dr hab. Iwona Luba Instytut Historii Sztuki Uniwersytet Warszawski Warszawa r. w lutach

Transkrypt

1 dr hab. Iwona Luba Instytut Historii Sztuki Uniwersytet Warszawski Warszawa r. Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Marii Anny Rudzkiej Pracownia profesora Tadeusza Breyera w warszawskiej Akademii Sztuk Pigknych w lutach Rozprawa doktorska mgr Marii Anny Rudzkiej Pracownia profesora Tadeusza Breyera w warszawskiej Akademii Sztuk Piglcnych w latach napisana zostala pod kierunkiem dr hab. Katarzyny Chrudzimskiej-Uhery z Uniwersytetu Kardynala Stefana Wyszyriskiego w Warszawie. Do zrecenzowania przekazana zostala przez Radg Naukow4 Instytutu Sztuki PAN, zgodnie z jej uchwalq z dnia 8 puldziemika2}il r. Celem niniejszej recenzji jest stwierdzenie, czy przedstawiona rozprawa spelnia warunki okreslone w art. 13 Ustawy z dnia 14 mar:ca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i t1'tule w zakresie sztuki (D2.U.2003 r. nr 65, poz. 595 zpoan. zm.). Wymogiem Ustawy jest, aby rczprawa doktorska przygotowana pod opiek4 promotora stanowila oryginalne rczwi4zanie problemu naukowego oraz wskazywala og6lna wiedzg teoretycznq kandydata w danej dyscyplinie naukowej, a tak2e umiejgtnosi samodzielnego prowadzenia pracy naukowej. Recenzjg napisano pod k4tem ww. wymog6w ustawowych. Praca doktorska mgr Marii Anny Rudzkiej sklada sig z dw6ch oprawnych tom6w maszynopisu z ilustracj ani iliczy Nqcznie 484 strony wydruku. Pierwszy tom zawiera gl6wny tekst rozpravrry (2I0 stron) wraz z obszem4 bibliografi4 (33 strony). Uklad tekstu gl6wnego jest logiczny, odzwierciedlaj4cy zgromadzony material i metody jego badan. Tekst dzielisig siedem czgsci:1. Wstgp,2. Pracownia Tadeusza Breyera -,,milczqcego profesora", 3.Inne pracownie, 4. Wybrane wystawy, 5.,,Pafstwotw6rczoSi" uczni6w Breyera, 6. P62niejsze losy wychowank6w profesora Tadeusza Breyera, 7. Podsumowanie oraz Post Scriptum. Poszczeg6lne czgsci zostaly czytelnie podzielone na rozdzialy i podrozdzialy. Podane w nich informacje opatrzone zostaly 1240 przypisami, w wi gkszo Sci 2r 6 dlov'rymi.

2 Na drugi tom skladaj4 sig: listy student6w: alfabetyczna (158 nazwisk) i wedlug kolejnych rocznik6w, katalog przedwojennych prac student6w prof. Tadeusza Breyera (liczqcy 1253 pozycje wraz z bibliografi4 dla poszczeg6lnych dziet), zestawienia statystyczne (ujgte czytelnie w wykresy i tabele), spis ilustracji (ze wskazaniem firoden pochodzeniakuzdej z nich) oraz same ilustracje (w liczbie 402). Do niekwestionowanych zaletrozprary na\e14 staranne szeroko zakrojone kwerendy naukowe w kilkunastu archiwach paristwor,vych i prywatnych z calej Polski oraz z Rzymu. Autorka przeprowadzila rowniez kwerendy w prasie omawianego okresu w poszukiwaniu artykul6w i recenzji z wystaw z epoki dotyczqcych dzialalnosci pracowni Breyera i jego bylych uczni6w. Obszerno66 i charakter zgromadzonego materialu faktografrcznego, dotqd opracowanego v,ryl1cznie szczqtkowo, wskazuj4 na iscie benedyktyrisk4 pracowitost i duzq dojrzatolt i samodzielnos6 naukow4 Doktorantki, a takhe na swobodne poslugiwanie sig przez ni4 aparatem badawczym i specj alistyczn4 terminologiq. Czytelnik nie moze tez miet w4tpliwosci co do znakomitej orientacji Autorki w prezentowanym i analizowanym przez ni4 zagadnieniu. We Wstgpie zarysowany zostal zar6wno dotychczasowy stari badah, jak i szeroki kontekst historyczny ksztalcenia artystycznego w dziedzinie rzelby w Warszawie od pocz4tku wieku XIX oraz sytuacjg Srodowiska tw6rczego i kondycjg samej rzelby u progu odzyskania pruez Polskg niepodleglo6ci. Om6wione zostaly takhe pokr6tce: sytuacja formalno-prawna i program ksztalcenia Akademii Sztuk Pigknych w Warszawie (wczesniej Szkoly Sztuk Pigknych). W czgsci 2. rozprawy, SciSle wryzecym sig z jej tytulem, Autorka zgromadzila r zaprezentowala w ujgciu problemowym bardzo interesuj4cy, & v7 duzym stopniu dot4d zapomniany, a nawet zaniedbany przez historyk6w sztuki, material faktograficzny, dotyczqcy zar6wno charakteru samej pracowni rzelbiarskiej profesora Breyera, jak i zagadnieri czysto warsztatowych i formalnych. Ustalila wyposazenie pracowni, Srodki materialne, wskazata czynniki zewnetrzne utrudniaj 4c e realizacjg programu ksztalcenia. Mgr Maria Anna Rudzka wskazala na pewnq rozpoznawaln4 specyfikg poszukiwari formalnych student6w i absolwent6w pracowni Breyera. Wpisala jq zarcwno w tendencje w 6wczesnej rzelbie europejskiej, jak i w preferencje samego Breyera, wiqlqce sig z jego podr6zani studyjnymi. Wskazala tak2e na chronologiczn4zbie2nos6 migdzy pojawieniem sig nurtu,,egipskiego" w rzelbie krggu Breyera a wynikami prac wykopaliskowych prof.

3 KazimierzaMichalowskiego, prezentowanymi nawet na wystawie w Muzeum Narodowym w w Warszawie oraz ekspozycj4 stal4 sztuki egipskiej w Muzeum Archeologicznym w Krakowie. Przelamala tym samym stereotypowy pogl4d, 2e inspiracje sztuk4 Starozltnego Egiptu ptyngly niemal v,ylqcznie z francuskiego art deco, nawi4zuj4cego do Egiptu szczeg6lnie silnie po wystawie kolonialnej wparyhu. Doktorantka,tkazaNa tu, co warte podkreslenia, postad Breyera - jako v'ryraziste osobowos6, widzianq oczyma rohnych znajqcych go os6b - obiektywnie, z dystansem prezentujqc opinie o nim zar6wno pozytywne, jak i Lrytyczne. W podobny spos6b, odwoluj4c sig do rozbiehnych czasem relacji, zarysowana sylwetki jego asystent6w i uczni6w. Zwr6ciLa uwagg naznaczec4 liczebnosd studentek w pracowni i ich polniejszy aktywny udzial w zyciu artystycznym. Zrekonstruowala specyfikg metody dydaktycznej profesora, ujawniajqc4 sig najpelniej podczas korekt. Lektura tej czeitci pozostawia lekki niedosyt - formalne wyksztalcenie, droga tworcza i rze1biarski dorobek samego Breyera zostaly tu jedynie zasygnalizowane, a mogly wywrzed bezposredni wplyw na jego praca pedagogiczn4. Brak tym samym usytuowania jego samego jako artysty w kontekscie historii rzelby polskiej i europejskiej, a takle jako wykladowcy w kontekscie charakteru i programu pracowni ruefibiarskiej jakiejs innej 6wczesnej uczelni artystycznej w Polsce. Warte uwzglgdnienia wydaj4 sig r6wnie2 kryteria przyjg! do pracowni Breyera i okreslone wymagania stawiane kandydatom na studia rzelbiarskie lub tel btak takowych. Skoro niekt6rzy absolwenci podjgli praca na rodzimej uczelni, a inni, c1'tujg:,,obsadzili tez katedry ruelby w innych uczelniach" (s. 35), to mohna by wspomnie6 choi pokr6tce, czy wykorzystali tam elementy programu, metody pracy Breyera ze studentami, zasady funkcjonowania pracowni. Czy Autorka nie zechcialaby wzi4c pod uwagg tych drobnych sugestii przy redagowaniu ksi4zkowej wersji tej tozptawy? Tekst niewqtpliwie zasluguje na publikacjg. SumiennoSd i uwazno6i, z jak4 zrekonstruowane zostaly w nim gl6wne tematy, motywy rzelbiarskie na podstawie analizy konkretnych odszukanych dziel i/lub ich opis6w w recenzjach prasowych, budz1 du2y szacunek. W rozdziale 3. Doktorantka om6wila inne pracownie powia&ane z tauk4 rzelby w warszawskiej uczelni, czyli Pracownig Kompozycji Bryl i Plaszczyzn, Pracownig Rzeiby Monumentalnej (Bryl Architektonicznych) oraz Pracownig Technik Metalowych. Wpisala

4 tym samym pracownig Breyera w szerszy kontekst uczelni, zarysowala r6wniez profil dosi wszechstronnego wyksztalce nia rzelbiarzy z l<rggu Breyera. Rozdzial 4. poswigcony jest udzialowi wychowank6w Breyera w wystawach szkolnych, jak r6wniez krajowych (np. I Og6lnopolski Salon Rzelby w IPS w 1937), w obu wypadkach Lywo omawia.nych na lamach nie tylko warszawskiej prasy.,,na osiem nagr6d cztery przypadly uczniom Breyera" (s. 157), co czl.telnie okre6la ich pozycjg wsr6d czynnych w kraju rzelbiarzy. Autorka przelledzita w tym rozdziale skrupulatnie r6wniez obecnosd prac student6w Breyera na prestizolvych wystawach migdzynarodowych, w tym na Biennale w Wenecji.,,Uczniowie Breyera zaistnieli na Biennale dopiero w roku 1930" (s. 171). Polska rzelba byla tam przez cal4 dekadg,,niepor6wnywalnie slabiej reprezentowanani? malarstwo czy grafikd' (s. 171) - przede wszystkim ze wzglgd6w logistycznych i ekonomicznych.,,w 1926 rokunie bylo jej wcale" (s. 171). ObecnoS6 wychowank6w pracowni rzelby warszawskiej ASP na wystawach migdzynarodowych stala sig punktem wyjscia do rozwazair w rozdziale 5. na temat,,panstwowotw6rczosci" student6w Breyera? w rozumieniu tego terminu zaproponowanym przez Agnieszkg Chmielewskg w pracy W sluibie pafistwa, spoleczeristwa i narodu.,,paristwowotw6rczy" arty1ci plastycy w II Rzeczypospolitej (2006). Mgr Maria Anna Rudzka skoncentrowala sig na dzialalnosci Sp6ldzielni Rzezbiarskiej Forma i Bloku Zawodowych Artyst6w Plastyk6w. Forma,,byla z jednej strony odpowiedziq na potrzeby spoleczne i paflstwowe, z drugiej - deklaracj4 gotowosci mlodzie y ruelbrarskiej (i jej nauczycieli) do wykonywania tych zadan" (s. 175). RozdziaN ten koriczy akapit: Tematyka konkurs6w byla w ogromnej wigkszosci zri4zana z paristwem, jego prestizem i bohaterami, co w kontekscie odzyskania przez Polskg niepodleglo5ci, bylo zupelnie zrozulmialq Dlatego tel udzial w konkursach jest jedn4 z walnych,,pafstwowotw6rczych" aktywnosci uczni6w profesora Breyera' (s. 184) Przedstawiony jako najwuhniejszy dow6d na prawdziwo66 tezy o,,pafstwowotw6rczej" postawie krgg.r Breyera, akapit ten nie brzmi wystarczaj4co sugestywnie, brak silnych argument6w Swiadcz4cych o zaangahowanej politycznie i spotrecznie postawie reprezentuj4cych Formg rzelbiarzy oraz innych niz ekonomiczne i stricte artystyczne motywacjach. Pod rozwagg Autorki poddajg rozpatrzenie kwestii, czy nre nale1aloby wzmocnii dowod6w irozwinqt tego w4tku w wersji przygotowywanej do druku. 4

5 R:ozdzial6., ostatni, odtwarza p62niejsze (w tym r6wniez wojenne) losy rze2biarzy wyksztalconych przez Breyera. Kwerendy 2r6dlowe i badania tematu zaowocowaly zaskakuj4cymi niekiedy odkryciami orazbardzo konkretnyminicjatywami na ruecz ocalenia od zapomnienia tych artyst6w, a ich pracowni, archiw6w i dziel -przedzniszczeniem. Reasumuj4c, mgr Maria Anna Rudzka, zaprezentowala wartosciow4 samodzieln4 praca naukow4, wskazuj4c4 na koniecznos6 prowadzenia prymarnych badan nad rzelbq polsk4 pierwszej polowy XX wieku jako niezbgdnego punktu wyjscia do dalszych analiz r interpretacji. W zwigku z pov,ryaszym stwierdzam, 2e praca doktorska mgr Marii Anny Rudzkiej spelnia wymogi stawiane pracom doktorskim w art. 13 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki. Wnoszq wigc o dopuszczenie mgr Marii Anny Rudzkiej do dalszych etap6w postgpowania o nadanie stopnia doktora w zakresie nauk humanistycznych w dyscyplinie historia sztuki. lva^"8-