Katedra Anatomii i Cytologii Roślin

Transkrypt

1 Instrukcja do ćwiczeń z przedmiotu biologia (część botaniczna) dla I roku studiów dziennych kierunek Ochrona Środowiska Katedra Anatomii i Cytologii Roślin Ćwiczenie: 1 Kierunek: Ochrona Środowiska Rok studiów: I (studia stacjonarne, licencjat) Katedra: Anatomii i Cytologii Roślin Temat: Budowa i funkcje komórek roślinnych Prowadzący: dr Krystyna Nowak, dr Bożena Kolano Termin: Lokalizacja: sala ćwiczeń B-17 w budynku przy ulicy Jagiellońskiej 28 Program ćwiczenia: 1. Budowa komórki roślinnej na przykładzie komórki skórki z łuski spichrzowej cebuli Allium cepa 2. Typy plastydów : - chloroplasty w liściach Sansevieria trifasciata przekrój poprzeczny - chromoplasty w komórkach korzenia marchwi Daucus carota - leukoplasty w komórkach epidermy Rheo discolor 3. Ściana komórkowa - nierównomiernie zgrubiałe pierwotne ściany kolenchymy kątowej w ogonku liściowym Begonia sp. (przekrój poprzeczny przez ogonek liściowy; barwienie różnicujące mieszaniną azuru B i błękitu metylenowego rysunek schematyczny 3 komórek kolenchymy kątowej) Zagadnienia do przygotowania: budowa komórki roślinnej, kształty komórek roślinnych, ściana komórkowa budowa i rodzaje, adkrustacja i inkrustacja ściany komórkowej, błona komórkowa - budowa, organelle komórkowe (jądro, jąderko, plastydy, mitochondria, aparat Golgiego, siateczka śródplazmatyczna, peroksysomy, rybosomy, lizosomy) - ich wielkość i wzajemne proporcje, kompartymentacja komórki. Ćwiczenie: 2 Kierunek: Ochrona Środowiska Rok studiów: I (studia stacjonarne, licencjat) Katedra: Anatomii i Cytologii Roślin Temat: Budowa tkanek roślinnych na przykładzie liści Prowadzący: dr Krystyna Nowak, dr Bożena Kolano Termin: Lokalizacja: sala ćwiczeń B-17 w budynku przy ulicy Jagiellońskiej 28 Program ćwiczenia: 1

2 a/ Tkanka okrywająca - epiderma wielokrotna w liściu Ficus sp. (przekrój poprzeczny przez blaszkę liściową; barwienie różnicujące mieszaniną azuru B i błękitu metylenowego rysunek szczegółowy) b/ Tkanka miękiszowa i tkanka przewodząca w liściu bifacjalnym Malus sp. (rysunek schematyczny) c/ zgrubiałe, zlignifikowane ściany wtórne sklereidów w aerenchymie ogonka liściowego Nymphaea alba (przekrój poprzeczny przez ogonek liściowy; wykrywanie ligniny floroglucyną i 48% kwasem siarkowym) Zagadnienia do przygotowania: definicja tkanki, budowa, funkcje i rodzaje tkanki okrywającej, aparaty szparkowe, włoski, kutykula, budowa, rodzaje i funkcje tkanki miękiszowej, budowa i funkcje ksylemu i floemu, rodzaje i budowa wiązek przewodzących, wzajemne ułożenie tkanek w liściach. Ćwiczenie: 3 Kierunek: Ochrona Środowiska Rok studiów: I (studia stacjonarne, licencjat) Katedra: Anatomii i Cytologii Roślin Temat: Modyfikacje środowiskowe w budowie liści Prowadzący: dr Krystyna Nowak, dr Bożena Kolano Termin: Lokalizacja: sala ćwiczeń B-17 w budynku przy ulicy Jagiellońskiej 28 Program ćwiczenia: Samodzielna praca studentów: wykonywanie preparatów ze świeżego materiału różnymi metodami (przekroje poprzeczne, ściąganie epidermy, wykrywanie lipidów i ligniny, analiza materiału prześwietlanego, analiza trwałych preparatów) Cel pracy: wyodrębnienie cech anatomicznych liści związanych z określonym środowiskiem Zagadnienia do przygotowania: przystosowanie liści do warunków środowiskowych (kserofity, higrofity, mezofity). Modyfikacje w budowie tkanki okrywającej (kutner, szparki wodne, krypty, komórki pęcherzykowe), modyfikacje tkanki miękiszowej (kształty komórek, przestwory międzykomórkowe, idioblasty), modyfikacje w budowie tkanki przewodzącej. PIŚMIENNICTWO A. Szweykowska i J. Szweykowski, Botanika, Morfologia tomi, PWN, Warszawa. Praca zbiorowa pod redakcją A. Woźnego J. Michejdy i L. Ratajczaka, Podstawy biologii komórki roślinnej. Wydawnictwo Naukowe UAM Poznań 2

3 Zakład Botaniki Systematycznej Ćwiczenie I. Wprowadzenie do ćwiczeń (regulamin przedmiotu i warunki uzyskania zaliczenia). Sinice, śluzowce i grzyby niższe. 1. Pojedyncze komórki z wodniczkami gazowymi: Microcystis aeruginosa mikrocystis sinawa Gromada Cyanophyta sinice Klasa Coccogoniophyceae - kokkogoniowe Rząd Chroococcales - chrookokowce Rodzina Chroococcaceae - chrookokkowate 2. Trychom z zaznaczeniem komórki szczytowej: Oscillatoria sancta oscilatoria święta Gromada Cyanophyta sinice Klasa Hormogonophyceae - hormogoniowe Rząd Nostocales - trzęsidłowce Rodzina Oscillatoriaceae - drgalnicowate 3. Pierwoszczowocnia (plasmodiocarpium) - Hemitrichia serpula 4. Zrosłozarodnia (aethalium) - Lycogala epidendrum albo Fuligo septica 5. Zarodnia na trzoneczku i budowa włośni (capillitium) - Stemonitis fusca, Trichia sp. albo Arcyria sp. Gromada Myxomycota - śluzorośla Klasa Myxomycetes - śluzowce Podklasa Myxomycetidae - śluzowce właściwe Rząd Myxomycetales śluzowcowe 6. Zarodnie pływkowe w miękiszu bulwy ziemniaka - Synchytrium endobioticum rak ziemniaczany Podgromada Chytridiomycotina - skoczkowe Klasa Chytridiomycetes - skoczaki Rząd Olpidiales - olpidiowce 7. Budowa grzybni (zaznaczyć strzępki płożące, zarodnie, sporangiofory i chwytniki): Mucor mucedo pleśniak biały albo Rhizopus nigricans rozłożek czarny Podgromada Zygomycotina - sprzężniowe Klasa Zygomycetes - sprzężniaki Rząd Mucorales - pleśniakowce Ćwiczenie II. Grzyby wyższe (workowce, podstawczaki) i porosty. 1. Budowa konidiów z zaznaczeniem fialid, metuli i konidiospor: Aspergillus sp. albo Penicillum sp. Podgromada Ascomycotina - workowce Klasa Ascomycetes - workowce właściwe Podklasa Plectomycetidae - bezładniaki Rząd Eurotiales - eurocjowce 2. Klejstotecja z workami oraz strzępki grzybni na owocach agrestu: Sphaerotheca mors-uvae mączniak właściwy agrestu Podgromada Ascomycotina - workowce Klasa Ascomycetes - workowce właściwe Podklasa Pyrenomycetidae - jądrzaki 3

4 Rząd Erysiphales - mączniaki prawdziwe 3. Budowa owocnika - Morchella esculenta smardz jadalny Podgromada Ascomycotina - workowce Klasa Ascomycetes - workowce właściwe Podklasa Discomycetidae - miseczniaki Rząd Pezizales kustrzebkowce 4. Budowa owocnika gymnokarpicznego u wybranego gatunku: Daedalea sp., Trametes sp., Polyporus sp., Ganoderma sp. Podgromada Basidiomycotina - podstawczaki Klasa Homobasidiomycetes - pojedynczopodstawkowe Rząd Aphyllophorales - bezblaszkowce 5. Morfologia owocnika hemiangiokarpicznego - Agaricus campester pieczarka polna Podgromada Basidiomycotina - podstawczaki Klasa Homobasidiomycetes - pojedynczopodstawkowe Rząd Agaricales - bedłkowce Rodzina Agaricaceae - bedłkowate 6. Budowa owocnika angiokarpicznego (jeden z wyżej wymienionych gatunków do wyboru) Podgromada Basidiomycotina - podstawczaki Klasa Homobasidiomycetes - pojedynczopodstawkowe Rząd Lycoperdales - purchawkowce Rodzina Lycoperdaceae - purchawkowate Lycoperdon perlatum purchawka chropowata Rząd Phallales - sromotnikowce Rodzina Phallaceae - sromotnikowate Phallus impudicus sromotnik bezwstydny Rząd Geastrales - gwiazdoszowce Rodzina Geastraceae - gwiazdoszowate Geastrum sp. - gwiazdosz Rząd Sclerodermatales - tęgoskórowce Rodzina Sclerodermataceae - tęgoskórowate Scleroderma sp. - tęgoskór Rząd Nidulariales - gniazdnicowce Crucibulum vulgare kubecznik pospolity, Cyathus striatus kubek prążkowany 7. Przekrój przez plechę heteromeryczną porostu (zaznaczyć warstwę glonową i grzybową) Gromada Lichenomycota - porosty Klasa Ascolichenes - porosty workowe Podklasa Discolichenidae - porosty tarczkowe Rząd Cladoniales - chrobotkowce Rodzina Cladoniaceae - chrobotkowate Cladonia sp. - chrobotek Rząd Lecanorales - misecznicowce Cetraria sp., Parmelia sp., Ramalina sp., Usnea sp. - brodaczka Ćwiczenie III. Glony: okrzemki, brunatnice, krasnorosty. 1. Pokrój ogólny wybranego gatunku (zaznaczyć wieczko, denko i pas obwodowy) Gromada Bacillariophyta - okrzemki Klasa Centrobacillariophyceae - okrzemki promieniste 4

5 Rząd Discales - dyskowce Rodzina Coscinodiscaceae - koscinodyskowate Cyclotella sp., Melosira sp., Coscinodiscus sp. 2. Pokrój ogólny wybranego gatunku (zaznaczyć wieczko, denko, pas obwodowy, szczeliny) Gromada Bacillariophyta - okrzemki Klasa Pennatobacillariophyceae - okrzemki pierzaste Rząd Araphidales - bezszczelinowce Rodzina Fragilariaceae - fragilariowate Fragilaria sp., Asterionella formosa, Tabellaria fenestrata, Synedra ulna Rząd Monoraphidales - jednoszczelinowce Rodzina Achnanthaceae - achnantowate Cocconeis placentula, Achnanthes lanceolata Rząd Biraphidales - dwuszczelinowce Rodzina Naviculaceae - łodzikowate Navicula sp., Pinnularia sp., Gyrosigma sp., Pleurosigma sp. Rodzina Cymbellaceae - cymbellowate Cymbella sp., Gomphonema sp. Rodzina Nitzchiaceae - nicziowate Nitzchia sp. 3. Pokrój ogólny i typ budowy plechy (kaskadowy): Padina pavonia, Dictiota dichotoma Gromada Phaeophyta - brunatnice Klasa Phaeozoosporophyceae Podklasa Isogeneratae Rząd Dictyotales - dikcjotowce Rodzina Dictyotaceae - dikcjotowate 4. Budowa plechy (zaznaczyć pęcherze pławne, fylloidy, kauloid i ryzoidy) - Macrocystis pyrifera Gromada Phaeophyta - brunatnice Klasa Phaeozoosporophyceae Podklasa Heterogeneratae Rząd Laminariales - listownicowce Rodzina Laminariaceae - listownicowate 5 i 6. Pokrój ogólny plechy oraz przekrój przez plechę z zaznaczeniem konceptakli, lęgni i plemni - Fucus vesiculosus morszczyn, Gromada Phaeophyta - brunatnice Klasa Cyclosporophyceae Podklasa Cyclosporae Rząd Fucales - morszczynowce Rodzina Fucaceae morszczynowate 7. Budowa plechy wybranego przedstawiciela krasnorostów. Gromada Rhodophyta - krasnorosty Klasa Florideophyceae - krasnorosty właściwe Rząd Nemalionales - nemalionowce Rodzina Nemalionaceae - nemalionowate Nemalion multifidum Rodzina Batrachospermaceae - żabiroślowate Batrachospermum fluviatile Rząd Ceramiales - drewlinkowce Rodzina Ceramiaceae Ceramium sp. Rodzina Rhodomelaceae Polysiphonia violacea 5

6 Rodzina Delesseriaceae - delesseriowate Delesseria sanguinea Rząd Gigartinales - gigartynowce Rodzina Furcellariaceae - furcelariowate Furcellaria fastigiata Ćwiczenie IV. Glony zawierające chlorofil b (zielenice, ramienice i sprzężnice). 1. Grupa komórek wybranego przedstawiciela: Gromada Chlorophyta - zielenice Klasa Chlorophyceae - zielenice właściwe Rząd Chlorococcales - chlorokokowce Rodzina Hydrodictiaceae - hydrodiktiowate Hydrodiction reticulatum, Pediastrum sp. Rodzina Scenedesmaceae - scenedesmowate Scenedesmus sp. 2. Fragment nici z lęgniami i kołnierzykami: Oedogonium sp. - uwikło Gromada Chlorophyta - zielenice Klasa Chlorophyceae - zielenice właściwe Rząd Oedogoniales - uwikłowce Rodzina Oedogoniaceae uwikłowate 3. Budowa heterotrychalna (zaznaczyć nici płożące i wzniesione): Chaetophora incrassata - chetofora Gromada Chlorophyta - zielenice Klasa Chlorophyceae - zielenice właściwe Rząd Chaetophorales - chetoforowce (zieliwa) Rodzina Chaetophoraceae chetoforowate 4. Fragment nici gałęzatki (zaznaczyć komórki wielojądrowe) Gromada Chlorophyta - zielenice Klasa Ulvophyceae - watkowe Rząd Ulvales - błonicowce (watkowce) Rodzina Ulvaceae błonicowate Enteromorpha prolifera, Ulva lactuca Rząd Cladophorales - gałęzatkowce Rodzina Cladophoraceae - gałęzatkowate Cladophora glomerata gałęzatka Rząd Dasycladales dasykladowce Acetabularia mediterranea 5. Kolejne stadia koniugacji: Spirogyra longata - skrętnica Gromada Chlorophyta - zielenice Klasa Conjugatophyceae - sprzężnicowe Rząd Zygnematales - zrostnicowce Rodzina Zygnemataceae - zrostnicowate 6. Pokrój ogólny wybranego gatunku: Closterium sp., Cosmarium sp., Euastrum sp., Micrasterias sp. Gromada Chlorophyta - zielenice Klasa Conjugatophyceae - sprzężnicowe Rząd Desmidiales - desmidiowce Rodzina Desmidiaceae - desmidiowate 7. Fragment plechy z lęgnią i plemniostanem: Chara sp. lub Nitellopsis sp. Gromada Charophyta - ramienice Klasa Charophyceae - ramienicowe Rząd Charales - ramienicowce Rodzina Characeae - ramienicowate 6

7 Ćwiczenie V. Mszaki, widłaki i skrzypy. 1. Budowa gametofitu męskiego i żeńskiego Marchantia polymorpha - porostnica wielokształtna Gromada Bryophyta - mszaki Klasa Marchantiopsida - wątrobowce Podklasa Marchantiidae - porostnicowe Rząd Marchantiales - porostnicowce Rodzina Marchantiaceae - porostnicowate 2. Pokrój ogólny torfowców (Sphagnum sp.) Gromada Bryophyta - mszaki Klasa Sphagnopsida - torfowce Podklasa Sphagnidae - torfowe Rząd Sphagnales - torfowce Rodzina Sphagnaceae - torfowate 3. Morfologia wybranego przedstawiciela mchów (zaznaczyć gametofit, sporofit, zarodnię) Gromada Bryophyta - mszaki Klasa Bryopsida - mchy Podklasa Polytrichidae - płonniki Rząd Polytrichales - płonnikowce Rodzina Polytrichaceae - płonnikowate Polytrichum commune płonnik pospolity Podklasa Bryidae - prątniki (mchy właściwe) Nadrząd Bryidae orthotropae - ortokarpijne Rząd Dicranales Rodzina Dicranaceae - widłozębowate Dicranum scoparium - widłoząb miotlasty Rodzina Leucobryaceae - bielistkowate Leucobryum glaucum bielistka siwa Rząd Funariales - skrętkowce Rodzina Funariaceae - skrętkowate Funaria hygrometrica Rząd Bryales - prątnikowce Rodzina Bryaceae - prątnikowate Pholia nutans, Bryum sp. - prątnik Rząd Isobryales Rodzina Climaciaceae - drabikowate Climacium dendroides drabik drzewkowaty Nadrząd Bryidae plagiotropae - pleurokarpijne Rząd Hypnobryales Rodzina Hylocomiaceae - gajnikowate Pleurozium schreberii rokietnik pospolity, Hylocomium splendens gajnik lśniący 4. Budowa sporofitu wybranego gatunku widłaka jednakozarodnikowego: Lycopodium clavatum widłak goździsty, L. annotinum widłak jałowcowaty, Huperzia selago wroniec widlasty, Diphasiastrum complanatum widlicz spłaszczony Gromada Lycopodiophyta - widłaki Klasa Lycopsida - widłaki jednakozarodnikowe Rząd Lycopodiales - widłakowce Rodzina Lycopodiaceae - widłakowate 5. Pokrój ogólny - Isoëtes lacustris poryblin jeziorny Gromada Lycopodiophyta - widłaki Klasa Isoëtopsida - widłaki różnozarodnikowe 7

8 Rząd Isoëtales - poryblinowce Rodzina Isoëtaceae poryblinowate 6. Budowa morfologiczna wybranego przedstawiciela skrzypów: Equisetum telmateia skrzyp olbrzymi, E. sylvaticum - skrzyp leśny, E. arvense skrzyp polny, E. palustre skrzyp błotny, E. fluviatile skrzyp bagienny Gromada Equisetophyta - skrzypy Klasa Equisetopsida (Sphenopsida) - członolistne Rząd Equisetales - skrzypowce Rodzina Equisetaceae - skrzypowate Ćwiczenie VI. Paprocie i nagozalążkowe 1. Pokrój wybranego gatunku z uwzględnieniem części sporofilowej i trofofilowej liścia: Ophioglossum vulgatum nasięźrzał pospolity albo Botrychium lunaria podejźrzon księżycowy Gromada Polypodiophyta - paprocie Klasa Ophioglossopsida - nasięźrzałowe (paprocie grubozarodniowe) Rząd Ophioglossales - nasięźrzałowce Rodzina Ophioglossaceae - nasięźrzałowate 2. Morfologia wybranego gatunku z zaznaczeniem trofofili i sporofili. Gromada Polypodiophyta - paprocie Klasa Polypodiopsida (Pteropsida) - paprociowe Rzad Osmundales - długoszowce Rodzina Osmundaceae - długoszowate Osmunda regalis długosz królewski Rząd Polypodiales - paprotkowce Rodzina Polypodiaceae - paprotkowate Polypodium vulgare paprotka zwyczajna Rząd Cyatheales - olbrzymkowce Rodzina Thelypteridaceae - zachylnikowate Thelypteris palustris zachylnik błotny, Phegopteris connectilis zachyłka oszczepowata Rodzina Aspleniaceae - zanokcicowate Asplenium trichomanes zanokcica skalna, Phyllitis scolopendrium języcznik zwyczajny Rodzina Athyriaceae - wietlicowate Athyrium filix-femina wietlica samicza, Matteucia struthiopteris pióropusznik strusi Rodzina Aspidiaceae (Dryopteridaceae) narecznicowate (nerecznicowate) Dryopteris filix-mas nerecznica samcza Rodzina Hypolepidaceae - podłustkowate Pteridium aquilinum orlica pospolita Rodzina Blechnaceae - podrzeniowate Blechnum spicant podrzeń żebrowiec 3. Pokrój ogólny wybranego przedstawiciela paproci różnozarodnikowych (zaznaczyć sporokarpia) Gromada Polypodiophyta - paprocie Klasa Polypodiopsida (Pteropsida) - paprociowe Podklasa Marsileidae - marsyliowe Rząd Marsileales - marsyliowce Rodzina Marsileaceae marsyliowate Marsilea quadrifolia marsylia czterolistna Podklasa Salviniidae - salwiniowe Rząd Salviniales - salwiniowce Rodzina Salviniaceae - salwiniowate Salvinia natans salwinia pływająca 4. Cycas revoluta sagowiec odwinięty (żeński liść zarodnionośny zaznaczyć zalążki) 8

9 Gromada Pinophyta - nagozalążkowe Podgromada Cycadophytina - nagozalążkowe wielkolistne Klasa Cycadopsida - sagowce Rząd Cycadales - sagowcowe Rodzina Cycadaceae sagowcowate 5. Ginkgo biloba miłorząb dwuklapowy (pokrój liści, zaznaczyć krótkopędy i długopędy) Gromada Pinophyta - nagozalążkowe Podgromada Pinophytina - nagozalążkowe drobnolistne Klasa Ginkgopsida - miłorzębowe Rząd Ginkgoales miłorzębowce Rodzina Ginkgoaceae miłorzębowate 6. Porównanie szpilek jodły, świerka i sosny zwyczajnej (barwa, ułożenie i kształt szpilek na pędach). Gromada Pinophyta - nagozalążkowe Podgromada Pinophytina - nagozalążkowe drobnolistne Klasa Pinopsida - szpilkowe Rząd Pinales szpilkowce Rodzina Pinaceae - sosnowate Pinus sylvestris sosna zwyczajna, P. mugo kosodrzewina, P. cembra limba, P. strobus wejmutka, Abies alba jodła pospolita, Picea abies świerk pospolity, Larix decidua - modrzew europejski 7. Pokrój ogólny wybranego gatunku (jałowiec lub cis) Gromada Pinophyta - nagozalążkowe Podgromada Pinophytina - nagozalążkowe drobnolistne Klasa Pinopsida - szpilkowe Rząd Cupressales cyprysowce Rodzina Cupressaceae - cyprysowate Juniperus communis - jałowiec pospolity Rząd Taxales cisowce Rodzina Taxaceae - cisowate Taxus baccata cis pospolity Ćwiczenie VII. Wprowadzenie do roślin okrytozalążkowych morfologia kwiatów, typy kwiatostanów, rodzaje owoców. Podklasy: magnoliowe, grzybieniowe i jaskrowe. Budowa owocu: 1-5. Rysunki owoców wybranych gatunków (podać typ owocu i nazwę gatunku) 6. Budowa kwiatu o cechach prymitywnych (zaznaczyć okwiat, pręcikowie, słupkowie apokarpijne): Magnolia kobus magnolia japońska albo Liriodendron tulipifera tulipanowiec amerykański. Podklasa Magnoliidae - magnoliowe Rząd Magnoliales - magnoliowce Rodzina Magnoliaceae - magnoliowate 7. Obserwacja budowy kwiatu: Nymphaea alba grzybienie białe albo Nuphar luteum grążel żółty. Podklasa Nymphaeidae - grzybieniowe Rząd Nymphaeales - grzybieniowce Rodzina Nymphaeaceae - grzybieniowate 8. Budowa kwiatu wybranego gatunku jaskrowatych z opisem najważniejszych elementów (kielich, korona, okwiat, pręciki, słupki): Ranunculus acer jaskier ostry, R. repens jaskier rozłogowy, Caltha palustris knieć błotna (kaczyniec), Ficaria verna ziarnopłon wiosenny, Anemone nemorosa zawilec 9

10 gajowy, Hepatica nobilis przylaszczka pospolita, Consolida regalis ostróżeczka polna Podklasa Ranunculidae - jaskrowe Rząd Ranunculales - jaskrowce Rodzina Ranunculaceae - jaskrowate Ćwiczenie VIII. Podklasy: goździkowe, oczarowe, ukęślowe i różowe. 1. Budowa kwiatu u wybranego gatunku z goździkowatych: Dianthus deltoides goździk kropkowany, Stellaria sp. gwiazdnica pospolita, Agrostemma githago - kąkol, Cerastium sp. - rogownica, Saponaria officinalis mydlnica pospolita, Melandrium album bniec biały, Lychnis flos-cuculi firletka poszarpana, Silene vulgaris lepnica rozdęta Podklasa Caryophyllidae - goździkowe Rząd Caryophyllales - goździkowce Rodzina Caryophyllaceae - goździkowate 2. Obserwacja budowy kwiatu komosowatych lub rdestowatych: Podklasa Caryophyllidae - goździkowe Rodzina Chenopodiaceae - komosowate Chenopodium album komosa biała (lebioda), Atriplex patula łoboda rozłożysta Rząd Polygonales - rdestowce Rodzina Polygonaceae - rdestowate Polygonum persicaria rdest plamisty, P. hydropiper rdest ostrogorzki, P. aviculare rdest ptasi Rumex acetosella rdest polny, R. acetosa zwyczajny 3. Morfologia liści i obserwacja budowy kwiatu lub owocu wybranego przedstawiciela bukowatych lub brzozowatych Podklasa Hamamelididae - oczarowe Rząd Fagales - bukowce Rodzina Fagaceae - bukowate Fagus sylvatica buk zwyczajny, Quercus robur dąb szypułkowy, Q. rubra dąb czerwony Rząd Betulales - brzozowce Rodzina Betulaceae - brzozowate Betula pendula brzoza brodawkowata, Alnus glutinosa olsza czarna, Corylus avellana leszczyna, Carpinus betulus grab zwyczajny 4. Budowa kwiatu u wybranego gatunku należącego do kapustowatych: Brassica napus rzepak, Capsella bursa-pastoris tasznik pospolity, Dentaria glandulosa żywiec gruczołowaty, Raphanus raphanistrum rzodkiew świerzepa, Thlaspi arvense tobołki polne, Sisymbrium officinale stulisz lekarski Podklasa Dilleniidae ukęślowe Rząd Capparales - kaparowce Rodzina Brassicaceae (Cruciferae) kapustowate (krzyżowe) 5. Budowa kwiatu u wybranego gatunku z rodziny różowatych: Rosa rugosa róża pomarszczona, 10

11 Fragaria vesca poziomka pospolita, Potentilla anserina pięciornik gęsi, Geum urbanum kuklik pospolity, Rubus idaeus malina, Malus sylvestris jabłoń dzika, Prunus spinosa - śliwa tarnina, Pyrus pyraster - grusza polna, Alchemilla monticola przywrotnik pasterski Podklasa Rosidae różowe Rząd Rosales - różowce Rodzina Rosaceae - różowate 6. Budowa kwiatu u wybranego gatunku należącego do bobowatych: Trifolium pratense koniczyna łąkowa, T. repens koniczyna biała, Vicia cracca - wyka ptasia, Lathyrus pratensis groszek łąkowy, Lotus corniculatus komonica zwyczajna, Lupinus polyphyllus łubin trwały Podklasa Rosidae różowe Rząd Fabales - strączkowce Rodzina Fabaceae (Papilionaceae) bobowate (motylkowate) Ćwiczenie IX. Podklasy: dereniowe, astrowe i jasnotowe. 1. Pokrój kwiatostanu u wybranego gatunku z rodziny baldaszkowatych (zaznaczyć elementy budowy kwiatu lub owocu): Daucus carota marchew pospolita, Aegopodium podagraria podagrycznik pospolity, Heracleum sphondylium barszcz zwyczajny, Carum carvi kminek pospolity, Pastinaca sativa pasternak zwyczajny, Pimpinella saxifraga biedrzeniec mniejszy Podklasa Cornidae dereniowe Rząd Araliales araliowce Rodzina Apiaceae (Umbelliferae) selerowate (baldaszkowate) 2. Budowa kwiatostanu u wybranego gatunku z rurkokwiatowych (zaznaczyć i opisać budowę kwiatów rurkowatych i języczkowatych): Bellis perennis stokrotka pospolita, Leucanthemum vulgare jastrun właściwy, Achillea millefolium krwawnik pospolity, Chamomilla recutita rumianek, pospolity Centaurea cyanus chaber bławatek Podklasa Asteridae astrowe Rząd Asterales - astrowce Rodzina Asteraceae (Compositae) astrowate (złożone) Podrodzina Asteroideae 3. Kwiatostan wybranego gatunku z języczkokwiatowych (opisać budowę kwiatów języczkowatych): Hieracium pilosella jastrzębiec kosmaczek, Taraxacum officinale mniszek lekarski, Cichorium inthybus cykoria podróżnik, Podklasa Asteridae astrowe Rząd Asterales - astrowce Rodzina Asteraceae (Compositae) astrowate (złożone) Podrodzina Cichorioideae 4. Budowa kwiatu psiankowatych (zaznaczyć podstawowe elementy): Solanum dulcamara psianka słodkogórz, S. nigrum psianka czarna, S. tuberosum ziemniak, Lycopersicon esculentum pomidor, Nicotiana tabacum tytoń szlachetny 11

12 Podklasa Lamiidae jasnotowe Rząd Solanales - psiankowce Rodzina Solanaceae - psiankowate 5. Budowa kwiatu przedstawiciela szorstkolistnych: Myosotis palustris niezapominajka błotna, Echium vulgare żmijowiec zwyczajny, Symphytum officinale żywokost lekarski Podklasa Lamiidae jasnotowe Rząd Boraginales - ogórecznikowce Rodzina Boraginaceae - szorstkolistne 6. Porównanie budowy kwiatu u wybranych gatunków (obserwacja): Veronica chamaedrys przetacznik ożankowy, Linaria vulgaris lnica pospolita, Digitalis purpurea - naparstnica purpurowa, Scrophularia nodosa trędownik bulwiasty, Verbascum nigrum dziewanna pospolita Podklasa Lamiidae jasnotowe Rząd Scrophulariales - trędownikowce Rodzina Scrophulariaceae - trędownikowate 7. Budowa kwiatu grzbiecistego jasnotowatych na podstawie wybranego gatunku (zaznaczyć podstawowe elementy budowy): Lamium album jasnota biała, Glechoma hederacea bluszczyk kurdybanek, Salvia glutinosa szałwia lepka, S. pratensis szałwia łąkowa, Mentha longifolia mięta długolistna, Galeopsis pubescens poziewnik miękkowłosy, Prunella vulgaris głowienka pospolita, Thymus pulegioides macierzanka zwyczajna Podklasa Lamiidae jasnotowe Rząd Lamiales - jasnotowce Rodzina Lamiaceae (Labiatae) jasnotowate (wargowe) Ćwiczenie X. Podklasy: liliowe, komelinowe, żabieńcowe i obrazkowe. 1. Budowa kwiatu typowa dla rośliny jednoliściennej (zaznaczyć podstawowe elementy): Lilium martagon lilia złotogłów lub Gagea lutea złoć żółta Klasa Liliopsida - jednoliścienne Podklasa Liliidae liliowe Rząd Liliales - liliowce Rodzina Liliaceae liliowate 2. Budowa kwiatu storczykowatych (zaznaczyć prętosłup i warżkę): Dactylorhiza majalis kukułka szerokolistna, Epipactis helleborine kruszczyk szerokolistny, Platanthera bifolia podkolan biały, Cypripedium calceolus obuwik pospolity Klasa Liliopsida - jednoliścienne Podklasa Liliidae liliowe Rząd Orchidales - storczykowce Rodzina Orchidaceae - storczykowate 3. Morfologia kwiatów sitowatych na wybranym przykładzie: Juncus effusus sit rozpierzchły, J. articulatus sit członowaty, Luzula pilosa kosmatka owłosiona, L. campestris kosmatka polna Klasa Liliopsida - jednoliścienne 12

13 Podklasa Commelinidae - komelinowe Rząd Juncales - sitowce Rodzina Juncaceae - sitowate 4. Budowa kwiatów męskich i żeńskich u turzyc: Carex hirta turzyca orzęsiona Klasa Liliopsida - jednoliścienne Podklasa Commelinidae - komelinowe Rząd Cyperales - ciborowce Rodzina Cyperaceae - ciborowate 5. Budowa kłoska traw (zaznaczyć plewy, plewki, pręciki i słupek): Poa annua wiechlina roczna, Dactylis glomerata kupkówka pospolita, Alopecurus pratensis wyczyniec łąkowy, Phleum pratense tymotka łąkowa, Lolium perenne życica trwała, Bromus mollis stokłosa miękka, Calamagrostis epigeios trzcinnik piaskowy, Elymus repens perz właściwy, Phragmites communis trzcina pospolita Klasa Liliopsida - jednoliścienne Podklasa Commelinidae - komelinowe Rząd Poales - wiechlinowce Rodzina Poaceae (Gramineae) wiechlinowate (trawy) 6. Pokrój wybranego gatunku: Alisma plantago-aquatica żabieniec babka wodna albo Sagittaria sagittifolia strzałka wodna Klasa Liliopsida - jednoliścienne Podklasa Alismatidae żabieńcowe Rząd Alismatales - żabieńcowce Rodzina Alismataceae - żabieńcowate 7. Budowa kwiatostanu (zaznaczyć pochwę i kolbę): Calla palustris czermień błotna Klasa Liliopsida - jednoliścienne Podklasa Aridae obrazkowe Rząd Arales - obrazkowce Rodzina Araceae obrazkowate Ćwiczenie XI. Odrabianie zaległych ćwiczeń i zaliczenie przedmiotu. PIŚMIENNICTWO Rostański K Wykłady z Botaniki Systematycznej. Skrypt UŚ (wyd. III). Szweykowska A., Szweykowski J Botanika: tom 1 Morfologia i tom 2 Systematyka. PWN. Mowszowicz J Zarys systematyki roślin. PWN. Podbielkowski Z Rozmnażanie się roślin. WSiP. Urbisz A., Urbisz Al Rośliny zielne i krzewinki Polski rośliny pospolite, częste. Wydawnictwo Kubajak Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B Rośliny polskie. PWN. Mirek Z., Piękoś-Mirek H., Zając A., Zając M Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. (Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski). W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of 13

14 Sciences. Kraków. 14