Badania wa ek, chrz¹szczy i chruœcików na obszarach chronionych

Transkrypt

1 Zak³ad Zoologii Uniwersytetu Marii Curie-Sk³odowskiej w Lublinie Poleski Park Narodowy w Urszulinie Katedra Zoologii Akademii Rolniczej w Lublinie Polskie Towarzystwo Entomologiczne Oddzia³ w Lublinie Badania wa ek, chrz¹szczy i chruœcików na obszarach chronionych II Krajowe Sympozjum Odonatologiczne XXIX Sympozjum Sekcji Koleopterologicznej PTE III Seminarium Trichopterologiczne Urszulin, Streszczenia referatów, komunikatów i posterów Olsztyn 2004

2 2 Redakcja: Pawe³ Buczyñski, Edyta Serafin, Aneta Ptaszyñska Materia³y: II Krajowego Sympozjum Odonatologicznego XXIX Sympozjum Sekcji Koleopterologicznej PTE III Seminarium Trichopterologicznego Urszulin, Komitet organizacyjny konferencji: Pawe³ Buczyñski (przewodnicz¹cy), Jacek Chobotow, Jacek êtowski, Dariusz Piasecki, Ewa Pietrykowska, Wies³aw Piotrowski, Aneta Ptaszyñska (sekretarz), Andrzej Ró ycki, Edyta Serafin, Bernard Staniec. Materia³y z konferencji wydano przy wsparciu finansowym Jego Magnificencji Rektora Uniwersytetu Marii Curie-Sk³odowskiej w Lublinie. Copyright by Wydawnictwo Mantis, Olsztyn 2004 ISBN Sposób cytowania: Buczyñski P., Serafin E., Ptaszyñska A. (red.) Badania wa ek, chrz¹szczy i chruœcików na obszarach chronionych. Materia³y II Krajowego Sympozjum Odonatologicznego, XXIX Sympozjum Sekcji Koleopterologicznej PTE, III Seminarium Trichopterologicznego, Urszulin, V.2004 r. Wydawnictwo MANTIS, Olsztyn. Nak³ad 150 egz. Ark. druk. 2,75, ark. wyd. 2,5. Druk: Drukarnia Decora, Olsztyn

3 Program Konferencji 3 Program konferencji Pi¹tek, 21.V rejestracja uczestników ognisko i po³ów owadów do œwiat³a Sobota, 22.V rejestracja uczestników otwarcie konferencji I sesja referatowa*: A. RÓ YCKI, W. PIOTROWSKI, Stan rozpoznania entomofauny Insecta Poleskiego Parku Narodowego [k] S. MIELEWCZYK, Metodyka badañ entomofauny wodnej z uwzglêdnieniem obszarów chronionych [r] S. MIELEWCZYK, O ratunek dla entomofauny Stawów Toporowych w Tatrzañskim Parku Narodowym [r] W. SZCZEPAÑSKI, S. CZACHOROWSKI, J. PAKULNICKA, Metody waloryzacji obszarów chronionych z wykorzystaniem chruœcików i chrz¹szczy wodnych [r] przerwa na kawê II sesja referatowa Sekcja 1. Odonata, Trichoptera (biblioteka, I piêtro) S. CZACHOROWSKI, M. MOROZ, T. MAJEWSKI, I. SADOWSKA, Chruœciki (Trichoptera) obszarów chronionych Polski i Bia³orusi [r] R. BERNARD, Mity i rzeczywistoœæ ocena stanu krajowej populacji wybranych gatunków wa ek (Odonata), chronionych lub uznawanych za rzadkie w Polsce na tle sytuacji w Europie [r] P. BUCZYÑSKI, G. TOÑCZYK, Rola parków narodowych w ochronie wa ek w Polsce [r] O. DYATLOVA, Specific features of intra species variability of the damselfly Ischnura elegans (V. D. LINDEN) in lower Danube [k] J. WENDZONKA, Wa ki (Odonata) kaszubskich jezior lobeliowych [r] G. TOÑCZYK, Formy sukcesji wa ek (Odonata) w dolinie rzeki Grabi [r] Sekcja 2. Coleoptera (sala wyk³adowa, niski parter) J. ÊTOWSKI, Ryjkowcowate Poleskiego Parku Narodowego [r] J. CHOBOTOW, Omomi³ki (Cantharidae, Coleoptera) Poleskiego Parku Narodowego [k] L. BUCHHOLZ, Waloryzacja cennych przyrodniczo terenów w oparciu o przeprowadzone badania faunistyczne, na przyk³adzie chrz¹szczy z nadrodziny sprê yków (Coleoptera: Elateroidea) mo liwoœci i problemy [r] A. ALEKSANDROVICH, Biegaczowate (Coleoptera, Carabidae) rezerwatu Krynica Morska [r] E. BIESIADKA, J. PAKULNICKA, Chrz¹szcze wodne (Coleoptera) om yñskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi [r] D. MARCZAK, R. LASECKI, Chrysomeloidea i Curculionoidea S³owiñskiego Parku Narodowego [r] * [r] referat, [k] komunikat

4 4 Program Konferencji R. JASKU A, Stan poznania biegaczowatych (Coleoptera: Carabidae) w rezerwatach województwa ³ódzkiego [k] obiad sesja posterowa (hol) przerwa na kawê III sesja referatowa Sekcja 1. Odonata, Trichoptera (biblioteka, I piêtro) P. BUCZYÑSKI, Wa ki (Odonata) Poleskiego Parku Narodowego i jego otuliny: nowe dane i podsumowanie badañ z lat [r] E. SERAFIN, S. CZACHOROWSKI, Zgrupowania chruœcików (Trichoptera) Parku Krajobrazowego Pojezierza I³awskiego [r] A. RYCH A, Wa ki zbiorników powyrobiskowych na terenie parków krajobrazowych Gablenzer Restseegebiet i Braunsteich (NE Saksonia, Niemcy) [r] A. DOLNÝ, A. MISZTA, J. PARUSEL, Wa ki wybranych rezerwatów i obszarów proponowanych do ochrony na terenie województwa œl¹skiego i opolskiego [k] G. TOÑCZYK, Wystêpowanie i wymagania siedliskowe Gomphidae (Odonata) w Polsce Œrodkowej [r] Sekcja 2. Coleoptera (sala wyk³adowa, niski parter) W. B. JÊDRYCZKOWSKI, Fauna chrz¹szczy (Coleoptera: Carabidae, Coccinellidae, Cerambycidae) koron drzew Puszczy Bia³owieskiej [r] J. CHOBOTOW, Omomi³ki (Cantharidae, Coleoptera) Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie [k] W. MAGOWSKI, Fauna roztoczy (Acari) z kohorty Heterostigmata zwi¹zanych z owadami ksylo- i kambiofagicznymi w Karkonoskim Parku Narodowym [k] D. BAJERLEIN, Wybrane aspekty forezy Uropoda orbicularis (Acari: Mesostigmata) na koprofagicznych chrz¹szczach (Coleoptera: Scarabaeoidea) [r] A. SZCZEPAÑSKA, Roztocza (Acari) wystêpuj¹ce na chrz¹szczach biegaczowatych (Coleoptera: Carabidae) w Polsce [r] przerwa na kawê zebrania organizacyjne Sekcji PTE: Odonatologicznej, Trichopterologicznej, Koleopterologicznej wyjazd na ognisko Niedziela, 23.V wycieczka

5 Streszczenia referatów i komunikatów 5 Streszczenia referatów i komunikatów Biegaczowate (Coleoptera, Carabidae) rezerwatu Krynica Morska Ground beetles (Coleoptera, Carabidae) of the nature reserve Krynica Morska Aleh ALEKSANROVICH Katedra Zoologii, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski, Olsztyn Badania faunistyczne z zastosowaniem standardowych metod entomologicznych przeprowadzono w lipcu-sierpniu 1998 oraz czerwcu 2000 i 2002 roku na terenie Parku Krajobrazowego Mierzeja Wiœlana. Badaniami objêto: pla ê, wydmy, bory nadmorskie, brzezinê bagienn¹, olsy, torfowiska wysokie i przejœciowe oraz zbiorowiska szuwarowe nad brzegami Zatoki Wiœlanej. Obserwowano i od³owiono ponad 900 osobników biegaczowatych, nale ¹cych do 57 gatunków. Do gatunków najliczniejszych mo na by³o zaliczyæ wystêpuj¹ce na pla y i wydmach: Calathus melanocephalus (LINNAEUS, 1758), Calathus (Neocalathus) erratus C.R. SAHLBERG, 1827, Amara bifrons (GYLLENHAL, 1810), Amara aenea (DE GEER, 1774), Harpalus (Harpalus) pumilus STURM, 1818, leœne: Calathus micropterus (DUFTSCHMID, 1812) i Amara brunnea (GYLLENHAL, 1810), oraz wystêpuj¹ce na torfowiskach: Elaphrus cupreus DUFTSCHMID, 1812, Bembidion articulatum (PANZER, 1797) i Oxypselaphus obscurus (HERBST, 1784). Na wydmach masowo wystêpowa³ na ŸdŸb³ach turzyc Demetrias monostigma SAMOUELL, Liczne by³y kserofilne gatunki, yj¹ce w piasku na wydmach przy korzeniach roœlin: Ophonus rufibarbis (FABRICIUS, 1792), Harpalus anxius (DUFTSCHMID, 1812), Harpalus (Harpalus) autumnalis (DUFTSCHMID, 1812), Harpalus froelichi STURM, 1818, Harpalus (Harpalus) rufitarsis (DUFTSCHMID, 1812), Harpalus (Harpalus) serripes (QUENSEL, 1806), Harpalus smaragdinus (DUFTSCHMID, 1812). Na szczególn¹ uwagê zas³uguje odnotowanie Amara praetermissa (C. R. SAHLBERG, 1827) oraz Bradycellus verbasci (DUFTSCHMID, 1812), znanych w Polsce z nielicznych stanowisk. Wybrane aspekty forezy Uropoda orbicularis (Acari: Mesostigmata) na koprofagicznych chrz¹szczach (Coleoptera: Scarabaeoidea) Selected aspects of the foresis of Uropoda orbicularis (Acari: Mesostigmata) on coprofagous beetles (Coleoptera: Scarabaeoidea) Daria BAJERLEIN Zak³ad Taksonomii i Ekologii Zwierz¹t, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznañ Autorka prezentuje wyniki badañ, których celem by³a obserwacja stopnia zasiedlenia uków koprofagicznych przez deutonimfy U. orbicularis (MÜLLER, 1776) oraz obserwacja dynamiki liczebnoœci foretycznych deutonimf tego gatunku. Badania prowadzono na pastwisku w okolicy Rokietnicy ko³o Poznania od marca do listopada 2003 roku. W celu od³owienia chrz¹szczy i przyczepionych do nich roztoczy zastosowano szeœæ pu³apek przynêtowych, a zebrany przy ich pomocy materia³ wybierany by³ w odstêpach 7-dniowych. Stopieñ zasiedlenia chrz¹szczy przez foretyczne deutonimfy zosta³ opracowany w oparciu o nastêpuj¹ce wskaÿniki: ekstensywnoœæ zasiedlenia (E), intensywnoœæ zasiedlenia (I) oraz zagêszczenie (Z).

6 6 Streszczenia referatów i komunikatów W trakcie badañ wykazano 27 gatunków chrz¹szczy z trzech rodzin: Aphodiidae, Geotrupidae i Scarabaeidae, reprezentowanych przez osobników. Na powierzchni cia³a przedstawicieli 24 gatunków chrz¹szczy stwierdzono ponad przypadków forezy tj. deutonimf oraz samych pediceli bez deutonimf. Wartoœci wskaÿników zasiedlenia chrz¹szczy przez foretyczne deutonimfy obliczone dla ca³ego okresu badañ wynios³y: E = 23.48%, I = 6.32 oraz Z = Najwy sze wartoœci badanych wskaÿników by³y obserwowane na prze³omie maja i czerwca. W przebiegu dynamiki liczebnoœci foretycznych deutonimf zaobserwowano dwa szczyty liczebnoœci: na pocz¹tku maja oraz na prze³omie maja i czerwca, a ponadto nieznaczny wzrost liczebnoœci populacji roztoczy wyst¹pi³ w po³owie listopada. Mity i rzeczywistoœæ ocena stanu krajowej populacji wybranych gatunków wa ek (Odonata), chronionych lub uznawanych za rzadkie w Polsce na tle sytuacji w Europie Myths and reality an evaluation of the Polish population of selected dragonfly species (Odonata), protected or considered as rare in Poland, against their situation in Europe Rafa³ BERNARD Zak³ad Zoologii Ogólnej, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznañ Obecny stan wiedzy o krajowych wa kach, znacznie poszerzonej w latach (ponad 120 publikacji oryginalnych, blisko 60 streszczeñ z konferencji, kilka opracowañ i ekspertyz o charakterze syntetycznym), pozwala pokusiæ siê o bie ¹c¹ i w miarê wiarygodn¹ ocenê ich rzeczywistej sytuacji w Polsce. Do ewaluacji gatunków w szerszej perspektywie wykorzystano ekspertyzê odonatofauny regionu œrodkowo-wschodniego (CER: od Polski i Czech po liniê Moskwy, od linii Jez. adoga po Ukrainê) oraz raport IUCN o krytycznych gatunkach wa ek w Europie. Spoœród 72 gatunków krajowych ocenie poddano 39. Postrzeganie ich sytuacji w Polsce jest niezbyt œcis³e, a nierzadko b³êdne, naros³e wskutek sugerowania siê dawniejsz¹ literatur¹ oraz krajowymi i miêdzynarodowymi inicjatywami i aktami prawnymi. Oceniono stan populacji tych gatunków w kraju, uwzglêdniaj¹c przy tym ich ograniczenia terytorialne i siedliskowe oraz zagro- enie. Pomijaj¹c wa ki o niejasnej i/lub permanentnie niestabilnej sytuacji, nomadyczne i ekspansywne, zaledwie 7 gatunków (CR-VU Czerwonej listy) zakwalifikowano do bardzo rzadkich i rzadkich, a dalsze 3 Leucorrhinia caudalis, Aeshna subarctica, Cercion lindenii do doœæ rzadkich lub o bardzo ograniczonym areale na terenie kraju. Pozosta³e to w wiêkszoœci gatunki szeroko rozmieszczone, o œredniej liczebnoœci, doœæ liczne lub liczne w skali kraju (np. Lestes viridis, Ischnura pumilio, Gomphus flavipes, Ophiogomphus cecilia), w czêœci przypadków jedynie lokalnie/regionalnie rzadkie czy nieobecne (np. Sympecma paedisca, Erythromma viridulum, Libellula fulva, Leucorrhinia albifrons). Zaproponowano poprawki do Czerwonej listy wa ek Polski (usuniêcie Aeshna affinis i Orthetrum brunneum). Przedstawiono tak e propozycjê uzupe³nionej listy gatunków chronionych (15 gatunków, w tym 1 chroniony regionalnie), wraz z nowoœci¹ w tym temacie ochron¹ strefow¹ (6 gatunków). Przedyskutowano zasadnoœæ (czêsto bezzasadnoœæ) kierowania siê przy ewaluacji obszarów/siedlisk gatunkami z aneksów Konwencji Berneñskiej, Dyrektywy Siedliskowej i projektu Natura 2000.

7 Streszczenia referatów i komunikatów 7 W Polsce wystêpuj¹ 2 gatunki rzadkie i zagro one w skali regionu CER: Coenagrion ornatum (VU) i Somatochlora alpestris (VU). Spoœród wa ek regionalnie bliskich zagro eniu (NT) lub najmniejszej troski (LC), reprezentowanych jest 7 gatunków: C. lindenii, Coenagrion armatum, Nehalennia speciosa, Aeshna caerulea, Cordulegaster boltonii, Somatochlora arctica i Orthetrum coerulescens. W opracowaniu IUCN dotycz¹cym krytycznych gatunków wa ek w Europie (z ograniczonym area³em lub w regresie) znalaz³o siê 5 gatunków wystêpuj¹cych w Polsce: N. speciosa, C. armatum, C. ornatum, L. caudalis, L. albifrons. Za najcenniejszy gatunek z europejskiego punktu widzenia uznaæ nale y N. speciosa, o tendencjach regresyjnych prawdopodobnie na ca³ym obszarze objêtym opracowaniem, ostrych wszêdzie na zachód i po³udnie od Bia³orusi i republik nadba³tyckich. Bior¹c pod uwagê sytuacjê w Polsce, jak i szerszy kontekst regionalny (CER) i europejski, do gatunków najcenniejszych w kraju (o najwy szej wartoœci przy waloryzacji obszarów/siedlisk) zaliczono N. speciosa i C. ornatum, a w nastêpnej kolejnoœci C. armatum, S. alpestris, A. caerulea, S. arctica, C. boltonii, L. caudalis, L. albifrons, C. lindenii, A. subarctica. Chrz¹szcze wodne (Coleoptera) om yñskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi Aquatic beetles (Coleoptera) of the om yñski Landscape Park of the River Narew Valley Eugeniusz BIESIADKA, Joanna PAKULNICKA Katedra Ekologii i Ochrony Œrodowiska, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski, Olsztyn Badania terenowe prowadzono w latach i w roku Próby jakoœciowe pobierano przy u yciu rêcznego czerpaka hydrobiologicznego na 30 stanowiskach obejmuj¹cych rzekê Narew i jej dop³ywy, starorzecza, zbiorniki okresowe, sta³e zbiorniki eutroficzne, zbiorniki dystroficzne, zbiornik œródleœny oraz Ÿród³a. ¹cznie pobrano 96 prób, w których zebrano 1729 chrz¹szczy nale ¹cych do 106 gatunków reprezentuj¹cych rodziny: Haliplidae, Noteridae, Dytiscidae, Gyrinidae, Spercheidae, Hydraenidae, Hydrophilidae i Elmidae. Najwiêcej gatunków nale a³o do Dytiscidae. Rodzina ta odznaczy³a siê równie najwiêkszym udzia³em w strukturze liczebnoœci zebranego materia³u. W zebranym materiale dominowa³y: Laccophilus hyalinus, Porhydrus lineatus, Helophorus minutus, Helophorus granularis i Noterus crassicornis. Fauna chrz¹szczy badanego terenu jest stosunkowo bogata i zró nicowana pod wzglêdem ekologicznym. G³ównym jej elementem s¹ gatunki drobnozbiornikowe. Jednak obecnoœæ czêsto nielicznie stwierdzanych krenofilów, reobiontów, reofilów, tyrfobiontów czy tyrfofilów, œwiadczyæ mo e o pewnej swoistoœci poszczególnych typów œrodowisk. Najliczniejszy i najbardziej zró nicowany materia³ pochodzi ze starorzeczy i wód wiosennych oraz Narwi. Wody te wykazuj¹ równoczeœnie najwiêksze podobieñstwa faunistyczne. Wp³yw fauny starorzeczy widoczny jest we wszystkich badanych typach wód, co mo e wskazywaæ na szczególne znaczenie tych œrodowisk jako swoistych refugiów dla gatunków yj¹cych zwykle w innych œrodowiskach, a z ró nych przyczyn (wysychanie zbiorników, zamarzanie, brak pokarmu, przegêszczenie), przedostaj¹cych siê do tych wód. Na przestrzeni 20 lat obserwuje siê wyraÿne zmiany kierunkowe w faunie chrz¹szczy zasiedlaj¹cych badane typy wód, przejawiaj¹ce siê g³ównie w relatywnym zmniejszeniu siê liczebnoœci gatunków typowych dla zaroœniêtych, yznych ale czystych zbiorników, jakimi s¹ starorzecza. Podstaw¹ stabilizacji tych ekosystemów jest sta³e przemywane przez wody rzeczne. Skutkiem obserwowanego w ostatnich latach obni ania siê poziomu wód gruntowych jest nie tylko zmiana

8 8 Streszczenia referatów i komunikatów re imu hydrologicznego starorzeczy, które s¹ g³ównym elementem badanego obszaru, ale równie ca³ego krajobrazu ekologicznego. Konsekwencj¹ zmian w stosunkach wodnych s¹ zmiany w stosunkach faunistycznych. Na uwagê zas³uguje wystêpowanie na tym terenie gatunku nowego dla fauny krajowej Ochthebius minervius, a tak e gatunków rzadkich i zagro onych: Haliplus fulvicollis, Hydroporus incognitus, H. notatus, H. scalesianus, Colymbetes striatus, Hydaticus laevipennis, Hydraena excisa czy Helophorus nanus, a tak e gatunku objêtego œcis³¹ ochron¹ Graphoderus bilineatus. Waloryzacja cennych przyrodniczo terenów w oparciu o przeprowadzone badania faunistyczne, na przyk³adzie chrz¹szczy z nadrodziny sprê yków mo liwoœci i problemy The evaluation of environmentally valuable areas based on faunistic studies as exemplified on beetles from the superfamily Elateroidea - possibilities and problems Lech BUCHHOLZ Ojcowski Park Narodowy, Ojców Aby mo liwym by³o zwaloryzowanie jakiegokolwiek terenu czy obiektu na podstawie wyników przeprowadzonych badañ faunistycznych, konieczne jest sporz¹dzenie punktowej skali waloryzacyjnej, dostosowanej do specyfiki badanej grupy zwierz¹t (w tym przypadku Elateroidea). Proponowana skala obejmuje 5 g³ównych kryteriów, wg których oceniany jest dany gatunek (kryterium liczby stanowisk znanych z Polski, kryterium chorologiczno-zasiêgowe, kryterium wymagañ odnoœnie naturalnoœci makrobiotopu, kryterium wymagañ makrobiotopowych, kryterium wymagañ mikrobiotopowych), a w ich obrêbie po 5 wariantów waloryzacyjnych, nadaj¹cych danemu gatunkowi od 0 do 4 punktów waloryzacyjnych. Suma punktów uzyskanych przez poszczególne gatunki wskazuje na wartoœæ przyrodnicz¹ danego gatunku w badanym obiekcie czy œrodowisku. Wykorzystuj¹c z kolei sumê punktów uzyskan¹ przez wszystkie stwierdzone gatunki, b¹dÿ œredni¹ liczbê punktów dla ca³ego zgrupowania, dokonywaæ mo na porównañ wartoœci przyrodniczej poszczególnych terenów, obiektów czy œrodowisk, w których prowadzono badania faunistyczne. Waloryzacjê tego typu przeprowadzono m.in. dla Puszczy Bia³owieskiej, rezerwatu Bielinek, Roztocza, Pienin i Puszczy Bukowej pod Szczecinem. Wykorzystuj¹c wyniki wspomnianej waloryzacji gatunków Elateroidea wystêpuj¹cych na danym terenie, dokonaæ mo na waloryzacji przyrodniczej tego terenu (obiektu) i porównaæ uzyskany wynik z wynikiem waloryzacji wykonanej t¹ sam¹ metod¹ w innych miejscach (obiektach). Oprzeæ siê tu mo na na utworzonych przez autora wskaÿnikach, bazuj¹cych na punktowej waloryzacji gatunków (w tym wartoœci sumy punktów waloryzacyjnych): wskaÿniku waloryzacyjnym zgrupowania (iloraz sumy punktów waloryzacyjnych i liczby gatunków w zgrupowaniu); wskaÿniku bogactwa gatunkowego zgrupowania (iloraz liczby gatunków w zgrupowaniu i liczby gatunków w faunie potencjalnej obszaru); wskaÿniku waloryzacyjnym obiektu (suma dwóch pierwszych wskaÿników). Porównanie sum punktów waloryzacyjnych gatunków Elateroidea zamieszkuj¹cych poszczególne, przyrodniczo wartoœciowe obiekty w Polsce (w tym rezerwat Bielinek ), oraz wskaÿniki waloryzacyjne wyliczone dla tych obiektów, przedstawione jest na wykresach.

9 Streszczenia referatów i komunikatów 9 Przy wykorzystaniu wy ej wyszczególnionych wskaÿników mo liwe jest tak e okreœlenie, która czêœæ zgrupowania Elateroidea (tzn. zwi¹zana z jakim typem ekosystemu) niesie sob¹ na danym terenie (w danym obiekcie) najwy sz¹ wartoœæ przyrodnicz¹. Waloryzuje to zatem poszczególne typy ekosystemów. Wykonaæ to mo na poprzez porównanie sum punktów waloryzacyjnych oraz wartoœci wskaÿnika waloryzacyjnego zgrupowañ dla poszczególnych grup gatunków powi¹zanych z g³ównymi typami ekosystemów, reprezentowanymi na badanym terenie. Szczegó³ow¹ analizê w tym zakresie przeprowadzono np. w rezerwacie Bielinek, uzyskuj¹c bardzo interesuj¹ce wyniki. Wyniki tego typu analiz waloryzacyjnych s³u yæ mog¹ zarówno ocenie wartoœci przyrodniczej danego terenu lub obiektu, jak i ocenie wartoœci przyrodniczej poszczególnych, g³ównych typów ekosystemów tam wystêpuj¹cych. Problem stanowiæ mo e jednak pracoch³onnoœæ i czasoch³onnoœæ wnikliwych badañ faunistycznych, bêd¹cych podstaw¹ omówionej metody waloryzacji przyrodniczej. Wa ki Poleskiego Parku Narodowego i jego otuliny: nowe dane i podsumowanie badañ z lat Dragonflies of the Poleski National Park and its protection zone: new data and the recapitulation of studies conduced in the years Pawe³ BUCZYÑSKI Zak³ad Zoologii, Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej, Lublin Praca jest podsumowaniem badañ z lat Prezentuje te nowe dane o wystêpowaniu 34 gatunków wa ek. Ophiogomphus cecilia i Libellula fulva s¹ nowe dla Poleskiego Parku Narodowego (PPN), podano te nowe stanowiska lub obserwacje Coenagrion armatum, Nehalennia speciosa, Leucorrhinia albifrons i L. caudalis. Ogó³em stwierdzono 56 gatunków wa ek: 52 w PPN i 47 w otulinie. Wœród nich jest 7 gatunków chronionych* i 8 z krajowej Czerwonej listy # : Sympecma paedisca*, Coenagrion armatum #, Nehalennia speciosa* #, Ophiogomphus cecilia*, Aeshna affinis #, A. juncea #, A. subarctica elisabethae #, A. viridis* #, Leucorrhinia albifrons* #, L. caudalis* #, L. pectoralis*. Dla wielu z nich omawiany obszar jest wa n¹ ostoj¹. Znajduje siê tu np. prawie po³owa znanych z ostatnich 30 lat z Polski stanowisk Coenagrion armatum, w tym trzy czwarte objêtych ochron¹ obszarow¹. O wysokich walorach terenu badañ decyduj¹ te zgrupowania tworzone przez wystêpuj¹ce na nim gatunki, zw³aszcza w jeziorach i na torfowiskach niskich. Interesuj¹ce s¹ te odonatocenozy stawów, drobnych zbiorników, rowów i kana³ów. Na ma³ej liczbie stanowisk, zw³aszcza w samym PPN, obecna jest fauna torfowisk sfagnowych. Wynika to jednak g³ównie z ma³ej iloœci wód na torfowiskach wysokich i przejœciowych, a tylko w czêœci z ich degradacji. Z³y jest stan odonatofauny rzek, co jest skutkiem ich regulacji. Zasiedlaj¹ca je odonatofauna jest silnie odkszta³cona, a Calopteryx virgo, Gomphus vulgatissimus i Ophiogomphus cecilia nale ¹ do najrzadszych gatunków terenu badañ. PPN i jego otulina s¹ obszarem wa nym dla ochrony bogactwa gatunkowego wa ek, zachowania gatunków specjalnej troski i naturalnych odonatocenoz wód stoj¹cych. W pe³ni zas³uguj¹ na uzyskany w 2002 roku status miêdzynarodowego rezerwatu biosfery.

10 10 Streszczenia referatów i komunikatów Rola parków narodowych w ochronie wa ek w Polsce The importance of national parks for dragonfly protection in Poland Pawe³ BUCZYÑSKI 1), Grzegorz TOÑCZYK 2) 1) Zak³ad Zoologii, Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej, Lublin 2) Katedra Zoologii Bezkrêgowców i Hydrobiologii, Uniwersytet ódzki, ódÿ Na podstawie literatury i w³asnych danych przedstawiono stan poznania wa ek polskich parków narodowych i przeanalizowano ich rolê w ochronie Odonata. Wa ki badano na obszarze 21 z 23 parków. Wykazano ogó³em 70 gatunków (97% fauny krajowej). Najlepiej zbadane s¹ parki: Drawieñski, Poleski, Œwiêtokrzyski, Tatrzañski i Woliñski. Brak danych o P.N. Ujœcie Warty i Magurskim P.N. Zgromadzone dane w du ej mierze prezentuj¹ wiedzê historyczn¹, aktualne ale czêsto fragmentaryczne pochodz¹ z 19 parków. W polskich parkach narodowych odnotowano wszystkie gatunki: z krajowej Czerwonej listy wa ek (16 gat.), objête ochron¹ gatunkow¹ w Polsce (11 gat.) i ujête w za³¹czniku II Konwencji Berneñskiej oraz za³¹cznikach II i IV Dyrektywy Habitatowej UE, a wystêpuj¹ce w Polsce (7 gat.). Najcenniejsze pod tym wzglêdem s¹ parki: Poleski, Tatrzañski, Drawieñski, Bory Tucholskie i Woliñski. Za cenne uznano te : Bieszczadzki P.N., Bia³owieski P.N. i Karkonoski P.N, choæ na podstawie fragmentarycznych danych. Analiza wystêpowania siedlisk wa nych dla ochrony wa ek pokazuje, e w parkach narodowych doœæ dobrze, ale nadal niedostatecznie chronione s¹ wa ki zwi¹zane z torfowiskami sfagnowymi i jeziorami. Bardzo s³abo chronione s¹ elementy drobnozbiornikowe. Trudno natomiast oceniæ sytuacjê wa ek zwi¹zanych z drobnymi wodami bie ¹cymi, z powodu braku kompletnych danych. Autorzy uwa aj¹, e w niektórych parkach (szczególnie górskich) mo na spodziewaæ siê bardzo ciekawych zespo³ów wa ek w tym œrodowisku. S³abo reprezentowane s¹ odonatocenozy zwi¹zane z du ymi rzekami. Przeprowadzono ankietê na temat zakresu i sposobów ochrony wa ek. Specjalne badania tej grupy owadów, zakoñczone wydaniem odpowiednich zaleceñ ochronnych, wykonano tylko w P.N. Bory Tucholskie i Drawieñskim P.N. Jedyn¹ form¹ ochrony tej grupy owadów jest ochrona bierna (gatunkowa i obszarowa), co jest dalece niewystarczaj¹ce, zw³aszcza dla najbardziej zagro- onych gatunków. W czêœci parków prowadzi siê aktywn¹ ochronê p³azów, flory lub ca³ych ekosystemów wodnych, co jest korzystne i dla wa ek. Omomi³ki (Coleoptera: Cantharidae) Poleskiego Parku Narodowego Soldier beetles (Coleoptera: Cantharidae) of the Poleski National Park Jacek CHOBOTOW Zak³ad Zoologii, Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej, Lublin Badania omomi³ków na terenie Poleskiego Parku Narodowego prowadzone by³y w latach i objê³y ³¹cznie 37 stanowisk, w tym 20, w których prowadzono zbiór iloœciowy. Badania prowadzono przy u yciu czerpaka entomologicznego oraz pu³apek Moericke'a zawieszonych na krzewach i w koronach drzew. Zbiór owadów obj¹³ ponad 2.5 tys. osobników z 26 gatunków Cantharidae. Po³owê spoœród zebranych taksonów stanowi³y higrofile. Wœród nich znalaz³a siê borealno-górska Absidia schoenherri, która w Poleskim Parku Narodowym tworzy najliczniejsze na LubelszczyŸnie populacje.

11 Streszczenia referatów i komunikatów 11 Od³owiono tu równie kilka innych, rzadkich w skali kraju gatunków higrofilnych: Silis ruficollis, Malthodes guttifer, M. minimus oraz M. crassicornis. Wœród badanych stanowisk, szczególn¹ uwagê zwróci³y torfowiska oraz bory bagienne, zw³aszcza okalaj¹ce Jezioro Moszne. Bogat¹ faunê mia³y równie, bardzo charakterystyczne dla krajobrazu poleskiego zaroœla wierzbowe. Zebrano w nich ogó³em 11 gatunków omomi³ków. Zbiorowiska leœne zajmuj¹ blisko po³owê powierzchni Parku, w zdecydowanej wiêkszoœci s¹ jednak stosunkowo m³ode i pochodz¹ z nasadzeñ. Znalaz³o to wyraÿne odbicie w nielicznej, s³abo wykszta³conej faunie. Interesuj¹ce jest natomiast znalezienie w starodrzewiu œwierkowym górskiego gatunku Rhagonycha atra. Podlasie nale a³o do niedawna do najs³abiej poznanych entomologicznie czêœci Polski, a w samym Parku nie prowadzono dot¹d badañ tej grupy owadów. Omomi³ki (Cantharidae: Coleoptera) Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie Soldier beetles (Coleoptera: Cantharidae) of the Landscape Park Janowskie Forests Jacek CHOBOTOW Zak³ad Zoologii, Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej, Lublin Park Krajobrazowy Lasy Janowskie obejmuje czêœæ rozleg³ego kompleksu leœnego Puszczy Solskiej, jednego z najwiêkszych zwartych kompleksów leœnych w Polsce. Badania prowadzone by³y w latach i objê³y ró ne typy zbiorowisk roœlinnych, ³¹cznie 76 stanowisk, w tym 28, w których prowadzono badania iloœciowe. Do badañ entomofauny zastosowano czerpak entomologiczny oraz pu³apki Moericke'a. Omomi³ki Niziny Sandomierskiej nale ¹ do najs³abiej poznanych w kraju. W czasie, kiedy podejmowano badania, z ca³ej krainy wykazano jedynie 14 gatunków Cantharidae, w zdecydowanej wiêkszoœci na podstawie fragmentarycznych danych z pocz¹tków XX w. Zbiór owadów obj¹³ blisko 1400 osobników z 34 gatunków Cantharidae, co stanowi ponad 40% fauny krajowej. Uzyskany wynik wskazuje na bogactwo jakoœciowe i iloœciowe omomi³ków Parku i ma zwi¹zek z ró norodnoœci¹ zbiorowisk roœlinnych tutaj wystêpuj¹cych. Ponad po³owa wykazanych gatunków zwi¹zana jest z drzewostanami, wœród nich znaczna czêœæ z podmok³ymi, 10 gatunków to higrofile zbiorowisk otwartych. Jedynie 5, to pospolite eurytopy. Bliskoœæ przedgórzy znalaz³a odbicie w stwierdzeniu kilku gatunków górskich i borealno-górskich. Wykazano równie gatunki rzadkie i zagro one wymarciem nie tylko na LubelszczyŸnie, ale i w skali Polski: Podabrus alpinus, Rhagonycha elongata, R. atra, R. allica, Absidia schoenherri, Silis nitidula, S. ruficollis, Malthinus biguttatus, M. facialis, Malthodes dispar, M. guttifer, M. minimus, M. crassicornis. Wœród badanych zbiorowisk roœlinnych szczególn¹ uwagê zwróci³, ze wzglêdu na liczebnoœæ omomi³ków i ich interesuj¹cy sk³ad gatunkowy, wy ynny jod³owy bór mieszany. Równie bory sosnowe mia³y bardzo bogat¹ faunê, jednak jej liczebnoœæ, zw³aszcza w rezerwatach by³a niewielka. Badania potwierdzi³y znaczne walory zbiorowisk higrofilnych tego terenu. Bory bagienne i torfowiska projektowanego rez. B³ota Rakowskie oraz rez. Imielty ug nale ¹ do najcenniejszych na LubelszczyŸnie. Niektóre stanowiska okaza³y siê bardzo ubogie w omomi³ki. Rezerwaty z roœlinnoœci¹ gr¹dow¹ (Jastkowice, êka) nale ¹ do najubo szych w tej czêœci Polski, a leœno-torfowiskowy rezerwat Kacze B³ota zatraci³ wskutek obni enia wód gruntowych swój pierwotny charakter.

12 12 Streszczenia referatów i komunikatów Chruœciki (Trichoptera) obszarów chronionych Polski i Bia³orusi Caddisflies (Trichoptera) of the protected areas of Poland and Belarus Stanis³aw CZACHOROWSKI 1), Mikhail MOROZ 2), Tomasz MAJEWSKI 1), Iwona SADOWSKA 1) 1) Katedra Ekologii i Ochrony Œrodowiska, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski, Olsztyn 2) Instytut Zoologii, Akademia Nauk Bia³orusi, Miñsk (Bia³oruœ) W piœmiennictwie opublikowanym do 2002 roku, znalaz³y siê informacje dotycz¹ce chruœcików z 17 parków narodowych, 6 parków krajobrazowych i 6 rezerwatów przyrody w Polsce. Wynika z tego, e posiadaliœmy dane o Trichoptera z 80% parków narodowych, 5% parków krajobrazowych i zaledwie 0,5 % rezerwatów. W ostatnim czasie ukaza³y siê kolejne prace z wynikami badañ nad chruœcikami kilku kolejnych parków krajobrazowych. Spoœród ponad 140 gatunków, których obecnoœæ wykazano w obszarach chronionych, ponad 40 znalaz³o siê na Czerwonej liœcie zwierz¹t zagro onych i gin¹cych w Polsce (SZCZÊSNY 2002). Spoœród 74 gatunków uwzglêdnionych w Czerwonej liœcie oko³o 40% nie zosta³o do tej pory wykazanych z obszarów chronionych. Wskazuje to na piln¹ potrzebê inwentaryzacji trichopterofauny obszarów chronionych: kilku parków narodowych i wiêkszoœci parków krajobrazowych. Wyj¹tkowo s³abo poznana jest bioró norodnoœæ Trichoptera zachodniej i œrodkowej czêœci Polski. Podobn¹ analizê przeprowadzono dla obszarów chronionych Bia³orusi, gdzie obszary te zajmuj¹ oko³o 8% terytorium republiki (w Polsce ponad 9%). Obszary chronione Bia³orusi obejmuj¹: 1 rezerwat biosfery, 4 parki narodowe o du ej powierzchni (2% powierzchni kraju), 90 rezerwatów krajowego znaczenia (ok. 4% powierzchni Bia³orusi), 716 rezerwatów lokalnego znaczenia (2%). Mimo intensywnych badañ prowadzonych w ostatnim dziesiêcioleciu, stan poznania Trichoptera obszarów Bia³orusi jest dalece niewystarczaj¹cy. Wstêpne listy gatunków chruœcików opublikowano jedynie dla czêœci parków i rezerwatów. W zbadanych obszarach stwierdzono obecnoœæ wielu gatunków zagro onych i rzadkich w Polsce i Europie. Obszary chronione w Polsce jak i na Bia³orusi mog¹ mieæ bardzo wa ne znaczenie dla ochrony ró norodnoœci gatunkowej Trichoptera w skali ca³ej Europy, gdy wystêpuj¹ tu czasem w du ej liczebnoœci gatunki silnie zagro one w Europie Œrodkowej (m.in. umieszczone na Czerwonych listach Niemiec i Polski). Dla pe³nego poznania zasobów przyrodniczych tych obszarów konieczne s¹ dalsze badania. Wa ki wybranych rezerwatów i obszarów proponowanych do ochrony na terenie województwa œl¹skiego i opolskiego Dragonflies of selected nature reserves and areas proposed for protection in the Œl¹sk and Opole woiwodships Aleš DOLNÝ 1), Alicja MISZTA 2), Jerzy PARUSEL 2) 1) Katedra biologie a ekologie, PøF Ostravské Univerzity, Ostrava (Èeská republika) 2) Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Œl¹ska, Katowice W trakcie prowadzonych przez nas w latach inwentaryzacji przyrodniczych, odnotowano w kilku rezerwatach województwa œl¹skiego i opolskiego ogó³em 50 gatunków wa ek. Potwierdzono, e rozwój 36 gatunków zachodzi³ na terenie rezerwatów lub w ich bezpoœrednim otoczeniu. Równolegle z inwentaryzacj¹ w rezerwatach, prowadzono monitorowanie wa ek na

13 Streszczenia referatów i komunikatów 13 terenie kilku wybranych obszarów proponowanych do objêcia ochron¹. Stwierdzono tu 35 gatunków wa ek, a dla 17 potwierdzono rozwój w tym dla 5 gatunków, których stadiów larwalnych nie znajdowano na terenie rezerwatów. W trakcie badañ odnotowano 5 gatunków chronionych w Polsce i dalszych 5 znajduj¹cych siê na Czerwonej liœcie zwierz¹t gin¹cych i zagro onych w Polsce. Spoœród nich: Aeshna juncea, Somatochlora arctica, Orthetrum coerulescens, Leucorrhinia albifrons i Leucorrhinia pectoralis mia³y potwierdzone, a Cordulegaster boltonii bardzo prawdopodobne miejsca rozrodu i rozwoju na terenie rezerwatów, natomiast dla: Ophiogomphus cecilia, Orthetrum brunneum, Stylurus (Gomphus) flavipes i Somatochlora alpestris, takie miejsca znaleziono poza rezerwatami. Nasze obserwacje wskazuj¹, e istniej¹ce rezerwaty województwa œl¹skiego i opolskiego nie zapewniaj¹ jeszcze pe³nej ochrony wszystkich gatunków wa ek, które znajduj¹ siê na listach gatunków chronionych, zagro onych lub rzadkich, a wystêpuj¹ w obu województwach. Wskazane by³oby powiêkszenie istniej¹cych rezerwatów lub objêcie ochron¹ rezerwatow¹ kilku dodatkowych obszarów. Specific features of intra species variability of the damselfly Ischnura elegans (V. D. LINDEN) in lower Danube Olena DYATLOVA Odessa (Ukraine) This work is targeted upon studying into damselfly I. elegans taken from the populations on the shores of different natural reservoirs. There have been estimated age, sexual structure, and polymorphism of female for three pre Danube lakes Kitai, Yalpug and Kagul. We have also studied variability of wings in male damselfly and found fluctuating asymmetry (FA) and differences in wing characteristics. Probes from the three lakes were collected simultaneously in the middle of July Age composition of populations was estimated upon the fact that for damselfly I. elegans age colour variations of males and females is characteristic. Young males are bright green while mature ones are blue. Colour polymorphism in females allowed us to find share of young females with morph violacea and adult females with morphs andromorph and infuscans. While studying rib structure lengths of some parts of wing have been used as linear characteristics and amount of ribs in R1, R2 and partially in R3 has been used as quantitative ones. Reliability of differences was estimated according to t-criterion by Student (LAKIN, 2000). Analysis of sexual structure has shown that the ratio of females to males on the lakes Kitai and Kagul was 1:2.8 and on the lake Yapug 1:1.7. On the lakes Kitai and Kagul populations I. elegans were represented, mainly, with mature individuals, while on the lake Yalpug with young ones. The biggest amount of reliable differences in morphological characteristics of damselfly wings has been found between the most remote from each other lakes Kitai and Kagul. For the population of the lake Kitai we have marked the biggest coefficient of variation in most characteristics and higher level of FA. Obtained data show that remote populations develop separately and are in different stages of existence. We believe that it is necessary to study environmental factors that influence all the processes taking place in wild populations.

14 14 Streszczenia referatów i komunikatów Stan poznania biegaczowatych (Coleoptera: Carabidae) w rezerwatach województwa ³ódzkiego The state of knowledge about ground beetles (Coleoptera: Carabidae) of nature reserves in the ódÿ woiwodship Radomir JASKU A Katedra Zoologii Bezkrêgowców i Hydrobiologii, Uniwersytet ódzki, ódÿ Krajowa fauna Carabidae skupia przesz³o 560 gatunków, dziêki czemu rodzina ta jest jedn¹ z najliczniej reprezentowanych rodzin chrz¹szczy w faunie Polski. Mimo, e pierwsze dane faunistyczne dotycz¹ce rozmieszczenia biegaczowatych w kraju siêgaj¹ prze³omu XVIII i XIX wieku to stan rozpoznania poszczególnych rejonów Polski jest bardzo zró nicowany. Dotyczy to tak e obszarów prawnie chronionych, w tym rezerwatów województwa ³ódzkiego. Badania faunistyczne nad biegaczowatymi prowadzone by³y w 23 spoœród przesz³o 80 rezerwatów przyrody utworzonych na terenie woj. ³ódzkiego. Regularnie od³awiano chrz¹szcze w nastêpuj¹cych rezerwatach: Parowy Janinowskie (lata , 25 gat.), D¹browa Grotnicka ( , 28 gat.), Struga Dobieszkowska ( , 37 gat.), Lubiaszów (1999 i 2002, 27 gat.), Polesie Konstantynowskie (2002, 21 gat.), Molenda ( , 21), Wolbórka ( , 18), Ga³ków ( , 17 gat.), Torfowisko Rabieñ (2002, 20 gat.), Wi¹czyñ ( , 36 gat.) oraz Las agiewnicki ( , , , 40 gat.). Ponadto biegaczowate zbierane s¹ od ubieg³ego roku tak e w rezerwatach: Spa³a, ZabrzeŸna, Gr¹dy nad Moszczenic¹, Wê e, Jaksonek, Gaik, Konewka, Oleszno, D¹browa w Ni ankowicach, Szachownica, Starodrzew Lubochniañski oraz Stawiska. Praca omawia ró norodnoœæ gatunkow¹ Carabidae w w/w rezerwatach przyrody ze szczególnym uwzglêdnieniem gatunków prawnie chronionych oraz znajduj¹cych siê na Czerwonej Liœcie Zwierz¹t Gin¹cych i Zagro onych w Polsce. Fauna chrz¹szczy (Coleoptera: Carabidae, Coccinellidae, Cerambycidae) koron drzew Puszczy Bia³owieskiej Beetle fauna (Coleoptera: Carabidae, Coccinellidae, Cerambycidae) of tree crowns in the Bia³owie a Primeval Forest Wojciech B. JÊDRYCZKOWSKI Wy sza Szko³a Ekologii i Zarz¹dzania, Warszawa Badania prowadzono w Puszczy Bia³owieskiej, w lasach gospodarczych na terenie nadleœnictwa Hajnówka, w leœnictwie Topi³o. G³ówn¹ metod¹ pozyskiwania materia³u by³o poranne opylanie koron drzew nale ¹cych do czterech gatunków lasotwórczych: Quercus robur, Carpinus betulus, Pinus sylvestris i Picea abies. W rezultacie otrzymano kompletny zestaw gatunków przebywaj¹cych w koronach drzew, z których oznaczano Carabidae, Coccinellidae i Cerambycidae. Najbogatsz¹ gatunkowo rodzin¹ chrz¹szczy by³y biedronkowate. Stwierdzono bowiem obecnoœæ 12 nastêpuj¹cych gatunków: Adalia decempunctata, Anatis ocellata, Aphidecta obliterata, Calvia decemguttata, C. quatuordecimguttata, Chilocorus bipustulatus, Coccinula quatuordecimpustulata, Exochomus quadripustulatus, Myzia oblongoguttata, Propylea quatuordecimpustulata, Sospita vigintiguttata i Synharmonia conglobata.

15 Streszczenia referatów i komunikatów 15 Biegaczowate reprezentowane by³y przez piêæ gatunków: Dromius agilis, D. notatus, D. quadrimaculatus, D. quadraticollis i Paradromius linearis. Kózkowate reprezentowane by³y przez cztery gatunki: Leiopus nebulosus, Molorchus minor, Obrium brunneum i Pogonocherus fasciulatus. Fauna roztoczy (Acari) z kohorty Heterostigmata zwi¹zanych z owadami ksylo- i kambiofagicznymi w Karkonoskim Parku Narodowym Mite fauna (Acari) from the cohort Heterostigmata associated with xylofagous and cambiofagous insects in the Karkonoski National Park Wojciech MAGOWSKI Zak³ad Taksonomii i Ekologii Zwierz¹t, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznañ W ramach prezentowanych badañ, wiosn¹ 2003 r. zebrano w Karkonoskim Parku Narodowym próbki erowisk, pu³apek feromonowych i próchniej¹cych pni. Z materia³u pozyskano przedstawicieli rodzin: Tarsonemidae, Acarophenacidae i Dolichocybidae. Najbogatsza w gatunki i osobniki okaza³a siê rodzina Tarsonemidae, z trzema przedstawicielami: Iponemus gaebleri, I. asiaticus i Tarsonemus nr. ips, wystêpuj¹cymi foretycznie lub w erowiskach Ips typographus, I. amitinus i I. cembrae. Prócz tego znaleziono Aetiophaenax ipidarius na okazach drukarza. W próchniej¹cych pniach œwierka stwierdzono tak e obecnoœæ znacznej liczby okazów Acanthomastix minor, przy czym jest to drugie po locus typicus stanowisko tego gatunku na œwiecie. Dziêki uzyskanym wynikom Karkonoski Park Narodowy ma obecnie najlepiej znan¹ faunê Heterostigmata zwi¹zanych z owadami niszcz¹cymi drewno wœród parków narodowych w Polsce. Chrysomeloidea i Curculionoidea S³owiñskiego Parku Narodowego Chrysomeloidea and Curculionoidea of the S³owiñski National Park Dawid MARCZAK 1), Robert LASECKI 2) 1) Katedra Zoologii, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski, Olsztyn 2) Ko³o Naukowe Entomologów KORTOPTERA, Katedra Zoologii, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski, Olsztyn Praca przedstawia wyniki badañ przeprowadzonych w lipcu 2002 i 2003 roku na terenie S³owiñskiego Parku Narodowego. Badaniami objêto szereg siedlisk na terenie parku: pla ê, wydmy, bór wydmowy i lasy mieszane liœciaste, torfowiska oraz ³¹ki i zaroœla nadrzeczne. G³ównymi metodami zbioru by³ po³ów na upatrzonego oraz czerpakowanie. Podczas dwóch sezonów badañ, od³owiono ponad 600 osobników chrz¹szczy nale ¹cych do 170 gatunków w obrêbie nadrodzin Chrysomeloidea i Curculionoidea. Z nadrodziny Chrysomeloidea stwierdzono wystêpowanie przedstawicieli rodzin: Cerambycidae 18 gatunków, Bruchidae 1 gatunek, Chrysomelidae 59 gatunków; natomiast z nadrodziny Curculionoidea stwierdzono 2 gatunki z rodziny Anthribidae, 20 gatunków z rodziny Apionidae, 4 gatunki z rodziny Attelabidae oraz 66 gatunków z rodziny Curculionidae. Najbogatsze w gatunki okaza³y siê œrodowiska wilgotnych ³¹k oraz pla y, gdzie wiêkszoœæ zebranych owadów znalaz³a siê przypadkowo w wyniku zwiania ich z l¹du. Podczas

16 16 Streszczenia referatów i komunikatów badañ stwierdzono wystêpowanie rzadkich gatunków z rodziny Chrysomelidae: Chrysolina oricalcia (O. F. MÜLLER, 1776) i Chrysolina sturmii (WESTHOFF, 1882). W œrodowisku pla y odnaleziono gatunki charakterystyczne dla terenów piaszczystych i nadmorskich: Psylliodes marcida (ILLI- GER, 1807), Otiorhynchus atroapterus (DE GEER, 1775) i Philopedon plagiatus (SCHALLER, 1783). Warto zauwa yæ, i wyniki pracy przedstawiaj¹ jedynie aspekt letni badanych chrz¹szczy, nie uwzglêdniaj¹cy gatunków wystêpuj¹cych jako imago w okresie wiosny i jesieni. Badania na terenie S³owiñskiego Parku Narodowego bêd¹ kontynuowane w lipcu 2004 roku. Metodyka badañ entomofauny wodnej z uwzglêdnieniem obszarów chronionych Study methods of aquatic entomofauna with taking protected areas into consideration Stefan MIELEWCZYK Zak³ad Badañ Œrodowiska Rolniczego i Leœnego, Polska Akademia Nauk, Poznañ Omówiono metody po³owu owadów wodnych zarówno jakoœciowe, jak i iloœciowe (kwantytatywne), a tak e semikwantytatywne. Dokonano równie oceny przydatnoœci tych metod w odniesieniu do charakteru prowadzonych badañ. Zwrócono uwagê na koniecznoœæ pobierania prób odpowiedniej wielkoœci, niezbêdnej do w³aœciwego okreœlenia autekologii gatunków i synekologii poszczególnych grup gatunków poprzez poznanie ich miejsca w strukturze dominacji. Wielkoœæ pobieranych prób jest pojêciem wzglêdnym, zale y od wielkoœci osobników i ich liczebnoœci w badanych œrodowiskach. Dostatecznie wielka próba dla najwiêkszych chrz¹szczy wodnych (Dytiscus, Cybister, Hydrophilus) mo e wynosi tylko 3 4 osobników. Ze wzglêdu na sw¹ wielkoœæ i biomasê (oko³o 2 g) wystêpuj¹ one na ogó³ rzadko i nielicznie. Natomiast ³owi¹c ma³e chrz¹szcze, jak przedstawiciele Hydroporus, a zw³aszcza z rodzajów Graptodytes i Bidessus, nale y przy ich licznym pojawie pobraæ znacznie wiêksz¹ liczbê osobników 30 40, a nawet 50, poniewa w terenie nie mo na mieæ pewnoœci czy s¹ to populacje pojedynczych gatunków, czy zgrupowania 5 6 podobnych. Szczególnie du ej wielkoœci próby, np osobników, mo na i nale y pobraæ w odniesieniu do gatunków z rodzaju Micronecta (Heteroptera), które wystêpuj¹ na ogó³ masowo, a struktura ich populacji jest mocno zró nicowana. Na obszarach chronionych nale y ograniczyæ liczbê eksplorowanych stanowisk, a tak e wielkoœæ prób. Niemniej jednak pobierane próby musz¹ byæ reprezentatywne. Bez dokonywania zbiorów mo na prowadziæ badania jedynie nad krêgowcami. Ograniczanie po³owów na obszarach chronionych do 1 2 osobników z poszczególnych gatunków prowadzi do nienaukowych stwierdzeñ polegaj¹cych na wyliczaniu œrodowisk, w których gatunek zosta³ stwierdzony bez wzglêdu na to, czy znalaz³ siê przypadkowo, czy by³ sta³ym i licznym sk³adnikiem biocenozy. Pozostaj¹ wiêc nieznane struktury dominacji, pozostaje niepoznany charakter ekologiczny gatunku. Wypada tu jednoczeœnie zauwa yæ, e nawet w œcis³ych rezerwatach przyrody badania naukowe nale ¹ do priorytetowych celów dzia³ania. U olbrzymiej wiêkszoœci gatunków owadów wodnych rozwój przebiega asynchronicznie, a w przypadku chrz¹szczy stadium poczwarki przebywa na l¹dzie. aden badacz hydroentomolog nie zagra a wiêc entomofaunie na obszarach chronionych. Jedyna metoda pozyskiwania materia³u, której nale y bezwzglêdnie zaniechaæ, to ³owienie na œwiat³o, zw³aszcza przez instalowanie wielodniowych samo³ówek.

17 Streszczenia referatów i komunikatów 17 O ratunek dla entomofauny Stawów Toporowych w Tatrzañskim Parku Narodowym To rescue the entomofauna of Toporowe ponds in the Tatra National Park Stefan MIELEWCZYK Zak³ad Badañ Œrodowiska Rolniczego i Leœnego, Polska Akademia Nauk, Poznañ Stawy Toporowe wraz z ich najbli szym otoczeniem stanowi¹ przyrodniczo niezwykle cenny obszar Tatrzañskiego Parku Narodowego (TPN), objêty œcis³¹ ochron¹ rezerwatow¹. Badania nad entomofaun¹ (g³ównie Odonata, Heteroptera, Coleoptera: Adephaga) podjête ju w pocz¹tkach drugiej po³owy XIX wieku, a z przerwami kontynuowane do roku 1992, pozwoli³y na stwierdzenie bogactwa faunistycznego, niespotykanego w innych rejonach polskich Tatr. Najlepiej poznan¹ tu grup¹ owadów amfibiotycznych s¹ wa ki (Odonata), których liczba 39 gatunków (FUDAKOWSKI 1930) po dalszych stwierdzeniach i analizach spad³a do 25. W grupie pluskwiaków wodnych (Heteroptera), mimo pewnych pomy³ek, liczba poznanych, pewnych gatunków wynosi 29. Spoœród chrz¹szczy wodnych z podrzêdu Adephaga, w skutek pewnych niejasnoœci literaturowych, liczba gatunków oceniana jest na 64 b¹dÿ 69 (MIELEWCZYK 1996a, 1996b, 1996c). Wed³ug dotychczasowego rozpoznania co najmniej 90% sk³adu gatunkowego wymienionych grup owadów skupionych by³o w Stawach Toporowych i najbli szym otoczeniu. Olbrzymie zniszczenia i przetrzebienie fauny stwierdzono tu r. wskutek erowania kaczek krzy ówek. Z owadów wodnych znajdowano tu nieliczne lub pojedyncze osobniki zaledwie kilku gatunków. Brak by³o larw traszki górskiej (Triturus montandoni). W analogicznym okresie 1987 roku w Stawie Toporowym Ni nim zarówno owady, jak i larwy traszek by³y bardzo liczne. erowanie kaczek nie tylko niszczy entomofaunê wodn¹, ale równie poprzez odchody tych ptaków powoduje eutrofizacjê zbiornika i jakoœciow¹ zmianê jego charakteru. Dotyczy to Stawu Toporowego Wy niego. Eutrofizacja spowodowa³a tu niebywa³y rozwój glonów. Próba z roku zawiera³a ponad 50 gatunków z iloœciowo dominuj¹cymi nitkowatymi formami sprzê nic (Conjugatophyta) i zielenic (Chlorophyta) (w opracowaniu dr D. SIEMINIAK). Œrodowisko z obfitoœci¹ nitkowatych glonów nie jest nigdy zasiedlane przez wioœlaki (Heteroptera: Corixidae), ani przez p³ywakowate (Coleoptera: Dytiscidae). Ochrona przyrody w parkach narodowych, zw³aszcza w rezerwatach œcis³ych, jest statutowym obowi¹zkiem ka dej dyrekcji, a ochrona ta nie mo e byæ bierna, bo to oznacza bezczynnoœæ wobec zagro enia. Stan rozpoznania entomofauny Insecta Poleskiego Parku Narodowego The state of knowledge of entomofauna Insecta of the Poleski National Park Andrzej RÓ YCKI, Wies³aw PIOTROWSKI Poleski Park Narodowy, Urszulin Wynikaj¹ca z trudnych warunków naturalnych ma³a dostêpnoœæ terenów Polesia Lubelskiego spowodowa³a, e prowadzono tu niewiele badañ zoologicznych. Sytuacja ta zaczê³a siê zmieniaæ dopiero w latach 70-tych naszego stulecia, zaœ wzrost liczby publikowanych prac o tej tematyce nast¹pi³ dopiero po powo³aniu w 1990 roku Poleskiego Parku Narodowego. Wszystkie opublikowane prace

18 18 Streszczenia referatów i komunikatów posiadaj¹ charakter faunistyczno-geograficzny. Pierwsze podaj¹ jedynie stanowiska pojedynczych gatunków owadów, a póÿniejsze omawiaj¹ ju ca³e grupy systematyczne i maj¹ tak e charakter ekologiczny. Zbiorcze dane o faunie, w tym i o owadach Poleskiego Parku Narodowego i jego okolic, opracowywali PIOTROWSKI (1994, 2001), BUCZYÑSKI, PIOTROWSKI (1998), DZIEDZIC, ÊTOWSKI (2002), ÊTOWSKI, PIOTROWSKI (2002), RÓ YCKI, PIOTROWSKI, IWANIUK (2002). Do chwili powo³ania Poleskiego Parku Narodowego znaleziono w bibliografii 49 publikacji dotycz¹cych owadów. W pierwszych 5 latach istnienia PPN opublikowano ³¹cznie 22 prace entomologiczne, natomiast od 1995 r. do koñca 2003 r. ju 78. Pierwsz¹ publikacj¹ dotycz¹c¹ owadów z tego regionu by³a praca W. KULMATYCKIEGO (1920): Przyczynek do fauny myrmekologicznej by³ego Królestwa Polskiego. Sprawozdania Komisji Fizjograficznej PAU; Dotychczas o owadach Parku opublikowa³o swoje prace 82 autorów. W ci¹gu kilku ostatnich lat pojawia siê coraz wiêcej danych, dotycz¹cych wystêpowania w tym regionie poszczególnych grup i gatunków owadów. W wielu przypadkach jest to wiedza niedostateczna i nierównomierna. Wiele rzêdów owadów do chwili obecnej w ogóle nie by³o badanych. Osi¹gniêcie zadowalaj¹cego stopnia rozpoznania entomofauny Poleskiego Parku Narodowego wymaga jeszcze, co najmniej kilkunastu lat intensywnych badañ rzeszy ró nych entomologów specjalistów. Dotychczas z 28 rzêdów owadów opublikowano dane dotycz¹ce zaledwie 15 z nich. Wykazano wystêpowanie 1227 gatunków owadów na stwierdzone w kraju, co stanowi zaledwie 4,84 % fauny krajowej. Nawet w jednym z najlepiej zbadanych rzêdów owadów, jakim s¹ chrz¹szcze, na 121 rodzin zbadanych zosta³o zaledwie 27, w tym tylko 12 w stopniu zadowalaj¹cym. Dlatego teren Poleskiego Parku Narodowego kryje dla entomologów jeszcze wiele informacji i niespodzianek podobnie jak w innych dziedzinach nauk biologicznych. Wa ki zbiorników powyrobiskowych na terenie parków krajobrazowych Gablenzer Restseegebiet i Braunsteich (NE Saksonia, Niemcy) Dragonflies of postexcavation reservoirs in the landscape parks Gablenzer Restseegebiet and Braunsteich (NE Saxony, Germany) Anna RYCH A P³oty Praca zawiera wyniki pierwszych systematycznych badañ nad wa kami zbiorników powyrobiskowych w niemieckiej czêœci uku Mu akowskiego (pó³nocno-wschodnia Saksonia), przeprowadzonych w 2003 roku. Badaniami objêto 9 zbiorników, reprezentuj¹cych mo liwie szerokie spektrum pod wzglêdem pochodzenia, morfometrii, chemizmu wód i stadium sukcesji. ¹cznie stwierdzono 37 gatunków wa ek, z czego u 26 gatunków zaobserwowano rozwój w badanych wodach. Najwiêksz¹ liczbê gatunków (23-26) stwierdzono w/przy zbiornikach zbli onych do naturalnych jezior oligo- i mezotroficznych o ph zbli onym do neutralnego. Najubo sze pod tym wzglêdem by³y ekstremalnie kwaœne zbiorniki (ph <3,0) o wysokim przewodnictwie elektrolitycznym (>1000 µs/cm) i ubogiej roœlinnoœci, w których podczas ca³ego okresu badañ znaleziono 1 larwê Aeshna cyanea oraz maksymalnie do 11 gatunków imagines. Obserwacje wykaza³y, e zbiorniki kwaœne, lecz o niskim przewodnictwie, posiadaj¹ równie bogat¹ gatunkowo faunê wa ek w liczbie porównywalnej do niektórych zbiorników obojêtnych. Dobre warunki do rozwoju znajduj¹ w nich przede wszystkim gatunki zwi¹zane z torfowiskami oraz osobniki gatunków eurytopowych toleruj¹ce

19 Streszczenia referatów i komunikatów 19 du e zakwaszenie i wysokie stê enia substancji rozpuszczonych. Spoœród stwierdzonych gatunków, 24 znajduj¹ siê na Czerwonej Liœcie Saksonii, w tym Leucorrhinia caudalis uznana w Saksonii za wymar³¹ oraz Leucorrhinia albifrons, Brachytron pratense i Gomphus vulgatissimus maj¹ce status wymieraj¹cych. Zgrupowania chruœcików (Trichoptera) Parku Krajobrazowego Pojezierza I³awskiego The assemblages of caddisflies (Trichoptera) of the Landscape Park of I³awa Lake District Edyta SERAFIN 1), Stanis³aw CZACHOROWSKI 2) 1) Katedra Zoologii, Akademia Rolnicza w Lublinie, Lublin 2) Katedra Ekologii i Ochrony Œrodowiska, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski, Olsztyn Park Krajobrazowy Pojezierza I³awskiego (PKPI) po³o ony na Pojezierzu Wschodniopomorskim, odznacza siê zró nicowan¹ sieci¹ hydrograficzn¹. Jego najwiêkszym walorem jest obecnoœæ 31 jezior o ró nym stopniu trofii po³¹czonych ze sob¹ sieci¹ strumieni i kana³ów. Zbiorniki wodne znajduj¹ siê w krajobrazie leœnym (nierzadko porolnym) i rolniczym, w czêœci bêd¹cym pod wp³ywem presji turystycznej. Badania trichopterologiczne prowadzono w latach w okresie wiosennym i letnim. Objê³y one 70 stanowisk reprezentuj¹cych: jeziora, œródleœne zbiorniki trwa³e b¹dÿ astatyczne, wody torfowiskowe, rzeki, strumienie oraz rowy i kana³y. Larwy od³awiano za pomoc¹ czerpaka hydrobiologicznego i na upatrzonego, imagines w pu³apkê œwietln¹ oraz siatk¹ entomologiczn¹. Ogó³em zebrano 2156 osobników reprezentuj¹cych 56 gatunków, co stanowi 21% fauny krajowej. Trichopterofauna PKPI jest bogata w gatunki, ale tworz¹ j¹ g³ównie taksony rozpowszechnione w ca³ym kraju lub przynajmniej w pó³nocno-wschodniej Polsce. Najliczniejsze by³y: Hydropsyche angustipennis, Cyrnus flavidus, Athripsodes aterrimus, Ecnomus tenellus oraz Oligotricha striata. W jeziorach najliczniej ³owiono: Anabolia laevis, Cyrnus flavidus, C. crenaticornis, Psychomyia pusilla, Mystacides longicornis, Triaenodes bicolor, Molanna angustata. W strumieniach zdecydowanie dominowa³a Hydropsyche angustipennis, licznie reprezentowane by³y tak e: Anabolia sp., Athripsodes cinereus, Chaetopteryx villosa, Halesus digitatus, Limnephilus lunatus, Oligostomis reticulata, Oligotricha striata. W rowach i kana³ach najliczniej po³awiano Hydropsyche angustipennis, liczne by³y te : Potamophylax rotundipennis, Oligotricha striata, Athripsodes cinereus. W rzekach najliczniej ³owiono Hydropsyche angustipennis. W zbiornikach torfowiskowych oraz w zbiornikach okresowych dominowa³a Oligotricha striata. W materiale od³owionym w pu³apkê œwietln¹, najliczniejsze by³y: Ecnomus tenellus, Mystacides longicornis, Phryganea grandis, Orthotrichia costalis, Molanna angustata. Szczegó³owa analiza zebranego materia³u z wykorzystaniem ró nych wskaÿników biocenotycznych mia³a na celu wskazanie najcenniejszych rodzajów siedlisk oraz okreœlenie stopnia powi¹zañ miêdzy nimi. WskaŸnik wspó³wystêpowania gatunków pos³u y³ do wyodrêbnienia zgrupowañ chruœcików PKPI charakterystycznych dla poszczególnych typów zbiorników. W pracy poruszono równie problem zagro eñ trichopterofauny parku oraz zaproponowano dzia³ania maj¹ce na celu utrzymanie albo podwy szenie ró norodnoœci gatunkowej chruœcików badanego obszaru.

20 20 Streszczenia referatów i komunikatów Roztocza (Acari) wystêpuj¹ce na chrz¹szczach biegaczowatych (Coleoptera: Carabidae) w Polsce Mites (Acari) occurring on ground beetles (Coleoptera: Carabidae) in Poland Anna SZCZEPAÑSKA Zak³ad Taksonomii i Ekologii Zwierz¹t, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznañ Na œwiecie stwierdzono do tej pory ponad 120 gatunków roztoczy, nale ¹cych do 19 rodzin, zwi¹zanych z chrz¹szczami biegaczowatymi. Do tej pory nie prowadzono kompleksowych badañ roztoczy bytuj¹cych na Carabidae w Polsce. Celem prezentowanych badañ by³a charakterystyka ró norodnoœci gatunkowej oraz zwi¹zków ekologicznych pomiêdzy roztoczami a ich gospodarzami. Pozyska³am 320 chrz¹szczy, zarówno od³owionych w terenie jak i z kolekcji entomologicznych. Na 40% z nich (30 gatunków nale ¹cych do 11 rodzajów) stwierdzi³am wystêpowanie roztoczy. By³y to zarówno typowe tylko dla biegaczowatych ekto- i endopaso yty, jak i komensale oraz gatunki foretyczne o ró nym stopniu zale noœci od gospodarzy. Stwierdzi³am ³¹cznie 28 gatunków roztoczy, nale ¹cych do 18 rodzajów i 13 rodzin. Metody waloryzacji obszarów chronionych z wykorzystaniem chruœcików i chrz¹szczy wodnych The methods of evaluation of protected areas using caddisflies and aquatic beetles Witold SZCZEPAÑSKI, Stanis³aw CZACHOROWSKI, Joanna PAKULNICKA Katedra Ekologii i Ochrony Œrodowiska, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski, Olsztyn Najprostsz¹ miar¹ oceny ró norodnoœci gatunkowej jest liczba gatunków wykazanych z badanego obszaru chronionego. Jednak e liczba ta w du ym stopniu zwi¹zana jest z wielkoœci¹ parku, jak równie z intensywnoœci¹ badañ. Wykorzystanie wskaÿnika ró norodnoœci (Shannona) dla potrzeb waloryzacji jest równie ma³o efektywne. Du o bardziej przydatny okaza³ siê wskaÿnik naturalnoœci biocenoz (FISCHER 1996, CZACHO- ROWSKI i BUCZYÑSKI 1999), wykorzystany po raz pierwszy do waloryzacji Drawieñskiego Parku Narodowego (CZACHOROWSKI 1998). Metoda ta wymaga wyznaczenia dok³adnych wartoœci wskaÿnika znaczenia ekologicznego dla ka dego gatunku i ka dego typu siedliska. Do tej pory wartoœci te wyznaczono jedynie dla chruœcików i wa ek, w trakcie opracowywania s¹ wodne chrz¹szcze. Now¹ propozycj¹ jest wykorzystanie wskaÿnika, opieraj¹cego siê na czerwonych listach zwierz¹t gin¹cych i zagro onych wyginiêciem (CZACHOROWSKI i in. 2004). WskaŸnik waloryzacji RED jest sum¹ wskaÿników zagro enia gatunków, wyliczonych na podstawie czerwonych ksi¹g danego kraju, natomiast RED LOC regionalnych list. Zmodyfikowany wskaÿnik cennoœci biocenoz REB, przyjmuje wartoœæ teoretyczn¹ od 0 do 5, zaœ w ujêciu procentowym (REBp) wartoœæ od 0 do 100%. s s RED = Th i i= 1 RED LOC = Th i i= 1