CZYNNOŚCI PROCESOWE ZAWODOWEGO PEŁNOMOCNIKA W SPRAWACH CYWILNYCH

Transkrypt

1

2 Metodyki CZYNNOŚCI PROCESOWE ZAWODOWEGO PEŁNOMOCNIKA W SPRAWACH CYWILNYCH 4. WYDANIE HENRYK PIETRZKOWSKI Zamów książkę w księgarni internetowej Warszawa 2014

3 Stan prawny na 20 października 2014 r. Redaktor prowadzący Anna Popławska Opracowanie redakcyjne Zespół Redakcja techniczna Agnieszka Dymkowska Projekt okładki i stron tytułowych Marcin Domitrz Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na POLSKA IZBA KSIĄŻKI Copyright by Wolters Kluwer SA, 2014 ISBN: (wersja drukowana) ISBN: (epub) ISBN: (epdf) 4. wydanie Wydania 1 3: LexisNexis Polska Sp. z o.o. Wydane przez: Wolters Kluwer SA Dział Praw Autorskich Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel , fax ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

4 Spis treści Wykaz skrótów Przedmowa Wprowadzenie ROZDZIAŁ I. Reprezentacja stron w postępowaniu cywilnym Zdolność postulacyjna Przedstawiciele ustawowi Pełnomocnicy procesowi Uwagi ogólne Pełnomocnictwo adwokata Pełnomocnictwo radcy prawnego Pełnomocnictwo rzecznika patentowego Pełnomocnictwo prawnika zagranicznego Pełnomocnictwo osoby sprawującej zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoby pozostającej ze stroną w stałym stosunku zlecenia Pełnomocnik ustanowiony przez sąd Odpowiedzialność odszkodowawcza zawodowego pełnomocnika z tytułu niezachowania należytej staranności zawodowej Pełnomocnictwo procesowe Rodzaje pełnomocnictwa Zakres pełnomocnictwa Forma pełnomocnictwa, podpis na pełnomocnictwie, uwierzytelnianie pełnomocnictwa i dokumentów Prostowanie, odwoływanie oraz zatwierdzanie oświadczeń i czynności pełnomocnika Wygaśnięcie i wypowiedzenie pełnomocnictwa Zastępstwo procesowe Skarbu Państwa Podmioty reprezentujące Skarb Państwa Zastępstwo procesowe wykonywane przez Prokuratorię Generalną

5 Spis treści ROZDZIAŁ II. Ocena sprawy w zakresie dopuszczalności powództwa i legitymacji procesowej Uwagi ogólne Niedopuszczalność drogi sądowej Brak zdolności sądowej jednej ze stron oraz brak zdolności procesowej powoda Zdolność sądowa Uwagi wstępne Podmioty, którym przysługuje zdolność sądowa Skutki procesowe braku zdolności sądowej Zdolność procesowa Uwagi wstępne Zdolność procesowa osób fizycznych Zdolność procesowa podmiotów niebędących osobami fizycznymi. Podmiot nieistniejący Zawisłość sporu. Powaga rzeczy osądzonej Zawisłość sporu Powaga rzeczy osądzonej Legitymacja procesowa ROZDZIAŁ III. Właś ciwość sądu. Właś ciwość trybu postępowania Właś ciwość sądu Uwagi ogólne Właś ciwość rzeczowa Wartość przedmiotu sporu (zaskarżenia) Właś ciwość miejscowa Właś ciwość trybu postępowania Uwagi ogólne Rozpoznanie sprawy w trybie procesu z zastosowaniem przepisów o postępowaniu odrębnym ROZDZIAŁ IV. Terminy procesowe Pojęcie i rodzaje terminów Rozpoczęcie biegu terminu oraz zasady obliczania terminów Uwagi ogólne Wpływ wnios ku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu na bieg terminu do wniesienia skargi kasacyjnej oraz zażalenia do Sądu Najwyższego Uchybienie terminowi Wniosek o przywrócenie terminu Zaskarżalność zarządzenia oraz postanowienia w przedmiocie wnios ku o przywrócenie terminu Wzór wnios ku o przywrócenie uchybionego terminu

6 Spis treści ROZDZIAŁ V. System gromadzenia materiału procesowego Obowiązek aktywnego działania stron Obowiązki sądu w zakresie koncentracji materiału procesowego i zapewnienie szybkości postępowania oraz ciężar wspierania postępowania przez strony System dyskrecjonalnej władzy sędziego. System prekluzji Dyskrecjonalna władza sędziego w postępowaniu nieprocesowym Utrata prawa powoływania się na uchybienia procesowe sądu Nadużycie praw procesowych Prawo do informacji i pouczeń co do czynności procesowych Uwagi wstępne Obligatoryjne pouczenia Fakultatywne pouczenia Skutki zaniedbań sądu w zakresie obowiązku udzielenia pouczeń Informacje o sprawie. Udostępnianie akt sądowych i dokumentów z akt, przesyłanie akt (Regulamin urzędowania sądów powszechnych wyciąg) ROZDZIAŁ VI. Koszty postępowania Zasady uiszczania opłat od pism wnoszonych do sądu Wniosek o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego oraz o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu Wynagrodzenie adwokata (radcy prawnego) ustanowionego przez stronę Koszty nieopłaconej pomocy prawnej dla adwokata (radcy prawnego) ustanowionego przez sąd ROZDZIAŁ VII. Pisma procesowe. Pozew Pisma procesowe Uwagi ogólne Usuwanie braków formalnych pism procesowych Pozew Uwagi ogólne Okreś lenie żądania w pozwie o zasądzenie świadczenia Okreś lenie żądania w pozwie o ustalenie istnienia albo nieistnienia stosunku prawnego lub prawa Okreś lenie żądania w pozwie o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa Przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie oraz właś ciwość sądu Fakultatywne składniki pozwu Wzór pozwu z żądaniem alternatywnym

7 Spis treści 2.8. Wzór pozwu z żądaniem ewentualnym Skutki wytoczenia powództwa Częściowe dochodzenie świadczenia. Kumulacja roszczeń Skutki doręczenia pozwu Odrzucenie pozwu Uwagi wstępne Wniosek o odrzucenie pozwu Cofnięcie pozwu i zrzeczenie się roszczenia Zmiana przedmiotowa i podmiotowa powództwa Zmiana przedmiotowa powództwa Zmiana podmiotowa powództwa ROZDZIAŁ VIII. Ustosunkowanie się pozwanego do powództwa Odpowiedź na pozew oraz pismo przygotowawcze Zarzuty pozwanego Uznanie powództwa Powództwo wzajemne Ugoda sądowa Istota ugody sądowej Wzór ugody sądowej Uchylenie się od skutków prawnych ugody sądowej ROZDZIAŁ IX. Czynności w postępowaniu dowodowym Przedmiot i ciężar dowodu Wniosek dowodowy Odmowa dopuszczenia dowodu Wniosek o zabezpieczenie dowodu Okoliczności podlegające udowodnieniu a środki dowodowe Dopuszczenie dowodu z urzędu Postępowanie dowodowe przed sądem drugiej instancji ROZDZIAŁ X. Czynności w postępowaniu zabezpieczającym Istota i charakter postępowania zabezpieczającego Przesłanki udzielenia zabezpieczenia Legitymacja w postępowaniu zabezpieczającym Sposoby zabezpieczenia oraz wykonanie postanowień o udzieleniu zabezpieczenia Wniosek o udzielenie zabezpieczenia Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych Zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych Zabezpieczenie w sprawach o alimenty oraz roszczeń wymienionych w art k.p.c Zabezpieczenie przyszłych roszczeń alimentacyjnych związanych z ustaleniem ojcostwa

8 Spis treści 5. Postępowanie zabezpieczające w sprawach rodzinnych (art k.p.c.) oraz w sprawach pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem (art k.p.c.) Postępowanie zabezpieczające w sprawach rodzinnych Postępowanie w sprawach pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem ROZDZIAŁ XI. Nieważność postępowania Uwagi ogólne Pozbawienie strony możności obrony jej praw Wadliwy skład sądu Wyłączenie sędziego Inne przyczyny nieważności postępowania ROZDZIAŁ XII. Sprostowanie, uzupełnienie i wykładnia wyroku Wniosek o sprostowanie wyroku Wniosek o uzupełnienie wyroku Wniosek o dokonanie wykładni wyroku ROZDZIAŁ XIII. Czynności związane z zaskarżeniem orzeczenia Uwagi ogólne Środki zaskarżenia szczególne Sprzeciw od wyroku zaocznego Istota i przesłanki dopuszczalności sprzeciwu Obligatoryjne składniki sprzeciwu Fakultatywne składniki sprzeciwu Wniosek o zawieszenie rygoru natychmiastowej wykonalności Czynności przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym Istota i przesłanki dopuszczalności sprzeciwu Obligatoryjne składniki sprzeciwu Fakultatywne składniki sprzeciwu Czynności w postępowaniu po wniesieniu sprzeciwu Sprzeciw od nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym Uwagi wstępne Pełnomocnictwo. Podpis elektroniczny Oświadczenie zawierające sprzeciw Postępowanie po wniesieniu sprzeciwu Sprzeciw od nakazu zapłaty w europejskim postępowaniu nakazowym Uwagi wstępne Pismo zawierające sprzeciw

9 Spis treści Postępowanie w sprawie gospodarczej po wniesieniu sprzeciwu Zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym Istota i przesłanki dopuszczalności zarzutów Obligatoryjne składniki pisma zawierającego zarzuty Fakultatywne składniki pisma zawierającego zarzuty Czynności w postępowaniu po wniesieniu zarzutów Odwołanie się do sądu od zarządzeń przewodniczącego Odwołanie się do sądu od zarządzenia w przedmiocie wnios ku o sprostowanie lub uzupełnienie protokołu z posiedzenia jawnego Odwołanie się do sądu od zarządzeń przewodniczącego wydanych w toku rozprawy Skarga na orzeczenie referendarza sądowego Skarga na czynności komornika Uwagi ogólne Zwykłe wymagania formalne oraz wymagania konstrukcyjne skargi Fakultatywne składniki skargi Termin wniesienia skargi Czynności związane z odrzuceniem skargi Czynności związane z merytorycznym rozpoznaniem skargi Wzór skargi na czynność komornika Inne skargi przewidziane w postępowaniu egzekucyjnym Skarga na plan podziału sporządzony przez zarządcę przymusowego Skarga na udzielenie przybicia Zarzuty przeciwko planowi podziału sumy uzys kanej z egzekucji Rodzaje planów podziału Pismo zawierające zarzuty Kognicja sądu Zaskarżalność postanowienia rozstrzygającego o zarzutach Zarzuty na plan podziału sumy uzys kanej ze sprzedaży przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego Środki zaskarżenia zwyczajne (odwoławcze) Apelacja Istota postępowania apelacyjnego Dopuszczalność apelacji Wymagania formalne apelacji

10 Spis treści Postępowanie sprawdzające. Zaskarżalność postanowienia o odrzuceniu apelacji Merytoryczna treść konstrukcyjnych wymagań apelacji Wskazanie orzeczenia i zakresu zaskarżenia Przedstawienie zarzutów apelacyjnych i ich uzasadnienie Zarzut przekroczenia przez sąd granic swobodnej oceny dowodów Zarzut niewyjaś nienia sprawy oraz sprzeczności istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału Zarzut nierozpoznania istoty sprawy Wniosek apelacyjny Fakultatywne elementy apelacji Powołanie nowych faktów i dowodów Wniosek o rozpoznanie postanowień sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu Wzór apelacji Odpowiedź na apelację Zakres przedmiotowy i podmiotowy rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji Granice apelacji Zakres zaskarżenia oraz zakaz reformationis in peius Zakaz rozszerzania żądania Czynności dowodowe przed sądem drugiej instancji Apelacja w postępowaniu uproszczonym Odrębności apelacji i postępowania apelacyjnego Wzór apelacji Apelacja w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń Uwagi wstępne Szczególne cechy apelacji i postępowania apelacyjnego Wzór apelacji Zażalenie Zażalenie w postępowaniu rozpoznawczym Istota i przesłanki dopuszczalności zażalenia Zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji Zażalenie na postanowienie sądu drugiej instancji

11 Spis treści Zażalenie w postępowaniu zabezpieczającym Zażalenie w postępowaniu o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności Zażalenie w postępowaniu egzekucyjnym Dopuszczalność zażalenia Rodzaje zażaleń Zażalenie na postanowienia wymienione w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego w części dotyczącej postępowania egzekucyjnego Zażalenie na postanowienia kończące postępowanie egzekucyjne (art in principio w zw. z art k.p.c.) Zażalenie na postanowienia wymienione w części enumeratywnej art in principio k.p.c.w zw. z art k.p.c., tj. niekończące postępowania egzekucyjnego, jeżeli przewidziane w nim przypadki są aktualne w postępowaniu egzekucyjnym Zażalenie na postanowienie sądu okręgowego w przedmiocie wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego i ugody zawartej przed tym sądem (art k.p.c.) Środki zaskarżenia nadzwyczajne Skarga kasacyjna Istota postępowania kasacyjnego Dopuszczalność skargi kasacyjnej Uwagi wstępne Orzeczenia podlegające zaskarżeniu Termin do wniesienia skargi kasacyjnej Podmioty uprawnione do wniesienia skargi kasacyjnej Przymus adwokacko-radcowski Wymagania formalne zwyk łe oraz wymagania konstrukcyjne skargi kasacyjnej Treść zwyk łych wymagań formalnych skargi kasacyjnej Treść konstrukcyjnych wymagań skargi kasacyjnej

12 Spis treści Fakultatywne składniki skargi kasacyjnej. Wniosek o wstrzymanie wykonania zaskarżonego orzeczenia Odpowiedź na skargę kasacyjną Orzeczenia w przedmiocie skargi kasacyjnej Wzór skargi kasacyjnej Skarga o wznowienie postępowania Charakter skargi o wznowienie postępowania Pełnomocnictwo procesowe w postępowaniu wznowieniowym Dopuszczalność skargi Uwagi wstępne Orzeczenia podlegające zaskarżeniu Właś ciwość sądu i termin do wniesienia skargi Wymagania formalne zwyk łe oraz konstrukcyjne skargi Podstawy wznowienia Fakultatywne składniki skargi Przebieg postępowania wznowieniowego Zaskarżalność orzeczeń wydanych w następstwie rozpoznania skargi Wzór skargi o wznowienie postępowania (z przyczyny nieważności) ROZDZIAŁ XIV. Czynności procesowe związane z postępowaniem przed sądem polubownym Uwagi wstępne Zapis na sąd polubowny Podstawowe czynności procesowe przed sądem państwowym Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego Wniosek o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody zawartej przed tym sądem Wzór umowy o poddanie sporu pod rozstrzyg nięcie sądu polubownego (zapis na sąd polubowny) Wzór skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego ROZDZIAŁ XV. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia Uwagi wstępne dotyczące odpowiedzialności państwa za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej Podmioty odpowiedzialne oraz poszkodowany

13 Spis treści 1.2. Ogólne przesłanki odpowiedzialności Szczególne przesłanki odpowiedzialności Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną działaniem bądź zaniechaniem legislacyjnym Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niewydaniem orzeczenia lub decyzji administracyjnej Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem orzeczenia lub decyzji administracyjnej Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia Pojęcie niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia Dopuszczalność skargi Orzeczenia objęte skargą Podmioty uprawnione do wniesienia skargi Termin do wniesienia skargi. Przymus adwokacko- -radcowski Wymagania formalne zwyk łe oraz konstrukcyjne skargi Zwykłe wymagania formalne skargi i skutki ich niezachowania Konstrukcyjne wymagania skargi i skutki ich niezachowania Przyjęcie i odmowa przyjęcia skargi do rozpoznania Uwzględnienie oraz oddalenie skargi Wzór skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia ROZDZIAŁ XVI. Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki Uwagi wstępne Strony postępowania. Właś ciwość sądu Charakter skargi Obligatoryjne i fakultatywne składniki skargi Pojęcie przewlekłości postępowania Postępowanie sprawdzające Zaskarżalność orzeczenia rozstrzygającego skargę Wzór skargi na przewlekłość postępowania

14 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa instr.sąd. zarządzenie Ministra Sprawied liwości z 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (Dz.Urz. MS Nr 5, poz. 22 ze zm.) k.c. ustawa z 23 kwiet nia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.) k.k. ustawa z 6 czerw ca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwiet nia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i zm.) k.p. ustawa z 26 czerw ca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 1502) k.p.a. ustawa z 14 czerw ca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 267 ze zm.) k.p.c. ustawa z 17 lis topada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.) k.r.o. ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 788 ze zm.) k.s.h. ustawa z 15 wrześ nia 2000 r. Kodeks spó łek hand lowych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz ze zm.) ord.pod. ustawa z 29 sierp nia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.) pr. adw. ustawa z 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 635 ze zm.) pr. bank. ustawa z 29 sierp nia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. z 2012 r., poz ze zm.) pr. not. ustawa z 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 164 ze zm.) p.u.n. ustawa z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz ze zm.) reg.sąd. rozporządzenie Ministra Sprawied liwości z 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 259) 15

15 Wykaz skrótów rozp.czyn.kom. rozporządzenie Ministra Sprawied liwości z 9 marca 1968 r. w sprawie czynności komorników (Dz.U. Nr 10, poz. 52 ze zm.) rozporządzenie rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejnr 1896/2006 skiego i Rady z 12 grudnia 2006 r. ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty (Dz.Urz. UE 2006 L 399/1 ze sprost. i zm.) rozp.wpis. rozporządzenie Ministra Sprawied liwości z 17 grudnia 1996 r. w sprawie okreś lenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm.) uchylone rozp. w spr. CIKW rozporządzenie Ministra Sprawied liwości z 14 sierp nia 2003 r. w sprawie Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych (Dz.U. Nr 162, poz ze zm.) uchylone rozp. w spr. opł. adw. rozporządzenie Ministra Sprawied liwości z 28 wrześ nia 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 461) rozp. w spr. opł. rad. pr. rozporządzenie Ministra Sprawied liwości z 28 wrześ nia 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 490) u.g.n. ustawa z 21 sierp nia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 518 ze zm.) u.kom.sąd. ustawa z 29 sierp nia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz ze zm.) u.k.s.c. ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz ze zm.) u.k.w.h. ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 707 ze zm.) u.r.pr. ustawa z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 637 ze zm.) u.rz.pat. ustawa z 11 kwiet nia 2001 r. o rzecznikach patentowych (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 155, poz. 925 ze zm.) u.s.p. ustawa z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 427 ze zm.) ustawa nowelizująca ustawa z 16 wrześ nia 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks z 16 wrześ nia 2011 r. postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 233, poz. 1381) ustawa o PG ustawa z 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz ze zm.) ustawa o skardze ustawa z 17 czerw ca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu 16

16 Wykaz skrótów ustawa o SN przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz ze zm.) ustawa z 23 lis topada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 499 ze zm.) 2. Czasopisma i publikatory Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego M.P. Monitor Polski MoP Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego ONSAiWSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSAiSN Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych i Sądu Najwyższego OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna (od 1995 r.) OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna, Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1964 r. do 1994 r.) OSNC-ZD Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna Zbiór Dodatkowy OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (od 2003 r.) OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego PiP Państwo i Prawo PPH Przegląd Prawa Handlowego Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo PS Przegląd Sądowy Zb.Urz. Zbiór Urzędowy 3. Inne skróty Lex System informacji prawnej Wolters Kluwer LexPolonica Serwis Prawniczy Lexis Nexis Metodyka H. Pietrzkowski, Metodyka pracy sędziego w sprawach cywilnych, wyd. 7, Warszawa 2014 NSA Naczelny Sąd Administracyjny SA sąd apelacyjny SN Sąd Najwyższy TK Trybunał Konstytucyjny

17 Przedmowa Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych to publikacja przygotowana dla praktyków adwokatów, radców prawnych, radców Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, rzeczników patentowych, aplikantów adwokackich i radcowskich, występujących przed sądami w sprawach cywilnych. Przydatna jest także dla sędziów i innych prawników zajmujących się praktycznym stosowaniem prawa. Służy również studentom i uczestnikom seminariów uniwersyteckich poszukującym wiedzy wykraczającej poza standardowy podręcznik z postępowania cywilnego. Książka w obecnym IV wydaniu w wielu fragmentach została rozbudowana i znacznie zmieniona w związku z koniecznością przystosowania jej treści do nowego stanu prawnego oraz uwzględnienia aktualnego orzecznictwa. Istotne zmiany zostały wprowadzone do rozdziałów, w których jest omówiony nowy system gromadzenia materiału procesowego (system dyskrecjonalnej władzy sędziego) i spoczywający na stronach ciężar wspierania postępowania zarówno przed sądem pierwszej instancji w obu trybach (procesowym oraz nieprocesowym), jak i w postępowaniu przed sądem drugiej instancji, zwłaszcza w zakresie możliwości inicjowania przed tym sądem postępowania dowodowego. Pojawił się nowy podrozdział dotyczący nadużywania przez strony w ramach tego systemu praw procesowych. Istotnymi zmianami zostały objęte rozdziały dotyczące pism procesowych, pozwu, powództwa, czynności związanych z ustaleniem numerów identyfikacyjnych stron (PESEL, NIP, numer w KRS). W publikacji został umieszczony nowy rozdział Postępowanie zabezpieczające, w którym omówiono m.in. sposoby zabezpieczenia. Ze względu na wagę i znaczenie uchybień powodujących nieważność postępowania i nierzadko wadliwie interpretowane w praktyce przesłanki nieważności 19

18 Przedmowa postępowania pojawił się również nowy rozdział Nieważność postępowania. W rozdziale poświęconym pełnomocnikom procesowym zostało omówione w odrębnym podrozdziale orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące odpowiedzialności odszkodowawczej zawodowego pełnomocnika procesowego z tytułu niezachowania należytej staranności zawodowej w toku prowadzonych spraw sądowych. Nowy jest także rozdział poświęcony czynnościom zawierającym żądanie sprostowania, uzupełnienia oraz wykładni orzeczenia. W rozdziale poświęconym środkom zaskarżenia najbardziej rozbudowany został podrozdział dotyczący zażalenia przez dodatkowe w stosunku do poprzedniego wydania omówienie tego środka odwoławczego w postępowaniu zabezpieczającym, klauzulowym i egzekucyjnym; zostało uwzględnione najnowsze orzecznictwo dotyczące tzw. zażalenia kasatoryjnego oraz tzw. zażalenia poziomego. Do licznie powołanych orzeczeń Sądu Najwyższego zostały dodane nowe, wydane w latach , mające istotne znaczenie dla przebiegu postępowania w sprawach cywilnych. Omówienie pozostałych instytucji prawa procesowego pozostających w związku z niniejszym opracowaniem Czytelnik odnajdzie w książce mojego autorstwa Metodyka pracy sędziego w sprawach cywilnych, Warszawa 2014, mającej dla niniejszej publikacji charakter komplementarny. Opracowanie uwzględnia stan prawny oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego na październik 2014 r. Henryk Pietrzkowski

19 Wprowadzenie Sprawy cywilne są rozpoznawane według przepisów o postępowaniu cywilnym, uregulowanym w zasadzie przepisami Kodeksu postępowania cywilnego. Istotnym elementem tego postępowania są czynności procesowe jego uczestników, a szczególnie stron postępowania cywilnego. Prawo postępowania cywilnego w przypadku niektórych czynności dokonywanych przez pełnomocników zawodowych stawia wysokie wymagania profesjonalne (np. czynności objęte przymusem adwokacko-radcowskim). W spełnieniu tych wymagań ma pomóc niniejsza książka, której tematyka została przedstawiona w sposób praktyczny, z pominięciem rozważań teoretycznych i bez cytowania poglądów przedstawicieli nauki. Mając na względzie konieczność zachowania okreś lonych ram opracowania, jego treścią zostały objęte najistotniejsze czynności dotyczące wszczęcia procesu, dochodzenia roszczeń, obrony pozwanego, usuwania braków pism procesowych, terminów procesowych, ugody sądowej i dowodzenia w procesie, a także czynności związane z wydanym orzeczeniem merytorycznym, tj. wnios ki o uzupełnienie, sprostowanie i wykładnię orzeczenia. Omówiono podmiotowe aspekty czynności (zdolność sądowa, procesowa, postulacyjna, przedstawicielstwo ustawowe, legitymacja procesowa), a także pełnomocnictwo procesowe, właś ciwość sądu, tryb postępowania, sposób prezentowania materiału procesowego przez strony w systemie dyskrecjonalnej władzy sędziego, których przejawem jest nałożony na strony ciężar wspierania postępowania sądowego. W szerokim zakresie omówiono szczególne, zwyczajne i nadzwyczajne środki zaskarżenia, których część objęta jest przymusem adwokacko-radcowskim. Jeden z rozdziałów poświęcono problematyce uiszczania opłat sądowych i kosztów zastępstwa procesowego. 21

20 Wprowadzenie Czynności procesowe omówiono w ujęciu praktycznym ze wskazaniem przykładów czynności podejmowanych w okreś lonych sytuacjach procesowych. Instytucje prawa procesowego, w ramach których dokonywane są czynności przed sądem, zostały przedstawione w niezbędnym zakresie, wskazując dokładnie miejsce ich omówienia w książce tego samego Autora Metodyka pracy sędziego w sprawach cywilnych, wyd. 7, Warszawa 2014, mającej dla niniejszego opracowania charakter komplementarny. Wiele czynności procesowych podejmowanych w formie pisemnej zostało omówionych z podaniem wzorów. Ich pełny zakres Czytelnik odnajdzie we Wzorach pism procesowych w sprawach cywilnych, gospodarczych i rejestrowych, wyd. 9, Warszawa 2012, opracowanych przez D. Bugajną-Sporczyk, A. Golę, H. Pietrzkowskiego i T. Żyznowskiego. Szczególną uwagę poświecono czynnościom związanym z zaskarżaniem orzeczeń środkami zwyczajnymi, szczególnymi i nadzwyczajnymi, a także innymi środkami prawnymi. W książce opracowanej według stanu prawnego obowiązującego w październiku 2014 r. w szerokim zakresie są cytowane orzeczenia Sądu Najwyższego (także niepublikowane), mające istotne znaczenie dla kształtowania praktyki sądowej. Henryk Pietrzkowski

21 Rozdział I Reprezentacja stron w postępowaniu cywilnym 1. Zdolność postulacyjna Strona (jej organ lub przedstawiciel ustawowy) może działać w postępowaniu sądowym osobiście, bez konieczności korzystania z pełnomocnika. Okoliczność, że strona (uczestnik postępowania) ma zdolność procesową (zob. rozdział II pkt 3.2), nie przesądza o możliwości osobistego dokonywania czynności procesowych. Strona musi być dodatkowo wyposażona w zdolność postulacyjną. Zdolność postulacyjna to zdolność do samodzielnego dokonywania czynności procesowych. Brak tej zdolności może wynikać z okoliczności faktycznych (np. nieznajomość języka urzędowego sądu) bądź z przepisów prawa nakazujących korzystanie z zastępstwa pełnomocnika. Z mocy prawa przymus korzystania z zastępstwa pełnomocnika obejmuje: 1) zastępstwo przez adwokatów lub radców prawnych w postępowaniu przed Sądem Najwyższym (art k.p.c.); 2) zastępstwo przez adwokatów lub radców prawnych w zakresie czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym podejmowanych przed sądem niższej instancji (art k.p.c.), a więc w tzw. postępowaniu międzyinstancyjnym, wywołanym przez wniesienie za pośrednictwem sądu niższej instancji środka zaskarżenia do Sądu Najwyższego. Lege non distinguente trzeba przyjąć, że hipoteza normy wyrażonej w art k.p.c. obejmuje zarówno czynności zmierzające bezpośrednio do zaskarżenia prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji skargą kasacyjną, jak i czynności podejmowane we wszystkich postępowaniach incydentalnych, 23

22 Rozdział I. Reprezentacja stron w postępowaniu cywilnym związanych z zaskarżaniem orzeczeń do Sądu Najwyższego jakimkolwiek środkiem prawnym, w tym również sporządzenie wnios ku o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej (zob. postanowienia SN z 6 kwiet nia 2006 r., IV CZ 30/06, LexPolonica nr , oraz z 4 grudnia 2013 r., II CZ 82/13, LexPolonica nr ); we wskazanych sytuacjach art k.p.c. nie stosuje się, gdy stroną, jej przedstawicielem ustawowym lub pełnomocnikiem jest sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, a także gdy stroną lub jej przedstawicielem ustawowym jest adwokat, radca prawny lub radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa; oznacza to, że wymienione osoby co jest oczywiste i zrozumiałe mogą samodzielnie podejmować te czynności; art k.p.c. nie stosuje się w postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego; 3) zgodnie z art k.p.c. strona, która nie ma miejsca zamieszkania lub zwyk łego pobytu albo siedziby w Rzeczypospolitej Polskiej lub w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, jeżeli nie ustanowiła pełnomocnika do prowadzenia sprawy zamieszkałego w Rzeczypospolitej Polskiej, jest obowiązana wskazać pełnomocnika do doręczeń w Rzeczypospolitej Polskiej ( 1). W razie niewskazania pełnomocnika do doręczeń, przeznaczone dla tej strony pisma sądowe pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia. Stronę należy o tym pouczyć przy pierwszym doręczeniu. Strona powinna być również pouczona o możliwości złożenia odpowiedzi na pismo wszczy nające postępowanie i wyjaś nień na piśmie oraz o tym, kto może być ustanowiony pełnomocnikiem ( 2). Z przytoczonej regulacji wynika, że gdy strona z innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej nie wywiąże się z powinności ustanowienia pełnomocnika do doręczeń, sąd nie może pozostawić przeznaczonego dla niej pisma w aktach ze skutkiem doręczenia, lecz zobligowany jest do przekazania celem doręczenia korespondencji do państwa członkowskiego, w którym strona ma miejsce zamieszkania albo siedzibę. Innymi słowy, obowiązek ustanowienia pełnomocnika wyłączony jest nie tylko względem stron, które nie mają miejsca zamieszkania lub zwyk łego pobytu albo siedziby w Polsce, ale także w jakimkolwiek innym państwie członkowskim Unii Europejskiej. Należy zaznaczyć, że obowiązek ustanowienia pełnomocnika do doręczeń może wynikać także z postanowień szczególnych, takich jak: art i 2 k.p.c. dotyczący postępowania wieczystoksięgowego, art k.p.c. 24

23 1. Zdolność postulacyjna dotyczący spraw o przepadek rzeczy, art. 380 ust. 2 p.u.n. co do wierzyciela zamieszkałego za granicą lub mającego siedzibę za granicą w postępowaniu upadłościowym. Poza wskazanymi przypadkami, w których zdolność postulacyjna została ograniczona, strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działać osobiście, mogą też ustanowić pełnomocnika, którym nie musi być adwokat ani radca prawny. Kodeks postępowania cywilnego w art , 465 1, art , , art , , k.p.c. określa krąg podmiotów, które mogą być pełnomocnikami procesowymi. Na podstawie ustawy nowelizującej z 16 wrześ nia 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 233, poz. 1381), która weszła w życie 3 maja 2012 r., art , , art , , k.p.c. zostały uchylone. W świet le art. 9 ust. 1 i 7 ustawy nowelizującej z 16 wrześ nia 2011 r. w sprawach, w których postępowanie zostało wszczę te w dniu 3 maja 2012 r. i później, przepisy te nie mają zastosowania, z zastrzeżeniem dotyczącym art k.p.c., który stosuje się nadal, jeżeli decyzja prezesa właś ciwego urzędu została wydana przed dniem wejścia w życie ustawy, a więc przed dniem 3 maja 2012 r. Sąd Najwyższy w uchwale z 28 lis topada 2012 r., III CZP 75/12 (OSNC 2013, nr 4, poz. 48) stwierdził, że sędzia sądu powszechnego nie może być na podstawie art k.p.c. pełnomocnikiem procesowym sądu jako jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa, zaznaczając, że uchwała ta w razie przejęcia do szerszej praktyki działa prospektywnie, natomiast w uchwale z 22 maja 2013 r., III CZP 17/13 (OSNC 2013, nr 11, poz. 123) Sąd Najwyższy uznał, że pełnomocnikiem procesowym w sprawach o dokonanie wpisu w księdze wieczystej może być wyłącznie osoba spełniająca wymagania przewidziane w art. 87 k.p.c., także wtedy, gdy wnio sek o wpis został zamieszczony przez notariusza w akcie notarialnym na podstawie art pr.not. Sąd Najwyższy zastrzegł, że przekazanie przez no tar iusza wnios ku sądowi uważa się zgodnie z art in fine k.p.c. za złożenie wnios ku przez samego uprawnionego, czyli stronę czynności prawnej, a nie przez pełnomocnika, zatem dla skuteczności złożenia wnios ku nie ma żadnego znaczenia to, iż pełnomocnik nie mieścił się w kręgu osób (podmiotów) okreś lonych w art. 87 k.p.c. W uchwale z 24 lipca 2013 r., III CZP 45/13 (LexPolonica nr ) Sąd Najwyższy uznał, że prokurent podobnie jak organ przedsiębiorcy może ustanawiać pełnomocników procesowych spośród wszyst kich osób wymienionych w art. 87 k.p.c., a także samodzielnie pełnić tę funkcję w konkretnej 25

24