Zapraszamy dol A TEXa. L A TEX pierwsze podejcie

Transkrypt

1 Zapraszamy dol A TEXa L A TEX pierwsze podejcie Ewaryst Rafajowicz Wojciech Myszka 19 pazdziernika 1996

2

3 Spis tresci Spis tablic 7 Przedmowa 9 1 Zapraszamy dol A TEXa Zalety L A TEXa :::::::::::::::::::::::::::::::::: Wady L A TEXa :::::::::::::::::::::::::::::::::: Nie bojmy sie probowac! :::::::::::::::::::::::::::: 15 2 Regu ly L A TEXa Pojecia podstawowe ::::::::::::::::::::::::::::::: Zasady przetwarzania tekstu :::::::::::::::::::::::::: Kilka zdan o programie TEX :::::::::::::::::::::::::: Budowa komend ::::::::::::::::::::::::::::::::: Deklaracje dokumentu ::::::::::::::::::::::::::::: 24 3 Pisanie listow 27 4 Artyku lproza Strona tytu lowa ::::::::::::::::::::::::::::::::: Tworzenie list :::::::::::::::::::::::::::::::::: Notki ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: Zmiana linii i stron ::::::::::::::::::::::::::::::: Przenoszenie wyrazow ::::::::::::::::::::::::::::: Spis literatuty :::::::::::::::::::::::::::::::::: 40 5 Znaki sterujace w tekscie Znaki zastrze_zone :::::::::::::::::::::::::::::::: Znaki przestankowe ::::::::::::::::::::::::::::::: Odstepyiakapity :::::::::::::::::::::::::::::::: Puste wype lniacze :::::::::::::::::::::::::::::::: Wyro_znione fragmenty tekstu ::::::::::::::::::::::::: Przytaczanie cudzych wypowiedzi ::::::::::::::::::::::: Polski alfabet pod L A TEXem :::::::::::::::::::::::::: 50 3

4 4 Spis tresci Rady dla poczatkujacych :::::::::::::::::::::::: Tworzymy wzorce polskich liter :::::::::::::::::::: 53 6 Artyku l ze wzorami Otoczenie matematyczne :::::::::::::::::::::::::::: Redagowanie wzorow :::::::::::::::::::::::::::::: Podstawowe operacje :::::::::::::::::::::::::::::: Cztery dzia lania ::::::::::::::::::::::::::::: Inne dzia lania :::::::::::::::::::::::::::::: Znaki relacji ::::::::::::::::::::::::::::::: Wzory podstaw matematyki :::::::::::::::::::::::::: Wzory teorii mnogosci ::::::::::::::::::::::::: Kwantykatory ::::::::::::::::::::::::::::: 67 7 Skomplikowane wzory Piszemy wzory rachunku ro_zniczkowego :::::::::::::::::::: Wyra_zenia analizy matematycznej ::::::::::::::::::: Funkcje zmiennej zespolonej :::::::::::::::::::::: Oznaczenia w probabilistyce i statystyce. ::::::::::::::: Wzory w kilku liniach i macierze ::::::::::::::::::::::: Wyra_zenia algebraiczne ::::::::::::::::::::::::::::: Oznaczenia i symbole literowe ::::::::::::::::::::::::: Greckie litery :::::::::::::::::::::::::::::: Powtorka zkaligrai :::::::::::::::::::::::::: Daszki i tyldy :::::::::::::::::::::::::::::: Kroje czcionek we wzorach ::::::::::::::::::::::: Formatowanie wzorow ::::::::::::::::::::::::::::: Otoczenia newtheorem ::::::::::::::::::::::::: Odstepy we wzorach :::::::::::::::::::::::::: Ro_zne symbole o podobnym wygladzie :::::::::::::::: Odwo lania do wzorow ::::::::::::::::::::::::::::: Przypisywanie etykiet ::::::::::::::::::::::::: Odwo lania do etykiet :::::::::::::::::::::::::: 90 8 Formatujemy artyku l Podzia l na podrozdzia ly :::::::::::::::::::::::::::: Kroje czcionek i znaki specjalne :::::::::::::::::::::::: Kroje czcionek ::::::::::::::::::::::::::::: Ligatury ::::::::::::::::::::::::::::::::: Litery ro_znych alfabetow i znaki specjalne. : : : : : : : : : : : : : : Formowanie tabel :::::::::::::::::::::::::::::::: U latwiamy sobie prace ::::::::::::::::::::::::::::: W lasne komendy ::::::::::::::::::::::::::::101

5 Spis tresci Przetwarzanie fragmentow dokumentu ::::::::::::::::103 9 Instalacja sytemu TEX il A TEX Zrod lo oprogramowania ::::::::::::::::::::::::::::: Zawartosc systemu ::::::::::::::::::::::::::::::: Instalacja :::::::::::::::::::::::::::::::::::: Kompilacja przyk ladowych tekstow :::::::::::::::::::::: B ledy podczas kompilacji :::::::::::::::::::::::::::: B ledy L A TEXa :::::::::::::::::::::::::::::: B ledy TEXa ::::::::::::::::::::::::::::::: Ostrze_zenia L A TEXa ::::::::::::::::::::::::::: Ostrze_zenia TEXa :::::::::::::::::::::::::::: Uruchamianie programu emtex :::::::::::::::::::::::: Wspo lpraca emtexa z edytorem ::::::::::::::::::::::::120 Zamiast zakoczenia 122 Literatura 124 A Zrod la TEXa 125 B 129 B.1 Deklaracje stylu dokumentu ::::::::::::::::::::: 129 B.1.1 Zasadyogolne ::::::::::::::::::::::::::: 129 B.1.2 Styl article :::::::::::::::::::::::::::: 130 B.1.3 Inne formy i deklaracje w stylu article : : : : : : : : : : : 130 B.2 Format listu :::::::::::::::::::::::::::::::: 130 B.3 Odstepy ::::::::::::::::::::::::::::::::::: 131 B.4 Wyro_znianie fragmentow tekstu ::::::::::::::::::: 131 B.5 Formowanie stron ::::::::::::::::::::::::::::: 131 B.5.1 Koniec linii, koniec strony ::::::::::::::::::: 131 B.5.2 Zakanczanie prawego marginesu ::::::::::::::: 132 B.5.3 Stopki i uwagi na marginesach :::::::::::::::: 132 B.6 Polskie litery ::::::::::::::::::::::::::::::: 132 B.7 Deklarowanie otoczenia MATH :::::::::::::::::::: 132 B.8 Wydzielone elementy w stylu math ::::::::::::::::: 133 B.8.1 Otoczenie array :::::::::::::::::::::::::: 133 B.8.2 Boki macierzy ::::::::::::::::::::::::::: 133 B.8.3 Otoczenie eqnarray ::::::::::::::::::::::: 133 B.8.4 Podstawowa forma otoczenia newtheorem :::::::: 134 B.8.5 Odstepy w otoczeniu MATH :::::::::::::::::: 134 B.8.6 Etykiety i odwo lania do nich ::::::::::::::::: 134 B.9 Wydzielone jednostki tekstu ::::::::::::::::::::: 134

6 6 Spis tresci B.9.1 Nadawanie tytu low podrozdzia lom : : : : : : : : : : : : : 134 B.9.2 Otoczenie tabular :::::::::::::::::::::::: 135 C Zestawy komend stosowanych pojedynczo 136 Indeks 144

7 Spis tablic 2.1 Ogolny uk lad komend formatujacych artyku l ::::::::::::::::: Jednostki dugoci uywane przez TEXa ::::::::::::::::::::: Kody polskich liter w rnych standardach ::::::::::::::::::: Komendy generujace polskie litery ::::::::::::::::::::::: Przykadowa zawarto zbioru maz.tcp ::::::::::::::::::::: Nazwy funkcji i czesto spotykane skroty ::::::::::::::::::: Mno_zenie i dzielenie ::::::::::::::::::::::::::::::: Znaki rownosci i nierownosci :::::::::::::::::::::::::: Wyra_zenia teorii mnogosci ::::::::::::::::::::::::::: Wyra_zenia logiki :::::::::::::::::::::::::::::::: Ro_zniczkowanie ::::::::::::::::::::::::::::::::: Wy_zsze pochodne :::::::::::::::::::::::::::::::: Strza lki i harpuny do pisania granic :::::::::::::::::::::: Wyra_zenia analizy zespolonej ::::::::::::::::::::::::: Znaczki nietypowych operacji i relacji ::::::::::::::::::::: Nietypowe symbole matematyczne ::::::::::::::::::::::: ZOO symboli :::::::::::::::::::::::::::::::::: Komendy generujac ma le litery greckie :::::::::::::::::::: Generowanie du_zych liter greckich ::::::::::::::::::::::: Daszki i tyldy w otoczeniu math :::::::::::::::::::::::: Daszki poza otoczeniem math ::::::::::::::::::::::::: Klasykacja pokryc ::::::::::::::::::::::::::::::: Pakiety systemu emtex ::::::::::::::::::::::::::::108 C.1 Nazwy funkcji i czesto spotykane skroty :::::::::::::::::::136 C.2 Podstawowe symbole ::::::::::::::::::::::::::::::137 C.3 Znaki podstawowych relacji ::::::::::::::::::::::::::137 C.4 Operacje teorii mnogosci i logiki ::::::::::::::::::::::::138 C.5 Ro_zniczkowanie :::::::::::::::::::::::::::::::::138 C.6 Wy_zsze pochodne ::::::::::::::::::::::::::::::::139 7

8 8 Spis tablic C.7 Granice, kresy, ekstrema i strza lki :::::::::::::::::::::::139 C.8 Odwzorowania rzeczywiste i zespolone ::::::::::::::::::::139 C.9 Znaczki nietypowych operacji i relacji :::::::::::::::::::::140 C.10 Daszki i tyldy ::::::::::::::::::::::::::::::::::140 C.11 Generowanie liter greckich :::::::::::::::::::::::::::141 C.12 Nietypowe symbole matematyczne :::::::::::::::::::::::142 C.13 ZOO symboli ::::::::::::::::::::::::::::::::::142 C.14 Symbole z ro_znych alfabetow ::::::::::::::::::::::::::143 C.15 Redagowanie bibliograi ::::::::::::::::::::::::::::143 C.16 Upiekszanie liter (poza math) :::::::::::::::::::::::::143

9 Przedmowa Oddajemywrece Czytelnika ksia_zke o systemie oprogramowania L A TEX. Jest to \nadbudowka" dla leniwych do znanego systemu TEX. L A TEX s lu_zy do redagowania tekstow artyku low, ksia_zek... Pozwala on uzyskac profesjonalny poziom druku na w lasnym biurku, przy u_zyciu komputera. Jakiego? Wystarczy IBM PC AT ztwardym dyskiem (minimum7mbwolnego miejsca). Rozdzia ly dotyczace instalacji L A TEXa zosta ly ukierunkowane na linie komputerow IBM PC. Chcemy jednak zwrocicuwage, _ze L A TEX posiada implementacje na wszystkie wa_zniejsze linie komputerow, a postac jego komend jest niezale_zna od implementacji. W rozdziale pierwszym postaramy siewyt lumaczyc z propozycji u_zywania L A TEXa, w sytuacji gdy na rynku dostepne sa inne programy o zbli_zonych mo_zliwosciach, takie jak Word Perfect czy Ventura. Tu warto przytoczyc dwa zdarzenia \z _zycia". Jeden z naszych kolegow wys la l prace do redakcji wydawnictw SIAM (Society of Industrial and Applied Mathematics). Redakcja wys la la prace do recenzentow. Autor natomiast otrzyma l tekst zatytu lowany \Przewodnik na temat sk ladu drukarskiego dla autorow". Jest to jedna strona tekstu, z ktorego chcemy zacytowac kilka zdan. SIAM zainteresowany jest wspo lpraca z autorami, ktorzy przygotowali swoje prace przy pomocy TEXa. Za dostarczenie zbioru zrod lowego zgodnego z tym standardem z tekstem artyku lu zaakceptowanego do czasopism SIAM, autor otrzyma gratis 100 odbitek swojej pracy. Mocno nalegamy, by autorzy u_zywali naszych pakietow makrokomend do przygotowania swoich prac. Stosowanie ich przed wys laniem pracy do nas pozwala nam uniknac k lopotow z przenumerowywaniem rownan, twierdzen i rysunkow. Dostepne sa pakiety: 1. standardowego TEXa, 2. LATEXa, 3. AMS-TEXa. Sa one dostepne przez siec, w wle NETLIB@ORNL.GOV. Podejmujac decyzje o tym czy SIAM ma skorzystac z elektronicznej wersji artyku lu, autor proszony jest o rozwa_zenie nastepujacych wymagan. 1. Czy znasz jedna z wymienionych wy_zej wersji TEXa? SIAM nie zaakceptuje artyku lu przygotowanego pod _zadnym innym systemem, chyba 9

10 10 Spis tablic _ze autor jest w stanie dostarczyc matryce pracy, i to pod warunkiem, _ze bd wydrukowane na urzdzeniu wyjciowym o rozdzielczoci co najmniej 1200 punktow na cal. 2. Czy autor mo_ze dostarczyc zbior na dyskietce lub poczta elektroniczna, czy te_z przysle gotowe do druku matryce. Dalej nastepuje prosba o zadeklarowanie sposobu dostarczenia artyku lu. Ta opowiesc jest nieco krotsza. Inny kolega napisa lswoja prace u_zywajac programu VENTURA. Ku swej radosci otrzyma l informacje o przyjeciu pracy do druku. Redakcja prosi la go tylko o podanie im numeru licencji posiadanego przez niego egzemplarza VENTURY. W tym miejscu warto dodac, _ze L A TEX jest programem typu public domain, a wiec mo_zna go legalnie kopiowac iu_zywac. Niniejsza ksia_zka przeznaczona jest dla poczatkujacych u_zytkownikow L A TEXa. Od Czytelnika wymagane jest minimalne obycie z IBM PC. Mamy nadzieje, _ze zaawansowani u_zytkownicy L A TEXa znajda w niej po_zyteczne informacje lub potraktuja jakowygodne kompendium podstawowych komend. Autorzy przewiduja napisanie drugiego tomu tej ksia_zki. Bedzie on zawierac informacjeotym, jak redagowac ksia_zki, folie do rzutnika itp. Konczac uwagi wstepne, chcemy podziekowac wszystkim tym, ktorzy poswiecili swoj czas na przeczytanie wczesniejszych wersji tej ksia_zki. Staralismy sie uwzglednic ich _zyczliwe uwagi merytoryczne i redakcyjne. Wroc law, listopad 1991 Autorzy

11 Rozdzia l 1 Zapraszamy do LATEXa Dla u_zytkownika L A TEX to oprogramowanie umo_zliwiajace redagowanie tekstow: artyku low, ksia_zek, raportow, plakatow i og loszen... na poziomie druku profesjonalnego, przy u_zyciu powszechnie dostepnych komputerow klasy IBM PC lub podobnych. U_zywanie L A TEXa nie wymaga tajemnej wiedzy o sztuce drukarskiej, a i wymagana wiedza z zakresu informatyki mo_ze byc dosc skromna. 1 Krotko mowiac, L A TEX to oprogramowanie: realizujace desktop publishing, 2 latwe wu_zyciu, proste do nauczenia sie, rozpowszechnione w krajach Europy Zachodniej i w USA, nie wymagajace znajomosci L A TEXa od osoby wpisujacej tekst do zbioru dyskowego. public domain, a wiec mo_zna je dostac za darmo i legalnie u_zywac Zalety L A TEXa Ka_zdy nowy program wzbudza w nas zwykle mieszane uczucia: Po_zadanie { nie mam takiego, byc mo_ze robi cos, czego nie da sie zrobic za pomoca innych programow. Obrzydzenie: 1 W cywilizowanym swiecie L ATEX opanowa ly wykwalikowane sekretarki w instytucjach naukowych. 2 Ksia_zka ta, w przedk ladanej Czytelnikowi postaci gracznej, rzeczywiscie powsta la \na biurku", z u_zyciem LATEXa. W drukarni powielono tylko jej obraz. Na etapie redagowania kolejne jej wersje drukowane by ly na zwyk lej drukarce ig lowej, a ich wyglad ogolny niewiele odbiega l od aktualnej postaci. 3 Niestety za wiele po_zytecznych programow pomocniczych trzeba p lacic rmom, ktorejewytworzy ly. 11

12 12 Rozdzia l 1. Zapraszamy dol A TEXa znowu trzeba by loby nauczyc sienowych sekwencji klawiszy albo, co gorsza, nowych komend, znow potrzebne bedzie kilka lub kilkanascie dyskietek na jego przechowywanie i pare megabajtow na twardym dysku, ktory i tak ju_z jest prawie pe len, pewnie dokumentacja bedzie niedostepna albo niepe lna, co nie pozwoli skorzystac wpe lni z mo_zliwosci programu. Reeksje negatywne: naucze sie tej wersji, a za po l roku pojawi sie nowsza, zdecydowanie lepsza i zrywajaca z dotychczasowa lozoa konstrukcji tego programu, znam ju_z i u_zywam program, ktory wprawdzie w skromniejszym zakresie, ale te_z pozwala zrobic wiele podobnych rzeczy jak ten reklamowany, skoro ten jest lepszy ni_z program, ktory u_zywam, to mo_ze sa i da sie je zdobyc, programy jeszcze lepsze, o tej samej orientacji merytorycznej i latwiejsze wu_zyciu. Reeksje pozytywne: a mo_ze program ten jest na tyle rozpowszechniony, _ze staje sie standardem? byc mo_ze da sie z tego programu korzystac znajac tylko czesc jego mo_zliwosci, a pozosta le poznajac w trakcie pracy? Wszystkie te odczucia i reeksje odnosza sietak_ze do L A TEXa i autorzy tej ksia_zki tak_ze je mieli. Najwa_zniejsze, jak sie wydaje, czynniki decydujace o~tym, _ze warto poswiecic czas na nauczenie sie L A TEXa to: 1. Profesjonalny wyglad tekstu. Koniec ze wstydem, jaki ka_zdy z nas odczuwaporownujac w materia lachkonferencyjnych tekst w lasnego artyku lu (pisanego zwykle pod ChiWriterem, a jeszcze niedawno na maszynie marki Lucznik) z pracami kolegow z innej czesci swiata. 2. LA T EX jest standardem. L A TEX, bedacy \nadbudowa" z makrokomend nad TEXem, i jego mutacje, jak AMS-TEX sa od lat siedemdziesiatychu_zywane zarowno w instytucjach naukowych, jak i wydawnictwach. Standard ten rozpowszechni l sie tak dalece, _ze stowarzyszenia naukowe, wydajace ca le serie czasopism naukowych, takie jak American Mathematical Society czy te_z Institution of Electrical and Electronics Engineers, wymagaja od autorow tekstow, aby przygotowali je pod L A TEXem lub AMS-TEXem. 3. LA T EX daje jednoznaczny kod. Ca ly zapis tekstu pod L A TEXem, lacznie ze wzorami, rysunkami i wykresami, prowadzony jest w kodzie ASCII. Pozwala to na przesy lanie tekstow poczta elektroniczna lub na dyskietce, dajac rownoczesnie gwarancje, _ze po stronie odbiorcy tekst zostanie odczytany dok ladnie tak, jak _zyczy l sobie nadawca.

13 1.1. Zalety L A TEXa 13 Podsumowujac, grozi nam wypadniecie ze swiatowego obiegu informacji naukowej, jesli nie zdobedziemy sie na wysi lek nauczenia sie tego \paskudnego" L A TEXa. Piszemy \paskudnego", bo L A TEX mate_zswoje wady, aleonich potem po prezentacji dalszych zalet. Merytoryczne zalety L A TEXa to: logiczna i jednolita budowa komend, u latwiajaca ich przyswojenie, automatyczne formatowanie stron dobor wielkosci czcionek, sk ladanie wierszy, centrowanie itp., bogactwo komend generujacych symbole matematyczne ze wszystkich jej dziedzin, logiczny i zgodny zlogika zapis formu l matematycznych, szeroki zestaw srodkow pozwalajacych generowac tabele, rysunki, zestawy objasnien, samonumerujace odsy lacze do numerow wzorow, tabel, rysunkow, podrozdzia low oraz numerow stron, odporne na dok ladanie i usuwanie fragmentow tekstu, wzorow... samonumerujace odsy lacze do cytowanej literatury oraz mo_zliwosc tworzenia w lasnej bazy danych bibliogracznych, ktora ponadto pozwala na kszta ltowanie cytowan i spisu literatury wed lug ro_znych konwencji, prawie automatyczne tworzenie spisu tresci, spisu tabel i rysunkow oraz indeksow tematycznych, mo_zliwosc drukowania na folii do rzutnikow swiat la (overhead projectors), latwosc transformacji gotowego tekstu do ro_znych postaci: wksia_zce... artyku lu, rozdzia lu Ta ostatnia zaleta wymaga pewnego komentarza. Wyobrazmy sobie, _ze przygotowalismy tekst artyku lu na konferencje inagleokaza lo sie, _ze jej organizatorzy wymagaja, aby tekst w formie gotowej do druku (camera ready) sformatowany by lwdwoch kolumnach iabyby l osobnym rozdzia lem w ksia_zce, zawierajacej materia ly konferencji. Zmiana formatu naszego tekstu wymagac bedzie tylko kilku deklaracji sterujacych dlal A TEXa. 4 Zak ladamy przy tym, _ze tekst pisany by l po angielsku, gdy_z wowczas L A TEX sam znakomicie radzi sobie z przenoszeniem wyrazow. W tekstach pisanych po polsku trzeba mu wtym pomagac, gdy_z niezawsze robi to poprawnie. Po tej dygresji wrocmydosprawy latwosci transformacji tekstu i naszego przyk ladu zkonferencja. Przypuscmy, _ze uda lo sie nam zdobyc pieniadze na pokrycie kosztow konferencji i przed wyjazdem trzeba przygotowac folie do rzutnika lub materia ly na sesje 4 Jeden z autorow tej ksia_zki wykonywa l kiedys taka prace podchiwriterem. Oczywiscie da lo sie to zrobic, ale ta kilkudniowa praca przyspieszy la tylko decyzje, by nauczyc sie LATEXa.

14 14 Rozdzia l 1. Zapraszamy dol A TEXa plakatowa. Wystarczy wtedy \wypreparowac" edytorem do osobnego zbioru te fragmenty tekstu, ktore znalezc sie maja naplakacie lub folii i do lo_zyc pare komend formatujacych wielkosc liter. 5 Wspominalismy otym, _ze L A TEX formatuje strony automatycznie, wed lug swoich regu l. Po nabraniu pewnej wprawy w pos lugiwaniu sie nimbedzie jednak sporo mo_zliwosci sk lonienia L A TEXa w kierunku naszych upodoban estetycznych, gdy_z dostarcza on srodkow do tworzenia w lasnych wzorcow dokumentow i w lasnych komend. Istnieja te_z programy pozwalajace przekszta lcac teksty napisane przy u_zyciu ro_znych edytorow (ChiWriter, Word Perfect... ), czy przygotowane dla innych formaterow tekstu (nro, tro) na kod TEXa (L A TEXa). Nie sa to jednak narzedzia radzace sobie z transformacja we wszystkich przypadkach. Dotyczy to zw laszcza wzorow, ktore bywaja przekszta lcane b lednie. I wreszcie zaleta ostatnia. L A TEX uwalnia nas od koniecznosci uczenia TEXa, ktory jest znacznie bardziej rozbudowany i mniej zautomatyzowany Wady L A TEXa Wypada wspomniec owadach L A TEXa. Podstawowe znichto: 1. brak zintegrowanego srodowiska programowego, 2. trudnosci w automatycznym i jednoczesnie poprawnym przenoszeniu polskich wyrazow, 3. brak mo_zliwosci obejrzenie, natychmiast po napisaniu, jak bedzie wyglada l w druku fragment tekstu lub wzoru, 4. pracoch lonnosc opisywania rysunkow. Sprobujmy wyt lumaczyc siezal A TEX ztych niedogodnosci. Brak zintegrowanego srodowiska programowego komplikuje nieco proces przetwarzania tekstu (patrz schemat na str. 21). Z drugiej jednak strony do przygotowania tekstu u_zyc mo_zemy takiego edytora, do ktorego jestesmy przyzwyczajeni, a produkt posredni przetwarzania tekstu przez L A TEX mo_ze byc wykorzystany nakilka sposobow. Trudnosci w przenoszeniu polskich wyrazow, warto rozwa_zyc w szerszym kontekscie. Automatyczne przenoszenie wyrazow w ka_zdym jezyku wymaga opracowania odpowiednich tablic opisujacych obowiazujace regu ly (i wyjatki od nich). TEX rozpowszechniany jest z tablicami przenoszenia dla jezyka angielskiego. Zosta ly opracowane takie tablice dla wielu jezykow (niemiecki, francuski, hiszpanski i oczywiscie polski). Gdy mamytylko wersje angielska, to z wada ta, do pewnego stopnia, mo_zna sobie radzic za pomoca komendy \hyphenation. Opisano ja w Rozdziale 4.5. Nie jest ona istotnie gorsza od podobnej opcji w nowszych wersjach ChiWritera. Ponadto pozwala stworzyc sobie s lownik 5 Przez dodanie komend formatujacych powiekszac mo_zna tak_ze litery we wzorach matematycznych. 6 Podobno ka_zdy u_zytkownik L ATEXa dojrzewa wreszcie do nauczenia sie tak_ze TEXa.

15 1.3. Nie bojmy sie probowac! 15 przenoszenia wyrazow polskich. S lownik taki zawierac mo_ze wy lacznie litery alfabetu lacinskiego. W poczatkowym etapie pracy z L A TEXem brak mo_zliwosci natychmiastowego obejrzenia tekstu, a zw laszcza wzorow, wydaje sie trudnoscia nie do przebycia. Wada ta bywa decydujaca przy odrzuceniu L A TEXa jako narzedzia pracy. Wynika to, jak sie wydaje, z braku zaufania do mo_zliwosci L A TEXa i swoich w lasnych. W lasne obawy wynikaja zwatpliwosci czy uda sie nam dostatecznie szybko i bezbolesnie opanowac regu ly formatowania tekstu i pisania wzorow. Przez ca la ksia_zke bedziemy sie starac przekonac Czytelnika, _ze L A TEX formatuje swietnie sam, a pisanie wzorow jest proste i logiczne. Po nabraniu minimum wprawy wzrosnie te_z nasze zaufanie do mo_zliwosci L A TEXa. Po kilkunastu probach przekonamy sie, _ze pilne ogladanie na ekranie ka_zdego poprawnie zapisanego wzoru nie jest konieczne, bo L A TEX, na ogo l, potra nadac wzorom satysfakcjonujaca postac graczna. Rysunki pod L A TEXem trzeba, niestety, szczego lowo opisywaczapomocakomend stawiajacych kreski, ko lka itp. Zasady rysowania opiszemy w tomie drugim. Warto tu wspomniec, _ze pracoch lonnosc rysowania mo_zna zmniejszyc dwoma sposobami, a mianowicie: importujac rysunek 7 badz stosujac dostepny na rynku program TEXCad. Program ten pozwala tworzyc rysunek w trybie interakcyjnym na ekranie. Wynikiem jego dzia lania jest zbior tekstowy zawierajacy komendy L A TEXa, odpowiadajace stworzonemu rysunkowi. Wystarczy zbior ten wkopiowac, za pomoca edytora, we w lasciwe miejsce tekstu i pojawi sie onwdruku Nie bojmy sie probowac! Jedna zzaletl A TEXa jest to, _ze wystarczy znac jego fragmenty, abymoc efektywnie pracowac. Odnosi sie to tak_ze do fazy nauki pos lugiwania sie L A TEXem. Radzimy nie bac sie probowac, L A TEX nie gryzie, co najwy_zej napyskuje nam, po angielsku, _ze w tekscie sa b ledy. Na poczatku radzimy nie przejmowac sienawet b ledami. Jesli L A TEX w procesie przetwarzania zatrzyma sie zkomunikatem o b ledzie, a my nie rozumiemy sensu merytorycznego komunikatu, to radzimy nacisnac Enter lub litere q. 9 Takie ignorowanie b ledow dobre jest jedynie na poczatku, bo pozwala obejrzec na ekranie monitora przetworzony tekst. Pozniej trzeba bedzie nauczyc sieradzic sobiezb ledami (piszemy nieco o tym w Rozdziale 9.5). Odradzamy uczenia sie L A TEXa wy lacznie \na sucho", poprzez studiowanie literatury. Aby osmielic niesmia lych Czytelnikow, proponujemy wpisanie edytorem do zbioru o nazwie proba.tex nastepujacego tekstu: 7 Otym, jak to robic, napiszemy w drugim tomie. 8 Bardzo wybredni u_zytkownicy L ATEXa nie korzystaja z tej mo_zliwosci, gdy_z sami potraa robic znacznie piekniejsze rysunki. Niemniej jednak do narysowania \czarnej skrzynki" ze strza lkami program ten w zupe lnosci wystarcza. 9 Nacisniecie q spowoduje przejscie L ATEXa do wsadowego trybu przetwarzania i wowczas zupe lnie przestanie zasypywac nas komunikatami ob ledach i ostrze_zeniach. Zostana one zapisane w zbiorze o rozszerzeniu.log i bedzie mo_zna je obejrzec za pomoca edytora.

16 16 Rozdzia l 1. Zapraszamy dol A TEXa \documentstyle{article} \begin{document} Tu dowolny tekst po angielsku lub po polsku, byle bez polskich liter ``z ogonkami'' (klawiatura i tak nam na to nie pozwoli). \end{document} Teraz, po zapamietaniu tego tekstu i wyjsciu z edytora, napiszmy polecenie latex proba. Zak ladamy przy tym, _ze nasza instalacja L A TEXa zawiera zbior latex.bat, ktory uruchamia przetwarzanie. Po jego zakonczeniu powinien powstac zbior o nazwie proba.dvi, ktory mo_zemy obejrzec na monitorze, u_zywajac komendy view proba lub v proba. 10 Wtrakcie ogladania tekstu przesuwamy go strza lkami oraz PgUp i PgDn. Ogladanie konczymy naciskajac litere q. 11 Jesli chcemy tekst wydrukowac, nale_zy u_zyc jednego ze zbiorow o rozszerzeniu.bat, s lu_zacych drukowaniu. W danej instalacji mo_ze byc ichkilka, w zale_znosci od typu stosowanej drukarki. Najczesciej u_zywane nazwy to prtfx.bat (dla drukarek ig lowych) oraz prthplj.bat (dla drukarek laserowych). Parametrem tych komend jest zbior proba.dvi. Sens tych operacji poznamy niebawem. 10 nazwa zbioru o rozszerzeniu.bat, ktory uruchamia program do ogladania, bywa ona ro_zna wro_znych instalacjach. 11 Porady te odnosza sie do najczesciej spotykanych wersji programow do ogladania zbiorow nazwa.dvi.

17 Rozdzia l 2 Poznajemy lozoe LATEXa 2.1 Uzgodnijmy terminologie W Rozdziale 1 poznalismy ju_z pierwszy tekst w formie akceptowanej przez L A TEX. Gdybysmy poprzestali na wype lnieniu trescia, bez u_zycia komend L A TEXa, wszystkiego co zawarte jest miedzy \begin{document} oraz \end{document}, to otrzymany tekst ro_zni lby sie niewiele od tekstow uzyskanych za pomoca zwyk lych edytorow. No, mo_ze by lby troche ladniejszy. Takie postepowanie, chocia_z po_zyteczne na poczatku pracy z L A TEXem, nie wykorzystuje mo_zliwosci strukturalizacji tekstu, jakie daje L A TEX. Aby moc te mo_zliwosci opisac, musimy, niestety, przebrnac przez nieco nudne uzgadnianie terminologii. Opisujac jednostki strukturalne, jakie oferuje L A TEX, bedziemy siestarac nadac im takie nazwy w jezyku polskim, aby latwo by lo kojarzyc je z odpowiednikami w jezyku angielskim. Prosimy te_z Czytelnika o wyrozumia le i elastyczne traktowanie podanych ni_zej okreslen. Maja one s lu_zyc przybli_zeniu zakresu znaczeniowego u_zywanych przez nas terminow i nie powinny byc traktowane jako denicje, gdy_z te podac mo_zna scisle jedynie wjezyku, w ktorym napisany jestl A TEX, czyli w jezyku komend TEXa. Podstawowe pojecia, ktorych bedziemy u_zywac, podane sa w poni_zszym zestawieniu, ktore warto czytac ogladajac jednoczesnie schemat 2.1. Terminologia LA T EXa dokument (ang. document) Dokumentem nazywac bedziemy ka_zdy taki tekst (artyku l, raport, ksia_zke), ktory zosta l opatrzony komendami L A TEXa, deniujacymi jego styl, poczatek oraz koniec i, ewentualnie, innymi komendami i deklaracjami L A TEXa. styl dokumentu (ang. document style) Styl dokumentu to zestaw regu l, zgodnie z ktorymi L A TEX nadaje wizualny kszta lt tekstowi dokumentu. Regu ly te sa, wogolnym zarysie, zgodne z tym, co ka_zdy z nas spodziewa sie zobaczyc, gdy 17

18 18 Rozdzia l 2. Regu ly L A TEXa \documentstyle{article} Deklaracja stylu.!!! \title{dokument treningowy} \author{nazwisko autora} \date{32 listopad 1313} Poczatek preambu ly. Koniec preambu ly. \begin{document} W lasciwy poczatek.!!! \maketitle Redaguje tytu l. \begin{abstract} Tekst abstraktu Przyk lad otoczenia \end{abstract} Akapit 1 \begin{itemize} \item Element 1. \item Element 2. \end{itemize} Akapit 2. \begin{thebibliography} \bibitem \bibitem \end{thebibliography} Tekst artyku lu. Przyk lad otoczenia. Tworzy liste Opis pozycji bibliogracznych. \end{document} Ostateczny koniec.!!! Tablica 2.1: Ogolny uk lad komend formatujacych artyku l. Komendy oznaczone!!! musza wystapic.

19 2.1. Pojecia podstawowe 19 us lyszy, _ze mowa jest o artykule, liscie czy te_z ksia_zce (sa to przyk ladowe style oferowane przez L A TEX). Zgodnie z oczekiwaniami styl article przewiduje tytu l, autora, rozdzia ly i bibliograe, ktore nie pasuja, z kolei, do wyobra_zen o liscie. Wprawny u_zytkownik mo_ze modykowac style oferowane przez L A TEX lubtworzyc w lasne. preambu la (ang. preamble) Preambu la to zestaw komend L A TEXa zamieszczanychpo zadeklarowaniu stylu dokumentu, ale przed w lasciwym jego poczatkiem, zaczynajacym sie od\begin{document}. Informacje zawarte w preambule zale_za od stylu dokumentu. Sa to deklaracje tytu lu, nazwisk autorow lub adresatow... Ponadto znajdowac sie tam moga komendy sterujace przetwarzaniem dokumentu. Preambu la mo_ze byc pusta. zawartosc dokumentu (ang. document contents) Terminem tym okreslac bedziemy wszystko, co zawarte jest miedzy \begin{document} oraz \end{document}. Na zawartosc te sk lada sie: w lasciwa tresc oraz komendy i deklaracje L A TEXa. W szczegolnosci, zawartosc dokumentu dzielimy zwykle na rozdzia ly, podrozdzia ly... komendy i deklaracje (ang. commands and declarations) Pojecia te obejmuja wszystkie s lowa i znaki, ktore wpisujemy w nasz tekst po to, by sk lonic L A TEX do w lasciwego jego sformatowania. Jesli nie liczyc kilku wyjatkow,to mo_zna przyjac, _ze wszystkie komendy i deklaracje L A TEXa zaczynaja sie od znaku \, zwanego backslash. Rozro_znienie miedzy komendami i deklaracjami jest czysto umowne i mo_zna je sprowadzic do stwierdzenia, _ze komendy pe lnia role aktywna w formatowaniu tekstu, natomiast deklaracje obowiazuja wd lu_zszych fragmentach tekstu, pe lnia role pasywna, a wskazanie zakresu ich obowiazywania wymaga wiecej ni_z jednej komendy. Ewentualne nasze lub Czytelnika niejasnosci w tym rozro_znieniu nie beda wp lywac na tryb przetwarzania przez L A TEX. otoczenie (ang. environment) Oprocz podzia lu tekstu na tradycyjne logiczne czesci, takie jak rozdzia ly czy podrozdzia ly, L A TEX oferuje ca la gamesrodkow s lu_zacych do ladnego formatowania tekstow. Nazywac jebedziemy otoczeniami, gdy_z sa one zwykle wyro_zniane specjalnymi deklaracjami poczatku i konca otoczenia, a wewnatrz niego tekst formatowany jest nieco inaczej ni_z zwykle. Tekst, ktory aktualnie Czytelnik czyta, wyprodukowany zosta l za pomoca otoczenia description, ktore s lu_zy w lasnie objasnianiu i deniowaniu pojec. Oprocz niego istnieje jeszcze wiele innych otoczen, u latwiajacych formowanie tabel, wzorow, rysunkow, bibliograi... Z tego punktu widzenia sam styl dokumentu jawi sie jako \superotoczenie", choc taka nazwa nie jest przez L A TEX u_zywana. akapit (ang. paragraph) Zwracamy uwage na te oczywista jednostke logiczna tekstu, gdy_z L A TEX traktuje ja jako podstawowy element przetwarzany jako jedna ca losc. Zestawienie s low: akapit i paragraph mo_ze byc mylace. Jednak_ze, przez paragraph L A TEX rozumie fragment tekstu oddzielonyzgory i z do lu pustymi liniami i formatuje go tak, jak na akapit przysta lo, to znaczy z wcieciem na poczatku.

20 20 Rozdzia l 2. Regu ly L A TEXa Zarysowane tu pojecia bedziemy jeszcze szczego lowo omawiac w nastepnych rozdzia lach. 2.2 Zasady pos lugiwania sie L A TEXem przy przetwarzaniu tekstu Aby objasnic ogolna lozoe pos lugiwania sie L A TEXem za lo_zmy, _ze ktos zainstalowa l go na naszym komputerze. Naszym pierwszym krokiem jest wpisanie tekstu do zbioru na dysku lub dysketce, zgodnie z regu lami L A TEXa. Tekst taki nazywany bedzie dalej dokumentem, a zbior, wktorym go zapiszemy otrzyma stardardowe rozszerzenie.tex. Tutaj bedzimy go nazywac zwykle naz.tex. Zbior taki tworzymy przy pomocy dowolnego edytora tekstowego, ktory zapisuje zbior w kodzie ASCII i nie dodaje przy tym _zadnych w lasnych znakow. Mo_ze to byc zatem Norton Editor, Brief, edytor Turbo Pascala lub podobny. Niniejsza ksia_zeczka opisuje g lownie zasady redagowania dokumentu. Zredagowany dokument porownac mo_zna do tekstu zrod lowego programu komputerowego napisanego wjezyku wy_zszego rzedu, na przyk lad w makroasemblerze. Dokument poddawany jest przetwarzaniu za pomoca L A TEXa, ktory t lumaczy jego komendy na rozkazy rozumiane przez TEX. TEX zkolei jest zaawansowanym programem redagujacym, ktory dokonuje ju_z ostatecznego sk ladu pe lni role zecera w tradycyjnej drukarni. Mo_zna zauwa_zyc podobienstwo przek ladu komend L A TEXa na komendy TEXa do t lumaczenia z makroasemblera na komendy assemblera, ktore zkolei przetwarzane sa na kod maszynowy. Na szczescie, opisany proces zachodzi automatycznie, bez ingerencji u_zytkownika. Zbior naz.tex z naszym dokumentem zostaje przetworzony przez L A TEX wzbior o tej samej nazwie i rozszerzeniu standardowym.dvi. Zbior naz.dvi stanowi forme posrednia, wygodna do dalszego przetwarzania. Oryginalny zbior naz.tex pozostaje przy tym bez zmian i zostaje zachowany. W trakcie przetwarzania naz.tex w naz.dvi L A TEX produkuje te_z zbior naz.log, zawierajacy informacje pomocnicze o b ledach formalnych jakie pope lni l u_zytkownik piszac komendy L A TEXa. Co robimy dalej z po lproduktem czyli zbiorem naz.dvi? Mo_zna go poddac przetwarzaniu przy pomocy programu o nazwie dviscr, dvi2scr lub podobnej. 1 Program ten zwykle wywo lywany jest poprzez zbior typu.bat. Zbior ten nazywa sie viewer.bat, v.bat lub podobnie. Narzedzia te pozwalaja obejrzec na ekranie tekst w takiej postaci w jakiej bedzie on wydrukowany. Zwykle nie udaje sie za pierwszym razem uzyskac formy tekstu akceptowalnej do druku. Wracamy wtedy do poprawiania dokumentu zawartego w zbiorze naz.tex. Jesli kolejna wersja tekstu zawarta w naz.dvi jest satysfakcjonujaca, wowczas mo_zemy ja wydrukowac nadrukarkce ig lowej, laserowej lub do zbioru dyskowego. Ta ostatnia forma wydruku bywa stosowana wtedy gdy tekst przygotowujemynakomputerze, ktory nie jest pod laczony do drukarki laserowej. 1 Nazwy programow pomocniczych do obs lugi L ATEXa moga sie nieco ro_znic.

21 2.3. Kilka zdan o programie TEX 21 Tekst wpisany edytorem. naz.tex? Przetwarzanie przez LaTeX. TeX 9 Monitor? Decyzja naz.dvi? Drukarka laserowa P PP P PP P PPq Drukarka ig lowa. Rysunek 2.1: Schemat pos lugiwania sie L A TEXem Na Rys. 2.1 przedstawiono schematycznie opisane wy_zej etapy pos lugiwania sie L A TEXem. 2.3 Rzut oka na prace programu TEX Jak ju_z wspominalismy,l A TEX zosta lpomyslanyjako narzedzie u latwiajace korzystanie ztexa, ktory pozostaje programem, wykonujacym w lasciwy sk lad tekstu. Z tego wzgledu, celowe wydaje sie nabranie wyobra_zenia o tym, jak dzia la TEX. Aby wyt lumaczyc jak pracuje TEXpos lu_zymy sie porownaniami zaczerpnietymi z popularnego podrecznika o programie TEX [1]. Mo_zecie sobie wyobrazic TEX jako pewien organizm z lo_zony z \oczu", \ust", \gard la", \brzucha" i \jelita grubego". Oczy przekszta lcaja tekst znajdujacy sie w pliku na ciagi znakow. Usta transformuja ciagi znakow na symbole (symbolem jest pojedynczy znak lub komenda TEXa czy L A TEXa). Gard lo przetwarza symbole na ciagi elementarnych operacji (rownie_z bedacych symbolami.) Brzuch wykonuje wszystkie operacje wskazane przez elementarne komendy

22 22 Rozdzia l 2. Regu ly L A TEXa produkujac sekwencje stron. Wreszcie jelito grube przekszta lca ka_zda strone do postaci wymaganej przez zbior.dvi i przesy la ja tam. Sk lad tekstu zachodzi w brzuchu, komendy instruuja TEXa do wstawienia takiego-toa-takiego znaku w takim-to-a-takim kroju, w okreslonym miejscu, ustawienia odstepow miedzywyrazowych, konczenia paragrafow, itp. TEX budujestrone zciagu prostokatow (pude lek box). Ka_zdy drukowalny znak zajmuje pude lko, pude lko mo_ze zawierac mniejsze pude lka, ale rownie_z \klej" i pare innych rzeczy. Klej wype lnia odstep pomiedzy pude lkami jest on bardzo elastyczny i mo_ze, w pewnych granicach, rozciagacsie i podlegac sciskaniu czyniac te odstepy wiekszymi lub mnitejszymi. Ogolnie mowiac linia sk ladu jest pude lkiem z lo_zonym z mniejszych pude lek, strona jest pude lkiem z lo_zonym z wielu lini (i odstepow miedzyliniowych). TEX rozciaga lub sciska wyrazy w lini tak, aby wyrownac prawy margines. Peodobnie czyni z odstepami pomiedzy liniami tak aby strony by ly rownej wysokosci. W procesie sk ladania stron TEX musi dzielic paragrafy tak, aby tworzy ly linie o zadanej szerokosci (w pierwszym podejsciu ka_zdy paragraf jest traktowany jako jedna, bardzo d luga linia). Linie lamane sa w ten sposob, aby pargrafy wyglada ly \ ladnie". Przeprowadaza on dosyc z lo_zona analize paragrafu aby uzyskac najlepszy efekt. Podobna, ale mniej z lo_zona prace wykonuje, aby paragrafy rozmiescic na stronie. TEX rozmieszcza poszczegolne linie na stronie tak, aby ja wype lnic, nastepnie wybiera miejsce podzia lu strony, reszte paragrafu przenoszac na nakstepna strone. Komendy L A TEXa pozwalaja, w pewnym zakresie, wp lywac na ten proces trawienny. 2.4 Zasady budowy komend L A TEXa Poznanie ogolnych zasad budowy komend i deklaracji L A TEXa u latwia pos lugiwanie sie nimi. Czytelnik zapewne szybko nabierze wprawy w niemal odruchowym rozpoczynaniu niemal ka_zdej komendy i deklaracji od znaku \. Pewien wyjatek od tej regu ly stanowi nastepujacy zestaw komend jednoznakowych: # $ & - _ ^ oraz znak procent %. Postacie komend. Komendy zaczynajace sie od znaku \ majajedna z nastepujacych postaci: \znak (ale nie litera) \znak literowy \wyraz lub zbitka typu leftmargin \wyraz{parametr} \wyraz{parametr 1}{parametr 2} \wyraz[parametr opcjonalny]{parametr} \wyraz{parametr}[parametr opcjonalny] \wyraz*

23 2.4. Budowa komend 23 \wyraz*{parametr} i.t.d. Parametry komend. Parametry wystepujace w nawiasach klamrowychsa parametrami obowiazkowymi musza wystapic. Natomiast parametry w nawiasach kwadratowych sa opcjonalne. Pominiecie ichspowoduje przyjecie przez L A TEX pewnej wartosci domyslnej, tzw. default option. Pewnego wyjasnienia wymaga s lowo parametr. Wodro_znieniu od wielu programow tutaj parametr jest najczesciej wyrazem, a bardzo rzadko liczba. Uwaga!! Jesli komenda posiada kilka argumentow to radzimy nie oddzielac ich spacjami. Nawias konczacy dany parametr \styka sie" z nawiasem otwierajacym nastepny parametr. Czesc komend dopuszcza wprawdzie spacje miedzy parametrami, ale niektore nie. Zamiast pamietac liste wyjatkow lepiej stosowac podana tu regu le. Pewne komendy wystepowac moga w dwoch postaciach: ze znakiem * lub bez niego. Dodanie znaku * bezposrednio po nazwie komendy (koniecznie bez spacji) zmienia nieco znaczenie komendy, pozostawiajac bez zmiany jej ogolny sens. Deklaracje otoczen. Osobna grupe komend stanowia deklaracje srodowiska, 2 ktore czesto nazywac bedziemy otoczeniem. Przez s lowo srodowisko = otoczenie rozumie sie pewien szczegolny sposob redagowania fragmentu lub ca losci tekstu. Na przyk lad, typowy dla wzorow matematycznych, listow itp. Komendy deklaracji srodowiska wystepuja parami i maja postac: \begin{nazwa otoczenia} Tekst \end{nazwa otoczenia} nazwa otoczenia oznacza, na przyk lad, jedna znazw: enumerate, description, math. srodowiska maja czasem parametry opcjonalne i wowczas ich deklaracje sa postaci: \begin{nazwa}[par1]{par2} Tekst \end{nazwa} Par1 jest przyk ladowym parametrem opcjonalnym, natomiaast par2 przyk ladowym parametrem obowiazkowym. We wszystkich wczesniejszych przypadkach liczba parametrow opcjonalnych iobowiazkowych mo_ze byc wieksza. Jesli parametrow opcjonalnych jest wiecej, to oddzielamy je przecinkami i piszemy w postaci: [p1,p2,p3]. Od powy_zszych zasad deklarowania otoczen sa oczywiscie wyjatki. Na szczescie, latwiaja one prace, gdy_z oprocz pe lnych form deklarowania otoczen wystepuja skrocone formy deklaracji. L A TEX rozro_znia jeszcze jedna po_zyteczna klase komend, s lu_zacych mowiac ogolnie do formatowania tekstu i zmiany kroju czcionek we fragmentach tekstu. Schemat tych komend wyglada tak: 2 Nie wydaje sie, aby by l to najlepszy polski wyraz dla okreslenia environment u_zywanego przez L ATEX.

24 24 Rozdzia l 2. Regu ly L A TEXa {\komenda Tekst formatowany} Komendy wystepujace w tej formie sa czesto dwuliterowe. 2.5 Style dokumentow i ogolna postac deklaracji dokumentu L A TEX dostarcza kilku stylow redagowania tekstu. Najwa_zniejsze z nich to: article styl typowy dla artyku lu naukowego, report styl stosowany w opracowaniach d lu_zszych ni_zartyku l, book letter styl u_zywany do redagowania ksia_zek, monograi i podrecznikow akademickich, styl pisania listow, dostosowany do form anglosaskich. Ponadto u_zytkownik ma mo_zliwosc deniowania swojego w lasnego stylu dokumentu, ale o tym napiszemy w drugim tomie. W tym krotkim opracowaniu, poswieconym g lownie redagowaniu artyku low, nie mamy mo_zliwosci szczego lowego omawiania czym sie ro_znia poszczegolne style. Radzimy samemu sprobowac. Deklaracja stylu dokumentu mo_ze zawierac parametry opcjonalne zawarte w nawiasach kwadratowych i oddzielone przecinkami bez spacji. Ogolna postac deklaracji stylu dokumentu jest nastepujaca: \documentstyle[opcje]{parametr} Jako parametr wystapic mo_ze jedno ze s low: article, report, book, letter. Przypominamy, _ze parametr, wystepujacy w nawiasach klamrowych jest obligatoryjny. W jego miejsce koniecznie trzeba podstawic jedno z powy_zszych s low. 3 Liste dostepnych opcji podajemy poni_zej. twocolumn Formatuje tekst w dwoch kolumnach (normalnie formatowany jest w jednej). 3 Gdy nauczymy sie deniowac w lasne style dokumentow, bedziemy mogli wstawiac w to miejsce ich nazwy.

25 2.5. Deklaracje dokumentu 25 twoside Przygotowuje tekst tak, byby l on drukowany na obu stronachkartek (normalnie na jednej, z wyjatkiem stylu book). 11pt Litery sa o 10 procent wieksze ni_z przyjeta jako standardowa wielkosc 10 punktowa. 12pt Litery sa o 20 procent wieksze ni_z normalne. leqno Numery wzorow matematycznych drukowane sa z lewej strony (normalnie wystepuja z prawej strony). eqn Wzory matematyczne eksponowane w osobnych liniach zaczynaja sie od lewej strony nie sa centrowane (normalnie sa rozmieszczane na srodku linii). titlepage Opcja u_zywana tylko w stylu article. Powoduje, _ze \maketitle i srodowisko abstrakt wyprodukuja osobne strony: tytu lowa i ze streszczeniem. openbib Powoduje zredagowanie bibliograi w stylu zwanym otwartym (normalnie bibliograa jest numerowana w porzadku alfabetycznym). Jesli dana opcja (lub _zadna) nie wystapi w deklaracji stylu to realizowana jest opcja domyslna (default). Wartosci przyjmowane przez domys l podano w nawiasach wpowy_zszym zestawieniu. Dla wygody Czytelnikapowtorzmy, _ze jesli nie podamy _zadnych parametrow opcjonalnych to: tekst formatowany bedzie w jednej kolumnie, dokument przystosowany bedzie do druku jednostronnego, litery be]da miec standardowa dlal A TEXa wielko [sc (10 punktow), numery wzorow wystepowac beda z prawej strony, wzory beda centrowane, tytu l artyku lu i streszczenie nie beda eksponowane na osobnej stronie, pozycje bibliograczne numerowane beda w porzadku alfabetycznym. Przyk ladowo: \documentstyle[12pt,titlepage]{article} oznacza dokument wstylu artyku lu z powiekszonymi o 20 procent literami i osobnymi stronami tytu lowa i abstraktu. W przyk ladzie tym wzory beda centrowane, numerowane z prawej strony. Natomiast uk lad tekstu na stronach przystosowany bedzie do druku jednostronnego. Deklaracja stylu dokumentu musi byc pierwsza komenda. Po niej moga wystapic deklaracje preambu ly. Jesli ich nie ma, to po deklaracji stylu nastepuje sama tresc zawarta wewnatrz komend poczatku i konca dokumentu. Ogolna struktura najprostszego dokumentu jest zatem nastepujaca:

26 26 Rozdzia l 2. Regu ly L A TEXa \documentstyle[opcje]{nazwa stylu} \begin{document} Tekst dokumentu. \end{document} Opcje domyslne. Jedna zzaletl A TEXa jest mo_zliwosc pos lugiwania sie nim przez osoby, ktore ma lo wiedza o jego komendach. Jesli zdamysienawiedzewbudowana wl A TEX i nie wype lnimy parametrow opcjonalnych, to L A TEX przyjmie pewne ich wartosci i sformatuje nasz tekst. Przyk ladowy dokument, w pe lni wykorzystujacy domyslne opcje L A TEXa (default options) mapostac: \documentstyle{article} \begin{document} Tekst dokumentu. \end{document} Radzimy wpisac powy_zsze deklaracje do zbioru, zastapic tekst dokumentu w lasnym tekstem (nie zawierajacym _zadnych wzorow i polskich liter) i przetworzyc ten zbior zgodnie z regu lami podanymi na schemacie 2.1. Pozwoli to zorientowac sie, jak L A TEX redaguje tekst w trybie sk ladu automatycznego, w oparciu o opcje domyslne.

27 Rozdzia l 3 Styl pisania listow Materia l przedstawiony dotad pozwala ju_z zastosowac L A TEX do pisania listow. Na tym etapie wiedzy nie zawsze beda one takie jak bysmy chcieli, gdy_z zdajemysiewpe lni na automatyczne formatowanie przez L A TEX, ale beda dostatecznie eleganckie, by warto by lo L A TEX stosowac. Wymuszonykoniec linii. Przed zabraniem sie do pisanie listu warto poznac jeszcze jedna komende L A TEXa, mianowicie \\. Ten podwojny backslash generuje znak konca linii. Normalnie L A TEX sam dokonuje podzialu tekstu na linie. Zdarza sie jednak, _ze chcemyzakonczyc linie i zaczac nowa. Wowczas mo_zna u_zyc podwojnego backslasha. U_zywa sie go zwykle wewnatrz komend i otoczen generujacych tabele i zestawy wzorow matematycznych. Komenda ta przyda sie nam za chwile do formatowaniu adresu listu. Komendy \\ nie radzimy nadu_zywac przy redagowaniu zwyk lego tekstu. Jesli chcemyspowodowac zakonczenie akapitu i rozpoczecie nowego, z nieco wcieta pierwsza linia tonale_zy postapic nastepujaco. Zakonyc pisany akapit przez nacisniecie Return dwukrotnie tak aby potekscie pozosta la pusta nowa linia. Nastepnie mo_zemy zaczac pisanie nowego akapitu. Wciecie L A TEX zrobi sam. 1 Struktura listu. Mo_zemy teraz przyjrzec sie strukturze listu. \documentstyle{letter} \begin{document} \address{adres zwrotny Nazwisko nadawcy\\ ulica \\ kraj i inne elementy adresu oddzielone\\} \begin{letter}{nazwisko adresata\\ Nazwa instytucji\\ kraj} \opening{zwrot do adresata} Tekst listu \closing{pozdrowienia} 1 Wstylu letter L ATEX nie\wcina" pierwszej linii nowego akapitu. 27

28 28 Rozdzia l 3. Pisanie listow \signature{podpis} \ps P.S. tekst \cc{ adresat1 \\ adresat2} \encl{zalaczniki} \end{letter} \end{document} Zwracamy uwage, _ze kolejnosc danych w adresie zwrotnym jest dowolna. Deklaracja signature mo_ze wystapic wczesniej w preambule. W lasciwy list zawarty jestmiedzy deklaracjami opening i closing. Pozwala to zachowywac elementy sta le listu, a wymieniac tylko tresc listu. Dopiski na koncu listu. Po deklaracji closing musimy czasem umiescic post scriptum, rozdzielnik lub liste za lacznikow. Wowczas, po closing wpisac nale_zy deklaracje \ps. Powoduje ona, _ze dalszy tekst bedzie w lasciwie sformatowany, jednak_ze nie dodaje skrotu P.S., ktory umiescic musimy sami w tekscie. Miedzy deklaracje \ps a deklaracje end{letter} wpisujemy tekst post scriptum iewentualnie deklaracje rozdzielnika \cc{kaczor Donald\\ Pies Pluto}. Deklaracja \encl{lista}, gdzie lista to lista za lacznikow dzia la tak samo jak deklaracja \cc. L A TEX automatycznie uzupe lnia date, piszac ja po angielsku. Chcac napisac date po polsku, lub podac inna date ni_zzawarta jest w datowniku naszego komputera, u_zyc nale_zy komendy: \date{nasza data} Jesli w preambule listu umiescimy dyrektywe \makelabels to, L A TEX wydrukuje adresy nadajace sie do naklejenia na koperty do wszystkich aktualnie przetwarzanych listow. A teraz zobaczymy, jak to dzia la: \documentstyle{letter} \begin{letter}{dr.\ Yogi \\ Yellowstone National Park\\ Biuro Szeryfa\\ USA} \address{dr.\ Ewaryst R.\\ ul.\ Zabawna 13\\ Pikutkowo\\ Poland} \begin{document}

29 29 \opening{drogi Yogi} Zapewne nie rozumiesz po polsku, ale dzielny Szeryf przeczyta Ci ten list. Filmy o Tobie to prawdziwa frajda. Wszyscy chcemy ich jeszcze i jeszcze---we wszystkie dni i noce. \signature{ewaryst} \closing{z najlepszymi pozdrowieniami dla Ciebie} \end{letter} \ps Pozdrowienia dla Szeryfa. \cc{prezydent USA\\ Dyrektor Parku Yellowstone} \encl{fotografia autora listu} \end{document} W adresie po skrocie dr postawilismy kropke, zgodnie z zasadami interpunkcji anglosaskiej. Kropka ta ilustruje zastosowanie komendy \ czyli backslash+ spacja. Komenda ta powoduje wstawienie spacji (odstepu), jednoczesnie informujac L A TEX, _ze kropka ta nie konczy zdania. O innych komendach s lu_zacych dotworzenia odstepow bedzie mowa w Rozdziale 5.3.

30 Rozdzia l 4 Piszemy artyku l proza Dlaczego proza? Bo wierszowanie artyku low nie jest powszechnie przyjete, a do pisania artyku low ze wzorami matematycznymi potrzebne sa specjalne komendy (omowione w Rozdziale 6). Oczywiscie, prawie wszystko to, co powiemy w tym rozdziale potrzebne bedzie tak_ze przy pisaniu artyku low ze wzorami, raportow i ksia_zek. 4.1 Zacznijmy od poczatku strona tytu lowa Schemat podany w Tabeli 2.1 warto obejrzec jeszcze raz w trakcie czytania tego rozdzia lu. Poszczegolne komendy i deklaracje podane na tym schemacie bedziemy teraz omawiac bardziej szczego lowo. Aby sk lonic L A TEX do sformatowania strony tytu lowej postepujemy tak: \documentstyle{article} \title{pewne uwagi o tym i owym.} \author{a. Abacki \and B. Yogi} \date{13 maj 2001} \begin{document} \maketitle Tekst \end{document} Komenda \date nie musi wystapic L A TEX wstawi wtedy aktualna date. Komenda \maketitle musi wystapic po\begin{document} oraz po deklaracjach tytu lu i nazwisk autorow. Te dwie ostatnie deklaracje sa obowiazkowe. Zwracamy uwage, _ze nazwiska autorow oddzielane sa komenda \and. Powy_zsze komendy mo_zna uzupe lnic komenda \thanks, wystepujaca wewnatrz argumentu title lub author (por. przyk lad na koncu podrozdzia lu). Ma ona postac: \thanks{tekst} 30

31 4.1. Strona tytu lowa 31 Powoduje ona wydrukowanie tekstu podanego w nawiasach klamrowych. Bedzie on drukowany w stopce na dole strony. Mo_ze on zawierac podziekowania, adresy autorow dowolny inny tekst wpisany przez nas. Po_zyteczne jest te_z srodowisko abstract, deklarowane nastepujaco: \begin{abstract} Tekst \end{abstract} Wpisany w te komende tekst traktowany jest jako streszczenie i umieszczany na stronie tytu lowej. W stylu report jest to osobna strona, a w stylu book u_zycie tej komendy nie jest przewidziane. Jesli zadeklarujemy \documentstyle[titlepage]{article} to komenda \maketitle spowoduje, _ze strona tytu lowa i abstrakt wydrukowane zostana jako osobne strony artyku lu podobnie jak w stylu report. Wprawny Czytelnik mo_ze zechciec u_zyc komendy: \begin{titlepage} Tekst. \end{titlepage} Produkuje ona strone tytu lowa. Jej zawartosc jest taka jaka wstawimy jako Tekst. U_zytkownik jest te_z odpowiedzialny zawystroj tej strony. Przyk lad \documentstyle{article} \title{drugie to i owo.\thanks{jest to kontynuacja tekstu ``Pewne uwagi o tym o owym''.}} \author{b. Yogi\thanks{Yellowstone Academy of Sciences}} \date{13 maj 2002\\poprawiona wersja 14 lipiec 2002} \begin{document} \begin{abstract} Sukces rynkowy ``Pewnych uwag o tym i owym'' zmusza mnie do kontynuacji tematu. \end{abstract} \maketitle Tekst \end{document} Teraz pisac mo_zemy tekst artyku lu proza, tzn. tak jak zwykle, pilnujac tych samych regu l tworzenia akapitow, jakie podane by ly przy pisaniu listow. Pamietac te_z trzeba