Inwentaryzacja szczegółowa

Transkrypt

1 MAPA ZAGROŻENIA GLEB PRZEZ EROZJĘ. Inwentaryzacja szczegółowa Komentarz do instrukcji Nr 3 Ministrów Rolnictwa oraz Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 18 sierpnia 1973 r., która służy do określania gruntów rolnych i leśnych zagrożonych erozją oraz zasad i trybu przeciwdziałania erozji. Inwentaryzacje dzielimy na ogólną i szczegółową Celem inwentaryzacji ogólnej jest rozpoznanie w całym kraju stanu zagrożenia gruntów rolnych i leśnych przez erozję wodną powierzchniową, erozję wąwozową, erozję potoków górskich oraz erozję wietrzną. Rozpoznanie takie stanowi podstawę do opracowania ogólnokrajowego programu ochrony gruntów przed erozyjną degradacją Inwentaryzacja szczegółowa wykonywana będzie wyłącznie na obszarach, dla których opracowuje się plany lub projekty zagospodarowania i urządzania gospodarczego. Jak wynika z powyższego, obie inwentaryzacje wykonuje się niezależnie. Terminem erozja gleb określa się procesy niszczenia wierzchniej, uprawnej warstwy litosfery przez siły przyrody przy współudziale człowieka. Podstawowymi czynnikami powodującymi niszczenie, zubożenie gleb są: woda, śnieg, siła grawitacji, wiatr, temperatury oraz niektóre formy działalności gospodarczej. Zawężając zagadnienie erozji do procesów naturalnych wyróżniamy trzy jej podstawowe rodzaje: e. wietrzna (eoliczna), e. wodna (akwatyczna), e. wodno-grawitacyjna. Erozja wietrzna - występuje w Polsce na obszarach niżowych, słabo pokrytych roślinnością (piaski), a także w górach. Polega ona na wywiewaniu wierzchniej warstwy gleby przenoszeniu jej przez wiatr na znaczne niekiedy odległości. Erozja wodna - występuje u nas najpowszechniej (góry, wyżyny), której zasadniczymi elementami składowymi są procesy denudacji i erozji. Erozje wodną można podzielić na erozję powierzchniową (odpowiednik procesów spłukiwania, spływania itp.) oraz erozję liniową (odpowiednik procesów erozji rzecznej). Wyróżnia się ponadto erozję podziemną (sufozję).

2 Erozja powierzchniowa - której dostrzegalnymi objawami są występujące po opadach deszczowych, czy podczas tajania śniegu - różnych rozmiarów bruzdy, zmętnienia spływającej po stokach wody, czy wreszcie akumulacja wymytego materiału na spłaszczeniach terenowych - jest procesem bardzo powszechnym w naszym klimacie. Mikroformy tworzone przez erozję powierzchniową (bruzdy, wyrwy itp.) niwelowane są przy pomocy prostych zabiegów agrotechnicznych, jak orka i bronowanie. Nasilenie się procesów spłukiwania liniowego doprowadza niekiedy do pogłębienia i stopniowego przekształcenia tworzonych bruzd w formy o charakterze dolin suchych (wąwozy, parowy, debrze) - jest to tzw. erozja liniowa zwana wąwozową. Częstą przyczyną powstawania wąwozów jest mechaniczne oddziaływanie kół pojazdów na nieprawidłowo wytyczone (po linii spadku) i nie umocnione drogi polne. Erozja podziemna - przejawia się głównie w deformacji powierzchni gruntu. Podziemne wymywanie gruntu (głównie cząstek pylastych) przez wody podpowierzchniowe ma charakter mechaniczny i fizykochemiczny. Procesy erozji podziemnej prowadzą do powstawania kotłów sufozyjnych i ślepych dolin sufozyjnych, współdziałają z erozją liniową tworząc wąwozy i parowy, a niekiedy także z ruchami masowymi (erozja wodnograwitacyjna). Erozja wodno-grawitacyjna - obejmuje procesy ruchów masowych, spośród których szczególne znaczenie z punktu widzenia negatywnego oddziaływania na gleby mają osuwanie i spływanie: osuwiska niszczą grunty uprawne i zagrody, rujnują skarpy i drogi, zagrażają obiektom przemysłowym; spływy natomiast powodują przemieszczanie się gleb w okresie roztopów (soliflukcja) bądź ulew letnich powodując często olbrzymie straty w rolnictwie. Nasilenie erozji powierzchniowej jest funkcją wielu czynników, spośród których najważniejsze to: rzeźba terenu (nachylenie i długość stoku), gleba (rodzaj utworu glebowego), klimat (warunki opadowe, wiatr), sposób użytkowania gruntów. Ustala się następujące stopnie zagrożenia gruntów rolnych i leśnych procesami erozyjnymi: stopień 1 - erozja słaba, stopień 2 - erozja umiarkowana, stopień 3 - erozja średnia, stopień 4 - erozja silna, stopień 5 - erozja bardzo silna,

3 Skala degradacji gruntów ornych nie chronionych jaka może wystąpić przy poszczególnych stopniach zagrożenia erozją wodną powierzchniową przedstawia się następująco: stopień 1 - erozja słaba może powodować niewielkie zmywanie poziomu ornopróchnicznego. Straty te są łatwo wyrównywane przez zabiegi uprawowe. Grunty zagrożone erozją słabą nie wymagają zabiegów przeciwerozyjnych i mogą być użytkowane zgodnie z ich przydatnością rolniczą. stopień 2 - erozja umiarkowana już wyraźnie zmienia poziom orno-próchniczny. Zmniejsza jego miąższość i zwykle pogarsza właściwości fizyko-chemiczne gleby. Grunty z erozją umiarkowaną jeszcze nie mają wyraźnych erozyjnych form rzeźby. Może także powodować zróżnicowanie zabarwienia powierzchni zwane niekiedy mozaiką lub plamistością gruntów. Grunty zagrożone erozją umiarkowaną zwłaszcza lessowe i rędzinowe wymagają już niektórych zabiegów przeciwerozyjnych np. ochronnych płodozmianów i poprzecznostokowej orki. stopień 3 - erozja średnia intensywnie niszczy poziom orno-próchniczny i często powoduje jego zupełne zmycie. Erozja średnia przyczynia się do powstawania na zboczach tzw. gleb zmywanych, których warstwa orna wytworzona jest na niekiedy nawet ze skały macierzystej. Przy tym stopniu erozji tworzy się rzeźba erozyjna, na co wskazuje sfalowanie zboczy i występowanie różnych żłobin nie dających się wyrównać w procesie uprawy roli. Grunty zagrożone erozją średnią wymagają już kompleksowych zabiegów przeciwerozyjnych. stopień 4 - erozja silna niszczy przeważnie cały profil glebowy. W glebach zmywanych coraz to głębsze warstwy skały macierzystej są przekształcane w poziom orno-próchniczny, ponieważ poziomy próchniczny i podpróchniczny zostały już wcześniej zredukowane przez procesy erozyjne. Skutkiem występowania erozji silnej jest wyraźne ukształtowanie się krajobrazu erozyjnego. Teren jest rozczłonkowany przez wąwozy, dolinki śródzboczowe i różne wyrwy. Grunty zagrożone erozją silną wymagają również kompleksowych melioracji przeciwerozyjnych z przeznaczeniem części ich na zabiegi ochronne. stopień 5 - erozja bardzo silna przeważnie dewastuje cały profil gleby a nawet część podłoża. Ponadto może ona silnie rozczłonkować teren tworząc gęstą sieć wąwozów oraz doprowadzić do szybkiej zmiany gruntów na nieużytki. Tereny zagrożone erozją bardzo silną powinno się w znacznej części przeznaczyć pod roślinność ochronną np. zadrzewienia, zakrzaczenia, zadarnienia.

4 Inwentaryzacja będzie wykonywana kameralnie w oparciu o mapę spadków i glebowo-rolniczą w skali 1: 5 000, oraz mapę użytkowania terenu. Erozja wodna powierzchniowa inwentaryzowana będzie tylko na gruntach rolnych oraz na gruntach PGL pozostających w użytkowaniu rolniczym. Mapa zagrożenia gleb przez erozję. Mapa spadków. Mapa glebowo rolnicza. Mapa użytkowania terenu. Wyznaczenie stopni zagrożenia erozją wodną powierzchniową Grupy gleb Klasy nachyleń terenu < 5 5, , ,1-27 stopnie zagrożenia erozją >27 1.lessy zwykłe, utwory lessowate i pyłowe zwykłe piaski luźne drobnoziarniste* rędziny** 1 1,2 2,3 3,4 5 3.piaski luźne gruboziarniste, piaski słabo gliniaste całkowite i głębokie niecałkowite, piaski gliniaste całkowite i głębokie (lekkie i mocne), pylaste, pyły ilaste, lessy ilaste 4.piaski gliniaste (lekkie i mocne) niepylaste (całkowite i niecałkowite), gliny lekkie pylaste, żwiry gliniaste 5.gleby gliniaste różne z wyjątkiem wymienionych w pkt. 4, iły, gleby szkieletowe 1 1,2 2,3 3,4 4, ,5-1 1,2 2,3 3,4,5 * - oznaczone w nowym podziale PTG jako pyły grube, ** - rędziny zaliczono do drugiej grupy ze względu na płytki profil glebowy i dużą szkodliwość erozji, 1,2 - w przypadku podanych jednocześnie dwóch stopni zagrożenia erozją podaje się przy opadach poniżej 600 mm mniejszy stopień, a przy opadach powyżej 600 mm większy stopień, 3,4,5 - - dla utworów glebowych grupy piątej na terenach o spadku >27 przyjmuje się : przy opadach do 600 mm - stopień 3 zagrożenia erozją, przy opadach mm - stopień 4 zagrożenia erozją, przy opadach powyżej 800 mm - stopień 5 zagrożenia erozją,

5 Redukcja stopni zagrożenia erozją powierzchniową. Czynniki zmniejszające stopnie zagrożenia erozją wodną powierzchniową przy inwentaryzacji szczegółowej stopnie zagrożenia erozją zadrzewienia i trwałe zadarnienia sady na tarasach pola starasowane poprzecznie do spadku terenu Oznaczenia do mapy zagrożenia gleb przez erozję (legenda): Stopień erozji Określenie erozji Technika znakowania powierzchni Obrys konturu 1 słaba kolor szary oraz cyfra arabska czarna 2 umiarkowana kolor żółty oraz cyfra arabska czarna 3 średnia kolor pomarańczowy oraz cyfra arabska czarna 4 silna kolor brązowy oraz cyfra arabska czarna 5 b. silna kolor fioletowy oraz cyfra arabska czarna linia ciąg a ł