą wysokiej jakości badania naukowe, w mniejszym stopniu mogą korzystać ze środków na popularyzację badań naukowych. 4. Komitet w pełni podziela konieczność rozszerzenia dostępu do informacji o finansowaniu nauki w Polsce. Po kilku latach obowiązywania przedmiotowej regulacji, przed tworzeniem nowego zintegrowanego informatycznego systemu zarządzania nauką, warto w pierwszej kolejności dokonać ewaluacji i podjąć próbę usprawnienia funkcjonowania systemów już istniejących. 5. W ocenie Komitetu głównym problemem związanym z rozwojem polskiej nauki, w kontekście zasad jej finansowania, nie są zasadniczo regulacje nowelizowanej ustawy, lecz kwestia dostosowania środków przeznaczanych na naukę do jej wieloaspektowej struktury i wybór sposobów finansowania najbardziej efektywnych z punktu widzenia społecznego i gospodarczego rozwoju kraju. Między innymi chodzi o takie aspekty finansowania nauki, jak: udział strategicznych badań w ramach PMD IB w całości środków na naukę, rosnące znaczenie nauk społecznych i humanistycznych w rozwiązywaniu problemów jakości życia społeczeństwa, a tym samym i problemów gospodarki (uwzględnienie tego aspektu w finansowaniu nauki),

3 podział jednostek naukowych na grupy A+ i A oraz B i C oraz występowanie dysproporcji pomiędzy wydatkami na ich funkcjonowanie jest uzasadnione koniecznością finansowania najlepszych i najefektywniejszych jednostek. Określając poziom tego zróżnicowania należy odpowiedzieć na pytanie, czy taka dysproporcja nie zagrozi nieprzewidywalnymi kosztami na hybrydowe restrukturyzacje, związane zarówno z podnoszeniem poziomu jakości nauki, jak i wynikające z potrzeb likwidacji słabych podmiotów. Konieczne są w tym zakresie odpowiednie symulacje wpływu zmian na średnie i słabe jednostki. III. Uwagi szczegółowe Uwagi szczegółowe zostały przedstawione w sposób chronologiczny stosownie do kolejności poszczególnych jednostek redakcyjnych Nowelizacji. Komitet przedstawia następujące uwagi i pozycje szczegółowe do treści przepisów Nowelizacji: 1) art. 1 Nowelizacji w zdaniu wprowadzającym do wyliczenia, jest pomyłka dotycząca daty uchwalenia ustawy o zasadach finansowania nauki. Jako datę podano dzień 10 kwietnia 2010 r., a powinna być podana data 30 kwietnia 2010 r.; 2) art. 1 pkt 2 lit a Nowelizacji usunięcie z art. 2 pkt 7 definicji legalnej pojęcia działalność statutowa utrudni wykładnię przepisów ustawy. Proponujemy pozostawienie tej definicji w wersji dotychczasowej; 3) art. 1 pkt 2 lit. d Nowelizacji wprowadzanie w art. 2 pkt 17 różnic w zakresie dużej infrastruktury badawczej spowoduje powstanie nierówności pomiędzy jednostkami naukowymi z różnych grup. Poza tym pojawia się wątpliwość jak traktować sytuacje, w których infrastruktura badawcza jest wykorzystywana przez dwie lub więcej jednostek naukowych z różnych grup. W takim przypadku może się okazać, że ta sama infrastruktura dla jednej jednostki naukowej ma charakter dużej infrastruktury, a dla innej jednostki naukowej takiego charakteru nie ma; 4) art. 1 pkt 2 lit f Nowelizacji w odniesieniu do proponowanej zmiany art. 2 pkt 18 należy zwrócić uwagę na wątpliwości dotyczące tego jak wykazać, że dane urządzenie jest wykorzystywane przez więcej niż jedną jednostkę. Nie zostało to precyzyjnie określone w Nowelizacji, jak należy rozumieć pojęcie wykorzystywania danego urządzenia przez więcej niż jeden podmiot. Taka nieprecyzyjna regulacja prawna może prowadzić do nadużyć i rozbieżności interpretacyjnych. Jako przykład można podać sytuację, gdy jedna jednostka naukowa użyczy lub wydzierżawi dane urządzenie innej jednostce na bardzo krótki czas (na przykład na jeden dzień). Pojawia się pytanie, czy w takim przypadku można już mówić o wykorzystywaniu danego urządzenia przez więcej niż jedną jednostkę naukową?

4 5) art. 1 pkt 2 lit. h warto zastanowić się nad uwzględnieniem w definicji młodego naukowca w sytuacji kobiet z dziećmi. W regulacjach dotyczących stypendiów bierze się pod uwagę fakt korzystania z urlopów macierzyńskich; 6) art. 1 pkt 3 Nowelizacji można mieć wątpliwości co do zasadności pominięcia Komitetu Polityki Naukowej w katalogu podmiotów uczestniczących w opracowaniu Krajowego Programu Badań; 7) art. 1 pkt 4 Nowelizacji w odniesieniu do zmiany polegającej na dodaniu po art. 4, art. 4a-c, proponujemy, aby w projektowanym art. 4c ust. 2 wskazać, iż minister nadzorujący instytut badawczy będzie miał możliwość zlecenia instytutowi przez siebie nadzorowanemu administrowanie bazami danych Systemu, zapewniając na ten cel środki finansowe. Obecne brzmienie proponowanego przepisu ogranicza możliwość dokonania takiego zlecenia do instytutów przez niego nadzorowanych. Ponadto pewne zastrzeżenia budzi także zakres danych, które na mocy art. 4c ust. 6 miałyby być wpisywane do wykazu pracowników naukowych. Pojawia się zwłaszcza pytanie o zasadność wpisywania do tego wykazu numeru PESEL. Można mieć w tym przypadku wątpliwości co należytej do ochrony danych osobowych; 8) art. 1 pkt 5 lit. a Nowelizacji w odniesieniu do proponowanej zmiany art. 5 pkt 4 ustawy można mieć wątpliwości co do słuszności tej zmiany. Zastąpienie pojęcia działalności statutowej jednostek naukowych pojęciem działalności statutowej powoduje, iż literalne rozumienie tego przepisu prowadzi do wniosku, iż środki finansowe na naukę można byłoby przeznaczać na działalność statutową każdego podmiotu, w tym także niebędącego jednostką naukową. Przy założeniu, że w art. 2 pkt 7 pozostałby niezmieniony, proponowana zmiana stałaby się możliwa do zaakceptowania; 9) art. 1 pkt 5 lit b Nowelizacji proponowana zmiana w art. 5 pkt 5 ustawy ogranicza finansowanie m.in. działalności instytutów badawczych, dlatego należy ją ocenić negatywnie; 10) art. 1 pkt 9 lit. Nowelizacji regulacja prawna art. 13 ust. 1 ustawy osłabia znaczenie kategoryzacji jednostek naukowych. Można mieć ponadto istotne wątpliwości co do charakteru prawnego informacji, o której mowa w art. 13 ust. 1a ustawy. 11) art. 1 pkt 13 lit. c Nowelizacji - propozycję tę należy ocenić negatywnie, gdyż osłabia ona znaczenie kategoryzacji jednostek naukowych i wprowadza zmiany polegające na promowaniu kosztochłonności. 12) art. 1 pkt 17 Nowelizacji w art. 22b w upoważnieniu do wydania rozporządzenia wskazuje się na konieczność realizacji celów polityki naukowej, naukowo technicznej, i innowacyjnej państwa, brak jednak sprecyzowania tych pojęć u ustawie;

5 13) art. 1 pkt 28 negatywnie należy ocenić propozycję uchylenia przepisu art. 42 ust. 6 ustawy, gdyż dane, o których w nim mowa, powinny być jawne i powszechnie dostępne; 14) art. 1 pkt 30 Nowelizacji wykluczenie możliwości ubiegania się o członkostwo w KPN przez kandydatów z jednostek o kategorii B lub C jest nieuzasadnione. To indywidualne kompetencje i doświadczenie naukowców powinno determinować ich pozycję jako kandydatów do KPN, a nie kategoria zatrudniających ich jednostek. Warto zastanowić się także nad wprowadzeniem 4 letniej kadencji KPN i wymianie co 2 lata połowy jego składu. W odniesieniu do ostatniej uwagi Komitet pragnie podkreślić, że proponowane wydłużenie kadencji nie dotyczy jego obecnego składu.