Wostatnim okresie w obrocie prawnym dostrzega siê coraz wiêksze

Transkrypt

1 Jêdrzej SKRZYPCZAK Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznañ Wybrane problemy z w³aœciw¹ wyk³adni¹ umów prawa autorskiego Wostatnim okresie w obrocie prawnym dostrzega siê coraz wiêksze znaczenie i donios³oœæ prawn¹, ale tak e ekonomiczn¹ i spo³eczn¹ umów autorskich. Z uwagi na skalê tego zjawiska, nie dziwi rosn¹cy problem w³aœciwej wyk³adni takich kontraktów. Poni ej podjêto próbê zaprezentowania tylko niektórych istotnych problemów pojawiaj¹cych siê w procesie prawid³owej interpretacji takich oœwiadczeñ woli podmiotów prawa. Wydaje siê, e w œwietle doœwiadczeñ wynikaj¹cych z praktyki, opisywane poni ej aspekty tego zjawiska zas³uguj¹ na szczególn¹ uwagê. Konieczne zatem okaza³o siê dokonanie przegl¹du najwa niejszych pogl¹dów doktryny i judykatury w tym zakresie. Na wstêpie nale y przypomnieæ, e w œwietle ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych 1 wyraÿnie rozró nia siê umowy przenosz¹ce prawa maj¹tkowe autorskie oraz umowy licencyjne. Jest to o tyle istotne, e jak podkreœla siê w doktrynie w istocie rzeczy [...] o przeniesieniu praw powinno siê mówiæ tylko wtedy, gdy prawa autorskie do utworu przenosimy w ca³oœci na inn¹ osobê albo co najmniej w takiej czêœci, która zarówno prawnie, jak i gospodarczo sama w sobie posiada pewne immanentne i samodzielnie znaczenie gospodarcze i wartoœæ. W przypadku zbytniego «rozcz³onkowania» prawa autorskiego na elementy pozbawione powy szej cechy powinno siê mówiæ tylko o licencji, a nie o przejœciu prawa [...]. Przepis ten [tj. art. 65 ustawy przyp. J.S.] przewiduje, e w braku wyraÿnego postanowienia o przeniesieniu prawa uwa a siê, e twórca udzieli³ licencji. Postanowienie to w œwietle powy - szych wyjaœnieñ pozwala tak e na jego szersz¹ interpretacjê. Zmierza ona do pogl¹du, e z licencj¹ mamy do czynienia tak e wtedy, gdy strony wyraÿnie przewidzia³y przejœcie prawa, jednak e prawo to ukszta³towa³y tak w¹sko, e nie ma ono samodzielnego znaczenia i odrêbnej wartoœci. 1 T.j. Dz. U. 2006, Nr 90, poz. 631 z póÿn. zm. dalej zwana ustaw¹.

2 52 Jêdrzej Skrzypczak SP 2 10 I w takim przypadku zatem okreœlilibyœmy umowê jako licencjê, mimo e strony nazwa³y j¹ b³êdnie umow¹ o przejœcie praw autorskich 2. Podobne stanowisko prezentuje judykatura. I tak w wyroku S¹du Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 listopada 2006 r. 3 podkreœlono, e charakter umowy wynika z jej treœci, niemniej jednak nale y tak e mieæ na uwadze art. 65 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych nakazuj¹cy t³umaczyæ wszelkie w¹tpliwoœci na korzyœæ twórcy i w takim wypadku przyj¹æ licencyjny charakter umowy. Zgodnie z art. 41 ust. 2 ustawy umowa o przeniesienie autorskich praw maj¹tkowych lub umowa o korzystanie z utworu, [...], obejmuje pola eksploatacji wyraÿnie w niej wymienione. Na tle takiego stanu prawnego mog¹ pojawiæ siê w¹tpliwoœci, jak nale y wyk³adaæ ten przepis, zw³aszcza w sytuacji, gdy umowa zosta³a w tym zakresie napisana nieprecyzyjnie (a tak dzieje siê czêsto). Zdaniem doktryny pominiêcie b¹dÿ wskazanie w umowie okreœlonych pól eksploatacyjnych bêdzie mia³o decyduj¹ce znaczenie dla wyk³adni umowy, dla wyznaczenia jej treœci. Ewentualne w¹tpliwoœci powstaj¹ce na tym tle mog¹ byæ zwi¹zane z interpretacj¹ przes³anki «wyraÿnie wymienione». Zostanie ona niew¹tpliwie spe³niona wówczas, gdy strony enumeratywnie i precyzyjnie okreœl¹ pola eksploatacji, pos³uguj¹c siê przy tym «nazewnictwem» przyjêtym we wspomnianym art Takie w¹tpliwoœci pojawiaj¹ siê zw³aszcza w przypadkach, gdy w treœci umowy zostanie u yte wspólne okreœlenie dla kilku pól eksploatacji, bez sprecyzowania np. czy chodzi o nadanie bezprzewodowe przez stacjê naziemn¹, kablow¹ czy za poœrednictwem satelity albo u yte zostanie sformu³owanie nieznane art. 50 (np. emitowanie) 5. Natomiast w kwestii uznania, jakie s¹ konsekwencje braku dochowania tej przes³anki tj. okreœlenia pól eksploatacji wyraÿnie wymienionych w umowie, opinie nauki prawa s¹ podzielone. Zdaniem M. Kêpiñskiego niedok³adne okreœlenie pól eksploatacyjnych nie powinno prowadziæ do upadku umowy, [...] chyba e by³aby ona tak sformu³owana, e nie pod- 2 M. Kêpiñski, Umowy prawa autorskiego, w:system Prawa Prywatnego, t.13: Prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2003, s Wyrok S¹du Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 listopada 2006 r. (sygn. akt I ACa 487/2006, opublik. w LexPolonica nr , Rzeczpospolita 2006/265/C3). 4 Tak J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, Kraków 2005, s Patrz szerzej. J. Barta, R. Markiewicz, op. cit., s. 390.

3 SP 2 10 Wybrane problemy z w³aœciw¹ wyk³adni¹ umów dawa³aby siê rozs¹dnej wyk³adni [...]. Mo na uwa aæ, e sankcj¹ nieœcis³ego okreœlenia tych pól jest skutecznoœæ umowy tylko w zakresie pól wyraÿnie wymienionych, a ponadto umowa podlega ogólnym regu³om wyk³adni 6. Zdaniem z kolei J. Barty i R. Markiewicza, taki pogl¹d bêdzie uzasadniony tylko w tym zakresie, w jakim taka interpretacja rekonstruuje niew¹tpliw¹ wolê twórcy 7. Pogl¹d ten zdaje siê znajdowaæ potwierdzenie w wyroku S¹du Najwy szego z dnia 5 marca 2002 r. 8 Otó stwierdza siê tu, i przeniesienie praw musi byæ w umowie dok³adnie okreœlone, tj. jakich pól eksploatacji przeniesienie dotyczy, albowiem w art. 41 ust. 2 wyra ona zosta³a istotna dla praktyki obrotu prawami autorskimi norma, wed³ug której treœæ umowy maj¹cej za przedmiot prawa autorskie [...] odnosi siê tylko do pól eksploatacyjnych, które zosta³y w niej wyraÿnie wymienione. Wskazanie b¹dÿ pominiêcie danego pola eksploatacji ma decyduj¹ce znaczenie dla wyznaczenia treœci i sposobu interpretacji umowy licencyjnej [...] 9. Przypomnieæ tak e trzeba, e w ramach tzw. pierwotnych umów autorskich, czyli ³¹cz¹cych twórców z podmiotami korzystaj¹cymi z dzie³ autorskich, obowi¹zuj¹ce prawo autorskie skierowane jest na ochronê s³abszej strony tego stosunku prawnego, czyli twórcy. Zdaniem niekwestionowanego pogl¹du doktryny pierwotne stosunki umowne, powstaj¹ce bezpoœrednio pomiêdzy twórc¹ a osobami korzystaj¹cymi z utworów, charakteryzuj¹ siê ogólnym za³o eniem o potrzebie ochrony s³abszego partnera umowy, którym jest twórca. Ta ochrona [...] sprowadza siê do przeciwdzia³ania nabyciu przez korzystaj¹cego «nadmiaru» praw autorskich w stosunku do celu, któremu umowa ma s³u yæ [...] wreszcie przepisy zabezpieczaj¹ tak- e prawa twórcy do otrzymania wynagrodzenia adekwatnego do korzyœci uzyskiwanych przez nabywcê praw. Regu³¹ wyk³adni norm rozdzia³u 5 [ustawy przyp. J.S.] powinna byæ zasada, e trzeba je interpretowaæ na korzyœæ autora [podkr. J.S.], je eli autor w nich wystêpuje Tak M. Kêpiñski, op. cit., s. 433, J. Barta, R. Markiewicz, op. cit., s Zob. wyrok S¹du Najwy szego z dnia 5 marca 2002 r. Izba Karna II KKN 341/99, opublik. w OSNKW 2002, nr 9 10, poz. 82, Biuletyn S¹du Najwy szego, nr 9, s. 19; wyrok cytowany tak e w: J. Barta, R. Markiewicz, op. cit., Por. wyrok SN z dnia r., sygn. akt II CR 15/63, OSN 1964, z. 11, poz. 228 oraz niepubl. wyrok SN z dnia r. przywo³any w J. Barta, R. Markiewicz, op. cit., M. Kêpiñski, op. cit., s. 426 i 428, podobnie J. Barta, R. Markiewicz, op. cit., s

4 54 Jêdrzej Skrzypczak SP 2 10 Maj¹c powy sze na uwadze, przychyliæ nale y siê tak e do stanowiska przedstawicieli doktryny, e w tym zakresie [tj. wyk³adni umów przyp. J.S.] nale y w ka dym przypadku siêgn¹æ do ogólnych kryteriów wyk³adni przewidzianych w art. 65 k.c. Przepis ten nakazuje raczej badaæ zgodny zamiar stron i cel umowy ni opieraæ siê na jej dos³ownym brzmieniu. Celem umowy s¹ typowe skutki gospodarcze lub spo³eczne, ³¹cz¹ce siê z zawarciem okreœlonej umowy (element obiektywny), zamiarem stron s¹ natomiast indywidualne skutki, które strony chcia³y zgodnie osi¹gn¹æ, id¹c ponad ogólniej ujêty cel umowy. [...] Nie ulega w¹tpliwoœci, e umowy autorskie podlegaj¹ tak e ogólnym regu³om wyk³adni nakazuj¹cym w pierwszym rzêdzie zwracaæ uwagê na warstwê s³own¹ umowy i jej znaczenia. Zgodny zamiar stron i cel umowy nie mog¹ przekreœlaæ tego, co strony zapisa³y w tekœcie umowy. Lecz przeciwnie powinny zmierzaæ do pe³nego urzeczywistnienia tych za³o eñ, które znalaz³y wyraz w treœci umowy. W pierwszym rzêdzie nale y zatem interpretowaæ warstwê jêzykow¹ umowy i staraæ siê ustaliæ jej sens 11. [...] Dalsz¹ zasad¹ wyk³adni umów jest regu³a, e nale y braæ pod uwagê okolicznoœci w jakich oœwiadczenie zosta³o z³o one [...]. Na wyk³adniê umowy rzutuj¹ tak e zasady wspó³ ycia spo³ecznego 12. Powy sze stanowisko znajduje odzwierciedlenie tak e w pogl¹dach judykatury. I tak w wyroku S¹du Najwy szego z dnia r. 13 sformu³owano nastêpuj¹c¹ tezê zawarte w art. 65 k.c. zasady t³umaczenia oœwiadczeñ woli wymagaj¹ przede wszystkim odniesienia siê do ca³ego z³o onego oœwiadczenia woli, a nie jedynie do jego wybranego dowolnie fragmentu. Wymagaj¹ tak e zbadania okolicznoœci w jakich oœwiadczenie zosta³o z³o one i jego celu. [...] Zgodnie z art. 41 2wzw.zart. 50 oraz art ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych [...] zarówno umowa przeniesienia maj¹tkowych praw autorskich, jak i umowa licencyjna, obejmuj¹ pola eksploatacji wyraÿnie w nich okreœlone, co oznacza, e okreœlenie pól eksploatacji, w rozumieniu art. 50 Prawa autorskiego, stanowi essentialia negotii takiej umowy. Nale y tak e zauwa yæ, e w doktrynie trafnie zauwa a siê, e wyliczenie pól eksploatacji z art. 50 ustawy jest jedynie przyk³adowe, st¹d te strony mog¹ ustaliæ i okreœliæ w umowie inny sposób korzystania z dzie³a, bo 11 M. Kêpiñski, op. cit., s Ibidem, s Wyrok S¹du Najwy szego z dnia r. (sygn. Akt III CK 400/03, opublik. LEX nr

5 SP 2 10 Wybrane problemy z w³aœciw¹ wyk³adni¹ umów tym w istocie jest tzw. pole eksploatacji 14. Przypomnijmy, i zgodnie z przytoczonym przepisem odrêbne pola eksploatacji stanowi¹ w szczególnoœci: 1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu wytwarzanie okreœlon¹ technik¹ egzemplarzy utworu, w tym technik¹ drukarsk¹, reprograficzn¹, zapisu magnetycznego oraz technik¹ cyfrow¹; 2) w zakresie obrotu orygina³em albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono wprowadzanie do obrotu, u yczenie lub najem orygina³u albo egzemplarzy; 3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny ni okreœlony w pkt 2 publiczne wykonanie, wystawienie, wyœwietlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a tak e publiczne udostêpnianie utworu w taki sposób, aby ka dy móg³ mieæ do niego dostêp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. W praktyce, zw³aszcza z uwagi na postêp technologiczny, wiele problemów rodzi w³aœciwa wyk³adnia pojêæ nadawanie i reemitowanie. St¹d wyjaœniæ tu trzeba, e zgodnie z definicj¹ ustawow¹ zamieszczon¹ w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy nadawaniem utworu jest jego rozpowszechnianie drog¹ emisji radiowej lub telewizyjnej, prowadzonej w sposób bezprzewodowy (naziemny lub satelitarny) lub w sposób przewodowy. Wprawdzie w art. 50 pkt 3 ustawodawca pos³uguje siê okreœleniem nadawanie (bez wyszczególniania na nadawanie naziemne przewodowe, bezprzewodowe, nadawanie za poœrednictwem satelity) to nie ma w doktrynie w¹tpliwoœci, e ka dy z wy ej wymienionych sposobów stanowi odrêbne pole eksploatacji 15. Oczywiœcie w ka dym z tych przypadków przekaz musi mieæ charakter publiczny co oznacza, i w miejscu przeznaczenia sygna³y mog¹ byæ odebrane przez dowoln¹ liczbê odbiorców. Publiczny charakter nadania nie jest natomiast uzale niony od tego, czy sygna³y mog¹ byæ odbierane bez u ycia dodatkowych urz¹dzeñ technicznych, czy te odbiorca powinien pos³u yæ siê specjaln¹ anten¹ lub dekoderem 16. Nie ma zatem w¹tpliwoœci, i nadanie za poœrednictwem satelity, czyli tzw. emisji satelitarnej stanowi przedmiot odrêbnego wy³¹cznego uprawnienia [...] 17. Warto tu przywo³aæ wyrok S¹du Najwy szego z r. 18, 14 Szerzej M. Kêpiñski, op. cit., s Patrz szerzej E. Traple, Komentarz do art. 50, w: J. Barta, R. Markiewicz, op. cit., s Ibidem, s Ibidem, s Wyrok S¹du Najwy szego z r., sygn. akt III CK 99/04, opublik. LEX nr , teza 2.

6 56 Jêdrzej Skrzypczak SP 2 10 w którym wyra ono pogl¹d, i w przepisach ustawy w pierwotnym brzmieniu istnia³o rozró nienie pojêæ nadanie oraz równoczesne i integralne nadanie. I tak w art. 50, okreœlaj¹cym przyk³adowo pola eksploatacji, wymienia siê w pkt 10 nadanie za pomoc¹ wizji lub fonii przewodowej lub bezprzewodowej przez stacjê naziemn¹, w pkt 11 nadanie za poœrednictwem satelity, a w pkt 12 równoczesne i integralne nadanie utworu nadawanego przez inn¹ organizacjê radiow¹ lub telewizyjn¹. S¹ to zatem ró ne pola eksploatacji. Z kolei pojêcie reemitowania utworu ustawodawca zdefiniowa³ w art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy. Zgodnie z tym przepisem, pod tym pojêciem nale y rozumieæ jego rozpowszechnianie przez inny podmiot ni pierwotnie nadaj¹cy, drog¹ przejmowania w ca³oœci i bez zmian programu organizacji radiowej lub telewizyjnej oraz równoczesnego i integralnego przekazywania tego programu do powszechnego odbioru. Wreszcie, w myœl art. 6 pkt 9 publicznym odtworzeniem utworu jest jego udostêpnienie b¹dÿ przy pomocy noœników dÿwiêku, obrazu lub dÿwiêku i obrazu, na których utwór zosta³ zapisany, b¹dÿ przy pomocy urz¹dzeñ s³u ¹cych do odbioru programu radiowego lub telewizyjnego, w którym utwór jest nadawany. Raz jeszcze wypada powtórzyæ, i w œwietle powy szych wywodów nie ma najmniejszych w¹tpliwoœci, i nadawanie i reemitowanie, ale tak e publiczne odtworzenie bêd¹ uchodziæ za odrêbne pola eksploatacji. Potwierdzenie takiego pogl¹du znaleÿæ mo na w tezie zawartej w uzasadnieniu wyroku S¹du Apelacyjnego w Warszawie z dnia r. 19, zgodnie z którym reemisja programów radiowych i telewizyjnych w sieci kablowej jest odrêbnym polem eksploatacji praw autorskich. W pe³ni nale y tak e zaaprobowaæ pogl¹d, i treœæ umowy nie musi odnosiæ siê do ca³ego zakresu pola eksploatacji wymienionego w jednym z punktów art. 50. Ograniczenia mog¹ mieæ ró ny charakter, np. terytorialny, czasowy, przedmiotowy (odnosz¹cy siê choæby tylko do wybranych sposobów publicznego odtwarzania czy zwielokrotniania) 20. Dodatkow¹ kwesti¹ wymagaj¹ca podkreœlenia, jest okolicznoœæ, i w kreowaniu odrêbnych pól eksploatacji nale y braæ pod uwagê tak e kryterium nowego krêgu odbiorców. Kryterium to znajduje wyraÿne zastosowanie w zakresie praw wydawniczych, w których jako oddzielne 19 Wyrok S¹du Apelacyjnego w Warszawie z dnia r., sygn. akt VI ACa 578/04, opubl. Apel.-Warszawa 2005/4/38 w Warszawie. 20 Tak J. Barta, R. Markiewicz, op. cit., s. 394.

7 SP 2 10 Wybrane problemy z w³aœciw¹ wyk³adni¹ umów sposoby eksploatacji traktuje siê wydania w formie luksusowej, popularnej, kieszonkowej, bogato ilustrowane i bez ilustracji. [...] Dotarcie do nowej publicznoœci by³o jedn¹ z podstaw wyodrêbnienia jako oddzielnego pola eksploatacji przekazu satelitarnego i kablowego. W niektórych przypadkach za decyduj¹cy dla rozgraniczenia pól eksploatacji uznaje siê fakt, e rozpowszechnianie dokonuje inny podmiot ni ten, kto to rozpowszechnianie rozpocz¹³, jak to jest w przypadku reemisji. Inne kryterium wyodrêbniania stanowi tak e terytorialny zasiêg u ytku 21. W tym kontekœcie warto równie przywo³aæ orzeczenie S¹du Apelacyjnego w Warszawie z 17 stycznia 1992 r. 22, w którym stwierdza siê, e rozpowszechnianie filmów na kasetach wideo odbiega w zasadniczy sposób od rozpowszechniania na poprzednio znanych polach publikacji tj. w kinach i telewizji, przede wszystkim z punktu widzenia komercyjnego, bowiem utwór powielony jest w nieporównywalnie wiêkszej iloœci kopii i odtwarzany czêœciej [...]. Nie mo na wiêc przyj¹æ, e autor przeniós³ prawa do rozpowszechniania utworu na wideokasetach poprzez ogólne postanowienie umowne, i przenosi prawo do rozpowszechniania utworu zgodnie z jego przeznaczeniem 23. Podzieliæ nale y tak e pogl¹d zaprezentowany w piœmie Ministerstwa Kultury i Sztuki z dnia r. 24 odnoœnie do art. 41 ust. 2 ustawy, i w przypadku nieokreœlenia w umowie wynagrodzenia za takie odrêbne pole eksploatacji jego wysokoœæ okreœliæ nale y z uwzglêdnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyœci wynikaj¹cych z korzystania z utworu. Pamiêtaæ nale y, e zgodnie z treœci¹ art. 43 ust. 1, je eli z umowy nie wynika, e przeniesienie autorskich praw maj¹tkowych lub udzielenie licencji nast¹pi³o nieodp³atnie, twórcy przys³uguje prawo do wynagrodzenia. Z kolei w ust. 2 tego przepisu stanowi siê, e je eli w umowie nie okreœlono wysokoœci wynagrodzenia autorskiego, wysokoœæ wynagrodzenia okreœla siê z uwzglêdnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyœci wynikaj¹cych z korzystania z utworu. Podzieliæ nale y tak e stanowisko doktryny, i przepis ten [...] wprowadza [...] domniemanie wzruszalne, e o ile umowa nie stanowi inaczej, to twórca ma prawo do 21 E. Traple, op. cit., s Orzeczenie S¹du Apelacyjnego w Warszawie z 17 stycznia 1992 r. sygn. akt I ACr 296/91, niepublikowane (zachowuj¹ce nadal aktualnoœæ). 23 Tak wyrok cytowany w J. Barta, R. Markiewicz, op. cit., s Pismo Ministerstwa Kultury i Sztuki z dnia r. (DPA.024/346/96, opublik. LEX nr 2967).

8 58 Jêdrzej Skrzypczak SP 2 10 wynagrodzenia. Regu³a ta ma zastosowanie nawet wówczas, gdy strony nie postanowi³y nic w sprawie wynagrodzenia 25. Na aprobatê zas³uguje równie teza, i wobec przyjêtego w ustawie wymogu formy pisemnej ad solemnitatem w odniesieniu do umów przenosz¹cych prawa oraz umów licencyjnych odmówienie twórcy prawa do wynagrodzenia przy tego rodzajuumowach nie mo e nast¹piæ, gdy ustalenia w sprawie braku odp³atnoœci nie znalaz³y wyrazu w tekœcie umowy, a jedynie w ustnych ustaleniach 26. Niezwykle istotne znaczenie ma równie prawid³owa wyk³adnia art. 45 ustawy, który stanowi, i je eli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przys³uguje odrêbne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na ka dym odrêbnym polu eksploatacji. Szczególnie wa ne jest stanowisko prezentowane w doktrynie, i art. 45 mo e znaleÿæ zastosowanie, gdy strony przewiduj¹ okreœlony sposób korzystania z dzie³a [...] a nastêpnie rozszerzaj¹ umowê na nowe u ytki i nie wprowadzaj¹ za taki u ytek dodatkowego wynagrodzenia. W takim przypadku twórca bêdzie móg³ domagaæ siê dodatkowego wynagrodzenia na u ytek z utworu na nowym polu eksploatacji. [...] Umowa z regu³y bêdzie wynagrodzenie okreœlaæ za wszelkie pola ni¹ objête. Strony nie musz¹ okreœlaæ odrêbnego wynagrodzenia za ka de pole eksploatacji. Je eli jednak wynagrodzenie nie zosta³o przewidziane za jakieœ odrêbne umow¹ pole, to korzystaj¹cy z utworu musi to wynagrodzeni zap³aciæ dodatkowo 27. Warto odnotowaæ pogl¹d, i treœæ prawa do wynagrodzenia polega na mo noœci ¹dania zap³aty odpowiedniej kwoty za ka de korzystanie z utworu w zakresie, w jakim jest on objêty monopolem twórcy, i wyczerpuje siê w postaci roszczenia do zindywidualizowanego podmiotu, które powstaje z chwil¹ skorzystania z cudzego utworu. [...] Podstaw¹ domagania siê wynagrodzenia od podmiotu zobowi¹zanego do œwiadczenia mo e byæ b¹dÿ przepis ustawy (np. w zakresie tzw. u ytku publicznego), b¹dÿ umowny stosunek zobowi¹zaniowy albo te samo korzystanie z cudzego utworu objêtego ochron¹ prawa autorskiego 28. Ponadto podzieliæ nale y w pe³ni twierdzenie, e z powy sz¹ zasad¹ zwi¹zana jest regu³a [...] odrêbnoœci wynagrodzenia za stworzenie i dostarczenie dzie³a oraz za prze- 25 M. Kêpiñski, op. cit., s Tak J. Barta, R. Markiewicz, op. cit., s M. Kêpiñski, op. cit., s Tak M. PuŸniak-Niedzielska, Zasada swobody umów a prawo twórcy do wynagrodzenia, Rzeczpospolita 1996, nr 10, s. C3.

9 SP 2 10 Wybrane problemy z w³aœciw¹ wyk³adni¹ umów niesienie praw autorskich. Na tej podstawie przyjmuje siê w praktyce, e je eli z umowy nie wynika, i okreœlone w niej wynagrodzenie jest wynagrodzeniem nie tylko za sporz¹dzenie i dostarczenie dzie³a, ale i za przyznanie drugiej stronie okreœlonych uprawnieñ objêtych treœci¹ prawa autorskiego wówczas za przeniesienie autorskich praw maj¹tkowych lub upowa nienie do korzystania z utworu autorowi przys³uguje odrêbne wynagrodzenie 29. W tym nurcie pozostaje teza, i skutkiem istnienia przedmiotowej odrêbnoœci (odrêbnoœæ wynagrodzenia nale nego twórcy za stworzenie i dostarczenie dzie³a) utworu od wynagrodzenia za przeniesienie autorskich praw maj¹tkowych (udzielenie licencji) do tego utworu, jest koniecznoœæ okreœlenia w umowie, i wynagrodzenie nale ne twórcy obejmuje równie honorarium za przeniesienie autorskich praw maj¹tkowych (udzielenie licencji) b¹dÿ odrêbne okreœlenie wynagrodzenia za stworzenie i dostarczenie dzie³a oraz wynagrodzenia za okreœlonej treœci rozporz¹dzenie autorskimi prawami maj¹tkowymi. Przyjmuje siê, e brak tej treœci postanowieñ w umowie oznacza, e okreœlone w niej wynagrodzenie (za stworzenie i dostarczenie dzie³a) nie obejmuje wynagrodzenia autorskiego za przeniesienie autorskich praw maj¹tkowych (udzielenie licencji) i tym samym twórcy s³u y wzglêdem nabywcy (licencjobiorcy) roszczenie o jego zap³atê 30. Okolicznoœci¹, która jeszcze bardziej utrudnia wyk³adniê takich umów jest to, e ustawa nie zawiera definicji utworu audiowizualnego. W doktrynie panuje jednak w pe³ni akceptowane stanowisko, e w tej kategorii zmieszcz¹ siê zarówno dzie³a filmowe, jak i dzie³a stworzone inn¹ technik¹ np. wideo zawieraj¹ce utrwalone obraz i dÿwiêk. A skoro tak, to przypomnieæ tu trzeba treœæ art. 69, zgodnie z którym wspó³twórcami utworu audiowizualnego s¹ osoby, które wnios³y wk³ad twórczy w jego powstanie, a w szczególnoœci: re yser, operator obrazu, twórca adaptacji utworu literackiego, twórca stworzonych dla utworu audiowizualnego utworów muzycznych lub s³owno-muzycznych oraz twórca scenariusza. Warto podkreœliæ, e zgodnie z art. 43 ust. 2 ustawy, je eli w umowie nie okreœlono wysokoœci wynagrodzenia autorskiego, wysokoœæ wynagrodzenia okreœla siê z uwzglêdnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyœci wynikaj¹cych z korzystania z utworu. Z ca³¹ moc¹ nale y pod- 29 J. Barta, R. Markiewicz, op. cit., s A. Gosi¹rowski, Przejœcie autorskich praw maj¹tkowych, Radca Prawny 2008, nr 3, s

10 60 Jêdrzej Skrzypczak SP 2 10 kreœliæ, i tylko te dwa kryteria powinny byæ brane przy uwzglêdnianiu wysokoœci wynagrodzenia. Takie stanowisko znalaz³o potwierdzenie w wyroku S¹du Najwy szego z dnia 25 marca 2004 r. 31 St¹d te przychyliæ nale y siê do zdania doktryny, i oceniaj¹c zakres udzielonego prawa, trzeba braæ pod uwagê nie tylko iloœæ pól eksploatacyjnych objêtych umow¹, ale równie aspekt terytorialny i czasowy danej umowy. Z kolei druga przes³anka odwo³uje siê do korzyœci wynikaj¹cych z eksploatacji utworu; chodzi tu o korzyœci o charakterze ekonomicznym. Z regu³y jednak s¹ one trudne do ustalenia, m.in. dlatego nie nale y braæ pod uwagê korzyœci ju osi¹gniêtych, lecz trzeba uwzglêdniaæ równie korzyœci przysz³e i hipotetyczne 32. Na zakoñczenie warto przywo³aæ tezê zamieszczon¹ w wyroku S¹du Najwy szego z dnia r. 33 Zdaniem SN wynagrodzenie stosowne w rozumieniu art. 79 ust. 1 ustawy z 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, to takie wynagrodzenie, jakie otrzymywa³by autor, gdyby osoba, która naruszy³a jego prawa maj¹tkowe, zawar³a z nim umowê o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia. Je eli organizacja zbiorowego zarz¹dzania nie dysponuje zatwierdzon¹ tabel¹ wynagrodzeñ i strony nie okreœl¹ wysokoœci wynagrodzenia w drodze porozumienia, wynagrodzenie winno byæ ustalone przez s¹d, zgodnie ze wskazówkami zawartymi w art. 110 ustawy. Dotyczy to tak e stosownego wynagrodzenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 ustawy, w sytuacji, w której podstawê jego ustalenia stanowi niezatwierdzona tabela wynagrodzeñ, kwestionowana z powodu niedochowania przy jej ustalaniu wskazówek przewidzianych w art. 110 ustawy. Jak z powy szego wynika, prawid³owa wyk³adnia umów autorskich nastrêczaæ mo e wiele trudnoœci. A przecie przedstawiono tu tylko wybrane problemy spotykane w obrocie prawnym. Najczêœciej wynikaj¹ one z zaniedbañ stron takich kontraktów. Trzeba jednak przyznaæ, e problemy s¹ skutkiem b³yskawicznego postêpu technicznego, za którym ustawodawca nie zawsze nad¹ a. 31 Wyrok S¹du Najwy szego z dnia 25 marca 2004 r., sygn. akt II CK 90/2003, opublik. Biuletyn S¹du Najwy szego 2004, nr J. Barta, R. Markiewicz, op. cit., s Tak wyrok S¹du Najwy szego z dnia r.sygn. akt II CSK 245/06, opublik. LEX nr

11 SP 2 10 Wybrane problemy z w³aœciw¹ wyk³adni¹ umów Summary Recently, the increasing importance and the legal, as well as business and social, significance of copyright agreements has been noted in legal dealings. Given the growing range of such agreements one should not be surprised about the increasing problem of their correct interpretation. This paper attempts to present only some of the significant problems encountered in the process of the correct interpretation of such declarations of intent made by legal entities. In the light of practical experience it appears that the issues that are discussed in the paper should be considered with particular attention. The problems that usually arise are the consequence of negligence of the parties to such agreements. It should also be admitted, however, that another reason for problems may be rapid technical progress that legislation cannot always keep up with. Therefore, it has been necessary to review the most important opinions expressed in the doctrine and judicial decisions in this respect.

12