WPŁYW PICIA HERBATY NA ZDROWIE - AKTUALNY STAN WIEDZY
|
|
- Adrian Grzelak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 PRZEGL EPIDEMIOL 2014; 68: Zdrowie publiczne Regina Wierzejska WPŁYW PICIA HERBATY NA ZDROWIE - AKTUALNY STAN WIEDZY Zakład Żywienia i Dietetyki z Kliniką Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii, Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie STRESZCZENIE Herbata jeszcze do niedawna zaliczana była do używek, czyli produktów nieposiadających wartości odżywczych. Obecnie, wraz z rozwojem badań naukowych jest coraz więcej danych, że herbata może być w diecie produktem prozdrowotnym. Głównymi składnikami herbaty, którym przypisuje się korzystny wpływ na organizm są polifenole. Ich szerokie działanie biochemiczne, w tym silny potencjał antyoksydacyjny sprawiają, że herbata może mieć wiele dobroczynnych funkcji w organizmie. Badania naukowe dotyczą w większości herbaty zielonej, która, jak się przypuszcza, może zmniejszać ryzyko rozwoju wielu współczesnych chorób, ale na obecnym etapie wiedzy nie jest jeszcze uznana za udowodniony czynnik profilaktyki chorób. Pomimo, że herbata jest produktem całkowicie bezpiecznym, zbyt duża ilość mocnej herbaty w diecie niesie ryzyko nadmiernego pobrania kofeiny i zmniejszenia przyswajalności żelaza niehemowego, co może być niekorzystne dla niektórych grup konsumentów. Słowa kluczowe: herbata, polifenole, kofeina, zdrowie WSTĘP Herbata jest jednym z najbardziej popularnych napojów. Jej średnie spożycie na statystycznego mieszkańca świata szacuje się na 120 ml/dzień, ale w Wielkiej Brytanii, która od wieków słynie z popołudniowej przerwy na herbatę pije się jej znacznie więcej, średnio 540 ml dziennie (1). W Polsce herbatę pije 76-90% populacji, w tym większość 2-3 porcje w ciągu dnia (2). Herbata otrzymywana jest z liści, pączków liściowych lub delikatnych łodyżek rośliny z rodzaju botanicznego Camellia. W zależności od procesu technologicznego otrzymuje się trzy główne rodzaje herbat, różniące się smakiem, kolorem i składem. Herbatę zieloną, nie poddaną procesowi fermentacji, czerwoną częściowo fermentowaną i herbatę czarną produkowaną w wyniku pełnej fermentacji surowca roślinnego. Dotychczas największy odsetek światowej produkcji i konsumpcji stanowiła herbata czarna (ok. 80%), bardzo popularna w Ameryce Północnej i Europie, a w drugiej kolejności zielona, spożywana głównie w Chinach i Japonii (3, 4). W medycynie ludowej krajów azjatyckich herbata uważana była za lek na wiele dolegliwości, a picie herbaty było ceremonią i filozofią życia (4, 5). Obecnie ponownie herbata budzi duże zainteresowanie jej wpływem na zdrowie, a w piśmiennictwie naukowym pojawiają się optymistyczne dane o jej korzystnym wpływie na układ sercowo-naczyniowy, redukcję masy ciała, a nawet zmniejszanie ryzyka wystąpienia chorób nowotworowych i neurodegeneracyjnych (3, 6). Celem pracy jest przedstawienie aktualnych danych naukowych, dotyczących wartości odżywczej herbaty i jej wpływu na stan zdrowia organizmu. WARTOSC ŻYWIENIOWA HERBATY Napar herbaty bez dodatku cukru nie posiada wartości energetycznej, w związku z tym ilość herbaty w diecie pozostaje bez wpływu na dzienną pulę kalorii. Wartość energetyczna herbaty słodzonej zależy od rodzaju zastosowanego środka słodzącego. Herbata słodzona słodzikami stołowymi nie dostarcza kalorii, a szklanka herbaty z dodatkiem jednej łyżeczki cukru lub miodu ma około 20 kcal. Herbata jest dobrym źródłem wielu składników o działaniu fizjologicznym, w tym polifenoli i kofeiny, a także niektórych składników mineralnych. Polifenole Zawartość polifenoli w liściach herbacianych jest naturalnie zróżnicowana i zależy od warunków klimatycznych uprawy herbaty, w tym nasłonecznienia Copyright Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny
2 596 Regina Wierzejska Nr 3 i wilgotności oraz od wieku zrywanych liści. Młode listki herbaciane mają ich więcej, niż liście starsze, zbierane później. Rodzaj polifenoli zawartych w herbacie, znajdujcej się w obrocie handlowym i ich właściwości uwarunkowane są procesem jej produkcji. Herbata zielona zawiera głównie katechiny, a herbata czarna - taniny, powstające z katechin w wyniku przemian biochemicznych w procesie fermentacji. Spośród katechin w zielonej herbacie dominuje galusan epigalokatechiny (EGKG) stanowiący ponad 50% ogólnej ilości katechin. Związek ten, w porównaniu do innych katechin ma najsilniejsze właściwości antyoksydacyjne i dlatego uważany jest za najbardziej aktywny biologicznie (3, 7-9). Z punktu widzenia żywienia ważna jest jednak ilość polifenoli w naparze herbaty gotowym do spożycia. Poza naturalną zawartością polifenoli w liściach herbacianych duży wpływ na ich zawartość ma sposób przygotowania naparu, w tym ilość herbaty użytej na porcję, temperatura wody i czas naparzania. Z badań dotyczących stopnia ekstrakcji polifenoli do naparu wynika, że największą zawartość polifenoli (170 mg/l) mają herbaty parzone przez 10 minut. Napary takie nie są jednak preferowane przez konsumentów ze względu na gorsze walory organoleptyczne, przede wszystkim gorzki smak, wynikający z dużego stężenia polifenoli (10). Według Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) 100 ml naparu herbaty zielonej zawiera 126 mg katechin, a w świetle danych Amerykańskiego Urzędu ds. Żywności i Leków (FDA) taka ilość herbaty zielonej zawiera 71 mg galusanu epigalokatechiny (11, 12). Inni autorzy podają, że filiżanka herbaty czarnej dostarcza 200 mg flawonoidów (9). Wiele danych potwierdza, że zielona herbata jest spośród żywności najlepszym źródłem katechin. Po niej kolejne miejsce zajmuje czekolada, czerwone winogrona, wino i jabłka (4). American Heart Association zaleca, aby Amerykanie zwiększyli spożycie flawonoidów, w tym pochodzących z herbaty, chociaż obecnie nie ma rekomendacji, co do zalecanej ilości polifenoli w diecie (13). Kofeina Herbata, obok kawy i ziarna kakaowego jest głównym surowcem roślinnym zawierającym kofeinę. Kofeina jest metyloksantyną z grupy alkaloidów, zaliczaną do substancji psychoaktywnych. Jej działanie w organizmie polega głównie na pobudzeniu ośrodkowego układu nerwowego i pracy serca, co może korzystnie wpływać na wydolność psychofizyczną organizmu (2). W herbatach z gatunku Camellia sinensis i Camellia assamica zdecydowaną większość metyloksantyn stanowi kofeina (ok. 90%), jednakże istnieją gatunki herbat, jak Camellia ptilophylla zawierająca dużą ilość teobrominy (6%), stąd nazywana jest herbatą kakaową. Zawartość kofeiny w liściach herbaty wynosi od 2 do 5%, przy czym większe wartości dotyczą młodych listków herbacianych (5). Zawartość kofeiny w naparach herbaty zależy od jej ilości użytej na porcję i warunków parzenia, w tym temperatury wody i czasu naparzania. Wydajność ekstrakcji kofeiny z liści herbacianych do naparu szacuje się na 61 85% (14). Tak wiele czynników decyduje, że zawartość kofeiny w porcji herbaty przyjmuje dość szeroki zakres od 14 do 65 mg (15). Największą ilość kofeiny mają herbaty długo parzone. Badania dotyczące zawartości kofeiny w herbatach czarnych, zakupionych na rynku warszawskim wykazały, że szklanka herbaty, bardzo krótko parzonej (15 sekund) dostarcza 15 mg kofeiny, herbaty parzonej 1 minutę 22 mg, a długo parzonej (5 minut) mg kofeiny (16). EFSA podaje, że porcja czarnej herbaty, parzonej 3 5 minut zawiera mg kofeiny (11). W odniesieniu do zawartości kofeiny w naparach herbaty czarnej i zielonej wyniki badań nie są jednoznaczne. Część autorów podaje, że zawartość kofeiny w herbacie zielonej jest dwukrotnie mniejsza niż w czarnej, według innych publikacji jej zawartość jest porównywalna (16, 17). Niespójne są też wyniki badań dotyczące zawartości kofeiny w naparach herbat ekspresowych i sypkich. Według niektórych danych ekstrakcja kofeiny z herbat w saszetkach jest o 30% słabsza w porównaniu do herbat sypkich, co skutkuje mniejszą zawartością kofeiny, według innych napar herbaty z saszetek ma wyższą zawartość kofeiny, z uwagi na większy stopień rozdrobnienia liści herbacianych (4). Badania prowadzone w Polsce nie wykazały różnicy w zawartości kofeiny w obu rodzajach herbat (16, 17). Składniki mineralne Suche liście herbaciane zawierają liczne pierwiastki, takie jak fluor, mangan, chrom, selen, wapń, magnez i cynk, przy czym ich zawartość jest znacznie zróżnicowana od 25 do 1000 µg/g i zależy od wielu czynników, w tym warunków uprawy i fermentacji, a nawet wielkości liści (4). Z punktu widzenia żywieniowego bardziej istotna jest jednak zawartość tych składników w naparach herbat, czyli w produktach gotowych do spożycia. Uwzględniając ilość herbaty stosowanej do przygotowania porcji naparu i stopień ekstrakcji składników mineralnych napar herbaty nie jest w diecie dobrym źródłem wapnia, cynku i magnezu. Zgodnie z danymi krajowymi 100 ml herbaty dostarcza 0,07 mg cynku, 2 mg magnezu i 5 mg wapnia, co oznacza, że szklanka herbaty pokrywa u osób dorosłych jedynie 1-1,5 % zalecanego dziennego spożycia tych składników (18). Inna sytuacja jest w przypadku fluoru i manganu, które występują w naparach herbat w dużej ilości. Za-
3 Nr 3 Picie herbaty a zdrowie 597 wartość fluoru w 100 ml naparu, przygotowanego przy użyciu niefluorowanej wody wynosi średnio 0,15 mg (1). Porcja herbaty pokrywa zatem na ten pierwiastek 7-10% dziennego zapotrzebowania osób dorosłych i 25-30% zapotrzebowania dzieci. W odniesieniu do manganu, w świetle danych zachodnich ilość tego składnika w naparze herbaty kształtuje się w przedziale 0,17-0,66 mg/100 ml herbaty zielonej i 0,08-0,51 mg/100 ml herbaty czarnej (19, 20). Według krajowych tabel wartości odżywczej żywności 100 ml naparu herbaty zawiera średnio 0,34 mg manganu (18). Wobec dużej zawartości tego pierwiastka w herbacie staje się ona dla osób pijących głównym źródłem manganu w diecie. W Wielkiej Brytanii średnie spożycie manganu przez osoby pijące 1 litr herbaty dziennie oszacowano na 5,5 10 mg, zaś spożycie manganu przez osoby niepijące herbaty wyniosło średnio 3,2 mg. W przypadku dużego spożycia mocnej herbaty pobranie manganu może dochodzić do górnego tolerowanego poziomu spożycia (UL), który dla osób dorosłych ustalono na 11 mg dziennie (4, 19). Pomimo dużego spożycia manganu z herbatą badania kliniczne nie wykazują jednak istotnej różnicy w jego stężeniu we krwi oraz w ekspresji enzymów Mn-zależnych u osób pijących i niepijących herbaty (19). Może to wskazywać na utrzymanie przez organizm dosyć stałego stężenia manganu (homeostazę manganu) i brak bezpośredniego wpływu na jego pulę w organizmie przy wyższym spożyciu z dietą. Pozostałe składniki Herbata należy do produktów spożywczych zawierających znaczną ilość szczawianów. Związki te łączą się ze składnikami mineralnymi tworząc nierozpuszczalne sole, przez co utrudniają ich przyswajanie z diety i zwiększają ryzyko rozwoju kamicy nerkowej. Zawartość szczawianów w naparach herbat w dużym stopniu zależy od temperatury wody i czasu parzenia. W badaniach Jabłońskiej-Ryś w herbatach parzonych w temperaturze 100 C przez 5 minut zawartość szczawianów wynosiła od 2,5 do 6,57 mg/100 ml naparu. Herbaty zielone, parzone w niższej temperaturze (75 C) charakteryzują się mniejszą zawartością szczawianów, niż herbaty zalewane wrzątkiem (21). Napar herbaty zawiera niewielkie ilości niacyny (0,1 mg/100 ml) i folianów (5 µg/100 ml), co w stosunku do przeciętnego zapotrzebowania człowieka nie stanowi liczącego się źródła w diecie (18). W świetle badań hiszpańskich herbata dostarcza 3-5% całodziennej ilości spożywanej w tej populacji witaminy C i E, natomiast według danych polskich napar herbaty nie zwiera w swoim składzie tych witamin (4, 18). Liście herbaty zawierają także polisacharydy (13%), związki tłuszczowe (3%), aminokwasy (4%), w tym głównie L-theaninę, która, jak sugerują badania może mieć korzystny wpływ na wydolność umysłową. W literaturze brak jest jednak danych na temat zawartości tych związków w naparach herbat. Odrębną grupę składnikow herbaty stanowią też liczne związki aromatyczne, saponiny i barwniki (1, 11). WPŁYW HERBATY NA ZDROWIE Przez ostatnie 20 lat herbata była przedmiotem licznych badań dotyczących jej właściwości zdrowotnych, jednakże wciąż nie jest rozstrzygnięte, czy tradycyjna ilość herbaty w diecie ma działanie profilaktyczne (5, 6). Hipoteza prozdrowotnego wpływu herbaty na organizm związana jest z dużą ilością polifenoli, które zwiększają wydajność antyoksydacyjną krwi i w ten sposób miałyby chronić komórki i tkanki przed szkodliwymi skutkami utleniania (9). Poza właściwościami antyoksydacyjnymi polifenolom przypisuje się działanie przeciwzapalne, stymulujące system immunologiczny, zmniejszające absorpcję cholesterolu we krwi oraz korzystny wpływ na skład mikroflory jelitowej, przez hamowanie wzrostu bakterii patogennych (1, 22). W światowym piśmiennictwie dotyczącym wpływu herbaty na zdrowie dominują publikacje z krajów azjatyckich, gdzie najbardziej popularna jest herbata zielona, a danych na temat herbaty czarnej jest zdecydowanie mniej. Herbata zielona Ten rodzaj herbaty charakteryzuje się dużą zawartością katechin, o silniejszych właściwościach antyoksydacyjnych, w porównaniu do tanin zawartych w herbacie czarnej. Badania epidemiologiczne wskazują, że osoby pijące ponad 2 filiżanki herbaty zielonej dziennie mają mniejsze stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL, co potwierdza także meta-analiza randomizowanych badań kontrolnych. Zdaniem autorów przekłada się to na mniejsze o 22-33% ryzyko zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych, dlatego picie zielonej herbaty rozpatruje się obecnie jako element profilaktyki chorób serca (23). Według innych danych zapobiegający wpływ herbaty zielonej na rozwój chorób układu krążenia może mieć miejsce dopiero przy piciu znacznie większej ilości herbaty - co najmniej 7 filiżanek dziennie, ale, jak się podkreśla, wciąż wymaga to dalszych badań naukowych (3). Nie jest też rozstrzygnięty domniemany związek pomiędzy piciem herbaty a rozwojem nowotworów. Część badań prowadzonych na zwierzętach sugeruje korzystny wpływ herbaty na zmniejszenie ryzyka nowotworów, ale należy mieć na uwadze, że dawka herbaty lub jej składników podawana zwierzętom w przeliczeniu na kg masy ciała jest dużo większa, niż tradycyjnie spożywana przez ludzi (24). Jednym z argumentów cytowanych w piśmiennictwie, przemawiającym za wpływem zielo-
4 598 Regina Wierzejska Nr 3 nej herbaty na proces karcinogenezy jest niski odsetek nowotworów płuc w Japonii. Japończycy, którzy palą znacznie więcej tytoniu niż Amerykanie zdecydowanie rzadziej chorują na raka płuc, co ma wynikać z różnicy pomiędzy tymi populacjami w ilości zielonej herbaty w diecie (22). W odniesieniu do rozwoju raka żołądka, w aktualnym piśmiennictwie dostępne są dwie meta-analizy badań epidemiologicznych. Z jednej z nich wynika, że picie 5. filiżanek zielonej herbaty dziennie może mieć działanie profilaktyczne, niemniej autorzy pracy wskazują na ostrożność w interpretacji wyników, z powodu wielu czynników stylu życia istotnych w rozwoju choroby (25). W świetle drugiej meta-analizy osoby pijące dużą ilość herbaty zielonej (5-10 filiżanek dziennie) nie chorują na raka żołądka rzadziej niż pijące małą ilość (1-2 filiżanki dziennie) (26). Cześć badań nad wpływem herbaty na rozwój nowotworów dotyczy korelacji pomiędzy spożyciem zielonej herbaty a rakiem jelita grubego. Niektóre z nich sugerują, że picie herbaty zielonej może mieć niewielki wpływ na zmniejszenie ryzyka tych nowotworów, inne nie wykazują żadnej zależności (1, 27). Podobna sytuacja ma miejsce w badaniach dotyczących raka piersi i prostaty. Zdaniem Amerykańskiego Urzędu ds. Żywności i Leków badania w tym zakresie są na tyle niejednoznaczne, że w świetle aktualnego stanu wiedzy nie można uznać wpływu herbaty zielonej na zmniejszenie ryzyka tych nowotworów (12). Badania prowadzone w populacji chińskiej wskazują także, że picie herbaty może nieznacznie chronić przed chorobą Parkinsona. Mechanizm tego działania nie jest poznany, ale przypuszcza się, że wynika on z działania polifenoli i kofeiny, które zwiększają w mózgu cyrkulację krwi. Wnioski te są jednak na tyle wstępne, że mają obecnie jedynie charakter rozważań naukowych (28, 29). Niektóre badania sugerują, że zielona herbata obniża masę ciała, za co odpowiada kofeina i galusan epigalokatechiny, które redukują wchłanianie tłuszczu, zwiększają wydatek energetyczny organizmu i spalanie tkanki tłuszczowej (4, 7-8, 23). Według badań epidemiologicznych, osoby, które przez wiele lat piją ponad 400 ml herbaty dziennie (w większości zielonej) mają mniejszą masę ciała i obwód talii niż osoby niepijące. Innych wniosków dostarcza meta-analiza randomizowanych badań klinicznych, w świetle której u pacjentów, którzy przez 12 tygodni przyjmowali wyizolowane z zielonej herbaty katechiny i kofeinę, odnotowany spadek masy ciała był niewielki (<0,5 kg) i nieistotny statystycznie (7). Pomimo sprzecznych wyników badań, według niektórych ekspertów picie zielonej herbaty może być elementem walki z otyłością, a producenci od lat stosują składniki pochodzące z zielonej herbaty w preparatach wspomagających odchudzanie (8). W tym miejscu warto jednak przytoczyć fakt, że w ostatnim okresie EFSA, w wyniku oceny badań naukowych, na rzecz oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności uznał, że korzystny wpływ kofeiny na masę ciała nie jest potwierdzony naukowo. Prace EFSA nad oceną informacji zdrowotnych dotyczących herbaty i polifenoli są w toku. Herbata czarna Herbata czarna nie jest przedmiotem tylu badań co zielona, ale wydaje się, że niektóre właściwości herbaty zielonej mogłyby dotyczyć także herbaty czarnej. Tak może być w przypadku wpływu herbaty na masę ciała, poprzez działanie kofeiny. Jeśli, jak sugerują niektóre badania, herbata zielona miałaby właściwości odchudzające, to należy pamiętać, że nie zawiera ona większej ilości kofeiny niż czarna, a zatem takie działanie powinno dotyczyć obu rodzajów herbat. Korzystne wnioski nasuwają się także odnośnie związków pomiędzy piciem herbaty czarnej a stanem zdrowia serca. Z przeglądu badań epidemiologicznych wynika, że picie co najmniej 3. filiżanek czarnej herbaty dziennie obniża ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, co wynika z obecności polifenoli, głównie tanin (1). Ciekawych i optymistycznych danych dostarcza także meta-analiza badań epidemiologicznych, według której picie, co najmniej 4 filiżanek herbaty dziennie (bez względu na jej rodzaj) może o 20% obniżać ryzyko cukrzycy typu 2 (30). Podobne wyniki stwierdzono także w przypadku kawy, ale, jak się przypuszcza, w obu przypadkach nie wynika to z zawartości kofeiny, lecz polifenoli (31). BEZPIECZNA ILOSC HERBATY W DIECIE Herbata spożywana w zwyczajowych ilościach jest napojem nieszkodliwym dla zdrowia. Jej negatywne skutki mogą wystąpić dopiero przy dużej ilości herbaty w diecie. Wynika to z nadmiernego pobrania kofeiny i wiązania przez polifenole żelaza niehemowego, co ogranicza jego absorpcję w przewodzie pokarmowym nawet o 79%. Polifenole zawarte w herbacie czarnej, w większości taniny silniej hamują wchłanianie żelaza, w porównaniu do katechin herbaty zielonej. Osoby z niedokrwistością z niedoboru żelaza lub z grupy ryzyka rozwoju anemii nie powinny zatem spożywać herbaty, zwłaszcza czarnej podczas posiłków (1, 4, 5). Ze względu na zmniejszanie wchłaniania żelaza herbata czarna zalecana jest natomiast w diecie osób z hemochromatozą, u których następuje nadmierne gromadzenie żelaza w ustroju. Z punktu widzenia zawartości kofeiny bezpieczna ilość herbaty zależy od spożycia innych produktów, takich jak kawa, napoje typu cola lub energetyzujące.
5 Nr 3 Picie herbaty a zdrowie 599 W świetle aktualnego stanu wiedzy bezpieczne spożycie kofeiny przez zdrowe osoby dorosłe nie powinno przekraczać 400 mg dziennie, a przez dzieci do 12. roku życia 2,5 mg/kg masy ciała./dzień. Przy zupełnym braku w diecie innych źródeł kofeiny dla osoby dorosłej oznaczałoby to możliwość spożycia nawet kilkunastu porcji herbaty. Zdaniem niektórych ekspertów, mając na uwadze zawartość kofeiny, jej właściwości moczopędne ujawniające się przy dużym spożyciu oraz niekorzystny wpływ herbaty na pulę żelaza w organizmie maksymalne spożycie czarnej herbaty nie powinno przekraczać 8 filiżanek dziennie (1). PODSUMOWANIE Herbata to napój naturalny, nisko przetworzony, nie dostarczający kalorii i dlatego dla większości populacji, w tym dzieci jest dużo lepsza niż napoje słodzone, czy gazowane. Picie herbaty daje dużo przyjemności, a przy okazji może mieć także korzystny wpływ na zdrowie, poprzez wspieranie wydolności antyoksydacyjnej organizmu. Wyniki badań naukowych w tym zakresie są obiecujące, ale ich interpretacja powinna być wyważona, ponieważ na skład naparu herbaty ma wpływ wiele czynników. Bez względu na to obecnie rośnie zainteresowanie producentów żywności dodatkiem ekstraktów herbaty do tzw. żywności funkcjonalnej. W świetle aktualnego stanu wiedzy herbata zielona wydaje się mieć większe zalety żywieniowe niż czarna, ale na niezbite dowody naukowe, jaki rodzaj herbaty jest najlepszy i jak wpływa ona na organizm należy jeszcze poczekać. Otrzymano: r. Zaakceptowano do publikacji: r. Adres do korespondencji: Regina Wierzejska Zakład Żywienia i Dietetyki z Kliniką Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie ul. Powsińska 61/ Warszawa Tel. (22) rwierzejska@izz.waw.pl
6
Techniczne nauki М.М.Zheplinska, A.S.Bessarab Narodowy uniwersytet spożywczych technologii, Кijow STOSOWANIE PARY WODNEJ SKRAPLANIA KAWITACJI
Techniczne nauki М.М.Zheplinska, A.S.Bessarab Narodowy uniwersytet spożywczych technologii, Кijow STOSOWANIE PARY WODNEJ SKRAPLANIA KAWITACJI SKLAROWANEGO SOKU JABŁKOWEGO Skutecznym sposobem leczenia soku
Gasimy pragnienie - gospodarka wodna młodego sportowca.
Gasimy pragnienie - gospodarka wodna młodego sportowca. Woda to najważniejszy, niezbędny do życia nieorganiczny składnik ciała człowieka. Jej ilość zależy od wieku, płci i zawartości tkanki tłuszczowej,
ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA - UROZMAICONA DIETA GWARANCJĄ NIEZBĘDNYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH, MINERALNYCH ORAZ WITAMIN.
ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA - UROZMAICONA DIETA GWARANCJĄ NIEZBĘDNYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH, MINERALNYCH ORAZ WITAMIN. 1 Urozmaicenie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowej diety, która zapewnia
skąd pochodzi Nasz Kurczak
Nasz Kurczak to mięso pochodzące od sprawdzonych dostawców. W większości to odbiorcy pasz marki Wipasz - znamy ich hodowle, wspieramy wiedzą, szkolimy. 1 Wiemy skąd pochodzi Nasz Kurczak Kontrolujemy jakość
23PLN OD OSOBY PRZERWY KAWOWE@NOVOTEL KATOWICE CENTRUM. Czy wiesz, że...? PRZERWA OCZYSZCZAJĄCA
Ludzki organizm w ok. 60% składa się z wody. Bardzo ważne jest wypijanie przynajmniej 1,5 l płynów dziennie - zapobiegasz w ten sposób odwodnieniu organizmu oraz wspomagasz pracę mózgu. PRZERWA OCZYSZCZAJĄCA
Koszty obciążenia społeczeństwa. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012
Koszty obciążenia społeczeństwa chorobami układu krążenia. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012 Badania kosztów chorób (COI Costof illnessstudies) Ekonomiczny ciężar choroby;
DOPALACZE. - nowa kategoria substancji psychoaktywnych
DOPALACZE - nowa kategoria substancji psychoaktywnych CZYM SĄ DOPALACZE? Dopalacze stosowana w Polsce, potoczna nazwa różnego rodzaju produktów zawierających substancje psychoaktywne, które nie znajdują
USTAWA. z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. 1) (tekst jednolity)
Dz.U.98.21.94 1998.09.01 zm. Dz.U.98.113.717 art. 5 1999.01.01 zm. Dz.U.98.106.668 art. 31 2000.01.01 zm. Dz.U.99.99.1152 art. 1 2000.04.06 zm. Dz.U.00.19.239 art. 2 2001.01.01 zm. Dz.U.00.43.489 art.
TEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp
TEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp 1. Informacja o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz o pracownikach wyznaczonych do wykonywania działań w zakresie
STANDARD 1.3.1. Standard 1.3.4 określa zasady jednorodności i czystości dodatków do Ŝywności. Spis treści
STANDARD 1.3.1 DODATKI DO śywności Cel Dodatki do Ŝywności to wszelkie substancje, które w normalnych warunkach nie są spoŝywane, ani dodawane jako składnik pokarmu, a które w sposób świadomy i celowy
Klasyfikacja i oznakowanie substancji chemicznych i ich mieszanin. Dominika Sowa
Klasyfikacja i oznakowanie substancji chemicznych i ich mieszanin Dominika Sowa Szczecin, 8 maj 2014 Program prezentacji: 1. Definicja substancji i mieszanin chemicznych wg Ustawy o substancjach chemicznych
Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: 2016-06-30/02:29:36. Wpływ promieni słonecznych na zdrowie człowieka
Wpływ promieni słonecznych na zdrowie człowieka Światło słoneczne jest niezbędne do trwania życia na Ziemi. Dostarcza energii do fotosyntezy roślinom co pomaga w wytwarzaniu tlenu niezbędnego do życia.
Rosliny do oczka wodnego Utworzono : 21 czerwiec 2016
Rośliny > ZIOŁA > Model : - Producent : - kontakt : - biuro@roslinydooczka.pl Strona 1 Rośliny > ZIOŁA > kontakt : - biuro@roslinydooczka.pl Strona 2 Rośliny > ZIOŁA > kontakt : - biuro@roslinydooczka.pl
Producent P.P.F. HASCO-LEK S.A nie prowadził badań klinicznych mających na celu określenie skuteczności produktów leczniczych z ambroksolem.
VI.2 Podsumowanie danych o bezpieczeństwie stosowania produktów leczniczych z ambroksolem VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Wskazania do stosowania: Ostre i przewlekłe choroby płuc i oskrzeli
Witamina D - 4 fakty, które mogą cię zaskoczyć
Witamina D - 4 fakty, które mogą cię zaskoczyć Co chwilę słyszymy o nowej, zbawiennej roli, jaką może pełnić w naszym organizmie. Niemal wszyscy Polacy mają jej niedobór. Mowa o słonecznej witaminie D,
Szybkoschładzarki SZYBKOSCHŁADZARKI. Szybkoschładzarki z funkcją 50 szybkozamrażania
SZYBKOSCHŁADZARKI Szybkoschładzarki z funkcją 50 szybkozamrażania SZYBKOSCHŁADZARKI DLACZEGO WARTO ICH UŻYWAĆ? Wszystkie świeże produkty zawierają naturalną florę bakteryjną, która w sprzyjających warunkach
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Notatka informacyjna Warszawa 5.10.2015 r.
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Notatka informacyjna Warszawa 5.10.2015 r. Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004 2014 Wprowadzenie Prezentowane dane dotyczą szacunkowej
ROLA SZKOŁY W PROFILAKTYCE OTYŁOŚCI DZIECI I MŁODZIEŻY Barbara Woynarowska Kierownik Zakładu Biomedycznych i Psychologicznych Podstaw Edukacji, Wydział Pedagogiczny UW Przewodnicząca Rady Programowej ds.
Jadłospisy dla dzieci z alergią pokarmową na białka mleka krowiego. 5. i 6. miesiąc życia
Jadłospisy dla dzieci z alergią pokarmową na białka mleka krowiego 5. i 6. miesiąc życia 1 5 miesiąc 6 miesiąc KROK 4 KROK 3 KROK 2 KROK 1 Celem do którego należy dążyć jest wyłączne karmienie piersią
INSTRUKCJA BHP PRZY RECZNYCH PRACACH TRANSPORTOWYCH DLA PRACOWNIKÓW KUCHENKI ODDZIAŁOWEJ.
INSTRUKCJA BHP PRZY RECZNYCH PRACACH TRANSPORTOWYCH DLA PRACOWNIKÓW KUCHENKI ODDZIAŁOWEJ. I. UWAGI OGÓLNE. 1. Dostarczanie posiłków, ich przechowywanie i dystrybucja musza odbywać się w warunkach zapewniających
Wymiana nawierzchni chodników oraz dróg dojazdowych wokół budynku, rozbiórka i ponowny montaż prefabrykowanego muru oporowego
Istotne postanowienia umowy ------------------------------------------------- W dniu. r w Jastrzębiu Zdroju pomiędzy ZLO dla Dzieci BETLEJEM zwanym dalej Zamawiającym w imieniu którego działa s. Jadwiga
U Z A S A D N I E N I E
U Z A S A D N I E N I E Projektowana nowelizacja Kodeksu pracy ma dwa cele. Po pierwsze, zmianę w przepisach Kodeksu pracy, zmierzającą do zapewnienia pracownikom ojcom adopcyjnym dziecka możliwości skorzystania
OSZACOWANIE WARTOŚCI ZAMÓWIENIA z dnia... 2004 roku Dz. U. z dnia 12 marca 2004 r. Nr 40 poz.356
OSZACOWANIE WARTOŚCI ZAMÓWIENIA z dnia... 2004 roku Dz. U. z dnia 12 marca 2004 r. Nr 40 poz.356 w celu wszczęcia postępowania i zawarcia umowy opłacanej ze środków publicznych 1. Przedmiot zamówienia:
SUBSTANCJE DODATKOWE DO śywności (zmiany przepisów)
SUBSTANCJE DODATKOWE DO śywności (zmiany przepisów) W Unii Europejskiej trwają prace dotyczące zmian przepisów w zakresie substancji dodatkowych w Ŝywności. Obecnie, w okresie przejściowym, obowiązują
Prezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy)
Prezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy) Położone w głębi lądu obszary Kalabrii znacznie się wyludniają. Zjawisko to dotyczy całego regionu. Do lat 50. XX wieku przyrost naturalny
WYMAGANIA EDUKACYJNE SPOSOBY SPRAWDZANIA POSTĘPÓW UCZNIÓW WARUNKI I TRYB UZYSKANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I ROCZNEJ
WYMAGANIA EDUKACYJNE SPOSOBY SPRAWDZANIA POSTĘPÓW UCZNIÓW WARUNKI I TRYB UZYSKANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I ROCZNEJ Anna Gutt- Kołodziej ZASADY OCENIANIA Z MATEMATYKI Podczas pracy
- 70% wg starych zasad i 30% wg nowych zasad dla osób, które. - 55% wg starych zasad i 45% wg nowych zasad dla osób, które
Oddział Powiatowy ZNP w Gostyninie Uprawnienia emerytalne nauczycieli po 1 stycznia 2013r. W związku napływającymi pytaniami od nauczycieli do Oddziału Powiatowego ZNP w Gostyninie w sprawie uprawnień
OZNACZANIE WAPNIA I MAGNEZU W PRÓBCE WINA METODĄ ATOMOWEJ SPEKTROMETRII ABSORPCYJNEJ Z ATOMIZACJA W PŁOMIENIU
OZNACZANIE WAPNIA I MAGNEZU W PRÓBCE WINA METODĄ ATOMOWEJ SPEKTROMETRII ABSORPCYJNEJ Z ATOMIZACJA W PŁOMIENIU Celem ćwiczenia jest zapoznanie z techniką atomowej spektrometrii absorpcyjnej z atomizacją
KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH. Wniosek DECYZJA RADY
KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH Bruksela, dnia 13.12.2006 KOM(2006) 796 wersja ostateczna Wniosek DECYZJA RADY w sprawie przedłużenia okresu stosowania decyzji 2000/91/WE upoważniającej Królestwo Danii i
RZECZPOSPOLITA POLSKA. Prezydent Miasta na Prawach Powiatu Zarząd Powiatu. wszystkie
RZECZPOSPOLITA POLSKA Warszawa, dnia 11 lutego 2011 r. MINISTER FINANSÓW ST4-4820/109/2011 Prezydent Miasta na Prawach Powiatu Zarząd Powiatu wszystkie Zgodnie z art. 33 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 listopada
Infrastruktura techniczna. Warunki mieszkaniowe
Daniela Szymańska, Jadwiga Biegańska Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Instytut Geografii, Gagarina 9, 87-100 Toruń dostępne na: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rl_charakter_obszar_wiejskich_w_2008.pdf
10 ZASAD ZDROWEGO ODŻYWIANIA
ŻYJ ZDROWO! 10 ZASAD ZDROWEGO ODŻYWIANIA Jedz regularnie co 3 godziny. Jedz ostatni posiłek 2-3 godziny przed snem. Dbaj by twoja dieta była bogata we wszystkie składniki odżywcze(węglowodany, białko i
2.Prawo zachowania masy
2.Prawo zachowania masy Zdefiniujmy najpierw pewne podstawowe pojęcia: Układ - obszar przestrzeni o określonych granicach Ośrodek ciągły - obszar przestrzeni którego rozmiary charakterystyczne są wystarczająco
Olej rzepakowy, jako paliwo do silników z zapłonem samoczynnym
Coraz częściej jako paliwo stosuje się biokomponenty powstałe z roślin oleistych. Nie mniej jednak właściwości fizykochemiczne oleju napędowego i oleju powstałego z roślin znacząco różnią się miedzy sobą.
WITAMINY. www.pandm.prv.pl
WITAMINY - wpływa na syntezę białek, lipidów, hormonów a szczególnie hormonów tarczycy - pomaga w utrzymaniu prawidłowej czynności uk.immunologicznego - pomaga w leczeniu : rozedmy płuc i nadczynności
Regulamin Obrad Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Ziemia Bielska
Załącznik nr 1 do Lokalnej Strategii Rozwoju na lata 2008-2015 Regulamin Obrad Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Ziemia Bielska Przepisy ogólne 1 1. Walne Zebranie Członków
PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO. w Urzędzie Gminy Mściwojów
I. Postanowienia ogólne 1.Cel PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO w Urzędzie Gminy Mściwojów Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu: Załącznik A Zarządzenia oceny ryzyka zawodowego monitorowanie
Projekt MES. Wykonali: Lidia Orkowska Mateusz Wróbel Adam Wysocki WBMIZ, MIBM, IMe
Projekt MES Wykonali: Lidia Orkowska Mateusz Wróbel Adam Wysocki WBMIZ, MIBM, IMe 1. Ugięcie wieszaka pod wpływem przyłożonego obciążenia 1.1. Wstęp Analizie poddane zostało ugięcie wieszaka na ubrania
Osoby pracujące na obszarze Starego Miasta w różnym wymiarze godzin stanowią 23% respondentów, 17% odbywa na Starówce spotkania biznesowe i służbowe.
Toruńska Starówka według jej mieszkańców i użytkowników podsumowanie wyników ankiety internetowej przeprowadzonej w ramach projektu rewitalizacji Starego Miasta w Toruniu RESTART. Przez kilka miesięcy
Dr inż. Andrzej Tatarek. Siłownie cieplne
Dr inż. Andrzej Tatarek Siłownie cieplne 1 Wykład 3 Sposoby podwyższania sprawności elektrowni 2 Zwiększenie sprawności Metody zwiększenia sprawności elektrowni: 1. podnoszenie temperatury i ciśnienia
3 4 5 Zasady udzielania urlopów 6 7 8
Zarządzenie nr 143 z dnia 27 listopada 2012 Dyrektora Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w sprawie zasad wykorzystania urlopów wypoczynkowych przez nauczycieli akademickich Na podstawie 27 ust
4.3. Struktura bazy noclegowej oraz jej wykorzystanie w Bieszczadach
4.3. Struktura bazy noclegowej oraz jej wykorzystanie w Bieszczadach Baza noclegowa stanowi podstawową bazę turystyczną, warunkującą w zasadzie ruch turystyczny. Dlatego projektując nowy szlak należy ją
dr inż. arch. Tomasz Majda (TUP) dr Piotr Wałdykowski (WOiAK SGGW)
JAK WYGLĄDA IDEALNY ŚWIAT OCHRONY WÓD W POLSCE? I DO CZEGO POTRZEBNE MU PLANOWANIE PRZESTRZENNE? dr inż. arch. Tomasz Majda (TUP) dr Piotr Wałdykowski (WOiAK SGGW) 14 STYCZNIA 2013 STAN PRAWNY STUDIUM
UKŁAD ROZRUCHU SILNIKÓW SPALINOWYCH
UKŁAD ROZRUCHU SILNIKÓW SPALINOWYCH We współczesnych samochodach osobowych są stosowane wyłącznie rozruszniki elektryczne składające się z trzech zasadniczych podzespołów: silnika elektrycznego; mechanizmu
Druk nr 1013 Warszawa, 9 lipca 2008 r.
Druk nr 1013 Warszawa, 9 lipca 2008 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Komisja Nadzwyczajna "Przyjazne Państwo" do spraw związanych z ograniczaniem biurokracji NPP-020-51-2008 Pan Bronisław
KLAUZULE ARBITRAŻOWE
KLAUZULE ARBITRAŻOWE KLAUZULE arbitrażowe ICC Zalecane jest, aby strony chcące w swych kontraktach zawrzeć odniesienie do arbitrażu ICC, skorzystały ze standardowych klauzul, wskazanych poniżej. Standardowa
Podatek przemysłowy (lokalny podatek od działalności usługowowytwórczej) 2015-12-17 16:02:07
Podatek przemysłowy (lokalny podatek od działalności usługowowytwórczej) 2015-12-17 16:02:07 2 Podatek przemysłowy (lokalny podatek od działalności usługowo-wytwórczej) Podatek przemysłowy (lokalny podatek
Jakie są te obowiązki wg MSR 41 i MSR 1, a jakie są w tym względzie wymagania ustawy o rachunkowości?
Jakie są te obowiązki wg MSR 41 i MSR 1, a jakie są w tym względzie wymagania ustawy o rachunkowości? Obowiązki sprawozdawcze według ustawy o rachunkowości i MSR 41 Przepisy ustawy o rachunkowości w zakresie
LECZENIE NIEDOKRWISTOŚCI W PRZEBIEGU PRZEWLEKŁEJ NIEWYDOLNOŚCI
Załącznik nr 14 do Zarządzenia Nr 41/2009 Prezesa NFZ z dnia 15 września 2009 roku Nazwa programu: LECZENIE NIEDOKRWISTOŚCI W PRZEBIEGU PRZEWLEKŁEJ NIEWYDOLNOŚCI NEREK ICD-10 N 18 przewlekła niewydolność
CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA WAD KOŃCZYN DOLNYCH U DZIECI I MŁODZIEŻY A FREQUENCY APPEARANCE DEFECTS OF LEGS BY CHILDREN AND ADOLESCENT
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji w Poznaniu Nr 3 2007 Grażyna Szypuła, Magdalena Rusin Bielski Szkolny Ośrodek Gimnastyki Korekcyjno-Kompensacyjnej im. R. Liszki w Bielsku-Białej
ZASADY WYPEŁNIANIA ANKIETY 2. ZATRUDNIENIE NA CZĘŚĆ ETATU LUB PRZEZ CZĘŚĆ OKRESU OCENY
ZASADY WYPEŁNIANIA ANKIETY 1. ZMIANA GRUPY PRACOWNIKÓW LUB AWANS W przypadku zatrudnienia w danej grupie pracowników (naukowo-dydaktyczni, dydaktyczni, naukowi) przez okres poniżej 1 roku nie dokonuje
Regulamin Zarządu Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju
Regulamin Zarządu Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju Art.1. 1. Zarząd Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju, zwanego dalej Stowarzyszeniem, składa się z Prezesa, dwóch Wiceprezesów, Skarbnika, Sekretarza
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
probiotyk o unikalnym składzie
~s~qoy[jg probiotyk o unikalnym składzie ecovag, kapsułki dopochwowe, twarde. Skład jednej kapsułki Lactobacillus gasseri DSM 14869 nie mniej niż 10 8 CFU Lactobacillus rhamnosus DSM 14870 nie mniej niż
Techniki korekcyjne wykorzystywane w metodzie kinesiotapingu
Techniki korekcyjne wykorzystywane w metodzie kinesiotapingu Jak ju wspomniano, kinesiotaping mo e byç stosowany jako osobna metoda terapeutyczna, jak równie mo e stanowiç uzupe nienie innych metod fizjoterapeutycznych.
Załącznik nr 4 PREK 251/III/2010. Umowa Nr (wzór)
Załącznik nr 4 PREK 251/III/2010 Umowa Nr (wzór) Zawarta w dniu roku w Krakowie pomiędzy : Przewozy Regionalne sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, ul. Wileńska 14a, zarejestrowaną w Krajowym Rejestrze Sądowym
Test wiedzy nt. szkodliwości palenia tytoniu Światowy Dzień bez Tytoniu
Test wiedzy nt. szkodliwości palenia tytoniu Światowy Dzień bez Tytoniu 1. Kiedy została uchwalona Ustawa o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych? a) 9 listopada 1995
Naukowcy z SGGW opublikowali nowe badania nad mięsem i mlekiem
Naukowcy z SGGW opublikowali nowe badania nad mięsem i mlekiem Nowe badania międzynarodowego zespołu naukowców, w tym m.in. ekspertów z Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW wskazują na
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.wup.pl/index.php?
1 z 6 2013-10-03 14:58 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.wup.pl/index.php?id=221 Szczecin: Usługa zorganizowania szkolenia specjalistycznego
Grupa SuperTaniaApteka.pl Utworzono : 23 czerwiec 2016
SERCE I UKŁAD KRĄŻENIA > Model : 8217012 Producent : - POLIXAR 10 NA WYSOKI CHOLESTEROL Preparat przeznaczony dla osób pragnących zmniejszyć ryzyko podwyższenia poziomu cholesterolu we krwi. POLIXAR 5
Żywienie zbiorowe typu zamkniętego na przykładzie Przedszkola Miejskiego nr 7 w Ostrołęce Tęczowa Kraina.
Żywienie zbiorowe typu zamkniętego na przykładzie Przedszkola Miejskiego nr 7 w Ostrołęce Tęczowa Kraina. Źródło: www.pmnr7.pl Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Katedra Żywienia Człowieka Studia Podyplomowe,
POSTANOWIENIE. SSN Jerzy Kwaśniewski
Sygn. akt III SK 45/11 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 22 maja 2012 r. SSN Jerzy Kwaśniewski w sprawie z powództwa Polskiego Związku Firm Deweloperskich przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony
Instrukcja sporządzania skonsolidowanego bilansu Miasta Konina
Załącznik Nr 1 Do zarządzenia Nr 92/2012 Prezydenta Miasta Konina z dnia 18.10.2012 r. Instrukcja sporządzania skonsolidowanego bilansu Miasta Konina Jednostką dominującą jest Miasto Konin (Gmina Miejska
Gruntowy wymiennik ciepła PROVENT- GEO
Gruntowy wymiennik ciepła PROVENT- GEO Bezprzeponowy Płytowy Gruntowy Wymiennik Ciepła PROVENT-GEO to unikatowe, oryginalne rozwiązanie umożliwiające pozyskanie zawartego gruncie chłodu latem oraz ciepła
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.mcs-przychodnia.pl
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.mcs-przychodnia.pl Warszawa: Dostawa materiałów i wypełnień stomatologicznych dla Mazowieckiego
INSTYTUCJE WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI WARSZAWA, LIPIEC 2000
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-58 - 95, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYśKOWYCH W POWIECIE GOŁDAPSKIM W 2012 ROKU
POWIATOWY URZĄD PRACY W GOŁDAPI ul. śeromskiego 18, 19-500 GOŁDAP (087) 615-03-95, www.goldap.pup.gov.pl, e-mail: olgo@praca.gov.pl RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYśKOWYCH W POWIECIE GOŁDAPSKIM W 2012
Warszawa, dnia 4 czerwca 2013 r. Poz. 633. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 1) z dnia 22 maja 2013 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 4 czerwca 2013 r. Poz. 633 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 1) z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie rodzajów fermentowanych napojów winiarskich
STATUT PRZEDSZKOLA NIEPUBLICZNEGO KUBUŚ I PRZYJACIELE
STATUT PRZEDSZKOLA NIEPUBLICZNEGO KUBUŚ I PRZYJACIELE I Postanowienia ogólne : Przedszkole Niepubliczne KUBUŚ I PRZYJACIELE 1. zwane dalej przedszkolem jest przedszkolem niepublicznym prowadzonym przez
Waldemar Szuchta Naczelnik Urzędu Skarbowego Wrocław Fabryczna we Wrocławiu
1 P/08/139 LWR 41022-1/2008 Pan Wrocław, dnia 5 5 września 2008r. Waldemar Szuchta Naczelnik Urzędu Skarbowego Wrocław Fabryczna we Wrocławiu WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z
Umowa nr.. /. Klient. *Niepotrzebne skreślić
Umowa nr.. /. zawarta dnia w, pomiędzy: Piotr Kubala prowadzącym działalność gospodarczą pod firmą Piotr Kubala JSK Edukacja, 41-219 Sosnowiec, ul. Kielecka 31/6, wpisanym do CEIDG, NIP: 644 273 13 18,
Warszawa, dnia 11. września 2006 r. Szanowna Pani LUIZA GZULA-FELISZEK Agencja Obsługi Nieruchomości ZAMEK Błonie, ul. Łąki 119,
Warszawa, dnia 11. września 2006 r. Szanowna Pani LUIZA GZULA-FELISZEK Agencja Obsługi Nieruchomości ZAMEK Błonie, ul. Łąki 119, OPINIA PRAWNA DLA AGENCJI OBSŁUGI NIERUCHOMOŚCI ZAMEK NA TEMAT PRAWA CZŁONKÓW
USTAWA. z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela. (tekst jednolity) Rozdział 3a. Awans zawodowy nauczycieli
USTAWA z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jednolity) Rozdział 3a Awans zawodowy nauczycieli Art. 9a. 1. Ustala się stopnie awansu zawodowego nauczycieli: 1) nauczyciel stażysta; 2) nauczyciel
TRENING ZDROWOTNY jest to rodzaj aktywności fizycznej podjętej z motywów zdrowotnych, mającej na celu podniesienie poziomu wydolności i sprawności
TRENING ZDROWOTNY jest to rodzaj aktywności fizycznej podjętej z motywów zdrowotnych, mającej na celu podniesienie poziomu wydolności i sprawności psychofizycznej oraz usprawnienie procesów życiowych własnego
UMOWA NR w sprawie: przyznania środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS)
UMOWA NR w sprawie: przyznania środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS) zawarta w dniu. r. pomiędzy : Powiatowym Urzędem Pracy w Gdyni reprezentowanym przez.., działającą na podstawie upoważnienia
ZAKRES OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ PRACODAWCY, PRACOWNIKÓW ORAZ POSZCZEGÓLNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ZAKŁADU PRACY
ZAKRES OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ PRACODAWCY, PRACOWNIKÓW ORAZ POSZCZEGÓLNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ZAKŁADU PRACY Szkolenia bhp w firmie szkolenie wstępne ogólne 8 Obowiązki pracodawcy Podstawowy obowiązek
Umowa kredytu. zawarta w dniu. zwanym dalej Kredytobiorcą, przy kontrasygnacie Skarbnika Powiatu.
Umowa kredytu Załącznik nr 5 do siwz PROJEKT zawarta w dniu. między: reprezentowanym przez: 1. 2. a Powiatem Skarżyskim reprezentowanym przez: zwanym dalej Kredytobiorcą, przy kontrasygnacie Skarbnika
Powiatowy Urząd Pracy w Trzebnicy. w powiecie trzebnickim w 2008 roku Absolwenci w powiecie trzebnickim
Powiatowy Urząd Pracy w Trzebnicy Załącznik do Monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie trzebnickim w 2008 roku Absolwenci w powiecie trzebnickim Trzebnica, wrzesień 2009 Opracowanie:
oraz nowego średniego samochodu ratowniczo-gaśniczego ze sprzętem ratowniczogaśniczym
Samorządowy Program dotyczący pomocy finansowej dla gmin/miast na zakup nowych samochodów ratowniczo - gaśniczych ze sprzętem ratowniczogaśniczym zamontowanym na stałe oraz zakup sprzętu ratowniczo-gaśniczego
INFORMACJA. o stanie i strukturze bezrobocia. rejestrowanego
POWIATOWY URZĄD 1 PRACY 16-300 Augustów, ul. Mickiewicza 2, tel. (0-87) 6446890, 6447708, 6435802; fax. 6435803 e-mail: biau@praca.gov.pl; www.pup.augustow.pl INFORMACJA o stanie i strukturze bezrobocia
Wynagrodzenia i świadczenia pozapłacowe specjalistów
Wynagrodzenia i świadczenia pozapłacowe specjalistów Wynagrodzenia i podwyżki w poszczególnych województwach Średnie podwyżki dla specjalistów zrealizowane w 2010 roku ukształtowały się na poziomie 4,63%.
UCHWAŁA NR XXVIII/294/2013 RADY GMINY NOWY TARG. z dnia 27 września 2013 r. w sprawie przyjęcia programu 4+ Liczna Rodzina
UCHWAŁA NR XXVIII/294/2013 RADY GMINY NOWY TARG z dnia 27 września 2013 r. w sprawie przyjęcia programu 4+ Liczna Rodzina Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 oraz art.51 ust.1 z dnia 8 marca 1990 r. ustawy
II. WNIOSKI I UZASADNIENIA: 1. Proponujemy wprowadzić w Rekomendacji nr 6 także rozwiązania dotyczące sytuacji, w których:
Warszawa, dnia 25 stycznia 2013 r. Szanowny Pan Wojciech Kwaśniak Zastępca Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego Pl. Powstańców Warszawy 1 00-950 Warszawa Wasz znak: DRB/DRB_I/078/247/11/12/MM W
Ewidencjonowanie nieruchomości. W Sejmie oceniają działania starostów i prezydentów
Posłowie sejmowej Komisji do Spraw Kontroli Państwowej wysłuchali NIK-owców, którzy kontrolowali proces aktualizacji opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości skarbu państwa. Podstawą
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1)
Dz.U.05.73.645 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z dnia 28 kwietnia 2005 r.) Na podstawie
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI[1]) z dnia... 2006 r.
Źródło: http://bip.mswia.gov.pl/bip/projekty-aktow-prawnyc/2006/580,projekt-rozporzadzenia-ministra-spraw-wewnetrznych-i- Administracji-z-dnia-2006-r.html Wygenerowano: Niedziela, 3 lipca 2016, 07:40 Projekt
Krótkoterminowe planowanie finansowe na przykładzie przedsiębiorstw z branży 42
Krótkoterminowe planowanie finansowe na przykładzie przedsiębiorstw z branży 42 Anna Salata 0 1. Zaproponowanie strategii zarządzania środkami pieniężnymi. Celem zarządzania środkami pieniężnymi jest wyznaczenie
Kto poniesie koszty redukcji emisji CO2?
Kto poniesie koszty redukcji emisji CO2? Autor: prof. dr hab. inŝ. Władysław Mielczarski, W zasadzie kaŝdy dziennikarz powtarza znaną formułę, Ŝe nie ma darmowych obiadów 1. Co oznacza, Ŝe kaŝde podejmowane
Parafina ciekła - Avena
Oznakowanie opakowania bezpośredniego (butelka PE, 500 g) Opakowanie przeznaczone do stosowania w lecznictwie zamkniętym Parafina ciekła - Avena Paraffinum liquidum Płyn doustny i na skórę, 1g/ 1g Zawartość
Regulamin Drużyny Harcerek ZHR
Regulamin Drużyny Harcerek ZHR (jednolity tekst obowiązujący od dnia 19.01.98 zgodnie z Uchwałą Naczelnictwa ZHR nr 80/7 z dnia 18.01.98) 1. Drużyna jest podstawową jednostką organizacyjną ZHR i podstawowym
CONSUMER CONFIDENCE WSKAŹNIK ZADOWOLENIA KONSUMENTÓW W POLSCE Q3 2015
CONSUMER CONFIDENCE WSKAŹNIK ZADOWOLENIA KONSUMENTÓW W POLSCE Q3 2015 Najwyższy wzrost od Q2 2005 Poziom zadowolenia polskich konsumentów w Q3 15 wyniósł 80 punktów, tym samym wzrósł o 10 punktów względem
Skrócone sprawozdanie finansowe za okres od 01.04.2015 r. do 30.06.2015 r. wraz z danymi porównywalnymi... 3
RAPORT ZA II KWARTAŁ 2015 ROKU READ-GENE Spółka Akcyjna z siedzibą w Szczecinie za okres od 01.04.2015 r. do 30.06.2015 r. wraz z danymi porównywalnymi Szczecin, 14 sierpnia 2015 r. SPIS TREŚCI: Skrócone
Procedura uzyskiwania awansu zawodowego na stopień nauczyciela mianowanego przez nauczycieli szkół i placówek
Data publikacji : 10.01.2011 Procedura uzyskiwania awansu zawodowego na stopień nauczyciela mianowanego przez nauczycieli szkół i placówek Procedura uzyskiwania awansu zawodowego na stopień nauczyciela
DODATKI DO ŻYWNOŚCI Przyjaciel czy wróg?
DODATKI DO ŻYWNOŚCI Przyjaciel czy wróg? SUBSTANCJE DODATKOWE Substancje obce to takie substancje, które nie spełniają warunków określonych dla środków spożywczych i używek, a mogą znajdować się w nich
DZIENNICZEK STAŻU. Nazwisko i imię ucznia... Klasa :... Specjalizacja... Rok szkolny... adres... nr telefonu.., email:.. Miejsce odbywania praktyki..
Załącznik nr 1 do umowy DZIENNICZEK STAŻU I. DANE OSOBOWE STAŻYSTY Nazwisko i imię ucznia... Klasa :....... Specjalizacja... Rok szkolny......... adres..... nr telefonu.., email:.. Miejsce odbywania praktyki..
Zarządzenie Nr W.0050.23.2015 Wójta Gminy Siedlce z dnia 1 kwietnia 2015 roku. w sprawie powołania Gminnego Zespołu Zarządzania Kryzysowego.
Zarządzenie Nr W.0050.23.2015 w sprawie powołania Gminnego Zespołu Zarządzania Kryzysowego. Na podstawie art. 19 ust. 4 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym (tekst jednolity: Dz.
FORUM ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH
L.Dz.FZZ/VI/912/04/01/13 Bydgoszcz, 4 stycznia 2013 r. Szanowny Pan WŁADYSŁAW KOSINIAK - KAMYSZ MINISTER PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ Uwagi Forum Związków Zawodowych do projektu ustawy z dnia 14 grudnia
Uchwała Nr.. /.../.. Rady Miasta Nowego Sącza z dnia.. listopada 2011 roku
Projekt Uchwała Nr / / Rady Miasta Nowego Sącza z dnia listopada 2011 roku w sprawie określenia wysokości stawek podatku od środków transportowych Na podstawie art 18 ust 2 pkt 8 i art 40 ust 1 ustawy