Realizacja projektów związanych z dostępem odbiorców końcowych oraz osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym do szerokopasmowego Internetu analiza

Transkrypt

1 Realizacja projektów związanych z dostępem odbiorców końcowych oraz osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym do szerokopasmowego Internetu analiza stanu obecnego oraz barier w wykorzystaniu dostępnych środków unijnych. Luty 2011

2 SPIS TREŚCI I WSTĘP WYKAZ STOSOWANYCH AKRONIMÓW... 4 II WNIOSKI I WSKAZÓWKI... 5 III OGÓLNE INFORMACJE DZIAŁANIACH 8.3 I 8.4 PO IG DZIAŁANIE 8.3 PROGRAMU OPERACYJNEGO INNOWACYJNA GOSPODARKA PRZECIWDZIAŁANIE WYKLUCZENIU CYFROWEMU (E INCLUSION) DZIAŁANIE 8.4 PROGRAMU OPERACYJNEGO INNOWACYJNA GOSPODARKA ZAPEWNIENIE DOSTĘPU DO INTERNETU NA ETAPIE OSTATNIEJ MILI IV AKTUALNY STAN REALIZACJI DZIAŁANIA 8.3 I DZIAŁANIA 8.4 PROGRAMU OPERACYJNEGO INNOWACYJNA GOSPODARKA DZIAŁANIE PODSUMOWANIE DOTYCHCZASOWYCH NABORÓW PODPISANE UMOWY O DOFINANSOWANIE DZIAŁANIE PODSUMOWANIE DOTYCHCZASOWYCH NABORÓW PODPISANE UMOWY O DOFINANSOWANIE V BARIERY W ABSORPCJI DOSTĘPNYCH ŚRODKÓW UNIJNYCH METODOLOGIA BADAŃ ANALIZA DANYCH ZASTANYCH BADANIE ANKIETOWE DZIAŁANIE INFORMACJE O PROJEKTACH OBJĘTYCH BADANIEM ANKIETOWYM BARIERY W TRAKCIE PROCESU APLIKACYJNEGO BARIERY W TRAKCIE WDRAŻANIA/ROZLICZANIA PROJEKTU DZIAŁANIE INFORMACJE O PROJEKTACH OBJĘTYCH BADANIEM ANKIETOWYM BARIERY W TRAKCIE PROCESU APLIKACYJNEGO BARIERY W TRAKCIE WDRAŻANIA/ROZLICZANIA PROJEKTU VI OBECNE I PROJEKTOWANE ROZWIĄZANIA SYSTEMOWE ROZWIĄZANIA PROCEDURALNO PRAWNE MEGAUSTAWA LINIA DEMARKACYJNA POMIĘDZY 8.4 POIG A REGIONALNYMI PROGRAMAMI OPERACYJNYMI PLANOWANE ZMIANY DOKUMENTACJI KONKURSOWEJ DZIAŁANIA TECHNICZNO INFORMACYJNE SKIEROWANE DO BENEFICJENTÓW/ WNIOSKODAWCÓW / INSTYTUCJI WDRAŻAJĄCYCH WYSZUKIWARKA DOSTĘPNYCH OBSZARÓW (UKE) KRAJOWE FORUM SZEROKOPASMOWE

3 6.2.3 SZKOLENIA TEMATYCZNE VII DEFINICJE VIII ZAŁĄCZNIK IX SPIS TABEL X SPIS RYSUNKÓW

4 I Wstęp Niniejszy dokument stanowi podsumowanie analizy dotyczącej realizacji projektów związanych z dostępem odbiorców końcowych oraz osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym do szerokopasmowego Internetu. Analizie poddano dwa Działania realizowane przez Władzę Wdrażającą Programy Europejskie w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Działanie 8.3 Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu einclusion oraz Działanie 8.4 Zapewnienie dostępu do Internetu na etapie ostatniej mili. Celem badania było przeanalizowanie obecnego stanu wdrażania przedmiotowych Działań (przegląd dotychczasowych naborów wniosków, skuteczność w podpisywaniu umów o dofinansowanie), a także zidentyfikowanie barier hamujących sprawne wykorzystanie dostępnych środków unijnych. W ramach analizy zweryfikowano dane dostępne na stronach internetowych Władzy Wdrażającej Programy Europejskie, dotyczące statystyk związanych z dotychczasowymi naborami wniosków, materiały i opinie zgromadzone na Portalu Krajowego Forum Szerokopasmowego, a także materiały prezentowane na konferencjach i spotkaniach informacyjnych związanych z realizacją Działań będących przedmiotem niniejszego raportu. W treści raportu przeanalizowano wyniki ankiety ewaluacyjnej przeprowadzanej w styczniu 2011 r. Ankieta została wysłana do beneficjentów i podmiotów zainteresowanych Działaniami 8.3 i 8.4 PO IG, znajdujących się w bazie danych Urzędu Komunikacji Elektronicznej. Dodatkowo została ona opublikowana w Internecie na stronach UKE, umożliwiając wzięcie udziału w badaniu dowolnym podmiotom, które wyraziły taką chęć. W ciągu 12 dni, które przeznaczono na gromadzenie ankiet zebranych zostało 124 odpowiedzi na pytania dotyczące Działania 8.3 PO IG oraz 91 odpowiedzi na pytania dotyczące Działania 8.4 PO IG. Obie ankiety zawierały szereg pytań, dotyczących podstawowych informacji związanych z procesem aplikowania o wsparcie oraz rozliczaniem projektu, a także pytania otwarte, w których respondenci mogli wyrazić swoje opinie oraz wskazać wskazówki, które ich zdaniem usprawniłyby system dystrybucji środków dostępnych w ramach Działania 8.3 PO IG oraz Działania 8.4 PO IG. Ponadto, w ostatniej części raportu przedstawiono informacje na temat aktualnie wdrażanych oraz planowanych działań promocyjnych, proceduralno prawnych i informacyjnych, które mają na celu usprawnienie procesu wdrażania Działań 8.3 i 8.4 PO IG. W raporcie do przeliczania na złotówki kwot wyrażonych w euro zastosowano kurs określony w rozporządzeniu prezesa Rady Ministrów w sprawie średniego kursu złotego w stosunku do euro stanowiącego podstawę przeliczania wartości zamówień publicznych (DzU z 2009 r., nr 224, poz. 1796). Obecnie obowiązujący kurs wymiany euro wynosi 3,839 zł. Niniejszy raport pozostaje aktualny na dzień 31 stycznia 2011 r. W chwili jego sporządzenia nie były dostępne żadne dodatkowe dokumenty czy statystyki, które mogłyby wpłynąć na przedstawione wnioski. 3

5 1.1 Wykaz stosowanych akronimów JST jednostki samorządu terytorialnego MŚP Małe i Średnie Przedsiębiorstwa MSWiA Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji PO IG Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, RPO Regionalny Program Operacyjny SzOP PO IG Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka UKE Urząd Komunikacji Elektronicznej 4

6 II Wnioski i wskazówki Przeprowadzona w ramach niniejszego raportu analiza wykazała stosunkowo niski poziom wykorzystania środków dostępnych w ramach Działania 8.3 i Działania 8.4 POIG, przeznaczonych na zapewnienie odbiorcom końcowym oraz osobom zagrożonym wykluczeniem cyfrowym dostępu do szerokopasmowego Internetu. Niski poziom wykorzystania tych środków jest niepokojący w szczególności w obliczu faktu, iż Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka jest obecnie na półmetku realizacji. Istnieje więc zagrożenie, iż dostępne środki mogą nie zostać w pełni ani efektywnie wykorzystane przez beneficjentów Działań. Analiza danych dotyczących dotychczasowych naborów wykazała, iż w początkowej fazie realizacji obu Działań (rok 2008 pierwsza połowa 2009) zainteresowanie ze strony potencjalnych beneficjentów tym instrumentem wsparcia było relatywnie niskie, a wartość wnioskowanego dofinansowania nie pokrywała dostępnej alokacji w ramach danego naboru. W kolejnych naborach realizowanych począwszy od drugiej połowy 2009 r. sytuacja uległa poprawie. W ramach Działania 8.3 PO IG w II rundzie aplikacyjnej dla roku 2009 wartość wnioskowanego dofinansowania przekroczyła dostępną alokację środków. W odniesieniu natomiast do Działania 8.4 PO IG istotny wzrost zainteresowania nastąpił dopiero w I rundzie dla roku 2010 r., w którym wartość wnioskowanego dofinansowania przekroczyła dostępną alokację 2,5 krotnie. Należy jednak podkreślić, iż wzrost zainteresowania ze strony potencjalnych beneficjentów nie przekłada się bezpośrednio na poziom kontraktacji projektów rekomendowanych do dofinansowania. Zgodnie ze statystykami WWPE, dla pierwszych czterech naborów wniosków podpisano 129 umów na łączną kwotę ponad 277 mln PLN, co stanowi niespełna 20% alokacji dla całego Działania 8.3 PO IG i niespełna 45% alokacji dla pierwszych czterech konkursów. W odniesieniu do Działania 8.4 PO IG sytuacja wygląda zdecydowanie mniej korzystnie, gdyż w ramach dotychczas zakończonych naborów podpisano 48 umów o dofinansowanie (na 227 rekomendowanych projektów do dofinansowania z listy podstawowej i listy rezerwowej), przy czym wraz ze wzrostem zainteresowania wsparciem w ramach Działania 8.4 PO IG poziom kontraktacji nie wykazuje wzrostu (np. dla wniosków rekomendowanych w ramach I naboru dla 2010 r. podpisano dotychczas 3 umowy o dofinansowanie 1 ). Ponadto, nie wszystkie projekty rekomendowane do dofinansowania w pierwszych naborach zostały zakontraktowane.. Należy podkreślić, iż beneficjenci sygnalizują problemy związane z powolnym procesem kontraktowania środków, przede wszystkim w odniesieniu do Działania 8.4 PO IG. Zgodnie z informacjami przekazywanymi przez beneficjentów tego Działania, opóźnienia w podpisywaniu umów o dofinansowanie wynikają najczęściej z trudności w pozyskiwaniu pozwoleń niezbędnych dla uruchomienia procesów inwestycyjnych (np. pozwolenie na budowę), dokumentów potwierdzających finansowanie projektu (np. umów kredytowych) czy też utrudnień związanych z błędną identyfikacją białych / szarych plam wskazanych we wniosku o dofinansowanie (np. okazuje się, że na dany obszar inny wniosek otrzymał dofinansowanie, więc wniosek musi zostać zweryfikowany poprzez usunięcie wątpliwego obszaru to wydłuża okres podpisywania umowy o dofinansowanie). Oprócz opóźnień w podpisywaniu umów o dofinansowanie, beneficjenci Działania 8.3 PO IG i Działania 8.4 PO IG identyfikują również inne bariery w dostępie do środków, występujące zarówno na etapie aplikowania o wsparcie, jak i na etapie rozliczania / wdrażania realizowanych projektów. W Działaniu 8.3 PO IG istotnym problemem sygnalizowanym przez beneficjentów jest pięcioletni okres trwałości, w czasie którego beneficjenci pomocy muszą utrzymać właściwe poziomy wskaźników. Jest to szczególnie trudne w kontekście charakteru Działania 8.3 PO IG. W tak długim okresie sprzęt komputerowy staje się przestarzały a oprogramowanie niekompatybilne z najnowszymi trendami. Dodatkowo JST realizujące projekty mają problem z nadzorowaniem 1 Zgodnie ze stanem danych dostępnych na dzień: 31 stycznia 2011 r. 5

7 użytkowników końcowych i zapewnieniem, że nie pozbędą się oni przekazanych im komputerów przed upływem okresu trwałości. Należy podkreślić, iż zgodnie z regułami udzielania pomocy publicznej, brak utrzymania dofinansowanej infrastruktury / dofinansowanego sprzętu przez wymagany okres trwałości może skutkować w skrajnych przypadkach nawet koniecznością zwrotu uzyskanego wsparcia, co z punktu widzenia beneficjenta (a także instytucji odpowiedzialnych za efektywne wykorzystanie środków publicznych), nie byłoby korzystne. Ponadto beneficjenci Działania 8.3 PO IG jako mankament tego instrumentu sygnalizują ograniczony zakres wspieranej grupy docelowej, bez możliwości rozszerzenia jej o innego rodzaju podmioty / osoby, które również wykazują chęć uczestniczenia w analogicznym projekcie (np. osoby zamieszkujące tereny wiejskie, obszary trudno dostępne). W odniesieniu do Działania 8.4 PO IG beneficjenci zwracają przede wszystkim uwagę na sposób definiowania białych plam oraz brak jednolitego podejścia w kwestii aktualizacji listy tych obszarów, co uniemożliwia im właściwe zaplanowanie projektów. Listy białych i szarych plam publikowane są przez Urzędy Marszałkowskie oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, można je również odnaleźć za pomocą stosownej wyszukiwarki UKE. Przedsiębiorcy jednak wyrażają wątpliwość co do wystarczalności prezentowanych danych dla faktycznego określenia dostępnego obszaru. Istnieje bowiem ryzyko sytuacji, w której przedsiębiorca przekonany, że na zidentyfikowanym obszarze można uzyskać wsparcie na budowę odpowiedniej infrastruktury zaczyna ponosić pewne koszty związane z przygotowaniem projektu, po czym przekonuje się, że konkretna biała plama jest już zajęta przez innego przedsiębiorcę, który aplikował o wsparcie w poprzedniej rundzie naboru wniosków, tyle że lista nie została w odpowiednim czasie zaktualizowana, a fakt zajęcia białej plamy nie został odnotowany. Barierą zidentyfikowaną przez wnioskodawców Działania 8.4 PO IG jest również sposób rozstrzygania, który z projektów zgłoszonych w tej samej rundzie naborów na ten sam obszar zostanie wybrany do przekazania wsparcia. Projekty takie oceniane są w oparciu o kryteria, (które wg ankietowanych są niewłaściwie dobrane do charakteru projektu), by później skierować wszystkie projekty poza najwyżej ocenionym na tzw. listę rezerwową. Powoduje to sytuację, w której nierzadko listy rezerwowe są liczniejsze niż listy podstawowe, zawierające projekty bezpośrednio rekomendowane do wsparcia, a tym samym realizacja projektów z listy rezerwowej jest wstrzymywana do momentu ostatecznego rozstrzygnięcia co do możliwości dofinansowania danego projektu rezerwowego. Przeprowadzona w ramach niniejszego raportu analiza wykazała, iż dystrybucja dostępnych środków jest sprawniejsza dla Działania 8.3 PO IG, w porównaniu do wykorzystania środków w ramach Działania 8.4 PO IG (o czym świadczy chociażby liczba podpisanych umów). Również w ocenie beneficjentów danego Działania, system przeprowadzania konkursów, udzielania wsparcia, i weryfikacji realizowanych projektów w ramach Działania 8.3 PO IG spotyka się z bardziej pozytywną oceną niż system dystrybucji środków w ramach Działania 8.4 PO IG. Powyższe przede wszystkim wynika z faktu, iż wymogi w ramach Działania 8.3 PO IG są mniej skomplikowane niż w ramach Działania 8.4 PO IG (np. brak konieczności sporządzania biznes planu), a także zakres projektów co do zasady jest łatwiejszy do realizacji w ramach Działania 8.3 PO IG niż Działania 8.4 PO IG (np. zakup sprzętu dla osób niepełnosprawnych przez gminę jest mniej skomplikowany niż wybudowanie dostępu do Internetu w technologii światłowodowej). Warto jednak podkreślić, iż pomimo relatywnie pozytywnego podejścia do określonych aspektów realizacji analizowanych działań, niektórzy beneficjenci identyfikują trudności proceduralne w procesie ubiegania się o wsparcie (m.in. długotrwały proces oceny wniosków, długotrwały okres podpisywania umowy o dofinansowanie, brak jednolitych wytycznych co do kwalifikowalności kosztów na etapie projektowania), a także w procesie rozliczania dofinansowanych projektów (konieczność przedstawiania szczegółowej dokumentacji rozliczeniowej, konieczność wielokrotnego poprawiania tych samych dokumentów). Beneficjenci / potencjalni beneficjenci zwracają również uwagę na konieczność współpracy wyłącznie z jedną, centralną jednostką wdrażającą, zlokalizowaną w Warszawie, przy braku struktur regionalnych, co utrudnia proces wykorzystywania 6

8 dostępnych środków. Pojawiają się również informacje w zakresie potrzeb szkoleniowych dotyczących przygotowania wniosku o dofinansowanie (zwłaszcza budżetów, analizy finansowej, wskaźników realizacji projektu) oraz w zakresie rozliczania (m.in. przygotowanie właściwej dokumentacji rozliczeniowej, prowadzenie procedur przetargowych). Podsumowując powyższe należy stwierdzić, iż beneficjenci Działania 8.3 PO IG i Działania 8.4 PO IG napotykają na trudności proceduralno systemowe, a także trudności związane z procesem realizowania projektów, w tym przede wszystkim: Bariery proceduralno systemowe Długotrwały okres weryfikacji wniosków Wyłącznie jedna jednostka centralna oddelegowana do obsługi wniosków Brak przejrzystego systemu weryfikacji dostępnych obszarów w ramach Działania 8.4 PO IG Konieczność utrzymania okresu trwałości w ramach Działania 8.3 PO IG Konieczność przedstawiania bardzo szczegółowej dokumentacji na etapie rozliczania przyznanych środków Bariery związane z realizacją projektów Brak wystarczającej wiedzy w realizowaniu tego rodzaju przedsięwzięć Brak wystarczającego wsparcia szkoleniowo informacyjnego ze strony instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie projektów Problemy ze zgromadzeniem wkładu własnego w ramach Działania 8.3 PO IG Problemy z uzyskaniem finansowania zewnętrznego w ramach Działania 8.4 PO IG np. kredytu bankowego Problemy z uzyskaniem wymaganych dokumentów administracyjnych (np. pozwolenie na budowę dla Działania 8.4 PO IG) 2 Warto podkreślić, iż w celu usprawnienia dystrybucji środków związanych z budową infrastruktury dostępu do Internetu, instytucje zaangażowane w ten proces wprowadzają szereg rozwiązań proceduralno prawnych, a także realizują działania techniczno informacyjne. Przedmiotowe kwestie zostały szczegółowo opisane w Rozdziale VI niniejszego raportu. W szczególności na uwagę zasługuje uchwalenie ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 106 poz. 675) tzw. megaustawy, której przepisy wprowadzają szereg ułatwień do procesu tworzenia infrastruktury szerokopasmowego Internetu, a także ustalenie wyraźnej linii demarkacyjnej pomiędzy projektami budowy dostępu do Internetu na etapie ostatniej mili, pomiędzy Działaniem 8.4 PO IG, a Regionalnymi Programami Operacyjnymi. Dla procesu wymiany informacji istotna jest również aktywność Krajowego Forum Szerokopasmowego, które jako miejsce wymiany doświadczeń, dobrych praktyk, dostępnych schematów postępowania, zaspokaja potrzeby informacyjne beneficjentów / potencjalnych beneficjentów Działania 8.3 PO IG i Działania 8.4 PO IG. Istotnym rozwiązaniem usprawniającym miał być również Projekt systemowy, który obecnie jest w bardzo wstępnej fazie realizacji. Trudno jednoznacznie przewidzieć jaki będzie jego efekt dla procesu dystrybucji środków na budowę Internetu szerokopasmowego, w szczególności że jest opracowywany stosunkowo późno, a dodatkowo zgodnie z obecnymi ustaleniami nie przewidziano czynnego zaangażowania w proces jego przygotowania i realizacji instytucji, która jest ustawowo 2 W ramach ostatniego naboru wniosków zwolniono wnioskodawców z obowiązku przedstawiania promesy kredytowej w celu potwierdzenia posiadania wkładu własnego. W zamian wnioskodawcy zobowiązani są podpisać stosowne oświadczenie. 7

9 zobowiązana do regulowania działalności telekomunikacyjnej w Polsce (w tym w zakresie tworzenia infrastruktury dostępu do Internetu). W świetle zidentyfikowanych w ramach przeprowadzonej analizy barier oraz mając na uwadze już realizowane działania zaradcze należy wziąć pod uwagę możliwości podjęcia następujących działań: Zdywersyfikowanie obowiązków związanych z wdrażaniem Działań 8.3 i 8.4 PO IG Tempo oceny wniosków, podpisywania umów i rozliczania projektów jest zbyt wolne. Przekazanie części odpowiedzialności w ramach odrębnej umowy pomocy technicznej na szczebel wojewódzki lub do UKE lub innej jednostki mogłoby odciążyć WWPE, co usprawniłoby proces wdrażania Działań. Uruchomienie cyklicznych warsztatów organizowanych w poszczególnych województwach. Praktyczne spotkania, na których wnioskodawcom i beneficjentom wskazywano by na konkretnych przykładach, jak należy prawidłowo wnioskować o wsparcie oraz rozliczać dofinansowane projekty zredukowałoby istotnie ilość popełnianych błędów, co również mogłoby umożliwić szybsze i sprawniejsze wdrażanie Działań Weryfikacja zasad związanych z realizacją Działania 8.3 PO IG. Należy wypracować rozwiązania, które pozostając w zgodzie z regulacjami prawnymi, przyczynią się do zmniejszenia obciążeń po stronie beneficjentów Działania, generowanych np. przez regułę pięcioletniego okresu trwałości, które zniechęcają Jednostki Samorządu Terytorialnego do podjęcia próby aplikowania o wsparcie i realizowania projektów w ramach Działania 8.3 PO IG, a także utrudniają prawidłową realizację dofinansowanych projektów i zwiększają ryzyko zwrotu pomocy w przyszłości. Zmiany zasad związanych z realizacją Działania 8.4 PO IG Należy rozważyć kwestię tzw. blokowania białych plam przez spółki, które nie mają szans na realizację wszystkich zgłoszonych przez siebie projektów (często kilkadziesiąt w jednym naborze wniosków). Ponadto należy zweryfikować sposób rozstrzygania o przyznaniu dofinansowania w sytuacji, w której w jednym naborze złożone zostały wnioski na ten sam obszar. Należy również rozważyć możliwość stworzenia jednolitego, stale aktualizowanego narzędzia, które pozwoliłoby na odnajdywanie w jednym miejscu rzetelnej i szczegółowej informacji na temat niedostępnych w ramach Działania 8.4 PO IG obszarów. Weryfikacja niezakontraktowanych dotychczas projektów w ramach Działania 8.4 PO IG, które zostały rekomendowane do wsparcia w pierwszych naborach (rok 2008 pierwsza połowa 2009 r.) w celu ostatecznego zakontraktowania lub uwolnienia zablokowanych środków publicznych oraz obszarów inwestycyjnych. 8

10 III Ogólne informacje Działaniach 8.3 i 8.4 PO IG 3.1 Działanie 8.3 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu (e Inclusion) Tabela 1. Działanie 8.3 PO IG informacje podstawowe. Podmiot udzielający wsparcia Całkowity budżet Działania Typy projektów Forma pomocy Termin naboru wniosków o dofinansowanie Najważniejsze dokumenty aplikacyjne Władza Wdrażająca Programy Europejskie 364,4 mln EUR Zapewnienie dostępu do Internetu w gospodarstwach domowych na obszarze objętym projektem (maks. przez okres 3 lat), Dostarczenie instalacji oraz serwisowanie sprzętu komputerowego i/lub niezbędnego oprogramowania w gospodarstwach domowych wskazanych przez projektodawcę, Zakup szkoleń dla użytkowników końcowych projektu z zakresu obsługi komputera, korzystania z Internetu oraz nabycia innych umiejętności niezbędnych dla świadczenia pracy na odległość lub skutecznej edukacji przez Internet (z wykluczeniem szkoleń zawodowych), Promocja na obszarze objętym projektem. Zaliczka / Refundacja poniesionych kosztów kwalifikowanych Ostatni nabór odbył się w dniach Kolejny nabór planowany jest od do (alokacja 114,05 mln PLN) wniosek o dofinansowanie; dokumentacja potwierdzająca finansowanie zewnętrzne (np. promesa kredytowa). Głównym celem Działania 8.3 PO IG jest umożliwianie i ułatwianie dostępu do sieci internetowej osobom zagrożonym wykluczeniem cyfrowym. Realizacja przedmiotowego celu następuje poprzez dostarczenie grupie docelowej sprzętu teleinformatycznego, rozbudowywanie umiejętności informatycznych i wykształcanie nawyku korzystania z Internetu na co dzień, a także budzenie świadomości dotyczącej potencjału związanego z dostępem do szerokopasmowego Internetu. Grupę docelową Działania 8.3 PO IG (osoby / instytucje zagrożone wykluczeniem cyfrowym) stanowią: gospodarstwa domowe spełniające kryterium dochodowe upoważniające do otrzymania wsparcia w ramach systemu pomocy społecznej oraz systemu świadczeń rodzinnych; dzieci i młodzież ucząca się z rodzin w trudnej sytuacji materialnej i społecznej uprawniającej do uzyskania stypendiów socjalnych, typowana do otrzymania wsparcia we współpracy ze szkołą oraz/lub ośrodkami pomocy społecznej; 9

11 osoby niepełnosprawne ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności; rodziny zastępcze; rodzinne domy dziecka, samotni rodzice, jednostki podległe beneficjentowi (w tym: biblioteki publiczne, instytucje kultury, szkoły, publiczne placówki opiekuńczo wychowawcze położone na obszarze działania beneficjenta, publiczne domy pomocy społecznej). Z kolei beneficjenci Działania 8.3 PO IG, którzy realizując swoje projekty redukują wykluczenie cyfrowe, to jednostki samorządu terytorialnego, ich konsorcja, związki, stowarzyszenia i porozumienia, a także konsorcja jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi. W związku z charakterem beneficjentów w ramach Działania 8.3 PO IG, istotnie wyższe jest wsparcie, które potencjalni beneficjenci mogą pozyskać na realizację swoich przedsięwzięć. Maksymalny poziom wsparcia wynosi 85% kosztów kwalifikowanych. Pozostała część (w wysokości co najmniej 15%) musi zostać pokryta ze środków własnych Wnioskodawcy. Wydatki kwalifikowane w ramach Działania 8.3 PO IG zostały wyszczególnione w Wytycznych w zakresie kwalifikowania wydatków w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Do wydatków tych zalicza się m.in.: wydatki na zakup, dostarczenie i modernizację sprzętu teleinformatycznego dla grupy docelowej, obejmujące komputer, terminal i drukarkę oraz dodatkowy niezbędny osprzęt w przypadku sprzętu dla osób niepełnosprawnych; wydatki na pokrycie kosztów dzierżawy częstotliwości lub łącza niezbędnego dla dostarczenia Internetu grupie docelowej projektu; wydatki na zakup narzędzi warstwy sprzętowej i programowej, niezbędnych dla zapewnienia bezpieczeństwa przesyłanych informacji, identyfikacji osób (np. elektronicznego poświadczania tożsamości), współpracy z urzędami i firmami, wraz z kosztami ich utrzymania; wydatki na pokrycie kosztów stworzenia i utrzymania domen (platform) i portali, usług zapewnienia dostępu do sieci Internet, usługi hostingu, kolokacji i innych; wydatki na pokrycie kosztów wytworzenia, zakupu i aktualizacji oprogramowania, wraz z zakupem, rozszerzeniem i aktualizacją licencji; wydatki na szkolenia dla osób zaangażowanych w realizację projektu objętego wsparciem; koszty szkoleń rozwijających umiejętności informatyczne oraz inne szkolenia z zakresu technik teleinformatycznych i innych umiejętności niezbędnych dla świadczenia pracy na odległość lub skutecznej edukacji przez Internet; koszty robót budowlanych mających na celu budowę, remont lub adaptację pomieszczeń dla celów instalacji sprzętu objętego projektem; wydatki na zakup lub dzierżawę gruntu niezbędnego do instalacji infrastruktury, bezpośrednio związanej z udostępnieniem Internetu; koszty budowy i instalacji lub koszty dzierżawy infrastruktury, bezpośrednio związanej z udostępnieniem Internetu. 10

12 3.2 Działanie 8.4 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Zapewnienie dostępu do Internetu na etapie ostatniej mili Tabela 2. Działanie 8.4 PO IG informacje podstawowe. Podmiot udzielający wsparcia Całkowity budżet Działania Typy projektów Forma pomocy Termin naboru wniosków o dofinansowanie Najważniejsze dokumenty aplikacyjne Władza Wdrażająca Programy Europejskie 200 mln EUR Budowa dedykowanej infrastruktury teleinformatycznej stworzonej pomiędzy najbliższym lub najbardziej efektywnym punktem dystrybucji Internetu a grupą ( ami) docelową ( ymi). Zaliczka / Refundacja poniesionych kosztów kwalifikowanych Ostatni nabór odbył się w dniach Kolejny nabór wniosków zaplanowany został w dniach wniosek o dofinansowanie (dalej: Wniosek ); biznes plan; Dokumenty uwierzytelniające kondycję finansową Wnioskodawcy (bilans wraz z informacją dodatkową oraz rachunek zysków i strat za ostatni rok obrachunkowy Głównym celem Działania 8.4 PO IG jest tworzenie infrastruktury dostępowej na etapie ostatniej mili 3 umożliwiającej odbiorcom końcowym (głównie gospodarstwom domowym, ale również przedsiębiorcom czy instytucjom) uzyskanie dostępu do Internetu szerokopasmowego. Obszary, na których sieci dostępowe mogą być budowane w ramach przedmiotowego Działania to tzw. białe i szare plamy 4. Obszary białych i szarych plam dopuszczone do kolejnych naborów ustalane są przez Urzędy Marszałkowski na podstawie pozyskiwanych danych o istniejącej infrastrukturze i planach inwestycyjnych, które dostarczane są przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych, a także przez Prezesa UKE. Również operatorzy publicznych sieci telekomunikacyjnych (na żądanie Prezesa UKE) przekazują niezbędne informacje dotyczące lokalizacji i rodzaju posiadanej infrastruktury telekomunikacyjnej lub publicznej sieci telekomunikacyjnej. Ponadto mapy przedmiotowych obszarów ustala się w oparciu o aktualne wyniki inwentaryzacji zasobów sieci szerokopasmowego dostępu do Internetu, które publikowane są na stronach internetowych Urzędów Marszałkowskich poszczególnych województw. Obszary te ustala się przez porównanie z obszarami objętymi projektami, które zostały już zatwierdzone do dofinansowania i które publikowane są na stronie internetowej WWPE. Cel Działania realizowany jest poprzez wspieranie aplikantów należących do sektora mikro małych i średnich przedsiębiorstw, a także organizacji pozarządowych non profit w zakresie budowy dedykowanej infrastruktury telekomunikacyjnej stworzonej na odcinku ostatniej mili. 3 Ostatnia mila odcinek sieci między użytkownikiem końcowym (odbiorcą), a najbliższym aktywnym węzłem sieci. 4 Białe plamy obszary, na których nie ma możliwości korzystania z usług szerokopasmowego dostępu do Internetu. Szare plamy obszar, na którym jest tylko jedna odpowiednia infrastruktura szerokopasmowa lub co do którego istnieje wiarygodny plan inwestycyjny wybudowania jednej takiej infrastruktury wciągu najbliższych 3 lat Czarne plamy obszary, na których istnieje infrastruktura szkieletowo dystrybucyjna co najmniej dwóch operatorów telekomunikacyjnych umożliwiająca korzystanie z usług szerokopasmowego dostępu do Internetu. 11

13 Założenia Działania 8.4 PO IG zostały przygotowane, tak, by jego realizacja przyczyniała się do wzrostu innowacyjności polskiej gospodarki poprzez zwiększanie innowacyjności lokalnie działających (a także nowoutworzonych) przedsiębiorstw świadczących usługi dostępu do Internetu na rynkach lokalnych, a także zapewniała możliwości prowadzenia działalności za pośrednictwem Internetu firmom na terenie całego kraju. Warunkiem koniecznym dla podmiotu, który chce ubiegać się o wsparcie, jest zapewnienie dostępu do Internetu minimum 40 podmiotom z danego obszaru w okresie trwałości projektu (tj. 3 lata od zakończenia jego realizacji w sektorze MŚP i organizacji pozarządowych spełniających kryteria określone w załączniku I do rozporządzenia Komisji (WE) nr 800/2008). Ponadto na obszarze, na którym realizowany będzie dany projekt nie może funkcjonować ogólnodostępna infrastruktura dostępu do Internetu o przepustowości powyżej 2 Mb/s. Istotne jest, iż na obszarze jednej gminy może być realizowany więcej niż jeden projekt, jednak na poszczególnych wyizolowanych obszarach białych i szarych plam dozwolona jest realizacja tylko jednego projektu objętego wsparciem. Tym samym obszary, które pośrednio zostały objęte dofinansowaniem w jednym z naborów, w kolejnych zostają wyłączone z możliwości ubiegania się o wsparcie na realizację na nich projektów. Wsparcie udzielane w na realizację projektów dofinansowanych w ramach Działania 8.4 PO IG udzielane jest w oparciu o przepisy dotyczące regionalnej pomocy inwestycyjnej, a jego wysokość zależy od miejsca lokalizacji projektu oraz wielkości przedsiębiorstwa (organizacji pozarządowej), które dany projekt realizuje (tabela przedstawiająca poziomy wsparcia znajduje się w załączniku). Pozostała część wydatków musi zostać pokryta ze środków własnych przedsiębiorcy. Koszty kwalifikujące się do objęcia dofinansowaniem w ramach Działania 8.4 PO IG to koszty niezbędne do realizacji projektu i bezpośrednio związane z jego realizacją, poniesione nie wcześniej niż po dniu złożenia wniosku o udzielenie wsparcia. Wszelkie wydatki poniesione przed tą datą stanowią wydatek niekwalifikowany i stanowią podstawę do uznania projektu za rozpoczęty, wykluczając go tym samym z udziału w konkursie. Katalog kwalifikowanych wydatków obejmuje m.in.: nabycie, wraz z kosztem instalacji (wdrożenia), wartości niematerialnych i prawnych w formie patentów, licencji, know how lub nieopatentowanej wiedzy technicznej dzierżawę, najem, zakup lub wytworzenie oraz instalację nowych środków trwałych: maszyn i urządzeń, narzędzi, przyrządów i aparatury, wyposażenia technicznego, infrastruktury technicznej związanej z inwestycją, w tym kanalizacji kablowej, masztów i wież radiowych; raty spłat wartości początkowej wartości niematerialnych i prawnych oraz środków trwałych, poniesione przez korzystającego do dnia zakończenia realizacji projektu, do wysokości ich wartości początkowej z dnia zawarcia umowy leasingu prowadzącego do przeniesienia własności, z wyłączeniem leasingu zwrotnego, albo spłatę wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, należnej z tytułu umowy leasingu prowadzącego do przeniesienia własności, z wyłączeniem leasingu zwrotnego, zakup prawa własności lub wieczystego użytkowania gruntów oraz najem lub dzierżawę gruntów do wysokości 10 % całkowitych wydatków kwalifikowanych projektu, nabycie robót i materiałów budowlanych, najem lub dzierżawę powierzchni, konstrukcji, budynków lub części pomieszczeń przeznaczonych na instalację nadajników oraz łączy telekomunikacyjnych, 12

14 najem lub dzierżawę kanalizacji teletechnicznej, miejsca w otworze kanalizacji teletechnicznej, rurociągu teletechnicznego, włókien światłowodowych lub pasma transmisyjnego, opłaty dla właściciela, użytkownika wieczystego nieruchomości lub zarządcy nieruchomości za umożliwienie umieszczenia na nieruchomości obiektów i urządzeń infrastruktury telekomunikacyjnej. 13

15 IV Aktualny stan realizacji Działania 8.3 i Działania 8.4 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 4.1 Działanie Podsumowanie dotychczasowych naborów Działanie 8.3 PO IG jest implementowane od 2008 r. przez Władzę Wdrażającą Programy Europejskie (WWPE). Całkowity budżet Działania wynosi mln PLN. Pierwszy nabór wniosków o dofinansowanie był prowadzony w trybie ciągłym w okresie W 2009 r. w znaczący sposób zmieniono zasady realizacji kolejnych konkursów i przyjęto formułę przeprowadzania w każdym roku kalendarzowym dwóch konkursów zamkniętych. Dotychczas w ramach Działania 8.3 PO IG przeprowadzono pięć konkursów, na które przeznaczono 55,82% budżetu Działania. Tabela 3. Zestawienie konkursów zrealizowanych w ramach Działania 8.3 PO IG Nabór Całkowity budżet Działania 8.3 PO IG (nabór ciągły) (I runda 2009) (II runda 2009) (I runda 2010) (II runda 2010) Budżet naboru (PLN) Udział w całkowitym budżecie Działania Całkowita wartość przyznanego dofinansowania (PLN)* Udział przyznanego dofinansowania w całkowitym budżecie Działania ,58% ,97% ,86% ,11% ,86% ,09% ,76% ,94% ,76% b.d. n.d. ŁĄCZNIE ,82% ,11% * Projekty rekomendowane do wsparcia przez WWPE. W oparciu o statystyki czterech zakończonych naborów (na moment opracowywania danych do niniejszego raportu nie były jeszcze dostępne statystyki dotyczące II konkursu z 2010 r.) można stwierdzić, iż Działanie 8.3 PO IG jest relatywnie mało popularnym instrumentem wsparcia w ramach 14

16 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Łączna wartość wnioskowanej w ramach czterech konkursów kwoty wsparcia wyniosła po czterech naborach jedynie 30,11% budżetu Działaniaa ogółem, natomiast w odniesieniu do poszczególnych naborów, tylko w pojedynczym przypadku (III konkurs z 2009 r.) całkowita kwota wnioskowanego dofinansowania przekroczyła nieznacznie (niespełna 102%) budżet naboru 5. Rysunek 1. Wykorzystanie dostępnej alokacji w każdym z pierwszych czterech konkursów dla Działania 8.3 PO IG 120% 100% 101,,94% wykorzystanie alokacji w pojedynczym konkursie 80% 60% 40% 34,62% 51,51% 76,07% 20% 0% nabór ciągły 2008 I runda 2009 II runda 2009 I runda Środki przeznaczonee na realizację czterech pierwszych konkursów nie zostały w pełni wykorzystane. Początkowo wartośćć wnioskowanego dofinansowania narastała z konkursu na konkurs przekraczając w II konkursie z 2009 r. poziom dostępnej alokacji, jednak w kolejnym konkursie (I konkurs z 2010 r). wynik ten nie zostałł powtórzony. Łącznie, po czterech pierwszych konkursach w ramach Działania 8.3 PO IG pozostała niewykorzystana kwota środków na dotacje w wysokości ok. 195 mln PLN. Popularność Działania 8.3 PO IG obrazowana całkowitą wartością środków pomocowych, o które aplikują wnioskodawcy, charakteryzuje sięę dużym zróżnicowaniem geograficznym. Spośród 16 województw w jednym (woj. łódzkie) nie złożono dotychczas żadnego wniosku, natomiast w województwie mazowieckimm łączna wartość wnioskowanej dotacji przewyższa średnią z 15 województw ponad 4 krotnie. Rysunek 2. Łączna wartość dofinansowania wnioskowanego w ramach Działania 8.3 PO IG w okresie VI 2008 IV 2010 w podziale na województwa 5 Rzeczywisty poziom wykorzystania środków w ramach II konkursu z 2009 r. jest niższy, co wynika z faktu, iż w całym raporcie przyjęto jednolity kurs EUR/PLN na poziomie 3,839 zł. 15

17 PLN Po czterech pierwszych naborach wniosków, WWPE rekomendowała do wsparcia łącznie 195 projektów. W przyporządkowaniu do poszczególnych województw rozkład ilościowy zatwierdzonych wniosków nie pokrywa się z zaprezentowanym powyżej rozkładem wartościowym. W rezultacie w poszczególnych dofinansowania. województwach istnieją różnice w przeciętnej wielkości wnioskowanego Rysunek 3. Ilość wniosków o dofinansowanie zatwierdzonych przez WWPE w ramach Działania 8.3 PO IG w okresie VI 2008 IV 2010 w poszczególnych województwach liczba zatwierdzonych wniosków Podpisane umowy o dofinansowanie Zgodnie ze statystykami prowadzonymi przez Władzęę Wdrażającą Programy Europejskie (dane dotyczą czterech pierwszych naborów wniosków), dotychczas zostało podpisanych 129 umów o dofinansowanie, na łączną kwotę ponad 277 mln PLN, co stanowi niespełna 20% alokacji dla całego Działaniaa 8.3 PO IG oraz niespełna 45% alokacji dla czterech pierwszych konkursów. Z punktu 16

18 widzenia sprawności kontraktacji na szczególną uwagę zasługuje II konkurs z 2009 r., w ramach którego zakontraktowano dotychczas ponad 90% dostępnej alokacji (jest to zarazem konkurs, w ramach którego WWPE rekomendowała do dofinansowania najwięcej projektów). Tabela 4. Poziom kontraktacji środków w ramach czterech pierwszych konkursów dla działania 8.3 PO IG Nabór (nabór ciągły) (I runda 2009) (II runda 2009) (I runda 2010) Budżet naboru (PLN) Wartość podpisanych umów o dofinansowanie (PLN) Udział podpisanych umów w alokacji dla poszczególnych konkursów ,51% ,31% ,25% ,60% Łącznie ,98% Najwięcej umów, zarówno pod względem wartościowym jak i ilościowym, zostało zawartych z samorządowcami w województwie mazowieckim. W wyniku realizacji czterech pierwszych konkursów w województwie mazowieckim zawarto 35 umów o dofinansowanie na łączną kwotę przyznanej dotacji ponad 103 mln PLN, co stanowi 37% ogółu środków zakontraktowanych dotychczas we wszystkich województwach. Należy stwierdzić, iż w systemie redystrybucji pomocy publicznej w ramach Działania 8.3 PO IG istnieje znacząca dysproporcja pomiędzy obszarem województwa mazowieckiego, a resztą kraju. Skala dysproporcji została zobrazowana na poniższym wykresie, który w odniesieniu do każdego z województw uwzględnia trzy parametry: ilość podpisanych umów o dofinansowanie (oś pozioma), udział w całkowitej kwocie środków zakontraktowanych w ramach Działania 8.3 PO IG (oś pionowa) oraz wartość zakontraktowanych środków dla beneficjentów w danym województwie (wielkość kuli na wykresie). Rysunek 4. Ilość i wielkość umów o dofinansowanie podpisanych w ramach Działania 8.3 PO IG w poszczególnych województwach. 17

19 50% udział w zakontraktowanych środkach ogółem 40% 30% 20% 10% 0% liczba podpisanych umów dolnośląskie kujawsko pomorskie małopolskie mazowieckie pomorskie śląskie wielkopolskie zachodniopomorskie lubelskie podkarpackie świętokrzyskie lubuskie podlaskie warmińsko mazurskie Sprawność zawierania umów w poszczególnych województwach jest silnie zróżnicowana w województwie opolskim dotychczas nie zawarto żadnej umowy o dofinansowanie, natomiast w województwie warmińsko mazurskim, gdzie sprawność kontraktacji jest najwyższa, zawarto już umowy z ośmioma z dziewięciu projektodawców, którym przyznano wsparcie. Z powyższegoo wynika, iż beneficjenci napotykają na trudności z osiągnięciem pełnej zdolności do realizacji projektów, na które otrzymali dotację w ramach Działania 8.3 PO IG. 18

20 Rysunek 5. Efektywność kontraktacji środków w ramach Działania 8.3 PO IG w poszczególnych województwach w ramach czterech pierwszych naborów Liczba umów o dofinansowanie beneficjenci oczekujący na podpisanie umowy o dofinansowanie beneficjenci, którzy podpisali umowy o dofinansowanie Źródło: Opracowanie własne Zespołu Accreo Taxand 19