Związek Rzemiosła Polskiego

Transkrypt

1 Posiedzenie Zespołu Problemowego ds. usług publicznych Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych 6 maja 2009 r. Materiał do tematu: Kształcenie zawodowe na poziomie szkół średnich w świetle zamierzeń resortu edukacji narodowej w ocenie pracodawców

2 Kształcenie zawodowe na poziomie szkół średnich w świetle zamierzeń resortu edukacji narodowej w ocenie pracodawców W obecnej chwili znajdujemy się w bardzo waŝnym momencie - resort edukacji przed kilku miesiącami przystąpił do prac nad reformą systemu kształcenia zawodowego. Dokonane przed kilku laty zmiany strukturalne w szkolnictwie nie wpłynęły na poprawę jakości kształcenia zawodowego. Punkt cięŝkości ówczesnych zmian skoncentrowano na kształceniu ogólnym, co znalazło wyraz w systematycznym redukowaniu liczby uczniów w szkołach zawodowych na rzecz tworzenia miejsc w szkołach o charakterze ogólnym lub ogólnozawodowym. Środowisko pracodawców rzemieślników nie podzielało takiego kierunku zmian przewidując osłabienie edukacji zawodowej oraz pogłębienie rozdźwięku pomiędzy moŝliwościami absolwentów opuszczających mury szkolne, a potrzebami i oczekiwaniami rynku pracy i gospodarki. 1. Pracodawcy, zatrudniający absolwentów zasadniczych szkół zawodowych od dawna sygnalizują ich niedostateczne przygotowanie zawodowe, wskazując zwłaszcza na brak umiejętności praktycznych, nawet podstawowych. Jako przyczynę takiego stanu rzeczy wskazuje się małą i systematycznie malejącą ilość czasu przeznaczaną w szkole zawodowej na rzeczywistą naukę zawodu. Szkoła zawodowa z róŝnych przyczyn jest zdominowana przez program nauki przedmiotów ogólnych, z oczywistym uszczerbkiem dla tematyki bezpośrednio związanej z zawodem. Pracodawcy zwłaszcza z małych i średnich firm usługowych wskazują na brak umiejętności i nawyków działań praktycznych absolwentów szkół zawodowych, co w niedalekiej przeszłości uwidaczniało się wysokim poziomem bezrobocia w tej właśnie grupie. 2. Uwagi zatrudniających propozycje pracodawców zatrudniających absolwentów szkół zawodowych znalazły odzwierciedlenie w ustaleniach I Kongresu Pracodawców z dnia 17 stycznia 2008 r., w Postulacie II.2. Tworzenie warunków dla nowoczesnego rynku pracy z wykształconymi i mobilnymi pracownikami dzięki dostosowaniu modelu edukacji do

3 zmieniających się potrzeb rynku pracy. Wskazano tam m.in. na konieczność rewizji programów nauczania w zawodowych szkołach ponadgimnazjalnych idącej w kierunku zwiększenia ilości godzin przeznaczonych na naukę praktyczną zawodu i to zarówno w systemie szkół zawodowych, jak i w procesie przygotowania zawodowego młodocianych pracowników u przedsiębiorcy. 3. Ministerstwo Edukacji Narodowej w 2008 roku zaprezentowało jako załoŝenie wyjściowe do dyskusji nad zmianami - następujące typy szkół zawodowych: trzyletnie zasadnicze szkoły zawodowe, czteroletnie technika, trzyletnie technika uzupełniające dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, szkoły policealne. W rozwinięciu tej koncepcji znajdują się nast. załoŝenia: Proponuje się zmniejszyć ilość godzin przeznaczonych na kształcenie zawodowe teoretyczne z 21 do 12 godz./tyg. w okresie nauczania na rzecz praktycznego. Na kształcenie zawodowe praktyczne naleŝy przeznaczyć minimum 30 godz./tyg..realizacja kształcenia praktycznego powinna wyglądać w następujący sposób: - w klasie drugiej dwa dni zajęć praktycznych po 7 godzin dziennie, w klasie trzeciej dwa dni zajęć praktycznych po 8 godzin dziennie W klasie pierwszej nie powinno się realizować kształcenia praktycznego, lecz kształcenie ogólno zawodowe w wymiarze 4 godz./tyg. 4. Przedstawiona przez resort edukacji koncepcja przyszłej od 2012 roku szkoły ponad gimnazjalnej idzie w kierunku dalszego zmniejszania wymiaru nauki zawodu w szkole zawodowej, pomimo załoŝenia trzyletniej szkoły we wszystkich zawodach. Obecnie okres nauki wynosi dwa lub trzy lata, w zaleŝności od zawodu. Propozycja resortu zmierza do utworzenia pierwszej klasy szkoły ponadgimnazjalnej o wspólnym programie dla szkół zawodowych, techników i liceów ogólnokształcących. Nauka zawodu w szkole zawodowej rozpocznie się w drugim roku i trwać będzie w trzecim. W konsekwencji spowoduje to rzeczywiste skrócenie, a nie wydłuŝenie czasu przeznaczonego na naukę zawodu. Obecnie w schematycznym uproszczeniu uczniowie szkół zawodowych i młodociani pracownicy, odbywający praktyczne przygotowanie zawodowe u pracodawcy, a teoretyczne w szkole zawodowej na naukę praktyczną zawodu przeznaczają programowo w pierwszym roku dwa dniu w tygodniu po 7 godzin, w drugim dwa dni w tygodniu po 7 godzin, w trzecim trzy dni w tygodniu po

4 siedem/osiem godzin. To zestawienie wskazuje w sposób jednoznaczny kierunek zmian proponowanych przez resort edukacji. 5. Środowisko małych i średnich przedsiębiorców zrzeszonych w organizacji rzemiosła zatrudnia absolwentów szkół zawodowych, ale takŝe uczestniczy w procesie edukacyjnym zatrudniając obecnie około 94 tys. młodocianych pracowników w celu przygotowania zawodowego. Stąd opinie na temat systemu kształcenia zawodowego są podbudowane konkretnymi doświadczeniami i praktycznymi ocenami. Kwestie proponowanych zmian były istotnym tematem dyskusji środowiskowej w obecności przedstawiciela MEN w listopadzie 2008 r., kiedy zajęto jednoznacznie krytyczne stanowisko wskazując na merytoryczną bezzasadność proponowanego przez resort rozwiązania. Taka sama krytyczna ocena nowych propozycji ukazuje się po zorganizowanych w I kwartale 2009 r. środowiskowych spotkaniach konsultacyjnych z udziałem pracodawców szkolących i instytucji zainteresowanych optymalizacją rynku pracy. W przedstawionych uwagach pracodawcy wskazali m.in. na realną moŝliwość deprecjacji statusu kształcenia zawodowego oraz osłabienie zainteresowania kształceniem zawodowym, zarówno wśród uczniów, jak i pracodawców. Według niektórych przedsiębiorców pojawia się wręcz ryzyko oderwania pracodawców od kształcenia zawodowego. 6. Czytając zobowiązania Polski, przyjęte w ramach edukacyjnej części Strategii Lizbońskiej trudno znaleźć jakieś pozytywne efekty zamierzeń resortu edukacji w zakresie kształcenia zawodowego. Wyznaczony kierunek reformy nie wpisuje się równieŝ w hasła głoszone w ramach procesu kopenhaskiego (dot. promocji i wzmacniania europejskiej współpracy na rzecz kształcenia i szkolenia zawodowego). Powstaje powaŝne zagroŝenie dla podejmowanych na szczeblu europejskim działań na rzecz zwiększenia porównywalności zawodów i dyplomów, np.: kwalifikacje niemieckiego czeladnika jeszcze bardziej będą się róŝnić od kwalifikacji polskiego czeladnika kończącego szkołę zawodową według nowego pomysłu. Dokumenty europejskie takie jak Komunikat KE Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy nawołują do skorelowania działań edukacyjnych z potrzebami rynku pracy i pracodawców. Komunikat ten mówi m.in., Ŝe Kluczową rolę w ocenie, jakie umiejętności są potrzebne, odgrywają przedsiębiorstwa i ich potrzeby kadrowe, poniewaŝ to one zatrudnią bądź nie zatrudnią szkolone osoby. Nie

5 partykularne interesy instytucji szkolących, a interes i potrzeby firm z danego terenu powinny bezwzględnie decydować o profilu i strukturze szkolnictwa zawodowego. Wymaga to wypracowania instytucjonalnego modelu współpracy zainteresowanych stron i stosowania nowoczesnych form prognozowania potrzeb. Propozycje MEN nie wpisują się w ten kontekst i rzutować będą zarówno na jakość kształcenia, jak i na pozycję wyjściową absolwenta. 7. Analiza prezentowanych przez MEN załoŝeń do reformy kształcenia zawodowego nasuwa wraŝenie, iŝ resort w swoich planach marginalizuje znaczenie opinii i uwag pracodawców w waŝnym dla gospodarki procesie przygotowywania kadr pracowniczych odpowiadających potrzebom rynku pracy. Aktualnie pracodawcy i znaczna część środowiska edukacyjnego szkół zawodowych podkreślają wręcz potrzebę przeznaczenia większej ilości godzin na przedmioty zawodowe i praktyczną naukę zawodu. Natomiast ugruntowanie wiedzy ogólnej powinno odbywać się w gimnazjach. W pełni uznając potrzebę uczenia abstrakcyjnego myślenia nie moŝna nie doceniać walorów kształcenia w rzeczywistych warunkach u pracodawcy, których nie zapewni najlepsza nawet szkoła: zindywidualizowany tok nauczania praktycznego, uwzględniający moŝliwości, uzdolnienia i cechy osobowościowe młodocianego; uczenie się zawodu w warunkach naturalnej pracy, w otoczeniu doświadczonych pracowników; moŝliwość dokonywania samooceny efektów nauki; poznawanie nowych technologii, materiałów i urządzeń, wprowadzanych przez pracodawcę; zapoznawanie się z rzeczywistymi uwarunkowaniami funkcjonowania firmy, zwłaszcza w relacji klient-wykonawca usługi, co oznacza nabywanie praktycznej wiedzy na temat przedsiębiorczości; tworzenie więzi emocjonalnych pomiędzy młodocianym a pracodawcą, co ma wielkie znaczenie wychowawcze; praca w małym zespole, co uczy poszanowania pracy innych i odpowiedzialności zespołowej.

6 8. Potencjalne skutki wdroŝenia planowanych przez resort edukacji zmian systemowych: ObniŜenie jakości kształcenia. Koncepcja dalszego ograniczania ilości godzin na przedmioty zawodowe i praktykę nie zapewni naleŝytego przygotowania zawodowego absolwentów szkół zawodowych, którzy nie będą przygotowani do samodzielnego wykonywania pracy zawodowej. Konieczność dodatkowego przeszkolenia absolwenta u pracodawcy (na koszt przedsiębiorcy: czas i pieniądze) wskutek ograniczenia wymiaru praktycznej nauki zawodu Zniechęcenie pracodawców do współpracy ze szkołami Zniechęcenie pracodawców do kształcenia zawodowego uczniów W dalszej perspektywie deprecjacja (zamiast promocji) kształcenia zawodowego w społeczeństwie (szkoła zawodowa, jako szkoła negatywnego wyboru dla osób mniej zdolnych). System nauki zawodu u pracodawcy sprawdził się i powinien być zachowany. W ocenie środowiska rzemieślniczego, aby uzyskać poprawę jakości edukacji zawodowej konieczne jest zwiększenie w szkołach zawodowych wymiaru godzin przeznaczonych na naukę zawodu, w tym wymiaru nauki praktycznej. W przyszłych rozwiązaniach naleŝy przewidzieć takŝe moŝliwość kształcenia zawodowego bezpośrednio po gimnazjum z zachowaniem teorii w systemie pozaszkolnym. Aby poprawić jakość kształcenia proponujemy takŝe wprowadzenie systemu obowiązkowych praktyk dla nauczycieli zawodu w zakładach pracy. W opinii Związku Rzemiosła Polskiego podstawowym celem szkoły zawodowej powinno być przygotowanie absolwentów do pracy w zawodzie, przy zapewnieniu im moŝliwości prawnej i merytorycznej dalszej edukacji. Warszawa, 6 maja 2009 r.