B2A (Business-to-Administration) [kontakty między firmami a urzędami administracji rządowej i samorządowej z

Transkrypt

1 B 395 b [1. litera oznaczająca spółgłoskę b; 2. spółgłoska dwuwargowa, dźwięczna, twarda; 3. litera oznaczająca w numeracji porządkowej: drugi; 4. obniżony o pół tonu dźwięk h] az ábécé második betűje; a görögben a béta; kémiában a bór vegyje (B); (zene) b (hang) b. (były) volt, v.; egykori b (bit) b (bit) b. minister volt miniszter ex miniszter; (zene) (bas) basszus b. (bardzo) nagyon B. = Beatus [Błogosławiony] (lat.) B. = Beatus; (egyházi) boldog, boldoggá avatott; áldott, megáldott Nem az a boldog, akit a tömeg annak nevez, akihez özönlik a pénz; hanem az, aki minden javát a lelkében hordozza, szálegyenesen kimagaslik, eltapossa a bizonytalanságot, senkivel sem cserélne sorsot, embernek egyedül emberi oldalát értékeli. A természetet fogadja el tanítójául, az ő törvényei szerint formálódik, és úgy él, ahogy a természet előírta: biztos ítéletű, rendületlen, rettenthetetlen; megmozdíthatja valamilyen erő, de fel nem kavarhatja. Ha a sors hatalmas erővel a lehető legártalamasabb dárdáját röpíti felé, eltalálja ugyan, de nem sebzi meg. [Seneca] B2A (Business-to-Administration) [kontakty między firmami a urzędami administracji rządowej i samorządowej z wykorzystaniem rozwiązań teleinformatycznych, które w sposób automatyczny wspomagają transakcje między stronami poprzez Internet.] Business to administration, B2A üzlet (vállalatok és a közigazgatás közötti online kapcsolat) [Az angol nyelv tágabban értelmezi az üzleti tevékenységet, ennek tudható be, hogy a hatóságokkal, államigazgatási szervekkel, felügyeletekkel folytatott adminisztratív ügyintézést is az üzletek körébe sorolják. A B2A a B to A, azaz a business to administration helyett áll és kevésbé használatos, mint a B2B vagy a B2C, de használata egyre jobban terjed.] B2B (ang. Business to Business) [1. przeznaczony dla relacji pomiędzy dwoma podmiotami gospodarczymi; 2. to nazwa relacji występujących pomiędzy firmami, określana często mianem "klasycznego" e- biznesu.] B2B (ang. Business to Business) [1. przeznaczony dla relacji pomiędzy dwoma podmiotami gospodarczymi; 2. to nazwa relacji występujących pomiędzy firmami, określana często mianem "klasycznego" e-biznesu.] business to business (B2B) - (vállalatok és vállalkozások közötti online kapcsolat) [business to business (B2B) - 'B2B' kommunikáció [üzletfelek közti (elektronikus) kommunikáció; jellentétben a 'B2C' (Bussiness to Consumer) eladó és fogyasztó (vevő) közti kommunikációval; a különbség a műszaki nyelvezetben és a használt kifejezésekben van; egy egyszerűbb, internet-korszak előtti formája volt az "EDI" (Electronis Data Interchange)] B2C (Business-to-Consumer) [1. przeznaczony dla relacji pomiędzy podmiotem gospodarczym a klientem indywidualnym; 2. to relacje przedstawiające transakcje między firmami a konsumentami] B2C Business to Consumer (vállalkozások és fogyasztók közötti online kapcsolat) B2E (business-to-employee) [przeznaczony dla relacji pomiędzy podmiotem gospodarczym a jego pracownikami] B2E Business to Employer (vállalat és alkalmazott közti online kapcsolat) B2R Back to Reality - B2R Back to Reality (vissza a valóságba) Ba (Ba) bárium vegyjele ba! bah!, naná!, hogy is ne!, az ám!, sőt!, hát!, eh!, nini!, lám! ba partykuła potwierdzająca wcześniej wyrażoną myśl i zapowiadająca dodatkowy sąd, np. Mówił o tym z wielką kulturą, ba, z dużą delikatnością.] sőt ba! ba! ho, ho!, ejnye!, ejnye!; (bach) bumm! ba!, łatwo to mówić! az ám, könnyű azt mondani! ba!, i na co to się zdało! e! mire volt ez jó! ba!, teraz rozumiem! na, most már értem! Baal (pan, mistrz, posiadacz) (hebr. לעב Ba`al, akad. Bēlu) [1. semickie bóstwo; nazwę tę dodawano do nazw różnych miejscowości (np. Baalchasor, Baalatbeer).Były również takie miejscowości, które nazywały się Baal. Nazwa jest związana z imieniem osób, ale również z pogańskim bóstwem. Baal był bożkiem Fenicjan i Kanaanitów, gdzie obok tego bożka czczono również żeńskie bóstwo pod nazwą asztarta. Izraelici często czcili baala, składając mu ofiarę nawet ze swoich dzieci. Często wierni Izraelici niszczyli ołtarze baala razem z kapłanami. Znani z tego byli: Gedeon, Eliasz, Jehu, Jehojada, Jozjasz.; 2. nazwa nadawana w Syrii i Palestynie:

2 396 1) początkowo ogólnie bóstwom zapewniającym urodzaj i płodność; 2) z czasem zaś - w niektórych miastach - bogu nieba i wojny. Przeciw kultowi Baala (lub Baalów) ostro występują prorocy ST.] Baál (Ba'al, Bael, héber: (לעב (úr, tulajdonos, férj; uralkodó, parancsoló, a hatalmas) [a nyugati sémi népek isteneinek közkeletű megnevezése, jelentése: úr, uralkodó. Föníciai eredetű istenség: Jam, a tenger és Mot, az Alvilág urának társa. A kánaánita területeken (a mai Libanon, Izrael és Szíria) városonként, régiónként eltérő megnevezését használták. Eredetileg az Ég és a Föld ura, természeti istenség. Egyes kutatók szerint a Baál megnevezés pusztán Heród főisten előneveként szolgált, amelynek használata azért terjedt el, mert az istenség valódi nevét csak papok ismerték és mondhatták ki. Egyes próféták (pl. Illés) szenvedélyesen támadták Baál tiszteletét.] 1. Ez a név az ÓSZ-ben a legkülönbözőbb jelentésekben fordul elő: "úr" vagy "tulajdonos" (2Móz 21,28.34; Bír 19,22); "férj" (2Móz 21,3; 2Sám 11,26). 2. Általában azonban a név a föníciaiak és kananeusok egyik természet-istenségét jelenti, aki a termés és a nyájak növekedéséről, valamint a család termékenységéről gondoskodott. Minden helységnek megvolt a maga Baálja. A Baálokat magaslatokon imádták, eközben előfordultak szexuális szertartások, önsanyargatás, sőt emberáldozat is. Palesztinában is állítottak fel Baáloltárokat; Izráelben Jézabel, Júdában Atália voltak azok, akik erőteljesen szorgalmazták a Baál-kultuszt (1Kir 16,31-32; 2Krón 22,3). Illés próféta szenvedélyesen küzdött e kultusz ellen, és a Kármel hegyén sikerült Izráelt meggyőznie arról, hogy Izráel Istene hatalmasabb és dicsőségesebb, mint Baál (1Kir 17). Lásd még: BÉL. 3. Rúben utóda (1Krón 5,5). 4. Férfi Benjámin törzséből (1Krón 8,30). 5. A Baál név gyakran előfordul emberi tulajdonnévvel összetett szóban, pl. "Báhál-Hanán" (1Krón 1,49). Baal-Berit u Sychemitów (Sdz 8, 33; 9, 4) BAÁL-BERIT (a szövetség ura; a szövetség istene) [Istenség, amelyet Gedeon halála után Sikemben imádtak (Bír 8,33; 9,4).] Baal-Cefon (miasto biblijne) BAÁL-CEFÓN (észak Baálja, az elrejtettség ura; a haragos). - Helység a Vörös-tenger közelében (2Móz 14,2.9; 4Móz 33,7) Baale-Jehuda a. Baala Judzka (miasto w Biblii) BAHALA (BAÁLE-JEHUDA) (Júda polgárai). [Város Júda északi határán, azonos "Kirját-Baál"-lal és "Kirját-Jeárim"-mal (2Sám 6,2; 1Krón 13,6).] Baal-Gad (u stóp góry Hermon) Baál-Gád (Gád Baál, szerencse-baál, a szerencse vagy sors ura). [Helység Hermon közelében (Józs 11,17; 12,7; 13,5)] Baal-hanan (Heb.: /,) BAÁLHANÁN (Baál kegyelmes; kegyelmes úr). [Gideritbeli férfi, Dávid olaj- és fügefáinak felügyelője (1Krón 27,28)] Baal-Hanan (król) Báhál-Hanán (Baál kegyelmes). [Edom királya (1Móz 36,38; 1Krón 1,49).] Baal-hasor (w Biblii) Baál-hásór (a gazdaság ura, a falu ura). - [Helység Efraimban (2Sám 13,23)] Baal-Hermon (Judg. 3:3; 1 Chr. 5:23) BAÁL- HERMÓN (a szerencse Baálja). [Helység Manassé területének északnyugati határán, a Hermon tövében (Bír 3,3).] Baal-Meon (w Biblii) BAÁL-MEON (a lakás ura). [Helység Moáb határán (4Móz 32,38); Izráel "Bét-Meon"-nak és "Beón"-nak nevezte (Jer 48,23; 4Móz 32,3)] [BÉT- BAÁL-MEON (a meoni Baál háza; ház, amelyben Baál lakik).] Baal-Peor (pan otworu) [w Peor Balaam miał przekląć Izraelitów. Tam Izraelici kłaniali się bogom Moabitów i uprawiali nierząd z ich kobietami] (biblia) Báál-Peor (Peór Baálja, a nyílás, a szakadék ura). [1. Moábita istenség, amelynek kultusza a Peór (1) hegyén volt (4Móz 25,1-9; Zsolt 106,28). 2. Helység a Jordán közelében (Hós 9,10). Lásd még: PEÓR (2)] Baal-Perazim (wyłom) [tak nazwał Dawid miejsce położone w Judei w pobliżu doliny Refaim, gdzie zadał klęskę Filistynów] Baál-Perazim (Az áttörés mestere. Olyan az áttörés, mint egy gátszakadás.) (a legyőzetés, áttörés helye). [Helység Refáim völgye közelében; itt győzte le egykor Dávid a filiszteusokat (2Sám 5,18-20; 1Krón 14,11).] Elérkezék azért Dávid Baál Perazimba, és megveré ott Őket Dávid és monda: Szétszórta az Úr ellenségeimet Előttem, mint a víz szokott eloszlani. Azért nevezé azt a Helyet Baál Perazimnak. (II.Sám.5:19-20) Baal-Tamar (Sdz 20, 33) Baál-Támár (a pálma vagy pálmaliget ura). - [Helység Benjámin birtokán, Gibea (3) és Bétel (1) közelében (Bír 20,33).]

3 397 Baala Judzka (2 Sm 6,2; 1 Kron. 13,6) [Baala przy Kiriat-Jearim a. Baala w Karyjatyjarym] BAHALA (BAÁLE- JEHUDA) (Júda polgárai). [Város Júda északi határán, azonos "Kirját-Baál"-lal és "Kirját-Jeárim"-mal (2Sám 6,2; 1Krón 13,6).] Baalat [według biblijnej Księgi Jozuego 19,44-45 oraz 2 Księgi Kronik 8,5-6 - miasto graniczne należące do pokolenia Dana, rozbudowane przez króla Salomona. Lokalizuje się z Belain w Wadi Dijr Balutża,, blisko warowni Gezer okolice Tall Dżazar, Abu Szusza, Tel Gezer między Jerozolimą a Tel Awiwem w Izraelu. 3. według biblijnej Księgi Jozuego 19,44-45 oraz 2 Księgi Kronik 8,5-6 miasto graniczne należące do pokolenia Dana, rozbudowane przez króla Salomona. Lokalizuje się z Belain w Wadi Dijr Balutża, blisko warowni Gezer okolice Tall Dżazar, Abu Szusza, Tel Gezer między Jerozolimą a Tel Awiwem w Izraelu.] Baalát (kezesség; úrnő; Baálhoz tartozó) [Város Dán birtokán (Józs 19,44)] BAALAT-BEÉR (miasto biblijne; Joz 19, 8) BAALAT-BEÉR (akinek kútja van, asszonyok kútja; a kezesség kútja). - Város Júda déli részén; Simeon törzsének jutott (Józs 19,8. Az 1Sám 30,27-ben: "Rámót" (3) délen Baalbek ("miasto Baala") [arabskie Ba'labakk, starożytne Heliopolis, miasto w środkowowschodnim Libanie, nad rzeką Nahr al- Litanī, w dolinie Bekaa, u podnóża gór Antyliban, na wysokości 1200 m n.p.m. Ok. 20 tysięcy mieszkańców] Baalbek (Baál városa). [Helység Szíriában, Damaszkusztól 60 km-nyire északra, az Antilibanon lábánál, romjairól híres. A hellénista korban Heliopolisnak (a napisten városa) nevezték.] Baalhamon [Winnicę miał Salomon] Baálhámon (a gazdagság ura; a (nép) tömeg ura; a hőség ura). [Helység, ahol Salamonnak szőlője volt (Énekek 8,11).] Baalchanan (Baal-Chanan a. Balanan) (1Moj. 36,38; 1Kron 1,49). [król] BÁHÁL- HANÁN (Baál kegyelmes). [Edom királya (1Móz 36,38; 1Krón 1,49). Lásd még: BAÁL (5).] Baalis (pan chorągwi) [1. Znane osoby noszące imię 'Baalis: Baalis - biblijny król Ammonitów; 2. król Ammonitów, który Izmaelowi polecił zabić Godoliasza (Gedaliasza); 3. imię biblijne oznaczające "Pan chorągwi". Znane osoby noszące imię 'Baalis: Baalis - biblijny król Ammonitów.] (biblia) Baálisz (az örvendezés fia; örömmel). [Ammonita király (Jer 40,14)] Baalsalisa [ Wtem mąż przyszedł z Baalsalisa, a przyniósł mężowi Bożemu chleby ] BAÁL-SÁLISA (a háromság ura, a harmad ura). - [Helység Efraimban, Gilgál közelében (2Kir 4,42-44)] Baana (nazwisko w Biblii) [1. Baana, syn Achiluda (1 Król. 4:12); 2. Sadok, syn Baany (Nehem. 3,4); 3. Rekab i Baana, synowie Rimmona (2 Sam. 4:5); 4. Cheleb, syn Baany z Netofy (2 Sam. 23:29); 5. (Ezdr. 2:2); 6. Baana, syn Chuszaja (1 Król. 4:16)] Bahana (szenvedés fia, fájdalom fia). [1. Ahilud (2) fia, Salamon tiszttartója Jezréelben (1Kir 4,12); 2. Jeruzsálem kőfalát javító Sádok (4) atyja (Neh 3,4); 3. Rimmon (4) fia Benjámin törzséből, aki fivérével, Rékábbal (1) együtt meggyilkolta Isbósetet, Saul fiát (2Sám 4,5-12); 4. Hélebnek, Dávid hősének atyja (2Sám 23,29; 1Krón 11,30); 5. Bahana (szenvedés fia, fájdalom fia), A babiloni fogságból Zorobábellel hazatérő főember (Ezsd 2,2); 6. Bahana (szenvedés fia, fájdalom fia), Húsai (2) fia, Salamon tiszttartója Áserben (1Kir 4,16).] Baaza, Basza (śmiały) [syn Achiasza z pokolenia Issachara, król Izraela ( przed Chrystusem). Zabił Nadaba, aby usunąć ślady i wpływ Jeroboama, ale sam nie postępował lepiej.] Baasa [ ע Baasá (bátorság, merészség; a rossz, a gonosz) [- Izráelnek, az északi országnak királya i. e i. e. 886.; kiirtotta Jeroboám nemzetségét; hadat viselt Asa (1), Júda királya ellen (1Kir 15,16-21). Bálványimádó volt. Halála után Zimri (2) megsemmisítette egész családját (1Kir 16,10-12).] baba 1 [1. pot. rubasznie albo z niechęcią o kobiecie; 2. pot. żona, narzeczona, kochanka; 3. pot. handlarka, przekupka; 4. pot. chłopiec, mężczyzna zniewieściały; 5. ciasto mające kształt ściętego stożka; 6. część kafara, która uderza wbijany pal; 7. Baba, babka. Żaden wyraz w języku polskim nie ma tylu znaczeń różnorodnych, ile baba i babka. Babą zowie się każda kobieta zamężna, zwłaszcza niemłoda; babą lub babką matka matki lub ojca; babą lub babką, babiarką kobieta babiąca, akuszerka. Babą nazywają mężczyznę tchórzliwego, zniewieściałego lub plotkarza, krupną babą skąpego dla domowników.] vénasszony, öregasszony, öreganyó, banya; némber, nő, satrafa, sárkány, vén nő; koldúsasszony, szegényasszony; veszekedős, házsártos asszony; kofa, piaci árus; falusi-, parasztasszony; (becéző) feleség, asszony;

4 398 (átvittért.) nyimnyám, vénasszony, anyámasszony katonája; kerek kalács, (biz.) nőci, nőcske, spiné; (ciasto) kuglóf ; cölöpverő kos baba 2 [1. figura kamienna o znaczeniu kultowym; 2. Babami zwą niekształtne posągi kamienne z czasów pogańskich, rzadziej wyobrażające mężczyzn, częściej niewiasty, w postawie stojącej, z rękami trzymającemi na żołądku jakiś przedmiot, podobny do klepsydry, czas mierzącej. Bałwany te znaleziono w wielu miejscowościach, począwszy od Ukrainy aż do morza Azowskiego.] kultikus figura v. báb baba dragon erélyes, parancsoló, uralkodó hajlamú nő, debella, házisárkány baba jaga; baba-jaga [1. Baba Jaga, Baba-Jaga: czarownica; 2. niesympatyczna lub brzydka kobieta] boszorkány, vasorrú bába, boszorka baba proszalna öreg koldúsasszony baba swoje, czart swoje közm. [az öregasszony is magáét, az ördög is a magáét]; mindegyik a maga nótáját fújja baba z wozu koniom lżej közm. [könnyebb a lovaknak, ha leszáll a szekérről az asszonyság (az a vénaszony); (a baj)]; mindegyik a maga nótáját fújja babbit, babit [stop do wylewania panewek łożyskowych] babbit, babbitfém (30 súlyrész ón, 4 súlyrész antimon és 1 súlyrész réz ötvözete); csapágyfém babcia (babunia) [1. matka ojca lub matki; 2. staruszka] nagyanya, nagymama, anyó, nagyanyó babcia wygląda bardzo młodo nagymama nagyon fiatalosan néz ki babcin, babciny nagymamáé, nagymamához tartozó babeczka [1. ciastko mające kształt odwróconego ściętego stożka; 2. młoda, atrakcyjna kobiet] kics. vénasszonyka, öregasszonyka, öreganyóka, banyácska stb. Babel (pomieszczenie, nieład, chaos) [hebrajska nazwa miasta Babilon; 1. miasto i wieża pod tą nazwą. Początek królestwa Nimroda. Przez wznoszenie wieży Babel ówczesny lud chciał wykazać swoją umiejętność (coś w rodzaju wyczynu techniki i nauki) i pychę, nawet wynoszenie się ponad Boga. Dlatego Bóg pomieszał im języki. Po czym powstało wiele narodów z odmiennymi językami, które nie rozumiały się między sobą i nie jednoczyły jako jedna wielka (grzeszna) ludzkość przeciwko Bogu. Łatwo dopatrzeć się w tym podobieństwa między Babelem a nominalnym kościołem, w którym raczej chodzi o organizację, wolę ludzi, ale nie o posłuszeństwo Duchowi Świętemu. 2. wieża Babel - w biblijnej Księdze Rodzaju: konstrukcja budowana w Babilonie w celu sięgnięcia nieba] (héber) Bábel, Babilon [1. Babilónia fővárosa. Akkád nevének jelentését (babili = isten kapuja) a Boblia népi etimológiája a héber balal = összezavar igévelhozza kapcsolatba. Uralkodó szerepét i.e. 539-ig megtartja. Kürosz ekkor elfoglalja a várost és Babilóniát perzsa tartománnyá teszi. 2. Bábel görög neve. Egyaránt jelenti a birodalmat és annak fővárosát. Először az 1Móz 10,10 említi. Kr. e. a 18. században Hammurabi uralkodott benne; hatalmának tetőpontjára II. Nabukodonozor alatt jutott el (Kr. e ); Kr. e. 539-ben Kores (Círus) perzsa király hódította meg; gyakran szerepel a prófétáknál (Ézs 13,1.19; 14,22; 21; 46-47; Jer 50-51). Híres volt Semiramis függőkertjei, valamint templomai és királyi palotája miatt is; a régi Babilon romjai mindmáig megmaradtak. Az ÚSZ-ben ez a város az istentelenség, a bálványimádás és az Isten elleni lázadás foglalata (1Pt 5,13; Jel 14,8).] (wieża Babel: bábeli nyelvzavar) babi, -ia, -ie [odnoszący się do baby] asszonyos, asszonyhoz tartozó; női, asszonyi, fehérnéphez tartozó; vénasszony-; ökörnyál babić [wyraz spotykany tylko raz w Biblii. Oznacza pomaganie przy porodach. Król egipski kazał hebrajskim kobietom (akuszerkom) zabijać noworodków płci męskiej, aby w ten sposób zapobiec silnemu rozmnażaniu się Izraelitów w Egipcie.] (bibl.) segédkezés a szülés levezetésénél; bábáskodás Wj 1,16 A rzekł: Gdy będziecie babić niewiastom Hebrejskim, a ujrzycie że rodzą, byłliby syn, zabijcież go, a jeźli córka, niech żywa zostanie. (2Móz 1,16) figyeljétek a szülés lefolyását: ha fiú lesz, öljétek meg, ha leány, hagyjátok életben! babie lato 1 [czas ciepły i pogodny w połowie jesieni, tak nazwany od pajęczyny, unoszącej się w powietrzu i osnuwającej drzewa, ścierniska, płoty, a nawet zwierzęta i ludzi, wytwarzanej przez mnóstwo pajączków, pod jesień wylęgłych, z rodzajów, noszących w polskiej entomologii nazwy: Boczeń, Czelustek, Krzeczek, Namiastek. Pajączki te wydzielają mnóstwo pajęczyny, nie splatając jej w siatkę i nie przyczepiając nigdzie. Pajęczyna ta, w podaniach ludu polskiego, jest przędzą z wrzeciona Matki Boskiej, rzuconą na ziemię, aby przypomnieć gospodyniom czas roboty

5 399 koło przędziwa i potrzebę okrycia biednych sierot na zimę.] vénasszonyok nyara, nyárvége, nyárutó [babie lato u nas też jest ładne a vénasszonyok nyara nálunk is szép] babie lato 2 ökörnyál babiarz [pot. kobieciarz] szoknyavadász, nőbarát, anyámasszony katonája babieć [lekcew. niewieścieć] megöregedni, megvénülni; vénasszonyossá válni, megtotyakosodni Babilon 1 (pomieszczenie) (gr. Βαβυλών = Babylon akad. Bab-ilim tłum; z akadyjskiego Babilani brama bogów) [1. starożytne miasto położone w Mezopotamii, nad Eufratem, dawna stolica Babilonii. Obecnie stanowisko archeologiczne Atlal Babil w Iraku. Występuje w Apokalipsie Świętego Jana jako symbol wszelkiego zła. 2. nad Eufratem z pałacem i wiszącymi sadami, o których wspomina starożytny grecki historyk Herodot. Stolica Chaldei i Babilonii. Otoczone było silnym murem, w którym było 250 wież i 100 mosiężnych bram. Sama nazwa powstała od nazwy słynnej wieży Babel. Historia tego miasta sięga czasów Nimroda (ok lat przed narodzeniem Chrystusa). Często cierpiało od napadów Asyryjczyków, przez których zostało zniszczone w roku 689 przed Chrystusem. Przez wiele wieków było centrum sztuki, szczególnie budownictwa; bogactwa, ale i zgorszenia. Wyroby i dzieła artystyczne babilończyków były cenione w innych krajach. Achan, przeciw woli Boga schował podczas bitwy płaszcz babiloński. O okresie od roku 1450 do 625 przed Chrystusem historia podaje mało informacji o mieście Babilon. Od 625 do 538 roku przed Chrystusem Babilon jest stolicą niezależnej monarchii Babilonii. Miasto i monarchię zniszczyli dwaj królowie medoperscy: Cyrus i Dariusz, spełniając tym samym proroctwo Izajasza z roku 712 przed Chrystusem. Jeremiasz również pisał o spustoszeniu Babilonu. Miasto to zdobyte zostało także przez Aleksandra Macedońskiego, gdzie też w roku 323 przed Chrystusem umarł. Miasto to nigdy nie doczekało się swojej odbudowy. Przez wiele wieków z jego ruin okoliczni mieszkańcy budowali sobie domy. Obecnie na części owego słynnego niegdyś na całym świecie miasta znajduje się małe miasteczko Hillah.] Babilon v. Babilón [ami a magyarban a görög Babülón alakból származik egy ókori mezopotámiai nagyváros volt az Eufrátesz partján, amely fontos szerepet játszott a korszak történetében. Akkád neve Báb-ili/Báb-iláni (בבל) ( az istenek kapuja ), héber neve Babel volt, ebből származik a bibliai Bábel alak. A kassúk uralma idején Karduniasnak hívták és később az asszír királyok is gyakran ezen a néven hivatkoztak rá Bábili mellett. Babilon neve presumer eredetű, eredetileg az ismeretlen jelentésű Babilla volt. Ezt az akkád népetimológia később az értelmes, hasonló hangzású Istenek kapuja névre cserélte fel. Romjai a mai Irakban, el-hilla városa közelében fekszenek.] Babilon (księgi objawienia) [1. Występuje w Apokalipsie Świętego Jana jako symbol wszelkiego zła. 2. należy tu powtórzyć, że nazwa Babilon oznacza chaos i zamęt. Właściwie w księdze objawienia mowa jest o dwóch Babilonach. Jeden z nich to Babilon wielki zwany także kościelnym. Obok tych nazw ma on także kilka innych: matka wszeteczeństw, macierz nierządnic i obrzydliwości na ziemi, wielka nierządnica, wielka wszetecznica. Chodzi tu o fałszywy kościół złożony z pseudochrześcijan, na którego czele stoi (czy stać będzie) osoba uważająca siebie za zastępcę Boga na ziemi, która mieszała się w politykę i prześladowała prawdziwych chrześcijan. Babilon ten zjednoczy się z Babilonem politycznym opisanym również w objawieniu św. Jana, gdzie nazwany jest bestią. Będzie to jedna osoba, stojąca na czele odrestaurowanego, nowego państwa rzymskiego. Bestia opisana w Obj. 13;11-15 jest fałszywym prorokiem. Babilon wielki będzie wg Obj. 17;15-18 zniszczony przez bestię opisaną w Obj. 13;1-8 (prawdziwego antychrysta) stojącą na czele Babilonu politycznego.] Babilon (Jelenések Könyve; a káosz világát jelenti) Babilonia (pomieszanie, pogmatfanie, konfuzja) [państwo istniało już podobno za czasów budowy wieży Babel, około roku 2245 przed Chrystusem. Przez wiele wieków było częścią Chaldei albo i Asyrii. Od roku 625 do 538 przed Chrystusem istniało jako suwerenne państwo (królestwo). W roku 586 przed Chrystusem król babiloński Nebukadnezar II zabrał do niewoli resztę mieszkańców Judy.] Babilónia [Babilónia volt a neve az ókor végén Dél- Mezopotámiának a mai Irak középső és déli részének, aminek az Óbabiloni Birodalom korától a hellénizmus idejéig Babilon volt a legjelentősebb városa, szellemi központja. Területe a Perzsa-öböltől az Eufrátesz és a Tigris alsó folyása mentén Máriig illetve Asszíriáig terjedt.]

6 400 babiloński, -a, -ie babilóniai babilońska niewola babiloni fogság Babimojszczyzna [region historyczny i etnograficzny na pograniczu województw wielkopolskiego i lubuskiego] Babimojszczyzna (történeti és néprajzi régió a nagylengyelországi és a lubusi vajdaság határán) babimór [gatunek widłaka rosnącego w lasach sosnowych] moha babina [1. współczująco lub z politowaniem o starej kobiecie; 2. żartobliwie o starej wiejskiej kobiecie; babcinka, babula, babulka, babuleńka, babulina, babinka] szegény asszony babiniec [1. przedsionek kościelny, w którym baby żebrzące siadują, zwany inaczej kruchtą (od crypta); 2. żart. zbiorowisko kobiet] vénasszonyok padja v. padkája a templom előtt v. a templom előtti csarnokban; hely, ház stb. ahol sok az asszony v. fehérnép babinka kics. szegény asszonyka Babińska rzeczpospolita [O dwie mile od Lublina, na trakcie krakowskim, leżała obszerna wieś Babin (w w. XVI i XVII dziedzictwo Pszonków), od której wzięła nazwę rzeczpospolita Babińska, założona żartobliwie przez towarzystwo wesoło dowcipkującej szlachty.] Babini Köztársaság [humorisztikus egyesület, melyet Pzsaka lengyel nemes alapított a lublini palatinátusban volt Babin nevü birtokán. Az egyletbe csak olyanokat vettek fel, akik valamely hóbortos dolgot követtek el. Felvételük alkalmával visszás rangot és címet kaptak, p. a tönkrementet kinevezték millionáriusnak, a pörlekedő természetűt békebirónak stb. A társaság nem volt minden befolyás nélkül a lengyel társas életre s egész 1677-ig fennállott.] babizm [ruch społeczno-religijny w Persji w XIX w.] babizmus; mohamedán vallási szekta, amelyet Pwerzsiában a XIX. sz.-ban alapítottak, újabban Európában is terjed babizna [w dawnem prawie polskiem, spadek i dziedzictwo po babce czyli babie, t. j. matce ojca lub matki] (dziedzictwo, spuścizna) nagyanyai örökség, hagyaték babka, babcia [1. matka ojca lub matki; 2. słodkie ciasto lub ciastko w formie ściętego stożka; 3. mokry piasek uformowany za pomocą foremek; 4. pot. młoda, atrakcyjna kobieta; 5. roślina o owalnych liściach ułożonych w przyziemną rozetę; 6. ryba żyjąca w wodach zlewiska czarnomorskiego i kaspijskiego] nagyanya, nagymama, nagyi; öreganyó, öreg-, vénasszony, anyó, anyóka; koldúsasszony, kolduló nő; (ciasto) kuglóf, kalács, sütemény; (növény) útifű, útilapu; nőci, csaj, lány (jakie ta babka ma szpatne nogi! - milyen csúnya lába van ennek a nőcinek v. nőnek) babka chodzacą po prośbie (kéregetésre járó öregasszony) kéregető, koldúsasszony Babka jajowata (Plantago ovata) Egyiptomi útifű, (Plantago ovata Forssk) Babka lancetowata (Plantago lanceolata L.) [gatunek byliny należący do rodziny babkowatych (Plantaginaceae Juss.). Występuje w stanie dzikim na całym obszarze klimatu umiarkowanego: w Europie i Azji aż do Himalajów. Gatunek bardzo zmienny, przystosowuje się do różnych warunków, został rozwleczony na wszystkie kontynenty. W Polsce pospolity.] lándzsás útifű v. keskeny levelű útifű (Plantago lanceolata) [az árvacsalánvirágúak (Lamiales) rendjébe, az útifűfélék (Plantaginaceae) családjába, a Plantago nemzetségbe tartozó lágy szárú növényfaj. Rétek, legelők, útszegélyek, taposott gyomtársulások világszerte elterjedt jellegzetes évelő, tőrózsás növénye. Pollendiagramokban a mezőgazdaság jelzője lehet. Népies nevei: kígyófű, kígyónyelvűfű, lúdnyelvűfű, hálófű, gyíkfű, útilapu.] babka piaskowa (roślina) (Plantago arenaria = P. Indica = Psyllium arenaria) - kígyóharaptafű (Plantago arenaria = Plantago indica, Plantago psyllium, Plantago ramosa, Psyllium arenarium) babka piaskowa [babka z ciasta ucieranego z dodatkiem mąki ziemniaczanej] lengyel sütemény Babka pierzasta (Plantago coronopus L.) [gatunek rośliny z rodziny babkowatych (Plantaginaceae).] Csókalábú útifű ~ Tengerparti útifű (Plantago coronopus L.) Babka płesznik, babka śródziemnomorska (Plantago psyllium L.) [gatunek rocznej rośliny z rodziny babkowatych (Plantaginaceae Juss.). Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, rośnie w Etiopii, na Zakaukaziu, zawleczona do Ameryki Południowej i południowej części

7 Australii. Według nowszych ujęć taksonomicznych jest to synonim gatunku Plantago arenaria Waldst. & Kit. [Descr. icon. pl. Hung. 1:51, t W Polsce nie rośnie dziko, jest czasami (rzadko) uprawiany.] Balhafű, Bolhamag, Bolhamagútifű, Nyálkás útifű, Spanyol útifű (Plantago psyllium L.) útszélen világszerte elterjedt. Népiesen nagy útilapu névvel is illetik.] 401 Babka płesznik - Balhafű, Bolhamag babka ponczowa, babka ponczowa pełna owoców (gyümölcsökkel teli) puncsos kalács babka śmietankowa (tejszínes kalács) babos kalács babka wielkanocna kuglóf; húsvéti kalács babka z piasku homokpogácsa babka z rumem rumos kalács Babka zwyczajna, babka większa (Plantago maior L.) [gatunek rośliny należący do rodziny babkowatych. Rodzimy obszar występowania obejmował Europę i Azję, ale jako gatunek zawleczony rozprzestrzenił się także na innych kontynentach, szczególnie pospolicie w Ameryce Północnej. W Polsce gatunek pospolity na całym terenie.] Nagy útifű v. széles levelű útifű (Plantago major) [az árvacsalán-virágúak (Lamiales) rendjébe, az útifűfélék (Plantaginaceae) családjába, a Plantago nemzetségbe tartozó lágy szárú, évelő növényfaj. Európában, Észak- és Közép-Ázsiában őshonos, de gyepeken, Babka zwyczajna Nagy útifű babok [1. potwór; 2. postać z polskich legend (m.in. śląskich), istota nadprzyrodzona, zjawa, straszydło związane z ciemnością; bebok, bobok] [Słowniczek języka śląskiego] szörny, szörnyeteg; szörnyszülött babrać [1. licho malować; 2. pot. brudzić; 3. pot. robić coś źle, niedbale; 3. pot. grzebać w czymś] babrálni, pepecselni, piszkálni vmivel; piszkálni vmit; mázolni, pingálni, pacsmagolni; fröcskölni, turkálni vmiben babrać w czym/czym piszmogni vmiben/vmivel babrać się [1. pot. brudzić się; 2. pot. grzebać się w czymś brudnym, mokrym; 3. pot. wykonywać długo jakieś czynności] szöszmötölni, cihelődni babranie pepecselés, babrálás; mázolás babranina [pot. żmudna lub brudna praca] babramunka, pepecselőmunka, mázolmány babrzynos [liliowiec lub lilia koloru pomarańczowego, smolinos, nadesłała] narancs színű liliom babski, -a, -ie vénasszonyos, öregasszonyos; asszonyi, asszonyos (po babsku: asszonyi módon) babskie gadanie asszonyi beszéd, szószátyárkodás babskie plotki pletykák babsko (baba), babon [pot. pogardliwie lub z niechęcią o kobiecie] vénasszony, vén satrafa

8 402 babsztyl, babus, babiszon, duża babka vénasszony, vén satrafa; nagy darab nő babula, babulinka, babunia, babusia, babuś nagymama, anyóka babuleńka kics. (baba) babunia nagymama, nagyanyó babuwizm [program komunizmu utopijnego głoszony w drugiej połowie XVIII w.] (fr.) babouvizmus, babuvizmus; [F. Babeuf francia utópista kommunista ( ) és követőinek tanai] baby [[wym. bejbi] niemowlę lub małe dziecko] (ang.) baby, bébi; kis gyermek, csecsemő Baby lama (wełna) Baby lama [nagyon fiatal lámák finom szőrzete, amely nem annyira finom, mint az alpaka. A lámaszőr és az alpaka a kasmírhoz és a mohairhez hasonlóan a nemes szőrökhöz tartozik.] vagy pántok fognak össze, onnan szabásvonaluk lefelé bővül.] Baby doll (ubiór) [1. krótka kobieca koszula nocna, na ogół o kroju w kształcie litery A, często przezroczysta i ozdobiona koronkami. Może być też używana jako peniuar.nazwa ubrania jest wiązana z filmem Laleczka Elii Kazana. 2. Stylizacja na laleczkę. Zaczęło się od dwuczęściowego kompletu nocnej bielizny luźna góra z bufiastymi rękawami i pumpkami, którym prowokowała w filmie Baby Doll, w 1956 roku Caroll Baker, z domu Karolina Piekarski, która siedem lat wcześniej zdobyła tytuł Miss Florydy i Owoców. Nocna bielizna z Baby Doll, została twórczo przerobiona w 1957 roku przez Jacquesa Griffe na stroje dzienne, dając początek słodko-dziewczęcym sukieneczkom z podniesioną talią, trapezowym dołem, bufkami i kołnierzykiem bebe. Od tej chwili spód coraz częściej stawał się inspiracją dla wierzchu ubrania.] babydoll (bébidoll) [kis ingből és rövid nadrágból álló női hálóöltözék1. A-vonalú felsőrész, mellmagasságtól bő, szellős eséssel, gyakran puffos ujjal. Aktuálisan rövid ruhaként is viselik, gyakran leggings-el kombinálva. Az ötvenes években hálóingként fejlődött ki, nevét a Baby Doll című filmről kapta. 2. Olyan blúzok, topok és ruhák, amelyeket a mell alatti szabásvonalba helyezett bővítők A Goodnight Moon babydoll az Enamore tervezőinek fantáziájában született meg, akik ebben a lila hálóruhában remekül párosították a luxust a környezet tudatossággal. A kézzel készült fehérnemű alapanyaga természetes selyem és szatén. baca [starszy pasterz owiec w polskich Karpatach] számadó juhász, főpásztor (Tátrában), bacsó bach! [odgłos uderzenia lub upadku] bumm!, puff! bachanalia, bachanalie [1. w starożytnym Rzymie: orgiastyczne obrzędy ku czci Bachusa; 2. pijatyki, orgie] (gör.-lat.) bacchanália; tivornya, dorbézolás, dáridó [Bacchus görög isten tiszteletére tartott, kicsapongásokkal egybekötött vallásos szertartás, ünnepség] bachantka [1. mit. gr. każda z towarzyszek Bachusa; 2. w starożytnym Rzymie: uczestniczka bachanaliów] (gör.-lat.) bacchánsnő (önkívületben tomboló); [Bacchust kísérő nők, illetve ennek az istennek ünnepét őrjöngő, önkívületben lejtett táncokkal ünneplő asszonyok) Bachelor of Arts (BA, B.A., a. A.B.), (z. łac. artium baccalaureus) BA, Bachelor of Arts (főiskolai szintű alap és kiegészitő képzés)

9 403 bachiczny, -a, -e [1. związany z kultem Bachusa; 2. pijacki, rozwiązły] bacchusi, bakkhoszi, bacchikus; dorbézoló; részeges bachiczna uczta bacchanália; bacchus lakoma, dorbézolás bachmat [1. koń używany dawniej przez jazdę tatarską i polską; 2. (dawno) Sama końcówka at wskazuje, że to wyraz turecki. Po turecku at znaczy koń, po persku zaś pechn (wymawiane przez Turków bachn) znaczy szeroki. To też bachmatami nazywali Turcy konie tatarskie, grubopłaskie, na niskich silnych nogach. Wyraz ten, po upowszechnieniu się w Polsce, oznaczał również człowieka krępego, barczystego, opasłego. Bachmaty tatarskie słynęły z wytrzymałości na głód, pragnienie i trudy.] tatár ló, tarhán bachmistrz [urzędnik górniczy, inaczej górmistrz, magister montium, przełożony nad robotnikami, pracującymi w kopalniach. Bachmistrz zależny był od żupnika i przez tegoż płatny.] (dawno) bányahivatalnok, bányamester; bányaőr, bányafelügyelő bachnąć [1. pot. rzucić, cisnąć; 2. pot. uderzyć] a földre puffanni v. elesni bachnąć się [pot. położyć się ciężko, bezwładnie] elterülni, elvágódni, elájulni bachor [pot. z niechęcią o dziecku] gyerkőc, srác, kölyök, rossz gyerek bachorek kis srác bachraty, -a, -e [1. reg. śl. gruby; 2. reg. śl. wybrzuszony] [Słowniczek języka śląskiego] vastag; (otyły) kövér; vastag; (otyły) kövér Bachurim (Bahurym) (wioska młodzieńców) osada (2 Sam. 16:5) BAHURIM (fiatalok falva). [Helység a Jeruzsálemből Jerikóba vezető út mentén (2Sám 16,5; 19,16).] Bachus [mit. gr.-rzym. bóg wina i radosnej ekstazy] Bacchus, Bakkhosz (a bor és a vidámság istene az ókori görög és római mitológiában) bachus Bacchus tisztelője; iszákos, részeges (ember) bachusowy, -a, -e [przypominający Bachusa lub obchody ku jego czci] bacchusi, bakkhosz baciar, batiar [reg. ulicznik, łobuz, spryciarz, ziółko; baciarz] betyár [a földesúri önkény, kényszerű katonáskodás és a jobbágyterhek teljesítése elől bujdosó szegénylegény. Többnyire egyéni lázadók voltak; megélhetésüket gyakran rablásból, útonállásból biztosították. Általában az urakat fosztották ki, sokszor élvezték a szegény nép támogatását. A betyárvilág a 19. sz. első felére esett. Legendás betyárok: Angyal Bandi (1760? 1806), Rózsa Sándor ( ), Savanyu Jóska ( ), Sobri Jóska ( ), Vidróczki Márton ( )]; huncut, fickó; csibész, utcakölyök, kamasz bacik kis ostor, kis korbács back office (back-office) [Najwięcej zleceń z zakresu obsługi back-office realizowanych jest dla firm z sektorów: bankowego, ubezpieczeniowego, telekomunikacyjnego oraz energetycznego.] (ang.) back office (back-office); háttérirodai szolgáltatások Backdoor (pol. tylne drzwi, furtka) [luka w zabezpieczeniach systemu utworzona umyślnie w celu późniejszego wykorzystania. Backdoor w systemie może być np. pozostawiony przez crackera, który włamał się przez inną lukę w oprogramowaniu (której przydatność jest ograniczona czasowo do momentu jej usunięcia) bądź poprzez podrzucenie użytkownikowi konia trojańskiego. Backdoor, może być również umyślnie utworzony, przez twórcę danego programu. Jednym ze znanych błędów, podejrzewanych o bycie backdoorem jest "Microsoft Windows Graphics Rendering Engine WMF Format Unspecified Code Execution Vulnerability".] Backdoor (Hátsó ajtó) [Olyan támadó program, amely összeköttetést biztosít a támadó és a megtámadott számítógép között, a megtámadott tudomása és engedélye nélkül adatokat tölthet le, ill. átveheti a megtámadott gép vezérlését.] backup {rzecz.} [1. archiwizacja {f.}; 2. kopia zapasowa {f.}; 3. wykonywanie kopii zapasowej {n.} [komp.] [zł.]]; 4. składowanie [Tworzenie zapasowych kopii danych na wypadek awarii, zwykle na innych nośnikach. Zazwyczaj do składowania stosuje się taśmy magnetyczne, dyski optyczne lub obecnie bardzo rzadko dyskietki. 5. proces wykonywania kopii zapasowej pliku lub plików] (ang.) backup; másolat, tartalék [Fontos adatoknak, programoknak biztonsági okoból készített másolata. A többnyire külön tárolóban őrzött adatok az eredeti meghibásodása, vagy elvesztése estén használhatók.] bacować [być bacą, pełnić funkcję bacy] pásztorkodni, juhászkodni bacowski, -a, -ie juhász-, pásztorbacówka [1. szałas używany przez górali w okresie wypasu owiec; 2. schronisko na szlaku turystycznym w górach] pásztorlak, hegyi pásztor kunyhója v. hajléka

10 404 bacnąć odasózni, odavágni baczek bakk baczenie [daw. uwaga, czujność] figyelem, vigyázat, résenlét, szemmel tartás, törődés vkivel baczenie na kogo/na co ügyelés vkire/vmire; vkinek/vminek szemmel tartása; (dawno) mérlegelés, fogalom, megismrés, öntudat, ész, ésszerűség baczki oldalszakáll baczmag [1. zwykle w licz: mn. baczmagi, po turecku baszmag, buty tureckie t. j. ich kształtem szyte; 2. męskie obuwie z zadartymi noskami, noszone do polskiego stroju narodowego; baczmeg; 3. męskie obuwie z zadartymi noskami, noszone do polskiego stroju narodowego; baczmeg 4. turecki, chętnie w Polsce używany pantofel męski lub damski. W połowie XVII wieku otrzymał wysokie korki. Także za Stanisława Augusta elegantki wkładały jedwabne pończochy i baczmagi nawysokich kolorowych korkach, szyte złotymi nićmi, wykładane białą irchą lub atłasem.] (dawno) török cipő; török fazonú férficipő bacznie figyelmesen, figyelemmel, hosszan baczność [komenda wzywająca do przyjęcia postawy wyprostowanej, z rękami przylegającymi do boków] vigyázat, figyelem, óvatosság, éberség, vigyázat; (wojsko) vigyázz! [stać na baczność: vigyázzban áll] baczność! prezentuj broń vigyázz! puskával tisztelegj! baczny, -a, -e [uważny, czujny] éber, óvatos (czujny), figyelmes, elővigyázatos, figyelő, megfigyelő, résen álló, meggondolt, óvatos baczyć [daw. uważać, pilnować] figyelni, figyelembe venni, résen lenni; emlékezni baczyć na czyje zasługi emlékezni vki érdemeire baczyć na kogo/na co ügyelni vkire/vmire baczyć żeby się nie pomylić résen lenni (figyelni), hogy ne tévedjen bać się (boję się, boi się, boją się) + B. [1. odczuwać lęk; 2. niepokoić się o kogoś, obawiać się czegoś; 3. o roślinach, przedmiotach: być nieodpornym na coś; 4. nie odważać się czegoś zrobić] félni vtől; o + T. félteni vmit (boi się batów: fél a botbüntetéstől) bać się czego dla kogo vmitől félteni vkit bać się czegoś félni v. rettegni vmitől bać się jak ognia fél tőle, mint a tűztől bać się (boi się) kogo/czego félni, rettegni; félni vkitől/vmitől ; ijedezni (vkitől/vmitől) bać się (kogo/czego) jak ognia úgy fél (vkitől/vmitől), mint a tűztől bać się kogo jak ognia fél vkitől, mint a tűztől bać się (o kogo/co) félteni vkit/vmit bać się o przyszłość félteni a jövőt bać się o życie félteni az életét bać się odmowy félni az elutasítástól bać się otworzyć usta fél a száját kinyitni bać się piorunów félni a villámtól bać się śmierci félni a haláltól bać się tego jak ognia félni ettől, mint a tűztől bać się własnego cienia fél a saját érnyékától boi się jak diabeł święconej wody fél, mint ördög a szenteltvíztől; úgy fél tőle, mint ördög a szenteltvíztől boi się jak pies jeża [fél, mint kutya a süntől] fél tőle, mint a tűztől boję się ci to powiedzieć félek ezt neked megmondani; nem merem ezt megmondani neked boję się łachotków félek a csiklandozástól boję się świdrowania zęba félek a fúrástól boję się wyrywania zęba félek a foghúzástól bój się Boga! nem félsz az istentől? (féld az Istent!) badacz (bad.) [osoba prowadząca badania naukowe]; badaczka kutató (kut.), búvár, tudós, vizsgáló (ffi/nő) badacz języków nyelvész; nyelvkutató badacz pisma świętego szentíráskutató v. magyarázó badacz przyrody természetbúvár badacz rynku piackutató badacz starożytności régiségbúvár badaczka - kutatónő, női búvár, tudósnő badać + Ac. =T. (badam, -asz, -ają) [1. poznawać coś za pomocą analizy naukowej; 2. obserwując coś, starać się to sprawdzić, poznać; 3. poddawać kogoś, coś oględzinom lekarskim; 4. przesłuchiwać kogoś, prowadząc śledztwo] vizsgálni, búvárkodni, tanulmányozni, nyomozni, vizsgálni, keresni, megvizsgálni, kutatni (tudományosan); (sąd) kihallgatni, kifaggatni; kikutatni badać chorego beteget vizsgálni badać coś kutatni vmit; felmérni vmit badać czyjeś myśli vkinek a gondolatait kutatni v. keresni badać grunt (pod nogami) kipuhatolni a helyzetet badać gruntownie alaposan vizsgálni badać kogo/co vizsgálni, kikérdezni, meghallgatni vkit/vmit

11 405 badać oskarżonego a vádlottat kihallgatni badać puls megmérni a pulzust badać świadków a tanúkat kihallgatni badać się [1. poznawać siebie wzajemnie; 2. być badanym przez lekarza] megismerik egymást; kivizsgáltatja magát badający, -a, -e vizsgáló badania vizsgálatok, kutatások badania antropologiczne embertani kutatások badania bakteriologiczne bakteriologiai vizsgálatok v. kutatások badania daktyloskopijne daktiloszkópiai kutatások badania folklorystyczna folklorista kutatások badania futurologiczne futurológiai kutatások badania hematologiczne hematológiai vizsgálatok badania językowe nyelvészeti kutatások badania kliniczne klinikai vizsgálat badania koniunkturalne konjunkturális kutatások badania kosmosu világűrkutatás badania kulturowe kultúrtanulmányok badania literackie irodalomkutatás badania naukowe tudományos kutatások badania podstawowe alapkutatások badania prognostyczne prognosztikai vizsgálatok badania przemysłowe ipari kutatások badania socjologiczne szociológiai tanulmányok v. kutatások badanie (bad.) [1. prace zmierzające do poznania czegoś za pomocą analizy naukowej; 2. kontrola stanu zdrowia pacjenta; też: wynik takiej kontroli] kutatás (kut.), vizsgálat, kivizsgálás, kihallgatás, vallatás; megismerés; felkutatás badanie Augusta Krogha Krogh-vizsgálat; króg (orvosi) az alapanyagcsere vizsgálata az e célra szerkesztett gépezettel (A. Krogh dán fiziológus nevéről) Schack August Steenberg Krogh (ur. 15 listopada 1874, zm. 13 września 1949), fizjolog duński, laureat Nagrody Nobla z medycyny Od 1916 był profesorem fizjologii zwierzęcej na uniwersytecie kopenhaskim. Przy tej uczelni założył w 1910 pierwsze laboratorium badawcze fizjologii zwierząt. W badaniach naukowych współpracował z żoną, Marią Krogh ( ). Najważniejsze prace Krogha dotyczyły fizjologii oddychania i krążenia. Badał krążenie krwi w drobnych naczyniach oraz zaopatrzenie tkanek w krew, odkrył zależność produkcji energii od ilości pochłanianego przez organizm tlenu. Za odkrycie regulacyjnego mechanizmu naczyń włosowatych otrzymał w 1920 Nagrodę Nobla. - Wprowadził do fizjologii nowe metody badań (mikrometria) oraz przyrządy (spirometr). badanie biegłych szakértő kihallgatása v. meghallgatása badanie budżetów rodzinnych családi költségvetés vizsgálata badanie ciśnienia krwi vérnyomásvizsgálat, vérnyomásmérés badanie cytologiczne citológiai vizsgálat badanie czasu pracy munkaidő vizsgálata badanie dla przemysłu ipari v. alkalmazott kutatás badanie ekonomiczne közgazdasági vizsgálatok badanie histologiczne szövettani vizsgálat badanie inteligencji intelligancia vizsgálat badanie koncentracji kocentráció vizsgálat badanie kontrolne kontroll vizsgálat; felülvizsgálat badanie kosmosu űrkutatás badanie krzyżowe keresztkérdések badanie laboratoryjne laborvizsgálat badanie lekarskie orvosi vizsgálat badanie marketingowe marketingvizsgálat, piackutatás badanie na białko fehérjevizsgálat badanie naukowe tudományos kutatás badanie naukowo-techniczne tudományosműszaki kutatás badanie ogólne általános vizsgálat v. kivizsgálás badanie okresowe időszaki vizsgálat badanie opinii publicznej közvéleménykutatás badanie oskarżonego a vádlott kihallgatása badanie podaży kínálatkutatás badanie popytu keresletkutatás badanie przydatności alkalmassági vizsgálat badanie przyrody természetkutatás v. természetvizsgálat, természetmegismerés badanie psychotechniczne képességvizsgálat badanie reprezentacyjne reprezentatív kutatás badanie rynku [to zespół czynności polegających na gromadzeniu informacji o zjawiskach i procesach na rynku, ich przyczynach, stanie aktualnym i tendencjach rozwojowych. Celem badań rynku jest zdobycie informacji o kształtowaniu się mechanizmów rynkowych takich, jak popyt, podaż, ceny, zachowania i preferencje konsumentów, działania konkurencji, funkcjonowanie systemu dystrybucji, sprzedaży itp. Badania rynku są częścią badań marketingowych. Prowadzenie badań rynku zarówno polepsza pozycje konkurencyjną

12 406 przedsiębiorstwa jak i jest zalecane przez normy ISO 9000.] piackutatás [egy olyan közgazdaságtani vizsgálat, amely általános áttekintést ad egy konkrét termék vagy termékcsoport értékesítési lehetőségeiről, a piacának változásáról.] badanie sali teremvizsgálat (a hangenergia eloszlásának, terjedési és visszaverődési viszonyainak tanulmányozása a vizsgálandó térben) badanie sądowe bírósági kihallgatás badanie zbytu értékesítési kutatás badanie zdolności képességvizsgálat badanie zrozumiałości beszédérthetőségvizsgálat [hangközvetitö berendezések vagy a hangközvetitési környezet szubjektív hangtani vizsgálata. Egy adott nyelvre jellemző hangzókat tartalmazó szótagcsoportokból, ún. logatomokból összeállított hangfelvételt játszanak le, és a százalékos szótagérthetöséget vizsgálják.] badanie oskarżonego a vádlott kihallgatása badany [ten, kto jest poddawany lub został poddany badaniom]; badana vizsgált (ffi/nő) badawczo kutatólag, mélyreható módon, mélyrehatóan badawczy, -a, -e [1. mający na celu badanie; 2. przenikliwy, ciekawy] kutató, vizsgáló, vminek a mélyére hatoló, nyomozó [praca naukowo-badawcza: tudományos kutatómunka] badawczym okiem kutató szemmel badenduch [ręcznik kąpielowy] [Słowniczek języka śląskiego] fürdőlepedő; töröülköző badge (odznaka), badges (ang.) badges; Badges/kitűző; rávarrt címerek vagy emblémák, amelyek sokszor egyesületi szimbólumokhoz hasonlítanak; dekoráció a ruhadarabokon, gyakran feltűnő, nyomott vagy hímzett címkék Badian właściwy, anyż gwiazdkowy, anyż gwiaździsty (Illicium verum Hook. f.) [gatunek rośliny zaliczany albo do monotypowej rodziny badianowatych (Illiciaceae) (system Reveala z 1999), albo do obejmującej trzy rodzaje rodziny cytryńcowatych (system APG II z 2003). Pochodzi z południowo-wschodniej Azji. Tam też jest uprawiany.] csillagánizs v. másképpen csillagos ánizs (kínai ánizs és ánizscsillag is említésre kerülhet, latinul Illicium verum a hivatalos neve) [rendszertanilag a zárvatermő törzsbe, a csillagánizsfélék (Illiciaceae) családjába tartozó fűszer és gyógynövény] badine [wysoka i giętka laska trzcinowa zakończona gałką metalową lub porcelanową. Laski noszone były podczas spacerów zarówno przez mężczyzn, jak i przez kobiety. Moda na nie pojawiła się we Francji w XVIII wieku. Po wybuchu rewolucji francuskiej mężczyźni zaczęli używać lasek grubszych, w których można było ukryć szpadę lub sztylet.] (daw) sétapálca badki, badyje [kąpielówki, zob. batki] [Słowniczek języka śląskiego] fürdőnadrág, úszónadrág badminton [gra zbliżona do tenisa, polegająca na przebijaniu lekkimi rakietkami przez siatkę lotki] tollaslabda, tolltenisz badmintonowy, -a, -e tollaslabda-, tollteniszbadmintonista [zawodnik grający w badmintona], badmintonistka tollaslabdázó (ffi/nő) badyhala, badehala [łaźnia, basen] [Słowniczek języka śląskiego] (fr.) bassin, víztároló medence, vízgyűjtő medence, fürdőmedence, uszoda; fürdő badyl [1. pot. uschła łodyga rośliny; też: roślina o długiej łodydze; 2. posp. ręka lub noga; 3. łow. noga łosia, jelenia, sarny, kozicy lub daniela; 4. łow. wyrostek stanowiący rozgałęzienie poroża łosia lub daniela] (növényi) szár; virágszár; kóró, láb; (átv.) kéz vagy láb badylarstwo konyhakertészet badylarz [1. lekceważąco o ogrodniku; 2. łow. byk łosia lub daniela] külteleki kertész, konyhakertész; zöldségárus, zöldségtermelő badywana, badewana [wanna] [Słowniczek języka śląskiego] kád, fürdőkád bagaria (török) bagaria; vízálló bőr [1. sötetpiszkos, vörös, néha fekete színü bőr, melynek jellemző, nyirfakátránytól eredő

13 407 szaga van; 2. Olyan sötétszínű vagy vörös marha-, borjú-, kecske-, ló-, és főleg tehénbőr, amelyet különleges eljárással lúgokkal, pácokkal és festőanyagokkal kezeltek, majd nyárfaolajjal megpuhítottak. A művészi könyvkötésben különösen a középkorban nagy szerepe volt. A könyvek kötésén kívül lábbelit, lófelszerelést, bőr-és díszműárukat készítettek belőle.] bagatela [I. 1. rzecz bez znaczenia; 2. pałacyk, zwykle w ogrodzie, modny w XVIII XIX w.; 3. krótki utwór, zwykle fortepianowy, o pogodnym nastroju; II. partykuła wtrącana dla podkreślenia wagi, wartości tego, o czym mowa, np. Badania trwały, bagatela, prawie pięć lat.] (fr.) bagatell, csekélység, kicsiség, apróság, semmiség, tréfadolog, apró-cseprő dolog, potomság, jelentéktelen dolog; haszontalanság; (zene) bagatell bagatela! csekélység! bagatelizować [nie doceniać czegoś] (fr.-ném.) bagatelizálni; semmibe venni, bagatelizálni, elbagatelizálni (nem venni elég komolyan az ügyet), lekicsinyelni bagatelizować rozporządzenia semmibe venni a rendelkezéseket bagatelizować zdrowie semmibe venni az egészséget bagatelizowanie semmibe vevés, bagatelizálás, elbagatelizálás bagatelka kis csekélység, apróság, kis semmiség bagatelny, -a, -e [nieważny, błahy] bagatell; csekély, -apró-, nem fontos bagaż [1. rzeczy w paczkach, walizkach itp., które podróżujący ma ze sobą; 2. nagromadzenie, zasób czegoś] (fr.) bagázs, poggyász, csomag, málha; felkészültség; söpredék, csőcselék, gyülevész népség; a hadsereg málhacsapata bagaż osobisty személypoggyász bagaż podręczny kézipoggyász bagaż ręczny kézipoggyász, útipoggyász, kézitáska bagaż umysłowy tudományos felkészültség bagażnik [miejsce w pojazdach mechanicznych do przewożenia bagażu] csomagtartó; poggyásztér, csomagtér (gépkocsin) bagażnik dachowy tetőcsomagtartó bagażowe [opłata za przewóz bagażu] poggyász-szállítási díj; fuvardíj bagażownia csomagmegőrző, poggyászmegőrző bagażowy [1. pracownik kolei, który za opłatą przenosi rzeczy podróżnych; 2. pracownik bagażowni; 3. pracownik kolejowy obsługujący wagon bagażowy] hordár (vasútnál, hajónál, repülőtéren), málházó (wezwał bagażowego: hordárt hívott); poggyászbagażówka [pot. taksówka bagażowa] tehertaxi, tehervagon Baggy pant, Baggy pants (spodnie) Baggy pants, Baggy nadrág [1. Nagyon bő, lépésbőségnél mély nadrág nagy farzsebekkel. A csípőn hordják. Tipikus gördeszkás, görkoris nadrág. 2. Bő nadrág nagy, rátett zsebekkel (lásd még cargo nadrág). 3. Bő nadrág (gyakran farmer vagy kord) hatalmas zsebekkel.] bagienko kis mocsár, lápocska, kis ingovány bagienny, -a, -e mocsári, iszapi bagienna gorączka mocsárláz, malária bagier [zob. pogłębiarka] (holland) bagger; nagy teljesítményű kotrógép; úszó kotró (a földet vödrökkel v. csöveken keresztül hozza föl a vizek fenekéről v. a kiásandó mélyedésből) bagieta [ozdobna listwa drewniana, z której robi się ramy i gzymsy] keskeny léc (falon); keskeny képkeret bagietka [1. podłużna bułka z mąki pszennej; 2. długa, cienka bułka; 3. szklany pręcik używany w laboratoriach] lécecske, keretecske; üveg laboratóriumi eszköz; francia kenyér bagna kipią buzog a mocsár bagnecik szuronyka bagnet [1. krótkie ostrze nasadzane na lufę karabinu, służące do walki wręcz; 2. niegdyś piechota, uzbrojona w muszkiety i piki, dzieliła się na muszkieterów do zaczepnego i pikinierów do odpornego działania] (wosjko) bajonet; szurony, rohamkés; (nép) panganét; puskára feltűzhető tőr [Bayonne francia város nevéből, ahol már 1663-ban gyártották] bagnet na broń! szuronyt szegezz! bagnisko! - [a bagno durvább alakja] bagnisty, -a, -e [przypominający bagno] mocsaras, lápos, ingoványos bagnista okolica mocsaras táj

14 408 bagnistość [(geografia) grząskość, podmokłość] mocsaras jelleg bagno [1. obszar trwale podmokły; 2. demoralizacja, zepsucie; 3. pot. błoto; 4. krzew rosnący na glebach wilgotnych] mocsár, láp, ingovány; söpredék, a társadalom salakja; vad rozmaring, molyűző, molyirtó Bagno, Bagno zwyczajne (Ledum palustre) [zwane też bagnem pospolitym, bagniakiem, dzikim rozmarynem, rozmarynem leśnym gatunek rośliny z rodziny wrzosowatych] Mocsári molyűző (Ledum palustre) [a hangafélék családjához tartozó örökzöld cserje] bagno kępowate zsombékos láp v. mocsár bagno moralne (átv.) erkölcsi fertő bagnolette [popularne za panowania Ludwika XV (XVIII wiek) damskie nakrycie głowy. Miał formę niewielkiego kapturka wiązanego pod szyją, charakterystyczna jego cechą było marszczone denko. Niektóre odmiany posiadały również rodzaj pelerynki osłaniającej ramiona.] (daw) hímzett vagy aranycsipkés főkötő (XVIII. sz.) bagrownica [zob. pogłębiarka] kotrógép; kotróhajó bagrowniczy, -a, -e kotrógép- Bahaizm, Bahá'í [religia monoteistyczna, założona w Persji w XIX wieku przez Bahá'u'lláha, podkreślająca duchową jedność całej ludzkości. Szacuje się, że obecnie na świecie jest około pięciu do sześciu milionów bahaitów w ponad 200 krajach i terytoriach. Jako ruch religijny, bahaizm wyłonił się z babizmu.] - bahá'i [1. a 19. sz.-ban alapított vallás, szakadár muzulmán csoport; felfogásuk szerint valamennyi nagy vallási vezető a megismerhetetlen istenség képviselője és valamennyi vallási irat szent; a papságot nem ismerik; minden hívőnek a vallások egységesítéséért kell munkálkodnia, mintegy 4,5 millió bahá'it tartanak számon a világon. 2. A bahá í vallás (bahá í, baháizmus) a Bahá u lláh ( ) (arabul: Isten fényessége ) néven ismert Mírzá Hoszein Alí Núrí által a 19. század közepén, Perzsiában alapított egyistenhívő vallás, központja Haifa. A baháizmus alapvető tanítása az, hogy az egyházak és az emberek egyenlőek, ezért a vallás nyitva áll mindenki előtt, aki hajlandó követni Bahá u lláh tanításait. Bahasia BAHÁSIA (Jahve munkája). [Asáfnak (1), az énekesnek őse (1Krón 6,40).] Bahurim (w Biblii) Bahurim (fiatalok falva) [Helység a Jeruzsálemből Jerikóba vezető út mentén (2Sám 16,5; 19,16).] Baia Mare (nazwa oznacza po polsku "Wielką Kopalnię", węg. Nagybánya, niem Frauenbach) [stolica i największe miasto okręgu Marmarosz w Transylwanii, Rumunia] Nagybánya (románul Baia Mare, németül Frauenbach, vagy Neustadt, latinul Rivulus Dominarum) [város Romániában Máramaros megyében] baj [postać baśniowa opowiadająca bajki] mese baj, baju, będziesz w raju - [beszélj, beszélj pálinka!] mese, mese mátka (aranyos madárka) baja [1. miękka tkanina bawełniana; 2. gruba miąższysta tkanina wełniana, zwykle ciemnej barwy, używana na bundy, gunie, czamary i opończe w porze chłodnej, sprowadzana była w wieku XVII z Anglii do Polski, a w XVIII stała się już wyrobem krajowym. 3. materiał surowy, gruby, wełniany lub bawełniany, z długim włosem jakby czesanym. Znana w Polsce od końca XVII wieku, a używana głównie na czamary, później na bieliznę. Sprowadzana niegdyś z pasterskiej Anglii, a za Stanisława Augusta wyrabiana już w kraju. Ponieważ do praktycznego celu, więc z czarnego lub innego ciemnego koloru. Dziś bają nazywamy rodzaj grubej flaneli. 4. tkanina bawełniana posiadająca podwójny wątek, z obydwu stron drapana i strzyżona przez co bardzo miękka i ciepła, nieco grubsza od flaneli. Może być tkana we wzory lub jednokolorowa. Stosowana do produkcji podomek i kaftaników dziecięcych] daróc [a festetlen cigára vagy cákolygyapjúból készült szövet, mellyel nálunk a földművesek ruházkodtak. E szövetfaj vonalai durvák, kötése a legegyszerűbb vászon- vagy sávolykötés, csinozása pedig hatályos kallózásban és préselésben áll. Előbb házilag készült, majd leginkább a kisipar állította elő, mégpedig főleg Besztercebányán, Privigyén s Nagydisznódon. Darócnak nevezik továbbá a festett cigára v. durva posztógyapjúból készült szövetet is, ha fonalainak finomsága közepes, de kötése és csinozása az előbb

15 409 említettel azonos. Ezen szövetek felülete is nemezült s ezért vízhatlanok. Gyakran stíriai darócnak is nevezik. Kitűnő minőségű darócot gyártottak Brassóban, Nagyszebenben, Segesvárt s Pinkafőn. A leghíresebb daróc, a brassói Kenyeres Janó féle daróc volt.] bajacz vkit félrevezető, becsapó bajać [1. opowiadać baśnie; 2. opowiadać niestworzone rzeczy] mesélni, fecsegni, csacsogni, locsogni, valótlant mondani; elbeszélni; hazudni, hazudozni (zmyślać) bajadera [1. hinduska tancerka pełniąca służbę przy świątyni; 2. dawna tkanina indyjska w poprzeczne, kolorowe pasy] (potrug.) bajadér; indiai táncosnő bajaderka [ciastko z okruchów różnych ciast] sütemény (neve) bajan [harmonia ręczna z klawiaturami guzikowymi dla obu rąk] harmonika (fajta) bajanie mesemondás, pletykálás; hosszú, unalmas beszéd bajarz [ten, kto opowiada baśnie, gawędziarz], bajarka [kobieta opowiadająca baśnie, gawędziarka] fecsegő, mesélő, elbeszélő, szószátyár (ffi/nő); mesekönyv bajazzo (wł.) (ol.) pagliajo, bajazzo; pojáca, bohóc [az olasz pagliajo pagliacció-ból elrontva. Másféle romlott kiejtések: Pajozzo, pojáca. Az eredeti Pagitajo v. Pagliaccio a nápolyi népbohózat egy maszkja] bajbardzo bárki, akárki, senki, semmirevaló bajca, bejca [Bajca stosowana jest do barwienia drewna.] pác (festék), diófapác bajda [1. pot. opowiadanie zmyślone, niemające sensu; 2. lekcew. bajka, baśń] mese bajdura (bajarz, bajdurzenie) mesélő; fecsegés, csevegés, mesélés bajdurzenie fecsegés, csevegés, mesélés bajdurzyć [opowiadać zmyślone rzeczy, mówić bez sensu] fecsegni (hihetetlen dolgokat mesélni) bajdurzyć co elfecsegni vmit bajdurzyć o czym fecsegni vmiről bajduś kedves mesemondó, csevegő, elbeszélő [Klituś bajduś módl się za nami: Klituśbejduś könyörögj érettünk]; mese, mese, mátka baje [wagary] [Słowniczek języka śląskiego] csavargás bajeczka kis mese, mesécske bajecznie meseszerűen,, hallatlanul, rendkívüli módon bajecznie bogaty csodálatosan gazdag bajecznie tanio csodálatosan olcsó bajeczność mesés, meseszerűség, csodálatos vmi bajeczny, -a, -e [1. niezwykły, wspaniały; 2. zob. bajkowy w zn. 1.] mesés, mese-, mesebeli; csodás, nagyszerű, hihetetlen, meseszerű, rendkívüli, kitűnő, remek bajeczna historia mesés történet bajeczna okazja rendkívüli alkalom bajeczne czasy mesés idők bajeczne sumy mesés összegek bajerant [pot. człowiek, który zmyśla, żeby komuś zaimponować] pali, imponáló ffi Bajerok [Bawarczyk] [Słowniczek języka śląskiego] bajor, bajor férfi bajerować bepalizni bajgel [Jocker (karta)] [Słowniczek języka śląskiego] (ká) Jolly Joker bajka [1. opowiadanie o treści fantastycznej; 2. pot. wiadomość, opowiadanie zmyślone; 3. krótki utwór, przeważnie wierszowany, o charakterze satyrycznym i dydaktycznym] gyermekmese; mese, oktalanság, hamis v. kiagyalt dolog; meseműsor [książka z bajkami: meséskönyv, mesekönyv]; mesefilm bajka ludowa népmese bajka na dobranoc esti mese bajka o żelaznym wilku mese a zöld disznóról [Mese a zöld disznóról, Mese habbal, Mesebeszéd, pipafüst a Magyar szólások és közmondások című gyűjtemény számos variációt ismer annak kifejezésére, hogy valami hamis, nem igaz, szemernyi köze sincs a valósághoz.]; rémmesék "Bajka o Żelaznym Wilku" - "Bajka o Żelaznym Wilku" (lengyel film, 1911) "Bajka o Żelaznym Wilku" (1911), parokrotnie wznawiana po wojnie, należy do bardziej znanych utworów Wacława Sieroszewskiego ( ) dla młodych czytelników, chociaż dziś właściwie cała jego spuścizna odeszła w zapomnienie. Zabłąkany w lesie Król podczas polowania wpada w zasadzkę przygotowaną przez wilki. Ich przywódca, zwany Żelaznym Wilkiem, pokonuje go w walce i bierze do niewoli. Godzi się jednak na pewien układ - więzień wróci do swego kraju wolno pod warunkiem, że odda wilkom na własność coś, co znajdzie w pałacu,

16 410 czego jeszcze nie zna. Okazuje się, że ofiarą niefortunnego zakładu jest Królewna, która właśnie przyszła na świat. Przerażony własną lekkomyślnością Król wycofuje się z danej wilkom obietnicy i wypowiada im wojnę. Zmagania pomiędzy wilczym wojskiem a drużyną królewską trwają wiele lat. Racje najeźdców i ofiar wojny są równie przekonujące. Kres krwawym sporom kładzie dopiero miłość Żelaznego Wilka i pięknej Królewny. [PAT] Ekipa Autor: Wacław Sieroszewski Adaptacja: Krzysztof Kopka Reżyseria: Wiesław Hejno Zdjęcia: Piotr Gorzkowicz Scenografia: Marta Hubka Muzyka: Zbigniew Piotrowski Charakteryzacja: Eleonora Wlekły Obsada aktorska: Andrzej Wilk (Król), Elżbieta Czaplińska (Królowa), Aldona Struzik (Królewna), Wojciech Czarnota (Królewicz), Mirosław Baka (Żelazny Wilk), Miłogost Reczek (Bączuś), Jerzy Grałek (Tatura), Tomasz Lulek (Dytko), Wiesław Cichy (Czarnolas), Paweł Okoński (Ogrodnik), Irmina Annusewicz (Służebna), Edyta Skarżyńska (Służebna), Rafał Kowal (Zbrojny), Maciej Kowalewski (Zbrojny), Bogdan Kuczkowski (Zbrojny) Bajkał [(ros. Озеро Байкал) 53 30'N 'E jezioro tektoniczne w Azji, zwane "Błękitnym okiem Syberii" lub "Syberyjskim morzem", położone na terytorium Rosji (Syberia) w Republice Buriacji w Obwodzie irkuckim. Jest ono najstarszym i najgłębszym jeziorem na świecie, a ponadto - pod względem powierzchni - drugim jeziorem w Azji i siódmym na świecie.] Bajkál-tó (oroszul Озеро Байкал / Ozero Bajkal, burjátul: Baykal-Nur, azaz gazdag tó) [a Jenyiszej folyó vízgyűjtő területén, Dél-Szibériában, Oroszországban található.] bajki mesék bajki arabskie arab mesék bajki opowiadać mesélni bajkopis meseköltő, meseszerző bajkopisarstwo [1. twórczość obejmująca bajki; 2. pisanie bajek] a meseírás művészete; meseirodalom bajkopisarstwo węgierskie a magyar meseirodalom bajkopisarz [osoba pisząca bajki] meseköltő, meseíró bajkowo mesésen, meseszerűen bajkowość mesés v. meseszerű volta vminek bajkowy, -a, -e [1. dotyczący bajki; 2. zob. bajeczny w zn. 1.] mesés, meseszerű bajonet [bagnet] [Słowniczek języka śląskiego] (wosjko) bajonet; szurony, rohamkés bajoński, -a, -ie [przymiotnik od: Bajonna (miasto we Francji); układ bajoński, konwencja bajońska - umowa między Francją a Księstwem Warszawskim, księstwo przejęło wierzytelności Prus (43 mln za 21 mln franków), sumy te okazały się nieściągalne; bajońskie sumy - wielkie, nieściągalne kwoty] hallatlanul nagy, mesés bajońskie sumy [Na oznaczenie kapitałów lub sukcesyj, niemożliwych do odzyskania, ustalił się w Polsce, za Księstwa Warszawskiego i Kongresówki, wyraz: sumy bajońskie.] rendkívüli nagy összeg; mesés összeg bajorek [1. nitki lub druciki złote albo srebrne, kręcone zwykle w sznureczki, do haftów, frendzli i różnych szmuklerskich ozdób używane; 2. cienki, metalowy drucik złocony lub srebrzony, używany do haftów i ozdób szmuklerskich, tj. na frędzle, chwosty, guziki. 3. w języku staropolskim bajorkami zwano ozdoby skręcone ze złotych lub srebrnych drucików w kształt sznureczków. Używano ich do haftowania, produkcji frędzli i innych wyrobów pasmanteryjnych. W Polsce bardzo popularne, używane w XVIII wieku i później w strojach ludowych.] (dawno) arany v. ezüst cérna v. szál bajorko [małe bajoro] kis iszap, kis mocsár, lápocska bajoro [pot. zarośnięty staw, błotnista kałuża itp.] iszap, mocsár, láp bajowy, -a, -e [zrobiony z bai (np. bajowa koszulka)] darócbajpas, by-pass, bypass [wym. Bajpas, bajpa:s] [1. ang. 'objazd miasta; szosa omijająca miasto; jw.'; by 'obok'; pass 'przejście'; med. pomost naczyniowy, wszczepione operacyjnie naczynie poboczne omijające niedrożną tętnicę; 2. fragment naczynia krwionośnego lub rurka z tworzywa sztucznego wszczepione pacjentowi w celu skierowania przez nie przepływu krwi z

17 411 pominięciem niedrożnego fragmentu tętnicy; też: operacja chirurgiczna polegająca na takim wszczepieniu] (ang.) 1. bypass; elkerülő út [azt jelenti, hogy a bejövő jelet érintetlenül vezetjük át az erősítőn (vagy más készüléken)]; 2. (orv.) bypass műtét [Az ún. bypass műtét során a sebész egy egészséges ér segítségével hidalja át az elzáródott koszorúér-szakaszt, hogy a szívizom ismét kellő mennyiségű vérhez jusson. Az új ér - a "graft" - általában a beteg mellkasából vagy a lábából származik.] bajram, bairam [święto muzułmańskie] (tör.) bajrám, bejrám; a mohamedánok évente kétszer megtartott főünnepe Bajron; George Gordon Noel Byron, lord Byron (ur. 22 stycznia 1788 w Londynie, zm. 19 kwietnia 1824 w Missolongi, Grecja) [poeta angielski, znany zwłaszcza dzięki swoim powieściom poetyckim (Giaur, Korsarz) i dramatom romantycznym (Manfred)] Byron George Gordon Noël, Lord ( ) angol költő (1816-tól haláláig külföldön élt; részt vett az olasz karbonari mozgalomban; a törökellenes görög szabadságharcban halt meg) bajronicznie byroni módon bajroniczny, -a, -e; bajronowski, -a, -ie; bajroński, -a, -ie [romantyczny] byroni; hitetlenkedő, mindenben kételkedő, mélabús bajronizm [prąd społeczno-kulturowy powstały w romantyzmie, także pojęcie opisujące pewną postawę wewnętrzną, model zachowania. Pojęcie to odnosi się głównie do literatury i związane jest ze stworzonym przez G. G. Byrona modelem bohatera romantycznego.] byronizmus bajsnąć, bajsnouć, bajsnońć [ugryźć] [Słowniczek języka śląskiego] megharapni, megmarni; (np. osa) megcsípni bajszpil [przykład] [Słowniczek języka śląskiego] példa bajt (prawdopodobnie od ang. byte - kęs) [najmniejsza adresowalna jednostka informacji pamięci komputerowej, składająca się z bitów. W praktyce przyjmuje się, że jeden bajt to 8 bitów, choć to nie wynika z powyższej definicji. Aby uniknąć niejednoznaczności, jednostka składająca się z ośmiu bitów zwana jest również oktetem. Bywa też że "bajt" definiuje się jako 8 bitów, najmniejszą adresowalną jednostkę pamięci nazywając znakiem.] byte (vagy kevéssé elfogadottan bájt) [1. több (legtöbbször 8) bit-ből álló digitális egység, mely a számítógép számára egy vagy két értelmes karaktert fejez ki; általánosan használt tárolókapacitás-mértékegység elsősorban a számítógépek terén, de adattípus-elnevezés is. Jele B (nagy B betű); 2. az adategység angol elnevezése. Egy byte: 8 bit; 3. Angol szó, az információ nagyobb egységét, belőle 8 bitet jelöl. Például 8 eldöntendõ kérdésre adott válasz összesen 8 bit, azaz 1 byte információt hordoz, de általában ennyi információ kell egy karakter/betû meghatározásához is (tehát nagyjából mondhatjuk, hogy egy betû egy byte adat). Egy gépelt oldalon átlagosan 2 kilobyte-nyi szöveg jelenik meg. Sok számítógépen byte-nak nevezik a legkisebb információegységet is. Magyarul elterjedt írásmód még a bájt is. 1 kilobyte szokásos rövidebb írása 1 KB, 1 kilobit esetén pedig 1 Kb (1 megabyte = 1 MB, 1 gigabyte = 1 GB). Az Internettel kapcsolatos szövegkörnyezetben a 8 bites byte kifejezésére az oktet szót használják, mert léteznek olyan számítógépek, amelyek alapegysége -- legkisebb megcímezhetõ információegysége -- nem 8 bit, hanem például A byte egy egységként kezelt bitek sorozata. A PC-ket 8 bites byte-ok kezelésére tervezték. A 128 karakteres ASCII kódtáblát 8 bites byte-ok ábrázolják (hét plusz egy paritásbit). A byte alapeleme a számítógépes programozásban használt hexadecimális és oktális jelölésnek is. A PCs file-ok méretét byte-ban adják meg. 4. Nyolc bitből álló csoport, amely egy karaktert vagy egy számot jelképez. Négy byte alkot egy szót. A bináris rendszerben egy kilobyte 1024 byte, egy megabyte pedig byte.] bajtel, bajtlik [reg. śl. dziecko; osoba w wieku dziecięcym, ale nie niemowlęcym; chłopak] [Słowniczek języka śląskiego] fiú, gyerek bajtlować [gadać głupstwa] fecsegni, dumálni, hazudozni, félrevezetni (beszédben) bajty na cal (określenie ilości danych przechowywanych na danym nośniku) (kat.: informatyka) Bpi, byte per inch, byte/hüvelyk bajzel [1. wulgarnie: dom publiczny; burdel; 2. przenośnie: a) bałagan, nieporządek; b) zamieszanie] [Słowniczek języka śląskiego] nyilvánosház, bordélyház; rendetlenség, felfordulás, kuplerály bajzyga [wyrzynarka (piła do drewna)] [Słowniczek języka śląskiego] fafűrész bak [1. zbiornik na ciecze; 2. żegl. górny pokład dziobowej części statku albo pokład nadbudówki dziobowej; 3. pot. bakarat (gra karciana) 4. (zwykle w lm) baczek, specyficzny

18 412 zarost na twarzy mężczyzny] (dawno) bakarat, baccarat; tartály (benzin- v. víztartály); baccarat: tiltott hazárd kártyajáték, francia kártyákkal baka [1. stojący znak nawigacyjny; stawa 2. pływająca beczka umocowana do kotwicy, służąca za drogowskaz] péce, torony, jelzőpózna (kikötőben) bakalarka (bakałarz) tanítónő; vaskalaposság bakalarski, -a, -ie [od bakałarza] (lat.) baccalaureusi; iskolás, vaskalapos bakalarstwo [1. daw. zawód nauczycielski; 2. żartobliwie o zawodzie nauczycielskim] (lat.) baccalaureatus ( babérkoszorús ): érettségi vizsga, érettségi (ma csak Franciaországban és még néhány államban); a legalsó tudományos fokozat (ma csak Angliában és az USA-ban; a középkorban az egész Nyugat-Európában); az ilyen fokozattal rendelkező személy]; pedantéria, vaskalaposság bakalie [z łac. bacca jagoda, lub z arabskiego bakkał handlarz korzenny; suszone owoce] csemege, déli gyümölcs, szárított déli gyümölcs, cukrozott gyümölcs bakałarz (bakalarka) [łac. baccalaureus (z łac. bacca laurea, gałązka wawrzynowa); 1. osoba, której przyznano bakalaureat; 2. dawniej: nauczyciel; 3. (hist.) w starych dokumentach naszych baccalarius, oznaczał w wiekach średnich: 1) giermka (po czesku i staropolska panosza), t. j. młodego szlachcica, który służąc przy rycerzu, sam dążył do godności rycerskiej i 2) w duchowieństwie kanonika niższego. 3) W wieku XIII i XIV uniwersytety zaczęły stosować tę nazwę do słuchaczów, którzy przestudjowawszy pewnych przepisanych autorów i odbywszy egzamina i dysputy, uznani zostali przez profesorów za zdolnych do niektórych niższych wykładów pod kierunkiem magistrów, lubo sami jeszcze na trudniejsze wykłady uczęszczali. Gdy się uniwersytety rozwinęły, stopień bakałarza udzielano na wszystkich 4-ch wydziałach, ale najważniejszym bywał na wydziale filozoficznym, gdyż kto go nie posiadał, nie mógł się ubiegać o wyższe stopnie naukowe.] baccalaureus (borostyánkoszorús); középkori egyetemi fokozat; a XIII.sz.-tól kezdve akadémiai fokozat, amely viselőjét egyetemi előadások tartására jogosította; iskolamester, tanító, dászkál (román tanító) bakałarzyć bakalaureatus éveit tölti, tanítóskodni bakan [żeglugowy znak nawigacyjny pływający, baken] péce, vízjel, útjelző bakarat [1. gatunek cennego szkła z francuskiej huty w Baccarat; 2. przedmiot wykonany z takiego szkła; 3. hazardowa gra w karty] bakk, (ká) hazárd kártyajáték Bakbakar (1 Kron. 9:15) BAKBAKKÁR (kiterjedt hajnalpír; a hegység lerombolása; elpusztított domb). [Lévita a fogság után (1Krón 9,15).] Bakbuk (nazwisko w Biblii; Ezdr. 2:51) Bakbuk (kiöntő, kiürítés, pusztítás; üres; palack). [A babiloni fogságból hazatért templomszolgák őse (Ezsd 2,51; Neh 7,53)] Bakbukiasz (Nehem. 11:17) - BAKBUKIA (az Úr kiöntötte; pusztítás Jah által). [Énekes lévita családfő a fogság után (Neh 11,17; 12,25)] bakcyl (bakteria, zarazek) [śrdw.łac. bacillus 'laseczka' z łac. baculum 'laska'.przest. drobnoustrój, bakteria, zarazek.] (lat.) bacilus, bacillus; baktérium; pálcika alakú baktérium bakcylowy, -a, -e bacilusbakelit [1. tworzywo sztuczne używane m.in. jako izolator w elektrotechnice; 2. tworzywo z żywic] bakelit; műanyag (fenolból és formalinból ammóniával való vegyítés útján előállított mesterséges gyanta; feltalálója L. H. Backeland flamand vegyész volt) bakelitowa popielniczka bakelit hamutartó bakelitowy, -a, -e bakelit-, bakelitszerű baki [1. pot. bakarat (gra karciana) 2. (zwykle w lm) baczek, specyficzny zarost na twarzy mężczyzny] (ném.) pakombart, bakompart; barkó, oldalszakáll, pofaszakáll (bokobrody) bakier (na bakier) fordítva, görbén, sután, rosszul bakłażan (Solanum melongena) [1. roślina jednoroczna warzywna z rodziny psiankowatych, dorastająca do 1 m wysokości; oberżyna, psianka podłużna, gruszka miłosna, jajko krzewiaste; 2. owoc bakłażanu rośliny; 3. bakłażany pochodzą z Indii, gdzie rosną w stanie dzikim] baklazsán, padlizsán; törökparadicsom bakszysz [napiwek, łapówka, głównie na Bliskim Wschodzie i w północnej Afryce; bakczysz] (perzsa) baksis [jutalom, ajándék, adomány]; borravaló; ajándék, megvesztegetés, befolyásolás, korrupció a török megszállás idején Magyarországon a században bakteria [organizm jednokomórkowy niewidoczny gołym okiem, mający ogromne znaczenie w przyrodzie oraz wywołujący szereg chorób] (gör. bakterion = botocska, pálcácska) baktérium (bacterium); hasadógomba; egysejtű, klorofill nélküli élőlény

19 413 Bakteria (ang. bacteria) [program typu wirusa komputerowego, pochłaniający zasoby systemu komputerowego wskutek ustawicznego powielania samego siebie. Mnożąc się w tempie wykładniczym, szybko doprowadza do przeładowania systemu.] baktérium [számítógépes vírus] bakteria chorobotwórcza kórokozó baktérium Bakterie (łac. Bacteriae, od gr. bakterion "pałeczka") [grupa mikroorganizmów, stanowiących osobne królestwo. Są to jednokomórkowce lub zespoły komórek o budowie prokariotycznej. Badaniem bakterii zajmuje się bakteriologia, gałąź mikrobiologii.] baktériumok (Bacteria) [egysejtű, többnyire pár mikrométeres mikroorganizmusok. Változatos megjelenésűek: sejtjeik gömb, pálcika, csavart stb. alakúak lehetnek. A mikrobiológia egyik ága, a bakteriológia foglalkozik a baktériumok tudományos vizsgálatával] Formy morfologiczne ziarniaki, Coccus dwoinki, Diplococcus paciorkowce, Streptococcus gronkowce, Staphylococcus pakietowce, Sarcina pałeczki, Bacterium laseczki, Bacillus maczugowce, Corynebacterium przecinkowce, Vibrio śrubowce, Spirillum krętki, Spirochaeta promieniowce, Actinomyces prątki, Mycobacterium Baktériumok (Bacteria); baktériumtörzsek: Gram-pozitív/nincs külső membrán Actinobacteria (sugárgombák) (magas G+C) Firmicutes (alacsony G+C) Tenericutes (nincs sejtfal) Gram-negatív/van külső membrán Aquificae Bacteroidetes/Chlorobi Chlamydiae/Verrucomicrobia Deinococcus-Thermus Fusobacteria Gemmatimonadetes Nitrospirae Proteobacteria (proteobaktériumok) Spirochaete (spirochaeták) Synergistetes ismeretlen/be nem sorolt Acidobacteria (acidobaktériumok) Chloroflexi (benne: Thermomicrobia) Chrysiogenetes Cyanobacteria (cianobaktériumok) Deferribacteres Dictyoglomi Fibrobacteres Planctomycetes Thermodesulfobacteria Thermotogae bakterie chorobotwórcze kórokozó baktériumok bakteria laseczkowata pálcika alakú baktérium bakterie durowe tífuszbaktériumok bakterie gnilne [bakterie wywołujące procesy gnicia] rothasztó baktériumok bakterie fermentacyjne erjesztő gomba, erjesztő bakteriobójczy, -a, -e [zabijający bakterie] baktériumölő (baktericid), baktériumpusztító bakterio- (gör.) baktériumbakteriofag [wirus mający zdolność niszczenia bakterii; fag] (gör.) bakteriofág (baktériumokkal élő legalacsonyabb rendű állatfajták gyűjtőneve); baktériumot pusztító vírus bakteriolog [osoba zajmująca się bakteriologią] (gör.) bakteriológus, baktériumkutató bakteriologia [nauka o bakteriach] (gör.) bakteriológia, baktérium-kutatás; a baktériumokkal és ezeknek az ember életében játszott szerepével foglalkozó tudományág bakteriologicznie bakteriológiailag bakteriologiczny, -a, -e [odnoszący się do bakteriologii] baktérium-; bakteriológiai Baku (azer. Bakı, ros. Баку) [stolica i największe miasto Azerbejdżanu. Nazwa miasta pochodzi od perskiego Badkube oznaczającego "uderzenie wiatru" w związku z częstymi i silnymi wiatrami północno-zachodnimi nawiedzającymi ten obszar.] - Baki (azeri nyelven Bakı, illetve korábban Baku) [Azerbajdzsán fővárosa és egyben legnagyobb városa] Bakwark Walenty (Bakvark Bálint) [1. słynny, legendowy lutnista Zygmunta Augusta; 2. Valentinus Greff Bakfark (ur. jako Bálint Bakfark, czasami znany jako Bachfarrt, Backvart, Bekwark; ur. między sierpniem 1506 a sierpniem 1507 (być może też 1527?) w Kronsztadt, obecnie Braszów/Siedmiogród; zm. 22 sierpnia 1576 w Wenecji) węgierski kompozytor i wirtuoz-lutnista.] - Bakfark Bálint (Bacfort v. Graevius Bálint v. Valentin Greff Bakfark, de előfordul még a Bachfarrt, Backvart, Bekwark, Bakfart névváltozat is) (Brassó, vagy augusztus 15.? más forrás szerint 1526 Padova, augusztus 22., más forrás szerint: augusztus 15. vagy 13.) [erdélyi szász zeneszerző és lantművész, a reneszánsz hangszeres muzsika jeles képviselője. Élete vége felé a kettős Greff- Bakfark nevet használta.] bal [I wielka, huczna zabawa taneczna; II obrobiony pień grubego drzewa; III daw. duża paczka towaru] 1. bál, táncmulatság

20 414 [iść na bal: bálba menni]; 2. hasáb, (col átmérűjű) gerenda bal kanawałowy farsangi bál bal kostiumowy jelmezbál, álarcosbál bal maskowy álarcosbál; jelmezbál bal na cele charytatywne jótékonysági bál bal na początku czwartej klasy, uroczystość dla przyszłych maturzystów, podobna do studniówki szalagavató, szalagtűző ünnepség bal operowy operabál bal składkowy batyubál bal studentów pierwszego roku gólyabál bal sylwestrowy szilveszteri bál bal uliczny utcabál bal z okazji winobrania szüreti bál bal zakończony kończasto hegyesen v. hegyekben végződő gerenda Bala [patrz BAALA (właścicielka) - miasto i góra. (Joz. 19:3)] BÁLA (tulajdonosnő; kezesség; a szeretett; kiszáradt, eltűnt; öreg). [Város Palesztina délnyugati részében, Simeon birtokán (Józs 19,3). Az 1Krón 4,29- ben: "Bilha" (2).] Bala, Bilha (skromność) [1. Służebnica Rachelim, z którą Jakub miał synów Dana i Naftalego. 2. Miasto w Symeon] Bilha (Ráhel szolgálója) [Bilhának, Ráhel szolgálójának a fia volt Dán és Naftáli] Balaam (hebr. Bileam - zniszczenie) [prorok madianicki zamieszkały w mieście Peor, którego Balak najął do przeklęcia Izraela, czego mu jednak Bóg zabronił. Dla zysku chciał posłuchać Balaka, jednak na drodze przemówił do niego anioł przez oślicę, którą w gniewie zbił. Później błogosławił Jakuba i prorokował mu. Człowiek ten znał prawdziwego Boga i słyszał Jego głos, a mimo to namawiał do służenia bałwanom i mieszania się Izraelitów z Midianitami. Zaginął razem z innymi Midianitami na rozkaz Boga. Balaam jest typem człowieka, który zna Boga, ale służy szatanowi, lubi i szerzy zło. Typ takiego człowieka znajdujemy w dzisiejszym (demonicznym) spirytyzmie.] Bálám (Bileám) (a nép elnyelője, megrontója; a nép ura; zarándok). [1. Mózes negyedik könyvében. Moáb pogány királya Bálák meg akarja átkoztatni Bálámmal - a pogányokhoz tartozó prófétával - Isten választott népét. A prófétát, aki nem akart engedelmeskedni az úr szavának szamara oktatja ki. (4Móz ); Bálám szamara: valamely cselekvést, tevékenységet makacsul ellenző személy (lásd: 4Móz 22) 2. - Beór (2) fia, az Eufrátesz melletti Pétorból (5Móz 23,4), jövendőmondó, akit Bálák, Moáb királya pénzzel rávett arra, hogy Izráelt megátkozza. Isten azonban arra kényszerítette, hogy ehelyett háromszor is megáldja Izráelt (4Móz 22-24). Bálám azt is megkísérelte, hogy Izráelt elszakítsa Istentől (4Móz 31,16), azután Isten népe megölte őt. Az ÚSZ-ben azoknak a képmutató tanítóknak veszedelmes befolyását példázza, akik Isten népét félre akarják vezetni (Júd 11; 2Pt 2,15-16).] Balak (trwonić, usuwać, opróżniać) [syn Sippora (Sefora), król Moabu. Chciał przeszkodzić Izraelitom w dostaniu się do Ziemi Obiecanej. Najął Bileama do przeklęcia Izraela. Zwodził Izraelitów namawianiem do uprawiania nierządu z Moabitkami. Jest typem człowieka świeckiego, bałwochwalczego, przeszkadzającego prawdziwym chrześcijanom w życiu duchowym.] Bálák (pusztító, üres, jelentéktelen; kiürítő; Ő (Isten) rombolta le). (4Móz 22-24; Bír 11,25). [Biblia: Móáb királysága a Kármel hegy lábánál, és Jerikó mellett feküdt, akkoriban egy Bálák nevű királya volt. Ez a király, amikor látta, hogy Izrael népe akit segített Isten abban az időben, mert az egyedüli nép volt, amely az igaz Isten előtt hajolt meg országot ország után hódít meg, és népet nép után győz le, látván, hogy már országának határához ért, nagy félelem és aggodalom töltötte el. Ezért Bálák király összegyűjtötte Midjánból udvarának vezető emberei, és ezt mondta: Ez a tömeg úgy lelegel körülöttünk mindent, ahogyan a marha lelegeli a zöld mezőt (Szám 22, 4).] balandran lub palandran [popularne w XVI i XVII wieku okrycie wierzchnie używane przez lekarzy, prawników i duchownych. Szerokie, skrojone z koła, zawsze w kolorze czarnym. Na przedzie doszyte były dwie zapinane poły, w których wycinano otwory na ręce. Ubiór pochodzenia hiszpańskiego, przyjął się również w Polsce.] (daw) XVI-XVII. századi, általában fekete köpeny Gottfried Wilhelm Leibniz (Lipcse, július 1. Hannover, november 14.)

21 415 balanitis (gr. βάλανος) [zapalenie penis; zapalenie żołędzi] (med.) balanitis (gr. βάλανος); makk-gyulladás [A makkon és a fitymán megjelenő gyulladásos tünetek együttesét nevezik balanitisnek. A makkon és a fityma bel-, esetleg küllemezén a bőr vörös, helyenként hámfosztott, az egész terület ég, fáj, viszket. A sokszor ismétlődő gyulladás következtében hegesedés, majd fitymaszűkület phimosis alakul ki, amely a folyamatos tovább rontja.] balas [mała ozdobna kolumienka, element balustrady; tralka; balaska] (fr.) balluszter, baluszter [Korlátláb, mellvéd. Liturgikus tárgyakon is alkalmazott díszítőelem.]; (balusztrád) tartóoszlopocskáinak neve; korlátbáb, mellvédbáb; kidudorodó oszlop; rendszerint az erkélykorlát balasa [słupek balustrady rzeźbiony lub toczony; balas] (fr.) balluszter, baluszter; korlátbáb, mellvédbáb balasek kis mellvédbáb balans [1. przechylanie się w różne strony w celu utrzymania równowagi; 2. skłanianie się na przemian ku różnym możliwościom lub sprawom z zachowaniem równowagi między nimi; 3. drąg używany przez linoskoczków w celu utrzymania równowagi; 4. zob. Równoważnia; 5. element regulatora chodu zegarka] (fr.) balansz, mérleg, egyensúly; a kötéltáncos egyensúlyozó rúdja; himba, himbakar; lengőkar, billenőkar; órabillegő (balansjer), mérlegkar; harangnyelv; (dawno) egyensúly balans kompensacyjny (műszaki) kompenzált billegő balansować [1. omijać przeszkody, przechylając ciało w różne strony 2. chwiać się, przechylać się w różne strony w celu utrzymania równowagi] (fr.-ném.) balanszírozni, egyensúlyozni, egyensúlyt tartani, keresni az egyensúlyt, egyensúlyban tartani; inogni, ingadozni, billegni balansowanie egyensúlyozás balast [1. specjalne obciążenie, stosowane głównie na statkach, łodziach podwodnych i balonach, służące do regulacji równowagi i głębokości zanurzenia lub wysokości lotu; 2. niepotrzebne, szkodliwe obciążenie czymś; coś zbytecznego] (kelta) ballaszt, nehezék, fenéksúly, stabilitás céljából elhelyezett teher; felesleges teher, kolonc, holtsúly, teher; felesleges, terhes, idejétmúlt dolog; (vasút) kavicságyazat balata [1. drzewo z rodziny sączyńcowatych; zwięźla; 2. substancja otrzymywana z soku tego drzewa] balata (kaucsuk) Balaton, Jezioro Błotne [największe jezioro Węgier i zarazem Europy Środkowej, położone w północno-zachodnich Węgrzech, na Nizinie Panońskiej, u południowych podnóży Lasu Bakońskiego. około 80 km od Budapesztu] Balaton [(latinul Lacus Pelso, németül Plattensee) becenevén a magyar tenger Közép-Európa legnagyobb tava. Típusa a Fertő tóhoz hasonlóan sztyeppei tó, ezek Eurázsia legnyugatabbra fekvő ilyen jellegű tavai. 79 km hosszú, szélessége 1,3-14 km között ingadozik, átlagosan 7,8 km, felülete 594 km².] [nad Balaton: Balatonra, Balatonhoz; nad Balatonem: Balatonon, Balatonnál] Balbina (żeński odpowiednik imienia Balbin) Balbina (latin eredetű női keresztnév; jelentése: dadogó.) Balbina Rzymska (zm. w II wieku w Rzymie) [męczennica chrześcijańska, święta Kościoła katolickiego. Była córką rzymskiego trybuna wojskowego św. Kwiryna, męczennika prawdopodobnie w czasach panowania Hadriana ( ). Została ochrzczona, jak wcześniej jej ojciec, przez papieża św. Aleksandra ( ). Balbina miała odnaleźć okowy św. Piotra i podarować je Teodorze, siostrze św. Hermesa. Poniosła śmierć męczeńską za wiarę wraz z ojcem i została pochowana obok niego w katakumbach św. Pretekstata przy Via Appia. Później jej relikwie zostały przeniesione do rzymskiej bazyliki pod wezwaniem świętej na wzgórzu Awentyńskim. Również cmentarz nosił jej imię. Jej wspomnienie liturgiczne obchodzone jest 31 marca.] Balbina, Szt: [szűz, vértanú 130 k. Rómában. Vsz. 6. sz. passiója szerint Quirinus ezr. leánya volt. Súlyos betegségéből Sándor p. gyógyította meg. A szép és gazdag Balbinanak sok kérője volt, de ő szüzességi fogadalmat tett. Apjával együtt lett vt : említik bazilikáját, s egy róla elnevezett temetőt a Via Appia és a Via Ardeatina között. A történészek szerint Balbina a bazilika v. a temető alapítója, s később vtként tisztelték. A golyva ellen védő szt. - Ikgr. A 14. sz: attrib. nélkül, a 17. sz: menyegzői fáklyával ábrázolták. Ü: a RMban márc. 31.] Balbisia a Balbina beceneve Balcerek [sławny śpiewak polski z w. XVI, o którym jednak nic pewniejszego nie

22 416 wiemy, oprócz luźnych wzmianek] Balcerek (XVI. sz.-i híres lengyel énekes) Balconet (biustonosz) Balconet melltartó [Fél- és háromnegyed kosaras melltartó, gyakran csipkedíszítéssel, vállpánt nélkül, vagy keskeny, levehető pánttal. Ez a melltartótípus optikailag megemeli a mellet.] Biustonosz MELODY Balconet 6051 Nude Panache baldach [1. typ kwiatostanu groniastego; 2. daw. baldachim] ernyővirágzat; baldachin; díszes mennyezet baldachim, balach, baldachin [1. wł. baldacchino 'jw.' od Baldacco 'Bagdad'; niebo, podniebienie, konfesja, ozdobna osłona rozpięta a. wsparta na drążkach (słupkach, filarach), przenośna (w ceremonialnych pochodach, procesjach) a. stała (nad łożem, ołtarzem itd.); archit. dekoracyjna oprawa a. osłona posągów, nagrobków itd. 2. osłona z tkaniny umocowana nad tronem, łożem lub rozpięta na drążkach, noszona nad władcami, dostojnikami lub nad przedmiotami kultu; 3. dekoracyjny element w kształcie daszka, umieszczony np. nad amboną; 4. baldachin pochodzi od wyrazu baldach, będącego nazwą tkaniny złoto-jedwabnej, tak nazwanej od miasta Bagdadu na Wschodzie, w którem były najsławniejsze w dawnych wiekach jej fabryki; Bagdad bowiem nazywany był w średnich wiekach Baldak, po włosku Baldacco. Tkanina służyła na Wschodzie dla zasłon i na lektyki; Francuzi nazwali ją baldaquin i baldequin, a Włosi baldachino. Gdy zaczęto używać jej w kościołach na osłony, utworzyła się nazwa łacińska tychże baldachimum, a po polsku z włoskiego baldachin i z łaciny baldachim, w znaczeniu osłony przenośnej, noszonej na 4-ch lub 6-ciu drzewcach w czasie procesyi po nad celebrującym kapłanem. 5. ozdobna tkanina rozpięta na czterech drążkach lub daszek nad godnymi czci miejscami (ołtarz), osobami (tron biskupi), a przede wszystkim niesiony podczas procesji nad kapłanem niosącym Najświętszy Sakrament. 6. Ozdobny daszek niesiony nad monstrancją z Najświętszym Sakramentem podczas procesji eucharystycznych. Jego pochodzenie jest związane z etykietą dworską; niegdyś nad niektórymi władcami noszono baldachim, by ochronić go przed uciążliwym słońcem lub deszczem. Była to oznaka czci i ważności osoby, nad którą niesiony był przez sługi baldachim. Symbolika ta zachowała się do dzisiaj w naszej liturgii; niesiony przez służbę liturgiczną baldachim symbolizuje naszą cześć oddawaną Chrystusowi obecnemu w Eucharystii.] (arab, fr. baldaquin) baldachin; 1. díszes mennyezet, sátortető kelméből (ágy v. trón, szószék felett); 2. oszlopokra erősített v. rudakon hordozható díszmennyezet [Bagdad olasz nevéből, Baldacco]; 3. építészeti elem, az ókeresztény oltár fölött a baldachin már kőből épített; Bagdad városában készített igen nemes szövetfajta; 4. (egyh.) baldachin [Oszlopokon álló vagy falból kinyúló selyem vagy bársony dísztető oltár, trón vagy főrangúak ágya felett, hordozható sátortető - körmenetben a szentséget vivő pap felett.] baldach, baldaszek [Ozdobny motyw architektury gotyckiej, mieszczony nad głowami posągów świętych w rodzaju sklepionka, ujętego dołem w arkadzie, przechodzącego górą w piramidkę z kwiatonem. Czepia się ściany kościelnej, od której naprzód występuję. Wzory luźne mają kościoły krakowskie, a w drzewie wykonane znajdujemy w tryptykach z metalu w relikwiarzach.] baldachin (építészeti elem) baldachimowy, -a, -e baldachinbaldachogron, baldaszek [rodzaj kwiatostanu] ernyővirágzat baldaszek [skupienie kwiatów osadzonych na jednej szypułce] kis baldachin baldaszkowaty, -a, -e rnyős, ernyősvirágú bale karnawałowe farsangi bálok balejaż, balayage [wym. balejaż] [farbowanie włosów polegające na nałożeniu farb w różnych odcieniach na cieniutkie pasemka włosów; też: efekt takiego farbowania] melírozás balek [1. okrągły kawałek drzewa, stempel na kopalni 2. określenie na belę materiału, papieru, itp.] [Słowniczek języka

23 417 śląskiego] bála; kerek v. gömbölyű fadarab, bányadúc balerina [1. tancerka, solistka zespołu baletowego, 2. rodzaj obuwia damskiego o kształcie czółenek na płaskim obcasie; 3. rodzaj spódnicy marszczonej w górnej części bioder i wszytej w pasek, przypominającej nieco swym krojem spódnice baletnic. Może mieć różne długości, od mini aż do spódnic sięgających ziemi. Szyta zwykle z lekkich, często przezroczystych materiałów, np. tiulu w ten sposób, iż wiele warstw nałożonych na siebie nadaje jej pożądaną objętość i sztywność.] (ol.) balerina; balett-táncosnő; balettcipő; szoknya fazon baleron [rodzaj wędliny] tarja; sonka hólyagban baleryna [baleryna, tę balerynę, tą baleryną; tym balerynom a. balerina] (ol.) balerina; balett-táncosnő balet [1. widowisko teatralne, w którym głównym środkiem wyrazu jest taniec; też: utwór muzyczny stanowiący kanwę takiego widowiska; 2. scena tańców zbiorowych w operze, operetce itp.; 3. zespół tancerek i tancerzy; 4. instytucja organizująca przedstawienia choreograficzne; 5. pot. rozwiązła zabawa połączona z piciem alkoholu] (ol.-fr.) 1. balett, táncjáték, szinpadi tánc [tánccal és némajátékkal ábrázolt és zenével kísért cselekmény színpadon előadva; őse az áldozati tánc]; 2. tánckar, hivatásos táncosokból álló társulat balet klasyczny klasszikus balett baletka [(najczęściej w liczbie mnogiej - baletki) but przeznaczony do tańca w balecie albo przypominający taki but, ale noszony na co dzień], baletki balettcipő baletmistrz [kierownik zespołu baletowego; osoba zajmująca się reżyserowaniem i choreografią przedstawień] balettművész, balettmester baletnica, baletniczka [zdrobnienie od: baletnica] (baleryna) balett-táncosnő (jestem baletnicą) baletnik [tancerz w balecie] balett-táncos (jestem baletnikiem) baletowy, -a, -e [związany z baletem, dotyczący baletu] balettbalia [duże, drewniane naczynie do prania bielizny] teknő, mosóteknő, dézsa balik dziecinny gyermekbál, kis gyermekmulatság balista [starożytna machina wojenna, rodzaj katapulty] (lat.) balliszta; hajítógép balistyczny, -a, -e (gör.) ballisztikai, ballisztikus; a ballisztikával kapcsolatos, rá vonatkozó balistyk [specjalista w zakresie balistyki] ballisztikus; ballisztikával foglalkozó tudós balistyka [nauka o ruchu pocisków, będąca podstawą przy projektowaniu broni, amunicji i pocisków] (gör. ballein: hajítani) ballisztika; az elhajított v. kilőtt testek röppályájának tana baliw (ang. Bailiff, z łacińskiego baiulus - goniec, wychowawca, nauczyciel) [w średniowiecznej Anglii i Francji urzędnik, zajmujący się utrzymaniem porządku w toku postępowania sądowego oraz egzekucją wyroków sądowych. Współcześnie termin używany w krajach anglosaskich dla określenia pomocnika szeryfa lub urzędnika sądowego zajmującego się utrzymaniem porządku na sali sądowej.] (lat.) baiulus; királyi tiszt; küldönc; a serif segédje balkon [płyta na zewnątrz budynku połączona z pomieszczeniem wewnętrznym otoczona balustradą] (fr.) balkon, erkély; erkélypáholy; galéria, karzat; kakasülés balkonik [1. mały balkon budynku; 2. urządzenie na kółkach pomagające przemieszczać się osobie niepełnosprawnej] kis erkély, páholyocska; (med) járókeret balkonowy, -a, -e [przymiotnik od: balkon] erkély-, erkélyes ballada [1. gatunek synkretyczny, łączący w sobie cechy różnych rodzajów literackich: epiki, liryki i dramatu, 2. utwór muzyczny] (fr., ang. balland) ballada; (irodalom) drámai elbeszélés; drámai feszültségű, szaggatott menetű, rövidebb, rendszerint tragikus tárgyú elbeszélő költemény; költeményfaj, amelyben lírai hangulat, dalszerűség és drámai lüktetés egyesülnek (ThomasPercy (1765); Arany János); (zene) ennek főleg énekhangra írt megzenésítése

24 418 ballada ludowa népballada balladowy, -a, -e [związany z balladą] balladai, ballada- BALLANTINE [1. francuska nazwa używana w żurnalach z XVIII wieku dla określenia torebki zawieszonej na srebrnych sznurach u paska sukni. Moda na nie przyjęła się zbyt dobrze: duże ciężkie torby zdobione haftem przypominały kształtem torby oficerskie i nie bardzo pasowały do zwiewnych, neoklasycznych kreacji kobiecych. 2. Ballantine s whisky] 1. (daw) francia eredetű női táska; 2. whisky márka Ballerinas (rodzaj obuwia) Ballerinas, balerinacipő: Lapos, nagy kivágású női cipő, bokaszalaggal vagy anélkül balonowa spódnica Ballon szoknya [1. A csípőnél ballonszerűen, bőven simuló, az aljaszél felé szűkülő szoknya. 2. Két anyagrétegből álló szoknya, amelyeket az aljaszélen összevarrnak, ami puffos hatást eredményez.] Welurowa, balonowa spódnica z pięknym nadrukiem. U góry grafitowy ściągacz. W pasie możliwość regulacji. balneografia (gör.) balneográfia; a gyógyfürdők leírásával és az ásványvizek jellemzésével foglalkozó tudomány balneolog balneológus balneologia [nauka, dział medycyny obejmujący leczenie kąpielami w wodzie mineralnej i borowinie] (gör.) balneológia; gyógyfürdők gyógyhatásával és alkalmazásával foglalkozó orvostudományág balneoterapia [leczenie za pomocą kąpieli mineralnych, gazowych, borowinowych i mineralnych wód pitnych] balneoterápia; fürdőterápia balneoterapeutyczny, -a, -e [przymiotnik od: balneoterapia] balneoterápiás; fürdőterápiás balneum (łac.) - kąpiel (lat.) balneum; római fürdő neve [A római fürdők neve; a régi Rómában az emberek eleinte minden 8 nap egyszer fürödtek, még pedig a mosókonyhában (lavatrina). Az ifjak a Tiberis vizét keresték föl. Görög mintára tervezett fürdők csak a II. pun háború óta épülnek, számuk egyre nő, Augustus idejében Agrippa maga 170 újat építtetett, a város leírása Konstantinos idejéből pedig 952 fürdőt jegyez föl.] balon [1. statek powietrzny poruszjący się razem z wiatrem, lżejszy od powietrza wypełniony ogrzanym powietrzem lub helem; 2.zabawka dla dzieci wykonana z tworzywa sztucznego napełniana najczęściej powietrzem lub helem] (fr.) ballon, gömb, léggömb, léghajó, hőlégballon; nagy palack, tartály (gömb alakú, rendszerint kosárba szerelt fém- v. üvegtartály), ballon; ballon (ruhaanyag; selymfényű vászon), a belőle készült öltöny v. esőkabát; gumiabroncs (autón) [ballonpneumatik] balon esencji octowej ecetkivonat-tartály balon na uwięzi kötött léggömb; hőlégbalon balon obserwacyjny megfigyelő léggömb balon sonda szondázó léggömb balon sterowy kormányozható léghajó balon trzasnął a léggömb kipukkadt v. szétpukkadt balon woda sodowej szódásballon balon wolny szabad léggömb balon zaporowy záróléggömb balonet [zbiornik napełniany powietrzem atmosferycznym] ballonet; tömlő légtere baloniarstwo [sport balonowy] hőlégballonozás balonik [1. mały balon (pojazd lub gumowa zabawka); 2. zdrobnienie od: balon (zwykle jako gumowa zabawka); 3. pot. alkomat, zwłaszcza ten używany przez policję] kis ballon, gömböcske, léggömb, kis tartály; szonda, alkoholszonda balonowy, -a, -e [przymiotnik od: balon] léggömbbalotaż [ fr. ballottage 'miotanie' polit. 'ściślejsze wybory' od balloter 'miotać; chwiać się; przeprowadzać ściślejsze wybory' od balle

25 419 'piłka (do gry)' z wł. palla 'jp.'; 1. tajne głosowanie; 2. głosowanie (zwykle tajne) w sprawie przyjęcia kandydata do organizacji a. klubu lub (dawn.) przyjęcia wniosku za pomocą kartek a. gałek białych ('za') i czarnych ('przeciw')] (fr.) ballotage; titkos szavazás (fehér és piros) golyóval balotować [1. pakować towar w postaci balotów; 2. głosować za pomocą balotażu] golyóval szavazni, kigolyózni (vkit) balować [bawić się na balu] bált rendezni; bálozni; (átv.) mulatni, korhelykedni balowanie bálozás balowy, -a, -e [przymiotnik od: bal (zabawa taneczna)] báli, bálbalowy strój báli öltözet balsam [1. gr. bálsamon 'żywica drzew balsamowych' żywiczny środek leczniczy kojący, stosowany również w perfumerii i technice; przen. przyjemna woń; osłoda, ukojenie, pociecha; 2. Balsam (hebr. seri) - krzak którego gałązki wydzielają żywicę nadającą się do wyrabiania maści lekarskiej. Rósł w Galaad, gdzie skupowany był przez kupców egipskich. Jakub posłał synowi swemu nieco balsamu do Egiptu. Prorok Jeremiasz narzekał na odstępczy lud judzki, który nie chciał być leczony balsamem (tzn. dobrocią Boga).] (sémi) balzsam [erősen illatozó gyantaféle, amelyet sebek gyógyítására használtak (Jer 51,8)], kenőcs [egyes forró égövi fák illatos olajat tartalmazó gyantás nedve]; gyógyír, orvosság; gyanták oldatai illó olajokban; vigasz, enyhülés (jej słowa były dla mnie prawdziwym balsamem: szavai igazi gyógyírként hatottak rám) balsam do ciała testápoló krém, balzsam balsam do goleniu borotválkozás utáni balzsam balsam do włosów hajbalzsam balsam kanadyjsky kanadabalzsam balsam na cierpienia ír, gyógyír, balzsam a fájdalomra balsam peruwiański perui balzsam balsamiczny, -a, -e [1. pachnacy żywicą; 2. uspokajający, kojący] balzsamos, balzsamdús, illatos, aromatikus balsamina [roślina zielna lub półkrzew z rodziny niecierpkowatych; niecierpek ogrodowy] gavallér- Balsamita major (złocień balsamiczny [wrotycz szerokolistny, bełżyna balsamiczna]); Balsamita vulgaris; Chrysanthemum balsamita; Chrysanthemum majus; Tanacetum balsamita Balzsamos aranyvirág (Chrysanthemum balsamita) balsamka [dawniej zwana banieczką; małe naczyńko, puszka, jabłuszko ze złota, srebra lub kryształu na balsamy i rozmaite wonie, przez białogłowy zawieszane na szyi lub noszone za gorsem, było w dawnych czasach koniecznym sprzętem w gotowalni zamożniejszych niewiast.] (dawno) kis edényke, szelence, aranyalma balsamować [zabezpieczać zwłoki przed rozkładem za pomocą środków konserwujących] balzsamozni balsamować zwłoki, balsamować ciało holttestet balzsamozni balsamowanie [zabieg konserwujący, mający na celu zabezpieczenie zwłok przed niszczącym działaniem bakterii gnilnych (gnicie) i endogennych procesów enzymatycznych (autoliza). Sztuka balsamowania zwłok rozwinęła się w starożytnym Egipcie, stosowana tam z pobudek religijnych (mumifikacja).] balzsamozás, bebalzsamozás [A szokás Egyiptomból ered. Jákóbot és Józsefet bebalzsamozták, hogy holttesteik ne porladjanak el oly gyorsan (1Móz 50,2.26)] Balsamowiec, Mira, Mirra somalijska Szomáliai balzsamfa (Balsamea Myrrha) Balsamowiec mirra (Commiphora habessinica (Berg) Engler) gatunek rośliny z rodziny osoczynowatych. Pochodzi z Półwyspu Arabskiego (Oman, Jemen) i północnowschodniej Afryki (Dżibuti, Etiopia, Somalia, Kenia) (növ.) Commiphora habessinica balsamowy, -a, -e [związany z balsamem] balzsam-

26 420 Baltazar [1. imię męskie pochodzenia semickiego (akadyjskiego). Pochodzi od słów oznaczających "niech Bel zachowa jego życie" albo "niech Bel chroni króla". Bel w mitologii babilońsko-asyryjskiej było przydomkiem bogów. Imię Baltazar przypisywane jest jednemu z trzech mędrców (króli, magów) z Nowego Testamentu. W Polsce imię to jest znane co najmniej od XIII wieku, a w XV i XVI wieku osiągnęło pewną popularność, o czym świadczy spora liczba zapisów. Używano m.in. zdrobnienia Balcer. 2. Balsazar, Baltazar (chroń króla) - ostatni król babilońskiej monarchii (ok. 550 r. przed Chrystusem), który w czasie zbezczeszczenia świętych naczyń, zabranych z Jerozolimy, był ostrzegany przez Boga pismem ręki na ścianie. Nie pokutował mimo ostrzeżeń Daniela. W czasie jego uczty miasto zostało zdobyte i sam wraz ze swoimi generałami został zabity, a królestwo jego oddano Medowi Dariuszowi.] Baltazár [férfi keresztnév, német, babilóniai, asszír eredetű. Jelentése: Baal isten óvja életét]; Baltazár [Dániel babilóniai neve Nabukodonozor udvarában (Dán 1,7)]; Boldizsár [(asszír-babilóniainémet-magyar) Jelentése: Baal Isten óvja életét.] balustrada [1. obramowanie schodów, balkonów, tarasów itp. złożone z szeregu słupków połączonych poręczą; 2. ażurowe lub pełne zabezpieczenie (ogrodzenie) schodów, tarasów, balkonów, dachów, wiaduktów, mostów itp., montowane zazwyczaj na krawędzi zabezpieczanego elementu i pełniące jednocześnie funkcję ozdobną. Balustrada może być również ażurową przegrodą pomiędzy pomieszczeniami (np. w kościołach oddziela prezbiterium od nawy).] (fr.) ballusztrád [(mellvéd) eredetileg könyökmagasságig emelkedő, többnyire áttört kő-, vas- vagy fakorlát, ami a leeséstől óv (bútorok díszítésére is használják). Teraszokon, erkélyeken, lépcsőknél és a főpárkányok fölött az attika díszítésére alkalmazzák. Magassága többnyire cm. Az építészetben alkalmazott kő balusztrád három részből áll: a talplemezből, a fedőlemezből és az ezek között álló baluszterekből vagy bármily más, rendesen áttört művű ornamentikából.]; bábos korlát (erkélyek, lépcsőházak, teraszok szegélyezésére), karfa, könyöklő balustradka kis ballusztrád balwiernia (dawno) fodrásszalon balwierski [przymiotnik od: balwierz] fodrász (fryzjer) balwierz [1. reg. fryzjer; 2. zob. cyrulik; 3. (dawno) balwierz, inaczej bałwierz, barbierz, barwierz, to samo znaczyło dawniej co: cyrulik, chirurg, felczer. Nazwa przeszła z franc. i niemieck. barbier, z włoskiego barbiere do polskiego i tureckiego w czasach, gdy cyrulicy i chirurgowie wędrowali za chlebem z Zachodu Europy ku Wschodowi] (dawno) felcser, (dawno) borbély és felcser (egy személyben) BALZO [rodzaj nakrycia głowy popularnego w XV wiecznej Italii. Był to rodzaj dużego wałka, bogato zdobionego, który nierzadko miał przypominać fryzurę. Balzo pokrywano jedwabnymi pasami w jasnym kolorze i otaczano warkoczami plecionymi również z jedwabnych pasów.] (daw) a XV-XVI. században elterjedt, itáliai, turbán szerű, bőrboől vagy fémlemezből készült, selyemmel, vagy más díszes anyaggal bevont (karika) fejfedő bałagan [nieporządek, chaos] rendetlenség, zűrzavar, felfordulás, fejveszettség; káosz bałaganiarstwo [skłonność do zostawiania po sobie nieporządku, bałaganu; brak porządku] rendetlenség, rendvazarás bałaganiarz [osoba robiąca bałagan; też: osoba chaotyczna w pracy] zavartkeltő, konfúzus [zavaros, zagyva; szórakozott, szétszórt figyelmű], hebehurgya ember, rendetlen ffi bałaganić [1. robić gdzieś bałagan; 2. marnować czas przeznaczony na pracę] elpocsélkolni, elfecsérelni; összezavarni, öszekuszálni, rendetlenséget csinálni bałaguła [1. reg. woźnica; też: wóz takiego woźnicy; 2. reg. zawadiaka, hulaka; 3. reg. nudziarz, zrzęda] (dawno) postakocsi; fuvaros, kocsis; veszekedő, kötekedő, verekedő, izgága, kicsapongó (személy) bałałajka (bałabajka, z ros. - балалайка) [rodzaj instrumentu muzycznego; należy do rodziny gitar (strunowy, szarpany), ludowy instrument rosyjski i ukraiński. Posiada trójkątny korpus rezonansowy i trzy struny. Współcześnie bywają, zwłaszcza na Ukrainie - cztero- i sześciostrunowe bałałajki.] (orosz) balalajka; két v. háromhúros, orosz népi pengetős hangszer

27 421 bałam się, czy zdążę na pociąg féltem, vajon elérem-e a vonatot bałamucić [1. wprowadzać kogoś w błąd; 2. marnować czas; 3. starać się pozyskać czyjeś względy] ködösíteni, hazudozni, félrevezetni, megzavarni, zavart előidézni, megszédíteni; kényeztetni, rontani; megrontani, rossz útra téríteni, elcsavarni a fejét; lopni, pocsékolni (időt) bałamucić czas időt lopni, időt pocsékolni bałamucić kogo kényeztetni, elrontani vkit bałamucić dzieci elkényezteti a gyereket bałamucić pannę, chłopca elcsavarja a lány a fiú fejét bałamuctwo [rzecz wprowadzająca w błąd], bałamutność kavarodás, zavar, zavarodottság; csábítás, rontás bałamut [1. daw. uwodziciel, flirciarz; 2. daw. człowiek niepoważny; 3. przestarz. flirciarz, kobieciarz, uwodziciel] nőcsábász, szoknyavadász; flörtölő bałamutka [przestarz. kobieta zalotna; kokietka] férfi csábító; kacér nő, csapodár nő, kokett bałamutna dziewczyna kacér, kikapós lány bałamutnie zavarosan, ledéren; csavargó módon, rendetlenül, zavarosan bałamutnik [ktoś, kto bałamuci; podrywacz, flirciarz] flörtölő; udvarló, nőcsábító férfi; szoknyavadász, nőbolond, nagy nőbarát, nőcsábász bałamutny, -a, -e [1. wprowadzający w błąd; 2. daw. zalotny, uwodzicielski] homályos, zavaros, érthetetlen, kétértelmű, eltérő; kacérkodó, kikapós bałamutny na opowiedź kitérő válasz Bałkany [1. część Europy Południowo- Wschodniej obejmująca kraje Półwyspu Bałkańskiego, obecnie są to: Albania, Grecja, Bułgaria, Rumunia, europejska część Turcji, Jugosławia, Słowenia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Macedonia. Region napięć politycznych, konfliktów etnicznych i religijnych. 2. region Europy, obejmujący w przybliżeniu obszar Półwyspu Bałkańskiego. Jednak nazwa ta mniej odnosi się do geografii, a bardziej do wspólnoty historyczno-kulturowej. Przy takim podejściu o przynależności danego kraju do Bałkanów decydują cechy kulturowe (np. język należący do ligi bałkańskiej, pewne elementy kultury ludowej), społeczne (np. wieloetniczność, współwystępowanie katolicyzmu, prawosławia i islamu) oraz historyczne (np. dawna przynależność do cesarstwa bizantyjskiego, zasiedlenie przez Słowian w VI wieku naszej ery, a przede wszystkim doświadczenie panowania tureckiego).] Balkán [Délkelet-Európa Európa egyik földrajzi régiója. A területet gyakran Balkán-félsziget néven is említik, hiszen három oldalról tenger veszi körül: keleten a Fekete-tenger, délen és nyugaton a Földközi-tenger (Márvány-tenger, Égeitenger, Adriai-tenger) mossa partjait. A régiót történelmi-kulturális vonatkozásban egyszerűen a Balkán névvel szokás jelölni. A Balkán, Balkán-félsziget elnevezések a Bulgáriától Szerbiáig húzódó Balkánhegységről származnak.] bałkanistyka [dziedzina wiedzy obejmująca badanie kultury i historii państw Półwyspu Bałkańskiego, nawiązująca do istniejących w krajach Europy Zachodniej - Balkan Studies. W Polsce studia bałkanistyczne pojawiły się w latach 90. XX w. W Toruniu i Warszawie funkcjonują jako studia filologiczne, w Krakowie jako licencjackie studia kulturoznawcze (pod nazwą: Dzieje i kultura Bałkanów). Odrębne specjalności bałkanistyczne istnieją także w Poznaniu i Szczecinie w ramach studiów historycznych. W Instytucie Historii UAM istnieje osobna struktura Zakład Bałkanistyki, nadzorująca funkcjonowanie specjalności. Wkrótce ma zostać uruchomiona specjalność bałkanistyczna na gnieźnieńskim Collegium Europaeum Gnesnense, w ramach studiów z komunikacji europejskiej. Będzie prowadzona w całości w języku angielskim. Stało się to możliwe dzięki współpracy uczelni gnieźnieńskiej z ośrodkami bałkanistycznymi w Płowdiw, Skopju i w Gjirokastrze. Jedynym w Polsce czasopismem bałkanistycznym są wydawane przez Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Balcanica Posnaniensia. Acta et studia.] balkanisztika, balkanológia; a Balkán félsziget műveltségével, főleg történelmével, irodalmával stb. foglalkozó tudományág bałkański balkáni, balkán Bałkański Półwysep [półwysep w południowej części Europy, między Morzami: Adriatyckim, Jońskim Egejskim i Czarnym. Oddzielony od Azji cieśninami Bosfor i Dardanele oraz morzem Marmara. Powierzchnia ok. 500 tys. km 2, długość 950 km, szerokość do 1260 km. Ponad 50 mln mieszkańców. Skład etniczny: Grecy, Albańczycy, Bułgarzy, Serbowie, Słoweńcy, Chorwaci, Czarnogórcy, Bośniacy, Macedończycy,

28 422 Turcy, Węgrzy, Ormianie, Żydzi, Romowie. Średnia gęstość zaludnienia 100 osób/km 2. Za północną granicę półwyspu przyjmuje się rzekę Sawę i dolny bieg Dunaju.] Balkán-félsziget [Az Európából dél felé kinyuló 3 félsziget közül a keleti. A Földközi-tengerbe nyúlik. Északi határául a Szávát, Dunát, a délkeleti Kárpátokat és az orosz steppék vidékét tekintik. Kelet, dél és nyugat felől a tenger vize mossa.] bałplac [działka budowlana] [Słowniczek języka śląskiego] építési telek bałta, bełta (z tureck.) siekiera balta, fejsze, szekerce, bárd bałtycki, -a, -ie [1. przymiotnik od: Bałtyk; 2. dotyczący Bałtów, charakterystyczny dla Bałtów] balti-, balti-tengeri [Morze Bałtyckie: Balti-tenger] Bałtyk [Morze Bałtyckie; morze w Europie] Keleti-tenger, Balti-tenger, Baltikum (a keleti- v. Balti-tenger partján elterülő, Litvánia, Lettország és Észtország földrajzi jellegű összefoglaló elnevezése) bałtystyka, bałtologia lub filologia bałtycka [1. nauka o językach bałtyckich; 2. gałąź wiedzy humanistycznej, której głównym przedmiotem badań są języki, literatura, kultura oraz dzieje narodów bałtyjskich. Ze względu na podział tych narodów, można wydzielić jej poddyscypliny: lituanistykę, letonistykę oraz prutenistykę. W Polsce głównymi ośrodkami badań bałtystycznych są: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Uniwersytet Warszawski] (nyelv.) baltisztika [A szűkebb értelemben vett baltisztika az indoeurópai nyelveken belül külön családot alkotó, egymással rokonságban álló nyelvekkel: a keletbalti lettel és litvánnal, a kihalt nyugatbalti (ó)porosszal és néhány kisebb, ugyancsak kihalt nyelvvel vagy inkább nyelvjárással, míg a tágabb értelemben vett baltisztika ezeknek a nyelveknek-népeknek a kultúrájával foglalkozik.] bałwan [1. figura ze śniegu; 2. obraźl. o człowieku ograniczonym; 3. spieniona fala morska; 4. posąg bożka pogańskiego; 5. łow. wypchany cietrzew lub jego podobizna, używane do przywabiania cietrzewi na strzał; 6. bryła, wielki kawał, słup, mówi się zatem: bałwan soli, bałwan ołowiu, cyny, miedzi lub innego kruszcu, bałwan lodu, bałwan dymu, bałwan morski czyli wał wody, bałwan w znaczeniu pogańskiego bożyszcza. Bałwany soli kamiennej czworoboczne, podługowate, ciosano w żupach wielickich i bocheńskich, podług pewnej miary i wagi. 6. Bałwan, Bożek. * Bałwochwalstwo.] nagy tömb, szikla, tömeg; tuskó, fatuskó; tengeri hullám [bałwany miotają okrętem: hullámok dobálják a hajót]; bálvány, istenek szobra v. képe; (átv.) tökfej, fafej, paraszt, fajankó, mafla, tökfilkó [jest głupi, prawdziwy bałwan: buta, mint a tök (igazi bálvány)] bałwan a. drewno rzeźbione a. drewniany bałwan [Biblia Warszawska: Zbierzcie się i przyjdźcie, przystąpcie razem, wy, ocaleni z narodów! Nierozumni są ci, którzy noszą swojego bałwana z drewna i modlą się do boga, który nie może wybawić; Biblia Tysiąclecia: Zbierzcie się i wyjdźcie, przystąpcie wszyscy, wy ocaleni z narodów! Nie mają rozeznania ci, co obnoszą swe drewno rzeźbione i modły zanoszą do boga nie mogącego ich zbawić; Biblia Gdańska: Zgromadźcie się, a przyjdźcie; przybliżcie się wespół, wy, którzyście pozostali między poganami. Nic nie wiedzą, którzy się z drewnianemi bałwanami swemi noszą; bo się modlą bogu, który nie może wybawić. (Izaj ) Biblia Warszawska: Lecz tak z nimi postąpicie; ołtarze ich zburzycie, pomniki ich potłuczecie, święte ich drzewa wytniecie i ich podobizny rzeźbione w ogniu spalicie; Biblia Tysiąclecia: Ale tak im macie uczynić: ołtarze ich zburzycie, ich stele połamiecie, aszery wytniecie, a posągi spalicie ogniem; Biblia Gdańska: Ale owszem to im uczyńcie: Ołtarze ich poobalacie, a słupy ich pokruszycie, i gaje ich poświęcone wyrąbicie, a ryte ich bałwany ogniem popalicie: (5 Moj. 7:5)] állóképek [Fából, fémből vagy kőből faragott szobrok; többnyire bálványképek (Ézs 44,9-17; 45,20; 5Móz 7,5). Nabukodonozor király titokzatos álmot látott egy óriási állóképről, melynek jelentését Dániel (3) fejtette meg. (Dán 2).; Ézs 45,20. Gyülekezzetek, jöjjetek ide! Lépjenek elő mindazok, akik megmenekültek a nemzetek közül! Semmit sem tudnak azok, akik fából készült bálványokat hordoznak, és olyan istenhez imádkoznak, aki nem tud segíteni. - 5Móz 7,5: Hanem ezt tegyétek velük: oltáraikat rontsátok le, szent oszlopaikat törjétek össze, szent fáikat vágjátok ki, istenszobraikat pedig égessétek el! 5Móz 12,2-3 ] bałwan postawiony w bramie bálvány a kapuban bałwan ze śniegu, bałwan śniegowy hóember [ulepić bałwanu: hóembert csinál] bałwaniasty, -a, -e tömbszerű, hatalmas, irdatlan; tengeri hullámhoz hasonló; hülye, ütődött, bamba bałwanić hullámot verni, hullámzóvá tenni

29 423 bałwanić się hullámzani, hullámozni; hömpölyögni, hullámot verni v. képezni bałwanieć sóbálvánnyá válni, elbutulni, meghülyülni bałwanica [obelżywie o kobiecie, dziewczynie nieinteligentnej] (átv.) buta liba, buta nő v. lány bałwański, -a, -e [pogański, bałwochwalczy] bálvány-, pogánybałwaństwo bálványság bałwochwalca [1. człowiek oddający cześć boską bożkom, bałwanom; poganin; 2. przen. człowiek bezkrytycznie hołdujący jakimś zasadom]; bałwochwalczyni bálványimádó, bálványtisztelő (ffi/nő) bałwochwalstwo [jest oddawaniem czci, należnej Bogu, komuś lub czemuś innemu niż Bogu. Są różne rodzaje bałwochwalstwa. W starożytnym Rzymie oddawano cześć boską cesarzom już za ich życia. Do ostatniej wojny cesarz japoński uważany był za boga. Ludzie czczą zwierzęta, martwe rzeczy (fetyszyzm), góry, rzeki, drzewa, kości, włosy, zęby ludzkie i zwierzęce. Silny jest kult zmarłych, obrazów, planet, gwiazd, bohaterów, demonów, a ostatnio nawet jawny kult szatana. Bałwochwalstwo bardzo rozpowszechnione było wśród Izraelitów. Przy pomocy Aarona ulali cielca ze złota. Ostrzegano ich często przed znoszeniem ofiar demonom (cudzołóstwo duchowe). Izraelici ofiarowali synów i córki demonom, Molochowi. W Nowym Testamencie ostrzeżenie to z naciskiem powtórzone w 1 liście Jana. W całej Biblii oddawanie czci należnej tylko Bogu, komuś lub czemuś innemu jest zabronione. Każdy chrześcijanin powinien o tym wiedzieć, że należy modlić się tylko do Boga i to tylko za pośrednictwem Jezusa Chrystusa. Nie wolno klękać przed świętymi, ani żywymi, ani umarłymi, ani modlić się do nich. Bałwochwalstwem są wszelkiego rodzaju przesądy, zabobony, wierzenie w gusła itp. Modliwy bez wiary są bałwochwalstwem. Pismo Święte bardzo wyraźnie ostrzega przed czynieniem różnego rodzaju rzeźb, obrazów itp.] bálványimádás [a Biblia szóhasználatában minden olyan cselekmény, amely az Ótestamentum, ill. Újtestamentum istenének kijáró tisztelettel más istent v. isteneket illet] bałwochwalczy, -a, -e bálványimádó, pogányul élő, vakon hívő bałwochwalstwo [1. cześć oddawana bożkom pogańskim; 2. bezkrytyczne uwielbienie kogoś lub czegoś] bálványimádás, bálványozás, pogányság bamber [1. bogaty gospodarz, rolnik; 2. bogaty gospodarz (w odróżnieniu od "chadziaja", autochton; niekoniecznie z Bambergu)] [Słowniczek języka śląskiego] gazdag gazda, földműves; kulák bambetel [łóżko] [Słowniczek języka śląskiego] ágy bambetle 1 [1. pot. osobiste drobiazgi, pakunki; rzeczy, manatki, manele, klamoty; 2. pot. rupiecie, starzyzna] ócskaság, kacat, rongy, cókmók, limlom bambetle 2 [graty, rupiecie, starzyzna] [Słowniczek języka śląskiego] kacat, lom bambino [odmiana dyni melonowej; bania] (ol.) bambino; a Bambino egy mini, egyszemélyes görögdinnye [édesebb és könnyebben hordozható, mint nagyobb rokonai ideális kisebb családok számára. Körülbelül akkora, mint egy sárgadinnye és magnélküli. Európában, Észak-Amerikában és Ausztráliában kapható.]; (vall.) kis gyermek, csecsemő; a művészetben rendszerint a kisded Jézus bambosze [1. ciepły, miękki pantofel domowy; 2. rodzaj bardzo ciepłych, miękkich kapci. Produkowane z wełny, filcu albo sukna, osłaniają całą stopę, często aż do kostki. Czasem wykonane ze skóry z otworem na stopę obłożonym futerkiem i doszywaną podeszwą. Zdecydowanie element ubioru domowego.] (dawno) puha v. kényelmes papucs, házipapucs; mamusz bamboszek papucska bambus [1. tropikalna roślina o zdrewniałych łodygach, w środku pustych; 2. pogard. człowiek należący do rasy czarnej lub żółtej] (maláji) bambusz, bambusznád; a forró égöv alatt honos, vastagra és magasra megnövő nádfajta [a pázsitfűfélékhez tartozó, meleg éghajlati faszerű növény, 38 m magasságot is elér, Indiában őserdőket alkot ] bambus trzcinowaty (Bambusa arundinacea L.) [gatunek wieloletniej rośliny z rodziny traw] bambusznád bambusowy, -a, -e bambusz-

30 424 bamontny [półprzytomny] nem egészen eszméleténél (levő); félig ájult bamońcić (kogoś) [1. majaczyć; otumanić; 2. mówić od rzeczy, błądzić, pokręcić coś, pomylić] rászedni, szédíteni, becsapni, megcsalni; megbutítani; megszédíteni, elszédíteni (vkit) BAMTEC [BAMTEC to skrót nazwy: Technologia zbrojeniowa i maszyny ciesielskie. Technologia zbrojeniowa BAMTEC została wynaleziona w roku Stanowi ona konsekwencję światowego rozpowszechnienia się płaskich stropów betonowanych na miejscu na bazie elementów gotowych.] - BAMTEC [Szabadalmazott eljárás, mely a végeselem vizsgálatból automatikusan létrehozott előregyártott vasalások, amit szőnyegszerűen feltekerve szállítanak az építési helyszínre.] ban 1 [drobna moneta rumuńska] bani (román váltópénz) ban [1. w średniowieczu: zarządca banatu; później: węgierski namiestnik w krajach słowiańskich w okresie ich przynależności do Węgier; 2. w Jugosławii w latach : zarządca prowincji; 3. to tytuł spotykany w środkowej i południowowschodniej Europie między VII a XX wiekiem. Pierwotnie używany wśród rdzennej ludności Bośni od VII wieku, a później też w Chorwacji, w Węgrzech, na Wołoszczyźnie od XIV wieku do 1831 roku, w średniowiecznej Mołdawii, w Serbii, i w Królestwie Jugosławii od 1929 do 1941 roku. Ziemia pod władzą bana nosiła nazwę banat lub banowina.pochodzenie tego słowa nie jest całkowicie pewne, być może wywodzi się od sarmackiego bajan, ale też ma duże podobieństwo do słowa chan.] bán [A bánok a középkori Magyar Királyság különleges területi hatalommal felruházott tisztségviselői voltak. A középkori Horvátország és a Magyar Királyság déli határterületei, az úgynevezett bánságok felett a királyt helyettesítő széles jogkörrel rendelkeztek. Szélesebbel mint a nádor, akinek az ő területük felett nem is volt hatásköre. Hadat is gyűjthettek veszély esetén előzetes királyi engedély nélkül, amit területüknek a központtól való távolsága indokolt. Területükön az ispánok nekik tartoztak engedelmességgel, nem a királynak. Nagy Károly közigazgatási rendszerében az őrgróf feleltethető meg nekik. A báni cím a középkori Magyar Királyság felbomlásával megszűnt, kivéve a horvát bán (horvátul hrvatski ban) tisztségét, amely egészen 1918-ig létezett. A felsorolt jogok a középkori Erdélyt irányító erdélyi vajdára is ugyanúgy vonatkoztak, aki ezért fogalmilag szintén a bánok közé sorolható.] Ban [blokada dostępu do usługi narzucona przez administratora lub posiadacza serwisu. Najczęściej dotyczy kanałów pogawędek IRC lub forów dyskusyjnych feláras szolgáltatáshoz való belépés akadálya; blokád a feláras szolgáltatáshoz való belépéshez bana [1. pociąg, 2. tramwaj (ziemia toszeckogliwicka; ziemia bytomsko-tarnogórska) 3. zob. banhof (ziemia toszecko-gliwicka; ziemia bytomsko-tarnogórska) 3. kolej, nasyp kolejowy] [Słowniczek języka śląskiego] vonat, villamos; pályaudvar Banajas, Benajahu (kogo Jahwe zdziałał) [syn Jojady (Jehojady). Dowódca gwardii przybocznej Dawida. Na rozkaz Salomona zabił Adoniasza, Joaba, Szymejego. Mężów o tym imieniu jest w Starym Testamencie aż 13.] Benaja (Jojáda fia) [Salamon parancsára megölre Adoniást (1Kir 1,38; 2,34)] banalizacja [czynienie czegoś lub stawanie się banalnym] banalizáció [a textológia (magyarul szövegtudomány vagy kiadástudomány) műszava. Azt a jellegzetes lélektani jelenséget nevezzük így, amikor a szokványos, megrögzült alak diadalmaskodik a különös, egyedi, költői megoldáson.], banalizálás banalizować elbanalizálni; elcsépelni, elkoptatni, ellaposítani; mindennapivá, banálissá tenni banalizować się elkopni; mindennapivá, banálissá válni banalnie banálisan; mindennapian, elcsépelten, laposan banalnieć mindennapivá, lapossá, elcsépeltté, banálissá válni v. lenni banalność (fr.-lat.) banalitás; lapos, elcsépelt dolog v. mondás, közhely, közönségesség, laposság banalny, -a, -e [1. pozbawiony oryginalności, pospolity; 2. mało znaczący, nieistotny; 3. bardzo łatwy] (fr.-lat.) banális, elcsépelt, elkoptatott; köznapi, mindennapi, közönséges, szokványos, lapos

31 425 banalna piosenka együgyű dalocska banaluki (głupoty) zagyvaság banał [1. powiedzenie niemające głębszej treści, ogólnie znane; 2. brak oryginalności w czymś] banális, elcsépelt, lapos, frázis banan, banany (Musa paradisiaca) [jest rośliną zielną. Wywodzi się z tropikalnych rejonów świata. Banany rosną na głównej łodydze drzewa na pół spiralnych gałęziach. Do kraju przywozi się owoce zielone, przed dopuszczeniem do obrotu handlowego gazuje się owoce w specjalnych komorach bananowych zwanych dojrzewalniami. Banan zawiera dużo węglowodanów, bogaty w witaminę C. Aby uzupełnić potas w organizmie zaleca się spożywać dużo bananów] (afrikai néger portug.) banán (a Musa Paradisiaca pálma gyümölcse és fája, Közép-Amerika és Nyugat-India ) band [wym. bend] [zespół rozrywkowy lub jazzowy z przewagą instrumentów dętych] (ang.) band; együttes banda [1. grupa ludzi dokonujących wspólnie napadów i rabunków; 2. pot. grupa ludzi zżytych ze sobą; 3. pogard. grupa ludzi zachowujących się hałaśliwie lub agresywnie; 4. ogrodzenie toru wyścigowego lub lodowiska; 5. listwa stołu bilardowego] (ol.) banda; horda, bűnszövetkezet; csapat, csoport, falka; a biliárdasztal pereme mandiner; a hajó széle; porondgát; korlát lóversenypályán, palánk banda Cyganów cigánybanda, népi zenekar banda nazistowska náci banda banda szpiegowska kémbanda banda złodziejów rablóbanda banda złodziejska tolvajbanda banda zdrajców árulók bandája bandana [1. mała, kolorowa chustka noszona jako opaska na głowie; 2. mała kolorowa chusta noszona jako ozdoba na głowie, rzadziej na szyi, przegubie dłoni, przy pasku; bandanka, bandamka] főkötő; fejkendő bandaż [1. pas materiału do umocowania opatrunku, unieruchomienia kończyny itp.; 2. taśma, pierścień nakładane na elementy konstrukcyjne w celu ich wzmocnienia, izolowania itp.] (fr.) bandázs, kötés, sebkötés, védőkötés, védőburkolat; kötszer (taśma), pólya, mullpólya; (sport) csukló-, hónalj-, nyakkötés (vívásnál), ökölvívásban a vívókesztyűn belül az ujjakra csavart széles hosszú vászonszalag; acél- v. gumiabroncs, kerékabroncs bandaż elastyczny rugalmas kötés, kötözőpólya, fásli bandaż rupturowy sérvkötő bandażować [1. zabezpieczać przed uszkodzeniem, zniszczeniem; 2. owijać bandażem] kötözni, bekötözni, védőkötést adni bandażować coś kötözni vmit bandażować kogoś kötözni vkit bandażowanie kötözés bandażyk kis kötés, kis pólya bandana bandeau [1. typ dekoltu podobnego do stanika bez ramiączek. Nazwę tę nosi również typ biustonosza szytego z prostokątnego kawałka materiału, w formie przepaski na piersi. Może być marszczony lub zdobiony dla uwydatnienia biustu. Początkowo krój ten popularny był przede wszystkim w strojach sportowych i kostiumach kąpielowych; 2. szeroka opaska przykrywająca biust i tworząca prosty

32 426 dekolt, bez ramiączek, czasem marszczona w celu uwydatnienia biustu; także bluzka lub sukienka z takim dekoltem.] dekoltázs típus; Bandeau formájú kivágás [1. Melltartó jellegű felsőrész egyenes dekoltázzsal, olyannal, mintha azt egy kelmecsíkból alakították volna ki. A kelmecsík középen húzott is lehet, ez a mellet még hangsúlyosabban kiemeli. 2. Bandeau-forma: Felsőrész egyenes dekoltázzsal, szalaggal kidolgozva. A szalag lehet középen húzott, ezáltal jobban hangsúlyozza a dekoltázst.] Bandeau nadrágok: Bugyik és tangák széles, egyenesen rávarrt, csípőre simuló csipkepánttal. bandelier (pomnik narodowy - rezerwat Bandelier Bandelier National Monument ) (fr.) bandelier; a bal vállról a jobb csípő felé átvetett széles szíj, rendszerint a tölténytáska v. pisztoly lóg rajta [(ejtsd: bándeljé), széles szíj, melyet a ball vállról a jobb csípő felé átalvetve karabély, töltényláda, kard, stb. hordására használtak és használnak némely hadseregben még ma is. A XVII. században és a XVIII. század elején a gyalogos bandelierjén 12-20, egyegy töltésre való lőport tartalmazó szelence, valamint a gyujtóserpenyőbe való puskaporral megtöltött lőporszarv és a golyózacskó (patrontás) csüngött.] Bandelier National Monument [to amerykański pomnik narodowy, znajdujący się w stanie Nowy Meksyk. Na jego obszarze znajdują się ruiny kamiennych osad wybudowanych przez Indian.] Bandelier Nemzeti Emlékhely ( N; W) bandera [1. flaga wskazująca na przynależność państwową statku lub na jego funkcję; 2. statek lub flota jakiegoś państwa] zászló, lobogó (kizárólag az ország v. a város címerével), hajózászló bandera handłowa kereskedelmi lobogó banderia [1. konny oddział eskorty honorowej biorący udział w niektórych uroczystościach; 2. dawna węgierska chorągiew jazdy] (lat.) bandérium; (ol. bandero, bandiera, zászló) (a nagy hűbérurak saját, elsősorban lovasokból álló hadserege), lovas díszcsapat; polgári v. katonai lovas díszfelvonulás (lovas felvonuláson) [a király v. főúr által kiállított, zászlaja alatt szolgáló és hadba vonuló katonai alakulat a középkori Magyarországon. A bandériumok felállítására Károly Róbert ( ) kötelezte az egyházi és világi főurakat saját költségükön. A 16. sz.-tól a főurak az államnak befizetett összegekkel megváltották a bandériumok fenntartását.] Banderia Prutenorum, chorągwie Prusaków ( Banner der Preußen ) [rękopis w języku łacińskim pochodzący z 1448 roku, autorstwa Jana Długosza, zawierający ilustracje i opisy 56 chorągwi krzyżackich. Banderia Prutenorum była pierwszym i jedynym wykonanym w średniowieczu, bez mała kompletnym zestawieniem chorągwi całej armii a zarazem pierwszym dziełem historycznym Jana Długosza. Dzieło składa się z 48 pergaminowych arkuszy o wymiarach 18,6 x 29,3 cm, ilustrowanych przez krakowskiego malarza Stanisława Durinka.] német v. porosz zászlók banderola [I. 1. opaska papierowa naklejana na opakowanie, świadcząca, że towar jest nienaruszony albo że uiszczono cło lub podatek akcyzowy; 2. opaska papierowa na paczce banknotów, świadcząca, że zostały one przeliczone; 3. opaska na drukach, papierach itp. przesyłanych pocztą; II. 1. ornament w formie wstęgi, zwykle z odpowiednim napisem, występujący głównie w malarstwie średniowiecznym; 2. daw. chorągiewka, proporczyk] címke, zárójegy (árun); vámfizetési bárca banderolować [zakładać na coś banderolę] címkézni, címkével v. zárójeggyel ellátni banderolować papieroy címkével ellátni a cigarettát v. szivarkát banderowiec [członek Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, działającej w czasie II wojny światowej] banderiális lovasság tagja banderowski, -a, -ie banderiális bandola (hiszpański instrument muzyczny podobny do lutni) (sp.) bandola; a lanthoz hasonló hangszer [(spany. Bandolon, Bandora, Bandura). a lanthoz hasonló hangszer, kevesebb vagy több acél- vagy pendülő bélhurral ellátva. Hasonló hangszerek a Pandora vagy Pandura, Pandurina, Mandora, Mandola v. Mandura, Mandoer. Azonos hangszerek a mandolinnal.] bandolier także bandolet (z fr. bandoulière pas przez ramię) [1. krótka strzelba zaczepiana na pasie, używana w kawalerii w XVII w.; 2. określenie zarówno w mowie potocznej jak i języku literackim lekkiej strzelby używanej w XVI i XVII w. przez jazdę (mógł to być arkebuz, dragon - średniej długości muszkiet lub muszkieton

33 427 - najkrótszej długości muszkiet używany zwłaszcza przez rajtarię). Nazwa pochodzi od bandolieru - skórzanego pasa na którym była przewieszona przez ramię. Bandolet strzelał kulami pistoletowymi. Charakteryzował się wysoką celnością i niewielkim odrzutem. 3. szeroki pas noszony przez ramię, używany do zawieszania broni siecznej lub palnej; 3. określenie zarówno w mowie potocznej jak i języku literackim lekkiej strzelby używanej w XVI i XVII w. przez jazdę (mógł to być arkebuz, dragon - średniej długości muszkiet lub muszkieton - najkrótszej długości muszkiet używany zwłaszcza przez rajtarię). Nazwa pochodzi od bandolieru - skórzanego pasa na którym była przewieszona przez ramię. 4. pas rzemienny, noszony przez prawe ramię, służący wojskowym do noszenia pałasza. Nazwa przyjęta od Niemców, którzy das Bandolet zapewne wzięli z francuskiego bandrier. 4. szeroki pas skórzany lub parciany przewieszony przez lewe ramię żołnierza, podtrzymujący broń palną i ładownice. Pierwotnie (w XVI i na początku XVII wieku) do bandoliera podwieszano drewniane tuleje wypełnione potrzebną do wystrzału porcją prochu i ołowianą kulą, które - przy ruchu, zwłaszcza konnego, strzelca - częstokroć powodowały samozapłon i rany, nawet śmiertelne. Charakterystycznym był grzechot uderzających o siebie drewnianych tulei towarzyszący przemarszowi oddziału muszkieterów. W drugiej połowie XVII stulecia zaczęto stosować ładunki papierowe (tzw. patrony), w których proch był oddzielony od kuli, a ładowanie odbywało się przez odgryzienie papierowego zamknięcia i wsypanie prochu i kuli do lufy muszkietu, przy czym papierowe opakowanie służyło za przybitkę. W XVII/XVIII wieku bandolier zastąpiony został znacznie poręczniejszą, bo zawieszoną na pasie ładownicą. W czasach dzisiejszych bandolierami nazywa się (czasami) taśmy nabojów do broni maszynowej przewieszane na skos przez pierś żołnierza obsługującego najczęściej ręczny lub lekki karabin maszynowy, a także podobne pasy z granatami ręcznymi, czy to wystrzeliwanymi z garłaczy (granatników nasadkowych).] bandolet (régi lőfegyver); mordály; vállszíj bandos [daw. sezonowy robotnik rolny najmujący się do pracy poza miejscem stałego zamieszkania; też: sezonowy emigrant zarobkowy], bandoska (távolról jövő) arató, aratómunkás, summás (ffi/nő); mezőgazdasági bérmunkás bandura [1. bandura, bandurka, starodawny instrument muzyczny w rodzaju lutni z krótką szyją, niegdyś powszechnie w Polsce i na Rusi używany. Nazwa pochodzi jeszcze z języków starożytnych; po grecku bowiem brzmi pandoura, po łacinie i włosku pandura. 2. ukraiński ludowy instrument szarpany] kozák lant; (átv.) ostoba, tökfilkó, tehetetlen bandurzysta [grający na bandurze] kozák (lantot pengető) lantos bandwith (przepustowość) [Optimal bandwith... (po polsku: Optymalna przepustowość] bandwith; sávszélesség [az alkalmazott vonal Hz-ben mért sávszéles- sége az adatátvitel sebességének meghatározója; Web-szögletek nyitólapján olykor megkérdezik, milyen távközlővonal áll rendelkezésünkre: kis vagy nagy sávszélességű (low/high bandwith); a kivánt tartalmat a szever annak figyelembe vételével küldi] bandycki, -a, -ie [przymiotnik od "bandyta"] rabló-, bandita-, zsivány-, haramia- (po bandycku: mint a bandita, bandita módon) bandyci jeszcze nie zwycieżeni a banditákat még nem győzték le bandyta [zbir, człowiek żyjący z bandytyzmu] (ol.) bandita, haramia, zsivány, rabló, útonálló, gyilkos (bérgyilkos); gonosztevő bandytka [1. forma żeńska od: bandyta; 2. rodzaj czapki] rablónő; (gwara warszawska) sapkafajta badytyzm [dokonywanie napadów i morderstw] (ol.-lat.) banditizmus (rablás és gyilkolás, bűncselekmények foglalkozásszerű elkövetése), útonállás, rablás bandzior [posp. bandyta] bandita; bandatag

34 428 baner, banner, (z ang. sztandar, transparent) [forma reklamy, komunikatu lub innego przekazu. Najczęściej jest to wydrukowany na płachcie materiału przekaz informacyjny lub reklamowy.] (ang.) banner reklámszalag (szószerint = zászló) banhof [dworzec kolejowy] [Słowniczek języka śląskiego] pályaudvar Bangladesz, Ludowa Republika Bangladeszu [państwo w Azji Południowej, położone nad Zatoką Bengalską i graniczące z Indiami i Birmą. Jedno z najgęściej zaludnionych i zarazem najbiedniejszych państw świata.] Banglades [egy Dél- Ázsiai ország, mely Indiával és Mianmarral határos] bania 1 [I. 1. pękaty, kulisty przedmiot, najczęściej szklane naczynie; 2. pot. duża bańka blaszana; też: zawartość takiej bańki; 3. pot. dynia; 4. pot. głowa; 5. środ. ocena niedostateczna; 6. kula czyli gała miedziana, wewnątrz pusta, osadzona na dachach wież i szczytach gmachów; II. rosyjska łaźnia parowa] korsó, tartály, palack, hasas üveg; tök (dynia); (átv.) fej; gömbölyű v. búraszerű edény v. gömb, kondér, ballon; kupola, (dawno) bánya; (dawno) orosz gőzfürdő bania 2 [dynia] [Słowniczek języka śląskiego] dinnye, tök; úritök, sütőtök baniak [1. pot. pękaty pojemnik do przechowywania płynów; też: zawartość takiego pojemnika; 2. pot. pękaty garnek; też: zawartość takiego garnka; 3. pot. głowa] nagy tartály, nagy folyadéktartály; (átv.) fej banialuka ostobaság, butaság, fecsegés, zagyvaság; halandzsa banialuki [znaczy bredzić, bajać, mówić niedorzeczności, pleść koszałki-opałki brednie, niedorzeczności] ostobaság, butaság, fecsegés, zagyvaság; halandzsa [pleść banialuki: hetet-havat összehordani] baniasto domborúan, kidudorodóan, búbosan baniasty, -a, -e [kulisty, pękaty] domború, kidomborodó, kidudorodó, búraszerű baniasty dach búbostető banicja (łac. bannitio, od bannire - skazać na wygnanie) [1. dawna kara polegająca na wygnaniu z kraju i pozbawieniu praw obywatelskich; 2. wykluczenie kogoś z jakiegoś środowiska; 3. ogłoszone wygnanie z ojczyzny. Skazany na taką karę to banita.] száműzés, számkivetés banieczka kis kanna, kis dénye, edényecske banieczka mydlana szappanbuborék baniok [zbiornik na wodę] [Słowniczek języka śląskiego] nagy tartály, nagy folyadéktartály; vízgyűjtő medence, ciszterna baniorz [kolejarz] [Słowniczek języka śląskiego] vasutas banita [człowiek pozbawiony swych praw i skazany na wygnanie, wyrzutek] száműzött, számkivetett, (országból) kiüldözött banjo [wym. bandżo], bandżo [instrument muzyczny Murzynów amerykańskich, rodzaj gitary] (sp.-ang.) bendzsó (bania); kerek testű, hosszú nyakú több húros pengető hangszer; dobgitár bank 1 [1. instytucja zajmująca się operacjami pieniężnymi; też: gmach, w którym mieści się ta instytucja; 2. miejsce, w którym gromadzi się różnego rodzaju informacje i materiały; też: zgromadzone informacje i materiały; 3. w grach hazardowych: ogół stawek graczy; 4. med. miejsce, w którym magazynuje się zakonserwowane tkanki, narządy, krew itp.] (ol. banco = pánzváéltópad) bank, pénzintézet; [(hist.) Az ókorban a bank egyszerű változatát ismerték. Az izráeliták tulajdon népükből valónak nem adhattak pénzt kamatra (2Móz 22,25); a pogányokkal szemben azonban ez megengedett volt (5Móz 23,20)]; (informatika) bank [Szomszédos I/O pontok csoportja, melyeket egyszerre, egy paranccsal lehet írni olvasni egyrendszerben; (gra) hazárdjáték bank 2 [ławka] [Słowniczek języka śląskiego] pad, kispad; lóca, ülőhely bank akcyjny részvénybank bank biletowy jegybank bank branżowy ágazati bank bank centralny központi bank bank cleringowy klíringbank bank danych [zob. baza danych] adatbank bank depozytowy letéti bank bank dewizowy devizabank bank dyskontowy leszámítoló bank bank eksportowo-importowy export-import bank bank emisyjny, centralny [bank uprawniony do emisji banknotów, regulowania obiegu gotówkowego, przechowywania rezerw walutowych państwa oraz do dokonywania rozliczeń międzynarodowych] emissziós bank, jegybank, kibocsátó bank bank genów [nasiona roślin przechowywane w warunkach umożliwiających ich użycie do celów hodowlanych nawet po kilkudziesięciu latach] génbank

35 429 bank handlowy kereskedelmi bank bank handlu zagranicznego külkereskedelmi bank bank hipoteczny [bank udzielający pożyczek zabezpieczonych na hipotece nieruchomości] jelzálogbank bank informacji információs bank bank inwestycyjny beruházási bank bank komercyjny [bank zajmujący się udzielaniem kredytów ze środków otrzymanych w formie wkładów] kereskedelmi bank bank komunalny kommunális bank; községi takarékpénztár bank korespondent levelező bank bank kredytowy hitelbank bank międzynarodowy nemzetközi bank Bank Narodowy Nemzeti Bank [Bank centralny RP; Narodowy Bank Polski] bank narządów szervbank bank oszczędnościowy takarékbank bank państwa állami bank Bank pobożny lub montes pietatis [instytucja udzielająca nieoprocentowanych pożyczek zubożałym wiernym. Wypożyczone pieniądze należało zagwarantować zastawem (tzw. fantami). Kapitał kredytowy powstawał z dobrowolnych ofiar, często fundacji zamożnych osób. Banki były wspierany uchwałami synodalnymi i wsparciem możnych. Ich propagatorami byli głównie jezuici. W XVII w. banki istniały we wszystkich dużych miastach Polski. Kres ich działalności położyły rozbiory Polski i konfiskata kościelnych majątków.] (lat., egyh.) montes pietatis [karitatív intézményeiben (X. Leó óta véglegesen) a szegényeknek nyújtott zálogkölcsönügyletek esetében jóformán leplezetlenül kamatot szedtenek] Bank pobożny w Krakowie Krakkói montes pietatis (régi bankforma) Bank Pocztowy Spółka Akcyjna; Bank Pocztowy S.A. Postabank Részvénytársaság (PB Rt.) bank pożyczkowy hitelbank bank prywatny magánbank bank przemysłowy ipari bank bank rolny mezőgazdasági bank bank rozrachunków klíringbank bank spermy spermabank bank spółdzielczy szövetkezeti bank Bank Światowy (ang.: World Bank) [rozpoczął działalność jako efekt postanowień konferencji w Bretton Woods z lipca 1944 roku. Główną przesłanką dla jego stworzenia była przede wszystkim chęć odbudowy zniszczonych II wojną światową krajów Europy i Japonii. Istotnym celem statutowym było również wsparcie dla rozwijających się krajów Azji, Ameryki Łacińskiej i Afryki. Obecnie zrzesza on 186 krajów członkowskich. Siedzibą Banku Światowego jest Waszyngton.] Világbank (World Bank Group) [Washingtonban székelő, öt nemzetközi intézményből álló bankcsoport, amelyet december 27-én, a Bretton Woods-i egyezmények aláírása után alapítottak.] bank żyrowy zsiróbank banka [tramwaj] [Słowniczek języka śląskiego] villamos bankier [1. właściciel lub dyrektor banku; 2. w grach hazardowych: osoba trzymająca bank] bankár; (átv.) gazdag ember; bankadó bankierski, -a, -ie bankári bankiet [wyraz wzięty z francuskiego, oznaczający ucztę, uroczystą biesiadę; I wystawne, oficjalne przyjęcie urządzane zwykle na cześć jakiejś osoby; II 1. grobla ziemna zabezpieczająca wykop przed napływem wód powierzchniowych; 2. najniższa część muru fundamentowego w gruncie nośnym, 3. niewysoki nasyp ziemi zabezpieczający tor kolejowy przed napływem wody; 4. jeździecka przeszkoda ziemna na hipodromie] (fr.) bankett; fogadás, ünnepi társas lakoma, díszebéd [wydać bankiet na cześć jubilata: bankettet rendez az ünnepelt tiszteletére]; társas vacsora, társas ebéd bankieta [I. wystawne, oficjalne przyjęcie urządzane zwykle na cześć jakiejś osoby; II. 1. grobla ziemna zabezpieczająca wykop przed napływem wód powierzchniowych; 2. najniższa część muru fundamentowego w gruncie nośnym; 3. niewysoki nasyp ziemi zabezpieczający tor kolejowy przed napływem wody; 4. jeździecka przeszkoda ziemna na hipodromie] (fr.) banquette; padka, padocska bankietowicz, bankietowiczka - bankietować [pot. brać udział w bankiecie, chodzić na przyjęcia] lakomázni, bankettezni bankiwa [ptak leśny żyjący w Indiach, Birmie i na Malajach] bankivatyúk (Gallus gallus) banknot [pieniądz papierowy] bankjegy, papírpénz, bankó (banco) banknot dwuzłotowy kétzlotys bakjegy banknot nie zmieniony fel nem váltott bankjegy

36 430 banknot stuzłotowy százzłotys bankjegy banknot wymienialny konvertibilis bankjegy banknotowy, -a, -e bankjegybankokracja (ol.+gör.) banokrácia; bankuralom (bankuralom; a finánctőke politikai és gazdasági hatalma) bankomat [elektroniczne urządzenie do wypłacania pieniędzy na podstawie karty magnetycznej] bankjegyautomata, bankautomata bankowiec [pracownik banku] bankár, banktisztviselő, bankhivatalnok; bankadó bankowość [ogół spraw związanych z działalnością banków; też: nauka o operacjach finansowych wchodzących w zakres działalności banków] bankismeret, banküzemtan bankowy, -a, -e bankbankructwo [1. sądownie ogłoszona upadłość firmy lub czyjaś niewypłacalność; 2. utrata znaczenia, ideowy lub moralny upadek, klęska planów życiowych] (ol. banco rotto ném.) bankrott; bankcsőd, csőd, csődbejutás, tönkremenés, bukás, fizetőképtelenség; anyagi összeomlás bankructwo polityczne politikai csőd v. összeomlás bankrut, bankrutka csődbejutott, tönkrement ember (asszony), fizetésképtelen bankrutować [1. stawać się bankrutem; 2. tracić znaczenie, wartość] csődbe jutni; tönkremenni, megbukni, fizetésképtelenné válni bankrutowanie fizetésképtelenné válás banner (też: flag); sztandar {m.}; [reklama jakiejś firmy umieszczana na stronie internetowej; też: reklama umieszczana np. na budynkach] (ang.) banner reklámszalag (szószerint = zászló) [az Internet Web-oldalai esetében a 'banner' álló vagy mozgó reklámszalagot jelent; figyelmes böngészők hamar észreveszik a reklám által finanszírozott (kiabáló) és a reklámnélküli, nyugodt Web-oldalak között a különbséget; tény, hogy az olyan Web-oldalon, amelyen reklám is található, ott az oldal tartalma és a reklám egymással versenyeznek az olvasó figyelméért ; a mozgó, vagy akár hangos reklámot azok szerzői azért szeretik, mert esetükben nagyobb az esély, hogy a versenyt a reklám mondanivalója nyeri meg...] bannicja (nieodwołalna) [kara wygnania z ojczyzny, uważana w Polsce za największą. Każdy, kto się dopuścił czynu, pociągającego utratę czci, był bezecnym (bez czci) t. j. infamisem i mógł być osądzonym na wygnanie z kraju.] (dawno) száműzetés, kiűzés, számkivetés bannit lub bannita [skazany na bannicję] (dawno) száműzött, számkivetett bannitio [zob. banicja; wygnanie] bannitio; száműzetés, kiűzés, számkivetés; a száműzetés helye bantu [grupa języków, którymi posługują się ludy murzyńskie środkowej, wschodniej i południowej Afryki] bantu (az afrikai négerek egy csoportja szudántól délre) bantuski, -a, -e bantubańka [1. blaszane naczynie używane do przechowywania płynów; też: zawartość takiego naczynia; 2. pęcherzyk powietrza w cieczy, w zastygłych odlewach itp.; 3. małe, kuliste naczynko szklane przystawiane do ciała w celu wywołania miejscowego przekrwienia; 4. szklany, kulisty przedmiot; 5. pot. milion złotych (przed denominacją); 6. pot. głowa; 7. reg.; zob. bombka w zn. 1.; 8. środ. ocena niedostateczna] korsó, kanna, edény, bödön; üveg, pohár; buborék, holyag; köpöly (być na bańce: be van állítva, részeg); (átv.) fej bańka blaszana bádogedény v. fazék bańka dwunastnicy [łac. bulbus duodeni; opuszka dwunastnicy; Ampulla duodeni] (lat.) bulbus duodeni; a nyombélnek a gyomorkapuval határos része bańka lekarska köpöly bańka mydlana szappanbuborék bańka na mleko tejeskanna bańka na wodzie buborék, bugyborék (vizen) bańka szklana üveggömb bańki gazowe gázbuborék bańki mydlane, bańki z mydła [szybko pękające pęcherze powietrza wydmuchiwane przez słomkę z wody, w której jest rozpuszczone mydło] szappanbuborék Bańska Bystrzyca (słow. Banská Bystrica, węg. Besztercebánya, niem. Neusohl, łac. Neosolium) [miasto w środkowej Słowacji, w tradycyjnym regionie Horehronie. Ośrodek administracyjny kraju bańskobystrzyckiego i powiatu Banská Bystrica.] Besztercebánya (szlovákul Banská Bystrica, csehül Banská Bystřice, németül Neusohl, latinul Neosolium) [város Szlovákiában, 1920-ig Magyarország része, vármegyeszékhely. A Besztercebányai kerület és járás székhelye.] Bańska Szczawnica (słow. Banská Štiavnica, węg. Selmecbánya, niem. Schemniz) [miasto w kraju bańskobystrzyckim, w powiecie Bańska Szczawnica w Słowacji]

37 431 Selmecbánya (szlovákul Banská Štiavnica, németül Schemnitz) [város a mai Szlovákiában a Besztercebányai kerület Selmecbányai járásában. Járási székhely. Az egykori Magyar Királyság egyik legjelentősebb bányavárosa. Gyakran csak Selmecként emlegetik.] baobab [ogromne, długowieczne drzewo rosnące w sawannach podzwrotnikowej Afryki] Majomkenyérfa, baobab (Adansonia digitata L.) baon [zob. batalion w zn. 1.] (wojsko) zászlóalj, (zlj.) baon czołgów harckocsiosztály baon karabinów maszynowych géppuskás zászlóalj baon lotniczy repülőzászlóalj, osztály baon łączności híradó zászlóalj baon przeciwpancerny tankelhárító zászlóalj, páncélelhárítóosztály Baptisia tinctoria L. Borsófürt, (Baptisia tinctoria L.) baptisma, baptismus (gr.) (gör.) baptisma, baptismus; keresztség baptysci baptisták; keresztelők v. keresztelendők A baptisták a kétezer éves kereszténység törzsén a reformációval egy időben létrejött bibliai alapelveket követő evangéliumi ébredési, megújulási mozgalom, az anabaptisták mai utódai. Magyarországra több mint 475 évvel ezelőtt érkeztek Svájcból menekülve az első anabaptista hitelveket valló misszionáriusok, akik közül sokan hitük miatt mártírokká lettek. A baptisták a bibliai hitvalló felnőtt keresztséghez ragaszkodnak, és azt, Jézus példáját követve, vízbe való teljes alámerítéssel gyakorolják. Innen kapták az újszövetségi görög nyelvből eredő nevüket is: baptista = bemerítve keresztelő. Legnagyobb létszámban az amerikai kontinensen élnek. A nagyvilágon élő baptisták száma családtagjaikkal együtt megközelíti a százmilliót. Hazánkban 150 éve működik a baptista misszió. Jelenleg kettőszázezerre tehető a Kárpát-medence területén élő magyar és más nemzetiségű hitvalló baptisták és hozzátartozóik létszáma. baptysta [1. późn.łac. baptista 'chrzciciel' (z gr. baptistēs 'jp.'); członek jednej z sekt odłamu wyznania protestanckiego, powstałej w Anglii na pocz. XVII w. (pod wpływem menonitów), uznającej chrzest tylko dorosłych; 2. członek protestanckiej grupy wyznaniowej, powstałej w XVII w.]; baptystka (gör.) baptista (ffi/nő); csak a felnőtt korban kapott kerezténységet elismerő keresztény felekezet tagja; baptysterium [późn.łac. baptisterium 'basen kąpielowy; baptysterium' (z gr. baptistérion 'jp.') od gr. baptídzein 'zanurzać; chrzcić' od báptein 'zanurzać'; 1. budynek przeznaczony do chrztu; 2. zob. chrzcielnica; 3. archit. chrzcielnica; część kościoła, kaplica, często osobny budynek, przeznaczony do obrzędu chrztu; 3. samodzielna budowla przeznaczona w epoce wczesnochrześcijańskiej do sprawowania sakramentu chrztu. Pojawia się nie wcześniej niż w IV w. W centrum baptysterium, mającego zazwyczaj kształt koła lub ośmioboku, znajdował się basen z trzema stopniami. Poza tym w baptysterium znajdo wał się mały ołtarz poświęcony Janowi Chrzcicielowi, przy którym nowo ochrzczeni przyjmowali Eucharystię.] (gör.-lat.) baptistérium v. baptisztérium; keresztelőkápolna, keresztelő medencével v. kúttal (önálló, független épület volt az ókeresztény és románkori templomok mellett, leggyakrabban köralaprajzzal) baptystyczny, -a, -e [Biblijny Kościół Baptystyczny] baptista, keresztelő [az olyan felekezetek neve, amelyek a gyermekkeresztséget elvetik és ezért a hozzájuk bettérő felnőtteket újra keresztelik. Ezért újrakeresztelőknek (anabaptista) is nevezik őket] baptyzm baptizmus a 17. sz.-ban kialakult pr. egyház, melynek különösen az USA-ban van nagy tömegbázisa Baptyzm nurt chrześcijaństwa należący do protestantyzmu, akcentujący indywidualizm w relacji do Boga i nadrzędną rolę Pisma Świętego. Zbawienie nie jest według baptystów osiągalne na podstawie uczynków, lecz jedynie łaską Boga przez osobistą wiarę w zbawcze dzieło odkupienia z grzechu poprzez ofiarę Jezusa Chrystusa. Baptyści udzielają chrztu wyłącznie tym, którzy świadomie wyrażają żal za grzechy i wyznają wiarę w Chrystusa. Akcentują autonomię

38 432 poszczególnych zborów, są też zwolennikami rozdziału kościoła i państwa. Większość baptystów reprezentuje ewangelikalne chrześcijaństwo, choć istnieją także nieliczne wyznania baptystyczne przynależące do liberalnego nurtu protestantyzmu. Baptyści różnią się często między sobą w pewnych kwestiach np.: predestynacja bądź wolna wola, pewność bądź możliwość utracenia zbawienia, stosunek do teorii ewolucji. W Polsce przedstawicielami baptyzmu jest Kościół Chrześcijan Baptystów w RP, Biblijny Kościół Baptystyczny oraz kilka niezależnych, niezrzeszonych wspólnot baptystycznych. bar [pierwiastek chemiczny, srebrzystobiały metal] (gör.) bárium [barys = nehéz]; vegyi elem, ezüstfehér v. fém; alkáliföldfém bar [1. lokal, w którym można zjeść proste dania; 2. bufet w takim lokalu] (ang.) bár, városi kocsma, söntés, italbolt, ivócsarnok, kimérés, étkezőhelyiség; éjszakai táncos mulatóhely; falatozó bar [dawna jednostka ciśnienia] (gör.) bar; a légnyomás mértékegysége (kb. egy légköri nyomás) bar (perzsa) bar; perzsa súlymérték, egy öszvér súlya, kb kg bar bár; (kereskedelem) készpénz; az áru készpénzben történő fizetése bar automat automata büffé bar kawowy kávébár, kávémérés, kávézó, kávéház, eszpresszó Bar micwa (hebr. מצוה בר syn przykazania) [uroczystość żydowska, obchodzona od XIV w. Podczas takiej uroczystości chłopiec żydowski staje się pełnoletni wobec prawa. Pierwszego dnia po 13 urodzinach chłopców uznaje się za dorosłych (tj. zdolnych do przestrzegania przykazań Prawa Mojżeszowego). Od tego czasu są odpowiedzialni przed Bogiem za swe czyny. Mogą brać pełny udział w uroczystościach religijnych, odbywających się w synagodze. Podczas uroczystości bar micwy chłopcy wzywani są po raz pierwszy do odczytania fragmentu Tory oraz wygłoszenia do niej komentarza. Chłopcu zakłada się wtedy tefilin, czyli "filakteria" - małe, skórzane pudełeczka, które zawierają napisane na pergaminie wersety tory. Jedno z takich dwóch pudełeczek znajduje się na czole, a drugie przymocowane jest do lewego ramienia. Oznacza to, że chłopiec oddaje się na służbę Bogu wolą, czynem i rozumem. Wtedy otrzymuje również od rabina torę i modlitewnik. W XX w. podobne ceremonie zostały wprowadzone także dla dziewcząt (bat micwy). W szabat lub tydzień po uroczystościach urządza się przyjęcie kiduszowe.] (héb.) bar/batmicva (a törvény fia) [1. vallási tekintetben felnőtté avatás, liturgikusan férfiaknál jelentős; szó szerint: a törvény, a kötelesség fia, leánya; 2. A zsidó fiatalember életének 13. éve után elérkezik a felnötté avatás pillanatához. Ezzel kezdödik el önálló élettja, mely sok tekintetben változás és kötelezettség is. E naptól beleszámit a minjánba (10 férfi), mely nélkül zsidó ima és istentisztelet nem müködik. 3. Igy nevezik a zsidóknál a 13. életévét betöltött fiut, kit ez idötől fogva nagykorúnak tekintenek a vallásos életben. A bar micva kor elérését részben a zsinagógában, részben a családi körben lefolyó ünnepélyességgel szokták megülni.] - A 13. év meghatározása a héber betük számértékéböl származtatható, tehát nem bibliai eredetü. A Talmud korából származik. A VII.szd.-tól ismeretes, hogy az apa hálát adott az Örökkévalónak a felmentésért, miszerint továbbá nem felelös gyermeke cselekedeteiért. - A 13. évét betöltött ifju tehát másnap imaszijat ölt, és együtt imádkozuk reggel férfitársaival, amely közösségben immáron teljes jogu tag. - Az ezt követö olyan napon, melyen a tórát olvassák, öt hivják fel máftirnak, aki a háftárát (prófétai rész, zárszó..) olvassa. - Ezen az alkalommal veszi fel elöször a táliszt (imalepel szemlélörojtokkal..), melyet haláláig kell ujra és ujra felvenni bar mleczny tejbár, tejcsárda, tejvendéglő, tejivó bar nocny éjjeli bár bar sałatkowy salátabár bar samoobsługowy önkiszolgáló étterem (bár) bar szybkiej obsługi gyorsétterem, gyorsbüfé bar z dansingem; bar z dancingiem bár; éjszakai bár bar z gorącymi daniami bisztró Barabasz (syn Abby - ojca) [1. imię męskie pochodzenia biblijnego. W Nowym Testamencie - współwięzień Jezusa, tak jak on kandydat do amnestii z okazji święta Paschy. Barabasz został uwolniony, a Chrystus skazany na ukrzyżowanie. 2. występuje w trzech ewangeliach: Mateusza, Marka i Jana. Jest nazywany więźniem, zabójcą, zbójcą. Na zapytanie Piłata, kogo zwolnić od kary śmierci, Żydzi zażądali zwolnienia zabójcy, a nie niewinnego Jezusa.] Barabás [arámi eredetű férfinév, jelentése: Abbasz fia, az atya fia.). Fogoly, akit Pilátus a Jézussal szemben lefolytatott eljárás során, az akkor szokásos páska-amnesztia kapcsán szabadon engedett (Mt 27,16; Mk 15,15; Jn 18)]

39 433 barak [prowizoryczny budynek] (fr.) barakk; rendszerint fából készült, földszintes v. egyemeletes ideiglenes lakóház barak z desek deszkabódé, deszkabarak barakan (tkanina) [o dużej masie wełniana tkanina, o gładkiej i błyszczącej powierzchni, tkana atłasowym splotem i produkowana z sierści wielbłądziej. Wykorzystywana na damskie i męskie płaszcze.] baracan, berkan [Teveszőrből készült nehéz, sima, fényes felületű, atlaszkötésű szövet. Női és férfikabátokat készítenek belőle.] barakowy, -a, -e barakk- Barak (syna Abinoama) Bárák [Abinoám fia, nevének jelentése villám, villámló kard. Deborah bírónő biztatására fegyvert fog Sisera ellen, és a Tábor hegyénél győzelmet arat Jábin kanaáni királynak seregei felett (Bír 4,6-5,31; Zsid 11,32)] és felszabadította az országot] baran [1. samiec owcy; 2. wyprawiona skóra tego zwierzęcia; też: futro z tych skór; 3. obraźl. człowiek nieinteligentny] birka, bárány, bürű, kos; (átv.) bárgyú, buta, ostoba [o ty baranie: ó, te ostoba!, te bárgyú, te birka!]; verőkos, cölöpverő Baran (baranek) [jeden ze znaków zodiaku; też: osoba urodzona pod tym znakiem] Kos (csillagkép) baran do rozbijania murów faltörő kos Baranek (jagnię) [jest symbolem łagodności i pokornego serca, jest figurą Pana Jezusa. Baranki, brane na ofiary w ST, musiały być bez skazy. Orężem Jezusa Chrystusa w stoczeniu największej bitwy w dziejach ludzkości była niewinność. Ale czytamy także o gniewie Baranka, o krwi Baranka, o zwycięstwie Baranka.] Bárány, Isten báránya (Jézus Krisztus) [Táplálékul (5Móz 32,14; Ám 6,4) és áldozati állatként (1Móz 4,4; 22,7) szolgált, kivált páska ünnepén (2Móz 12,3-5); az áldozati bárányok jelképesen Krisztusra, Isten Bárányára mutatnak (Jn 1,29; Jel 5,6.8)] baranek bárány, bárányka, barika; báránybunda, bárányprém; bárányfelhő Baranek Boży [w religii chrześcijańskiej: Chrystus] Isten báránya, Jézus krisztus baranek wielkanocny húsvéti bárány barani, -ia, -ie [1. odnoszący się do barana samca owcy; 2. zrobiony z mięsa lub futra barana; 3. pot. świadczący o czyjejś tępocie] bárány-, ürű-, juhbarania głowa tökfej, ökör, szamár baranica [1. wyprawiona skóra barana używana do okrywania nóg, np. w podróży saniami; 2. długi kożuch barani; 3. czapka z baraniego futra] báránybőr, báránybőrből készült ruha baranie oczy bárányszem; bámész szem, bamba tekintet baranieć [pot. będąc zaskoczonym, nie wiedzieć, jak się zachować lub co zrobić] butulni, elbutulni; hülyülni, elhülyülni; bárgyúvá lenni; elképpedni baranina [mięso baranie; też: potrawa z tego mięsa] birkahús, ürühús, bárányhús, juhhús baranki (chmury) bárányfelhő baranki egipskie tetű, tetvek baranki na niebie bárányfelhők barankowy, -a, -e [zrobiony z futra jagnięcia] bárány-, bárányprémből készült; kegyes, ártatlan, félénk baraszkować [bawić się, dokazując] viccelni, tréfálni, bolondozni baraszkować po całym dniach naphosszat lopja idejét baratea (tkanina ubraniowa) [wełniana tkanina o subtelnej, skośnej strukturze, produkowana z delikatnej przędzy czesankowej, tkana w kilku specjalnych splotach pochodnych splotu atłasowego, Wykorzystywana na męskie i damskie garnitury a także spodnie jako oddzielny części garderoby. Nazwa tkaniny pochodzi od angielskiego słowa "barathea" użytego splotu.] barathea (1) [Finom átlós csíkozottságú gyapjúszövet. Finom fonalból, levezetett atlaszkötésben készül. Öltönyök, kosztümök, nadrágok készítésére használják. Az elnevezés az angol "barathea" szóból ered, ami használt gyapjúszövetet jelent.] barathea (2) [nazwa ta była używana dla tkanin ubraniowych z jedwaniu naturalnego lub włókien chemicznych, tkana specjalnym splotem beatrea i różnymi splotami stosowanymi dla welny.] barathea (2) [Ez a kifejezés a gyapjú típusú szövetektől eltérő, valódi selyemből vagy mesterséges szálakból készült, speciális kötésmóddal szőtt ruhaanyagra is használatos.]

40 434 barateria [w prawie morskim: działanie kapitana lub członka załogi na szkodę statku] (ol.) barattéria, hajóteher szándékos megrongálása; csalás baraż [dodatkowa walka między zawodnikami mającymi równą liczbę punktów, decydująca o kolejności miejsc] vívásban holtverseny utáni újravívás az elsőségért Barba crescit, caput nescit [Broda rośnie, rozumu nie przybywa (broda nikogo mędrcem nie czyni)] (lat.) Barba crescit, caput nescit; a jó pap is holtig tanul; a szakáll senkit nem tesz okossá Barba decet virum [Broda przystoi mężowi.] (lat.) Barba decet virum; Bajusz és szakál férfi embert illet. Barba non facit philosophum [1. Broda mędrcem nie czyni (Plutarch); 2. broda (nikogo) nie czyni filozofem (mędrcem)] (lat.) Barba non facit philosophum [ filoszofum]; a szakáll senkit nem tesz bölccsé; Nem a szakáll tesz bölccsé, vagyis az érett kor önmagában nem hozza meg a bölcsességet. [Latin szentencia] Barbados [państwo na Małych Antylach, zajmujące wyspę o tej samej nazwie.] Barbados [egy kis szigetállam Kis- Antillákon, a szigetcsoport legkeletibb tagja. Az ország neve a portugál szakállas férfi kifejezésre vezethető vissza, és azzal is kapcsolatba hozzák, hogy az itt honos fügefák levelei szakállra emlékeztetnek. A Nagy-Britanniától 1966-ban függetlenedett.] barbakan [średniowieczna okrągła budowla ze strzelnicami, wysunięta poza linię murów obronnych] barbakán [a várkapu védelmét fokozó elővéd-mű, amely lehet a kapuszoros egy szakasza, v. attól független, négyzetes, tégla v. kör alaprajzzal]; körbástya (Buda, Siklós); elővár Barbara [imię żeńskie pochodzenia greckiego rozpowszechnione dzięki łacinie. Wywodzi się od przymiotnika barbaros oznaczającego "barbarzyńcę", a ściślej od jego łacińskiego odpowiednika w rodzaju żeńskim barbara co oznacza "barbarzynkę", czyli po prostu: cudzoziemkę. Święta Barbara była męczennicą i żyła na przełomie III i IV wieku. Jest również kilka innych Świętych z późniejszych czasów o tym imieniu Święta Barbara.] Barbara [női név a görög Barbara név másodszori átvétele, az első ugyanis a Borbála. Rokon nevek: Borbála, Boriska, Boróka. Jelentése: idegen, külföldi nő.], Borbála Barbara z Nikomedii, Święta Barbara, cs. Wielikomuczenica Warwara [żyjąca w III wieku dziewica, męczennica, jedna z Czternastu Świętych Wspomożycieli, święta Kościoła katolickiego i prawosławnego] Szent Borbála (3. század,? körül, Nikomédia) a bányászok, kohászok, tüzérek, tűzszerészek, ágyú- és harangöntők védőszentje és vértanú a keresztény kultúrában, a tizennégy segítőszent egyike. Nemzetközileg a Szent Barbara névalak ismert (Magyarországon ezt nem használják), az ortodox kereszténységben Barbara nagyvértanú. Sem az autentikus kora keresztény írások, sem a (tévesen) Szent Jeromosnak tulajdonított Mártírológia eredeti változata nem említik. A 7. századtól azonban tisztelete elterjedt és ma is erős. A hivatalos katolikus naptárból a legendája történeti alapját övező kérdőjelek miatt 1969-ben kikerült, addigra azonban kulturális beágyazottsága annyira megerősödött, hogy kultusza nem szűnik és ezt a katolikus egyház sem ellenzi. Mivel legendája a villámlással kötődik össze, kultusza különösen az olyan szakmákkal forrott össze, amelyek a robbanással, tűzzel valamilyen kapcsolatban állnak. A róla szóló 15. századi francia munkák közül az egyikben neki tulajdonított 13 csoda egy része arra a hitre épült, hogy tisztelői nem halnak meg gyónás és a betegek kenete felvétele nélkül. A művészek gyakran ábrázolták úgy, hogy kezében cibóriumot, felette ostyát tart. A keresztény kultúrkörben, Magyarországon is, gazdag néphagyománykincs kapcsolódik össze nevével.] barbarka [zob. barbórka] Borbála-nap (XII. 4.) barbaro (wł.) [dziko, w sposób nieokiełznany; określenie wykonawcze; Allegro barbaro - tytuł popularnej miniatury B. Bartoka.] (ol.) barbaro; vadul barbaryzm [wyraz, wyrażenie lub konstrukcja składniowa przeniesione z innego języka] (gör. lat.) barbarizmus; durvaság, kegyetlenség, műveletlenség, (nyelvt) barbarizmus, idegenszerűség, az idegenszerű kifejezések és mondatszerkezetek használata (barbarzyństwo) barbarzyńca (gr. bárbaros) [1. człowiek niecywilizowany, prymitywny; 2. w starożytności: osoba spoza kręgu cywilizacji grecko-rzymskiej 3. u starożytnych Greków pierwotnie

41 435 neutralne określenie cudzoziemca czy człowieka posługującego się innymi językami niż grecki, później nabrało negatywnego znaczenia, oznaczając przedstawiciela niższej/ innej od greckiej i rzymskiej kultury. Rzymianie określali tak przedstawicieli wszystkich ludów, które nie należały do grecko-rzymskiej cywilizacji, które miały cechować się dzikością i brakiem kultury] (gör. lat.) barbár, idegen nyelvű népek neve a görögöknél; durva, faragatlan, kegyetlen, műveletlen ember; durva, nyers, műveletlen; embertelen, vad Barbarzyńcy (z grec. barbaros, co w czasach nowotestamentowych oznaczało człowieka nieokrzesanego, nie znającego greki i łaciny) [nazwa ta używana w tłumaczeniach zachodnich dla oznaczenia narodów innych niż Żydzi i Grecy. Zwani także 'grubym ludem'.] barbárok barbarzyński, -a, -ie barbár, idegen, vad, durva, nyers, műveletlen; kegyetlen, embertelen barbarzyński zwyczaj vad, barbár szokás barbarzyństwo [1. brak cywilizacji i kultury; 2. w starożytności: ludy nienależące do cywilizacji grecko-rzymskiej] (gör.) barbarizmus, barbárság, vadság, durvaság, műveletlenség; kegyetlenség, embertelenség; (gramatyka) idegenszerűség barbes [rodzaj ozdoby czepca popularny w Europie w drugiej połowie XVII wieku. Były to wstęgi uszyte z koronki, zaokrąglone na końcach, przymocowane z tyłu do nakrycia głowy, zwisające na ramiona. Charakterystyczne szczególnie dla małego marszczonego czepeczka o nazwie bagnolet.] (daw) női díszes főkötő fejrevaló, melyhez fehér vászon melltakaró tartozott, később az apácák viselete barbituran [związek organiczny mający właściwości nasenne i przeciwdrgawkowe] barbiturát; a barbitúrsav származékai barbiturat a barbitúrsav barbórka [1. Barbórka: święto górnicze 4 grudnia; 2. zabawa z okazji tego święta] Borbála-nap (XII. 4.) barchan 1 [1. gruba tkanina bawełniana, po lewej stronie włochata; 2. Barchan, inaczej barkan, barakan, z arabskiego berkan, włoskiego baracane i niem. Berchent, tkanina ścisła, w 3 lub 4 nitki wiązana, bawełniana lub z małą domieszką lnu, z prawej strony gładka, z lewej kosmata. 3. tkanina bawełniana lub lniano-bawełniana o splocie skośnym z jednej strony drapana. Tkana kolorowo albo drukowana, bardziej ścisła niż flanela. Bardzo ciepła choć niezbyt elegancka, stosuje się ją na piżamy, podomki a dawniej również na bieliznę. 4. gruba tkanina bawełniana lub lnianobawełniana, z jednej strony gładka z drugiej strzyżona. Znany w Polsce już za Zygmunta III, używany był na podszycie płaszczów, na spódnice zimowe, na cieplejszą odzież u ludzi uboższych. Ponieważ bielizna barchanowa była tania, przez obfitość włosków łatwo się brudziła i służyła głównie do ochrony przed zimnem, nie zaś dla ozdoby, była więc elementem stroju ukrywanym i wstydliwym - w przeciwieństwie do jedwabiu.] (arab) barchent [arab: barrakan -, perzsa: baranka; ném. Barchent v. Parchend]; egyik oldalán sima, a másikon bolyhos, sűrűn szőtt pamutszövet (főleg fehérneműt készítenek belőle) barbette [francuska nazwa dla chusty płóciennej, którą kobiety okrywały policzki i szyję. Czasami dla zakrycia głowy używano drugiej, podobnej chusty, lub wkładano czepek. Barbette była elementem stroju popularnym w całej Europie w XIII wieku.] Barbette; (daw) francia vászon fejkendő; Kötésszerű, középkori

42 436 barchan 2 [1. wydma w kształcie półksiężyca z ramionami zwróconymi w kierunku wiatru; 2. Barchan, wydma sierpowata - rodzaj ruchomej wydmy o półksiężycowatym kształcie i ramionach wysuniętych zgodnie z kierunkiem wiatru (w stronę zawietrzną), charakterystyczny dla pustyń piaszczystych, pozbawionych roślinności (Sahara, Kalahari). Wąskie ramiona przemieszczają się szybciej niż część centralna wydmy. Barchany często łączą się ze sobą, tworząc długie piaszczyste wały, które noszą nazwę wydm wałowych. Ciągną się one nieraz setki kilometrów. Powstają w klimacie suchym, stok dowietrzny jest łagodny i zbity, stok odwietrzny stromy i luźny.] barkán [szabadon mozgó futóhomok területeken kialakuló, félhold alakú forma, amelynek szárai a szélirányba mutatnak. Kialakulásához keményebb síkfelszín és mérsékelt homokutánpótlás szükséges. Két típusát írták le: a pajzs ill. a félhold vagy sarló alakú barkánt.]; homokzátony barchan [o średniej masie tkanina bawełniana, miękka w dotyku, tkana lub diagonalnym splotem; prawa strona jest gładka, lewa strona jest czesana. Przędza w osnowie jest w pełni skręcana podczas gdy wątek jest bardziej szorstki i luźno skręcony. Produkowany w bardzo żywych kolorach - tkanych albo nadrukowanych wzorach. Wykorzystywany na damskie zimowe sukienki, sportowe koszule, bluzki, szlafroki i odzieżdomową. Nazwa została wymyślona w średniowieczu i pochodzi od łacińskiego słowa "barracanus" - pierwotnie szorstki materiał z sierści wielbłądziej który później był produkowany z bawełny.] barhent [Közepes súlyú, puha tapintású, vászonvagy sávolykötésű pamutszövet. Színoldala sima, fonákoldala bolyhozott. Láncfonala erősen sodrott, vetülékfonala durvább és lazább sodratú. Élénk színekre színezik vagy nyomott mintával díszítik. Készítenek belőle női téli ruhákat, sportingeket, blúzokat, köntösöket és háziruhákat. Elnevezése a középkorból származik, "barracanus" latinul egy durva, teveszőr szövetet jelentett, ezt csak később váltotta fel a pamut.] barchanowy, -a, -e barchentbarchaty [z wydatnym brzuchem] [Słowniczek języka śląskiego] kihasasodó barches [lokalna, węgierska nazwa chałki sprzedawanej trzy razy w tygodniu, w tym również w piątek w Budapeszcie] barchesz; a zsidók ünnepi fonott kalácsa barciowy, -a, -e vadméz barczatka [motyl nocny, szkodnik lasów i ogrodów] fenyőpók, fenyőszövőlepke Barczatka sosnówka (Dendrolimus pini) [motyl z rodziny barczatkowatych] - Fenyőpohók (Dendrolimus pini) Barczatka pierścieniówka znana także jako pierścienica nadrzewka (Malacosoma neustria syn. Malacosoma neustrium) [owad z rzędu motyli. Skrzydła o rozpiętości mm, u samic żółte, u samców od jasnożółtych do czerwonobrunatnych] Gyűrűslepke (Malacosoma neustrium) Barczatkowate (Lasiocampidae) [rodzina owadów z rzędu motyli. Obejmuje ponad 1000 gatunków nocnych motyli, występujących w lasach i sadach wszystkich kontynentów. W Polsce występuje około 19 gatunków.] Szövőlepke-félék (Lasiocampidae); pohófélék, szövőlepkék W Polsce występują dwie podrodziny, w których wyróżnia się dwanaście rodzajów i następujące gatunki: Podrodzina: Poecilocampinae o Rodzaj: Poecilocampa barczatka osinówka (Poecilocampa populi ) - nyárfaszövő (Poecilocampa populi) o Rodzaj: Trichiura barczatka głogowica lub barczatka głogówka (Trichiura crataegi) - Trichiura crataegi (Linnaeus, 1758) Podrodzina: Lasiocampinae o Rodzaj: Eriogaster barczatka puchowica (Eriogaster lanestris) - tavaszi gyapjasszövő (Eriogaster lanestris) [Barna gyapjasszövő] barczatka rymikola (Eriogaster rimicola) Eriogaster rimicola (Denis & Schiffermüller, 1775) barczatka kataks (Eriogaster catax) - sárga gyapjasszövő (Eriogaster catax) o Rodzaj: Malacosoma barczatka pierścieniówka (Malacosoma neustria) gyűrűspille, gyűrűslepke (Malacosoma neustria) barczatka wilczomleczówka lub barczatka castrensis (Malacosoma castrense lub Malacosoma castrensis )

43 437 - Malacosoma castrensis (Linnaeus, 1758) barczatka frankońska (Malacosoma franconica) o Rodzaj: Lasiocampa barczatka koniczynówka (Lasiocampa trifolii) - lóhere-szövőlepke (Lasiocampa trifolii) barczatka dębówka (Lasiocampa quercus) - Lasiocampa quercus (Tölgyfa-pohók) o Rodzaj: Macrothylacia barczatka malinówka (Macrothylacia rubi) - málnaszövő lepke (Macrothylacia rubi) o Rodzaj: Dendrolimus barczatka sosnówka (Dendrolimus pini) - Fenyőpohók (Dendrolimus pini) o Rodzaj: Euthrix barczatka napójka (Euthrix potatoria) - Szomjas pohók (Euthrix potatoria) o Rodzaj: Cosmotriche barczatka miesięcznica (Cosmotriche lobulina) Cosmotriche lobulina o Rodzaj: Phyllodesma barczatka borówczanka (Phyllodesma ilicifolia) Phyllodesma ilicifolia (Linnaeus, 1758) barczatka osiczanka (Phyllodesma tremulifolia) nyárfapohók (Phyllodesma tremulifolia) o Rodzaj: Gastropacha barczatka dębolistna (Gastropacha quercifolia) Tölgyfa levélpohók (Gastropacha quercifolia); tölgylevél pohók barczatka chochołówka (Gastropacha populifolia) nyárfalevélpohók (Gastropacha populifolia) o Rodzaj: Odonestis barczatka śliwówka (Odonestis pruni) Szilvafa pohók (Odonestis pruni) barczysty, -a, -e [szeroki w ramionach] vállas, széllesvállú barć [1. dziupla z gniazdem pszczół; też: kłoda z wydrążonym otworem dla roju; 2. Pszczoły w stanie dzikim obierają sobie siedliska w dziuplach, czyli wypróchniałościach starych drzew. Człowiek, aby ułatwić sobie podbieranie miodu, począł w całych drzewach wydrążać sztuczne dziuple, czyli wydziaływać je, dziać, a stąd drzewo takie w języku polskim nazwano dzienią lub drzewem dzianem, bartnem, barcią.] faodu (korhadt fában) barć leśna erdei faodu; vadméhek lépje bard [1. poeta, piewca, wieszcz; 2. celtycki poeta i pieśniarz dworski, często wędrowny] (kelta) bárd, regős, költő, igric, dalnok, trubadúr; költő és énekes a régi keltáknál; (dawno) nemzeti költő; ihletett költő bardela [z włoskiego bardella, siodło słomiane, grubem płótnem obszyte, bez drzewa, żelaza i strzemion, z jednym popręgiem na wierzchu, służące do ujeżdżania młodych źrebców] (dawno) szalmanyereg vastag vászonszegéssel Bardiów, Bardyjów (także: Bardiejów, Bardyjów, Bardejów; słow. Bardejov, niem. Bartfeld, węg. Bártfa, czes. Bardijov lub Bardějov, cyg. Bartwa) [miasto powiatowe w północno-wschodniej Słowacji, w kraju preszowskim, w historycznym regionie Szarysz] Bártfa (szlovákul Bardejov, németül Bartfeld, lengyelül Bardiów, latinul Bartpha) [város Szlovákiában. Az Eperjesi kerület (szlovákul Prešovský kraj) Bártfai járásának székhelye.] Bardo, bar-do (skt. antarabhawa) [1. w tybetańskiej koncepcji reinkarnacji: stan, w którym przebywa dusza zmarłego do momentu wyzwolenia lub wejścia w nowe ciało; 2. w dosłownym tłumaczeniu stan pośredni. Pojęcie buddyjskie z języka tybetańskiego określające każdy przejściowy stan egzystencji: życie, medytację, sen, śmierć. ] bardo: a halál utáni akciók [bardo szó elsődleges jelentése inkább a köztes állapot, tudniillik egy keresztútszerű bizonytalan állapotra utal, amit nem lehet egyértelműen meghatározni. E magyarázatot maguk a Bar-do Thos-sgrol fordítói többnyire magukévá teszik. A szövegekben foglalt tanítás határozottan kimondja, hogy akik szellemi utat bejárván képesek a halál beálltakor fellépő ájulást elkerülni vagy legyőzni, azok számára a halál utáni állapotok és a halál pillanata nem determinált. Ezek az emberek választhatnak. Alakíthatják és irányíthatják sorsukat. Ha erejük nem elegendő a Végső Megszabadulás közvetlen eléréséhez, még mindig feltárul számukra a kondicionált világbeli új megnyilvánulás kiválasztásának módja, illetve hogy a legkedvezőtlenebb körülményeket hogyan kerüljék el. A szövegek három bardót vagy indeterminált síkot különítenek el, amelyek egyúttal három, egymással hierarchikus viszonyban álló válaszútnak vagy sorsfordulónak is megfelelnek: ezek a chikai-bardo, a chönyidbardo és a sidpa-bardo. Mindhárom szint kapuk sorozata. Aki képtelen megmaradni az első bardoban, annak a másodikban újabb lehetőségek nyílhatnak meg; ha a második bardoban sem állja ki a próbákat, fennállnak még bizonyos lehetőségek a már sokkal feltételesebb megnyilvánulást képező

44 438 harmadik bardoban. De a harmadik bardoban is megtörténhet a bukás. Mégpedig akkor, ha a samsârai maradványok olyan erőteljesek, hogy az Én-princípium kezdeményezéseit hatálytalanítani tudják. Ez esetben a folyamat végeredménye ugyanaz, mint a pasu esetében. Itt sem lehet ugyanis szó valódi folytonosságról, mivel a halál nem vezetett el az eleven lény felébredéséhez. Az elbukottban csak a samsârai aggregálóerő lelhető fel, ami az életéhség és a vágyakozás folytán fellépő késztetések és hatások fent említett mechanizmusa szerint működik. Ez az erő az, ami végül az individuális élet fantazmáját életre hívja.] bardon [dawny strunowy instrument muzyczny podobny do lutni i liry] (dawno) lant bardotka [biustonosz z usztywnieniami, niezakrywający górnej części biustu] félkosaras melltartó bardotka bardziej inkább, jobban [coraz bardziej: egyre inkább, egyre jobban; tym bardziej: annál inkább] bardziej boli od języka, niż od miecza [jobban fáj a nyelvtől, mint a kardtól; mélyebb sebet ejt a szó, mint a kard] ha nyelvvel tűzöd rá, karddal se fosztod le bardziej interesujący érdeklődőbb bardziej ostry élesebb bardziej uniwersalny egyetemesebb, általánosabb bardziej uniżenie alázatosabban bardziej uniżony alázatosabb bardzo [w wysokim stopniu, mocno, dużo] nagyon, igen, szerfölött, fölöttébb v. felettébb; erősen bardzo, bardzo dziękuję! nagyon, nagyon köszönöm! bardzo bolą mnie zęby nagyon fáj a fogam bardzo boli nagyon fáj bardzo boli mnie ta sprawa nagyon bánt a dolog bardzo brzydki nagyon csúnya, ronda (bardzo) bym się cieszył, jeśli pan by to zrobił örülnék, ha megtenné bardzo chętnie (+++) nagyon szívesen; örömmel bardzo chętnie pomogę panu (pani) nagyon szívesen segítek önnek bardzo ci dziękuję za mily list nagyon köszönöm kedves leveledet bardzo cieszyć się a. ucieszyć się listem a. z listu nagyon örül v. megörül a levélnek bardzo cieszę nagyon örülök bardzo często nagyon gyakran; igen gyakran; nagyon sokszor, nagyon gyakran; léptennyomon bardzo często kupuję tu jabłka nagyon gyakran veszek itt almát bardzo dawno? régesgég?, nagyon régóta? bardzo dobrze nagyon jól; nagyon jól van bardzo dobrze gra ten aktor filmowy (ta aktorka filmowa) nagyon jól játszik ez a filmszínész(nő) bardzo dobrze pan mówi po polsku nagyon jól beszél lengyelül bardzo dobry [zob. ocena bardzo dobra; stopień bardzo dobry: wysoka ocena szkolna, do niedawna najwyższa, dziś niższa jedynie od celującej] nagyon jó bardzo dokładnie wymieszać simára keverni bardzo dużo studentów uczy się polskiego nagyon sok egyetemista tanulja a lengyelt bardzo dziękuję nagyon köszönöm (köszönöm szépen) bardzo interesuje mnie polska sztuka ludowa nagyon érdekel a lengyel népművészet bardzo interesuje się mną nagyon érdekel engem bardzo interesuję się nim (nią) nagyon érdeklődik utána bardzo interesuje się nimi (nami) nagyon érdeklődik utánuk (utánunk) bardzo kocha dzieci nagyon szereti a gyerekeit bardzo kocha męża nagyon szereti a férjét bardzo lubię czytać nagyon szeretek olvasni bardzo lubię filmy Wajdy nagyon szeretem Wajda filmjeit bardzo lubię mleko nagyon szeretem a tejet bardzo lubię muzykę (muzykę symfoniczną, kameralną, opery, muzykę taneczną, jazzową, ludową) nagyon szeretem a zenét (a szimfonikus- kamarazenét, az operát, a tánc-, dzsessz-, népzenét bardzo lubię muzykę symfoniczną nagyon szeretem a szimfónikus zenét bardzo lubię podróżować nagyon szeretek utazni bardzo lubię tańczyć nagyon szeretek táncolni bardzo lubię wycieczki nagyon szeretek kirándulni bardzo mało umiem po polsku nagyon keveset tudok lengyelül bardzo mały igen v. nagyon kis, kicsike bardzo mi miło nagyon örülök, örvendek, nagyon örvendek

45 439 bardzo mi miło pana poznać nagyon örülök, hogy megismerhetem; örülök, hogy találkoztunk bardzo mi miło panią poznać nagyon örülök hölgyem, hogy megismerhetem; ; örülök, hogy találkoztunk bardzo mi na tym zależy ez nekem v. számomra nagyon fontos bardzo mi przyjemnie örvendek; nagyon örülök bardzo mi przykro nagyon (őszintén, rettenetesen v. végtelenül) sajnálom bardzo mi przykro, ale muszę już iść nagyon sajnálom, de mennem kell bardzo mi przykro zawiadomić pana panią (ciebie, was)... sajnálattal tudatom önnel (veled, önökkel)... bardzo mi przykro, ale muszę już odejść sajnálom, de már mennem kell bardzo mi przykro, lecz muszę odmówić nagyon sajnálom, de vissza kell utasítanom bardzo mi przykro, lecz muszę się już pożegnać nagyon sajnálom, de már búcsúznom kell bardzo mi się pani podoba maga nagyon tetszik nekem bardzo mi się podoba nagyon tetszik; nagyon tetszik nekem bardzo mi się podobał nagyon tetszett bardzo mnie interesuje malarstwo (rzeźbiarstwo) nagyon érdekel a festészet (szobrászat) bardzo możliwe könnyen is meglehet, nagyon is meglehet; igen lehetséges bardzo możliwe, że nagyon valószínű, hogy, nagyon is lehetséges, hogy bardzo na gładką masę wymieszać simára keverni bardzo obcisły gorset nagyon szoros fűző bardzo obfita kolacja nagyon bőséges vacsora bardzo państwo dziękuję! nagyon köszönöm önöknek! bardzo proszę kérem szépen, nagyon kérem, legyen szíves, tessék bardzo przeprasza, że się spóźni elnézést kér a késéséért bardzo przeszkadza mi dym nagyon zavar a füst bardzo rano nagyon korán bardzo rzadko nagyon ritkán, elvétve bardzo się cieszę nagyon örülök bardzo się tym martwię nagyon aggódom emiatt bardzo się ucieszyłem (ucieszyłam) Twoim listem nagyon megörültem levelednek bardzo słodki mézédes; édes, mint a méz bardzo słusznie nagyon helyes; nagyon helyesen bardzo stary mężczyzna aggastyán, öregember bardzo suche pikantne kiełbasy węgierskiej csabai v. gyulai kolbász bardzo suche salami téliszalámi bardzo śmierdzący orrfacsaró bardzo w czas nagyon korán v. reggel bardzo ważna osobistość [bardzo ważna i wpływowa osoba] fontos személyiség (VIP) bardzo zmokłem/zmokłam nagyon megáztam bardzo źle nagyon rosszul bardzo żaluję nagyon sajnálom bardzo żałuję, ale nie rozumiem nagyon sajnálom, de nem értem barek [1. mały bar zakład gastronomiczny lub bufet; 2. wydzielone miejsce w jakimś meblu do przechowywania trunków; 3. stolik na kółkach do trunków] bárocska, büfé, guruló asztalka, zsúrasztal; bárszekrény, italszekrény barel (baryłka) (ang.) barrel; hordó; űrmérték Angliában és Észak-Amerikában; 4,541 liter Barebone [handlowa nazwa komputera osobistego o niestandardowej obudowie i zminimalizowanych rozmiarach przeznaczonego w zasadzie głównie do obsługi multimediów (jako domowe lub "salonowe" centrum multimedialne). Inną nazwą proponowaną głównie przez firmę Shuttle to XPC. Poza estetyczną obudową, nawiązującą stylistycznie do wież audio i kształcie zbliżonym na ogół do sześcianu (stąd popularna nazwa "kostka", "cube").] Barebone [Félkész multifunkcionális PC számítógép alaplappal és tápegységgel. A felhasználó igényei szerint bővíti processzorral, memóriával, háttértárral és egyéb eszközzel, interfésszel.] baratea (tkanina ubraniowa) - wełniana tkanina o subtelnej, skośnej strukturze, produkowana z delikatnej przędzy czesankowej, tkana w kilku specjalnych splotach pochodnych splotu atłasowego, Wykorzystywana na męskie i damskie garnitury a także spodnie jako oddzielny części garderoby. Nazwa tkaniny pochodzi od angielskiego słowa "barathea" użytego splotu. baretka [kawałek wstążki o przepisowych barwach i wymiarach zastępujący właściwy order lub odznakę] a kitüntetést jelképező pántlika bargiel kék fakúszó (kowalik) bariera [1. płotek, poręcz itp., które wydzielają jakieś miejsce, uniemożliwiają przejście itp.; 2. naturalna przeszkoda, która utrudnia lub uniemożliwia przemieszczanie się; 3. rzecz, która utrudnia powstanie jakiegoś zjawiska lub

46 440 sytuacji] (fr.) barriére; korlát, terelőkorlát; gát, sorompó (po drugiej stronie bariery: a soprompón túl; a sorompó túlsó felén) bariera celna [system ceł ustanowiony przez dane państwo] vámsorompó bariera dźwięku, bariera dźwiękowa [granica prędkości statków powietrznych równa prędkości dźwięku] hanghatár bariera handłowa kereskedelmi sorompó bariera immunologiczna [reakcja obronna organizmu polegająca na rozpoznaniu i odrzuceniu przez ustrój obcych tkanek przeszczepu] immunológiai korlát bariera językowa [trudności w porozumiewaniu się związane z nieznajomością obcego języka] nyelvi korlát v. akadály bariera taryfowa tarifasorompó [tarifa = díjszabás] bariera walutowa valutasorompó bariera ochronna védőkorlát barierka kis sorompó, kis korlát, korlátocska barierowy, -a, -e sorompó-, korlátbariery architektoniczne [fizyczne bariery ograniczające dostęp osób niepełnosprawnych do możliwości dostępnych dla osób sprawnych. Przykładami barier architektonicznych mogą być schody prowadzące do windy w budynkach uniwersyteckich ograniczające dostęp do wykształcenia, krawężnik uniemożliwiający przejście przez ulicę, lub okrągłe klamki do drzwi uniemożliwiające wejście do urzędu.] építészet korlátati bariery wzrostu gospodarczego [ograniczenia wyznaczające górne tempo wzrostu dochodu narodowego] a gazdasági fejlődés korlátai bariolage (fr., dosł.: pstrokacizna) [efekt techniczno-wykonawczy w grze na instrumentach smyczkowych, polegający na wykonywaniu figury o charakterze tremolanda na dwóch sąsiednich strunach, z których jedna jest pusta.] (fr.) bariolage; különös hanghatás vonóshangszeren, valamely tremoló egyik hangjának üres húron való játszásával érhető el. bark [1. górna część grzbietu poniżej karku; 2. zespół kości łączących kończynę górną (u zwierząt przednią) z tułowiem] váll [spoczywa na jego barkach: az ő vállán nyugszik]; felkarcsont bark [żaglowiec o trzech lub więcej masztach, z ożaglowaniem rejowym na przednich masztach i gaflowym na ostatnim maszcie] bark; vitorlás hajó, különleges vitorlaelhelyezéssel barka (arka) [statek przeznaczony do przewozu towarów na śródlądowych drogach wodnych, zalewach i w portach] bárka; árbóctalan kis evezőscsónak, főleg a Középtenger partján használatos Barka [ulubiona piosenka religijna papieża Jana Pawła II] Barka (egyházi ének) piosenka religijna, do której słowa napisał w 1974 salezjanin, ks. Stanisław Szmidt. Został zainspirowany południowoamerykańską pieśnią z hiszpańskim tekstem zatytułowaną Pescador De Hombres, której autorem jest Cesáreo Gabarain. On też napisał muzykę do tej piosenki. Tekst do piosenki został po raz pierwszy wydrukowany w salezjańskim śpiewniku "Radośnie przed Panem". "Barka" była ulubioną piosenką polskiego papieża Jana Pawła II. On sam śpiewał ją w Gnieźnie podczas swojej pierwszej pielgrzymki do Polski w 1979 roku. Autor piosenki, ksiądz Szmidt spotkał się z papieżem podczas audiencji generalnej w Rzymie w Pan kiedyś stanął nad brzegiem, Szukał ludzi gotowych pójść za Nim; By łowić serca Słów Bożych prawdą. Ref.: O Panie, to Ty na mnie spojrzałeś, Twoje usta dziś wyrzekły me imię. Swoją barkę pozostawiam na brzegu, Razem z Tobą nowy zacznę dziś łów. 2. Jestem ubogim człowiekiem, Moim skarbem są ręce gotowe Do pracy z Tobą I czyste serce. 3. Ty, potrzebujesz mych dłoni, Mego serca młodego zapałem Mych kropli potu I samotności. 4. Dziś wypłyniemy już razem Łowić serca na morzach dusz ludzkich Twej prawdy siecią I słowem życia. Na krakowskich Błoniach, 18 sierpnia 2002, po modlitwie na "Anioł Pański", gdy ludzie śpiewali "Barkę", Jan Pawe II powiedział: "Chcę powiedzieć na zakończenie, że właśnie ta oazowa pieśń wyprowadziła mnie z Ojczyzny przed dwudziestu trzema laty. Miałem ją w uszach, kiedy słyszałem wyrok konklawe. Z nią, z oazową pieśnią nie rozstawałem się przez wszystkie te lata. Była jakimś ukrytym tchnieniem Ojczyzny. Była też przewodniczką na różnych drogach Kościoła. I ona przyprowadzała mnie wielokrotnie tu, na te Błonia pod Kopiec Kościuszki..." Od tego czasu "Barka" była wielokrotnie śpiewana na spotkaniach papieża z Polakami.

47 441 barka rybacka halászbárka barkarola [liryczna pieśń gondolierów weneckich; też: przypominający ją utwór muzyczny] (ol.) barcarola, barkarola; sajkadal, (zene) barkaróla (üteme hatnyolcados v. háromnegyedes), zenei hangulatkép; (velencei) gondola barkarz csónakos, révész barkas [1. duża łódź okrętowa; 2. łódź rybacka używana do połowów za pomocą włoku lub dużego niewodu; 3. mały statek portowy używany do prac gospodarczych] (fr.) barcasse; nagy csónak, dereglye, négyevezős sajka; a hadi és kereskedelmi hajók legnagyobb csónakja barki váll, vállak barkochba (arameus) barkochba; egy társasági kitalálós játék neve barkowy, -a, -e 1. váll-, vállas; 2. bárkabarłożyć, barłożyć się [posp. wylegiwać się] szemetelni, megalmozni; időt lopni barłóg [1. posp. nędzne, nieporządne posłanie; 2. dzienne legowisko niedźwiedzia lub dzika] alom (podściółka), vacok (legowisko); szegényes v. nyomorult fekvőhely; szegénység, nyomorúság; sár, trágya, alja vminek; alomszalma, alj, aljazás; (nappal) medvebarlang barman [pracownik obsługujący bufet w barze lub restauracji] bármixer, csapos ffi barmanka [kobieta obsługująca bufet w barze lub restauracji] bármixernő, csaposnő barmański, -a, -e bármixer, csapos barn raising (budowanie stodoły) [źródła pojęcia sięgają wiejskich wspólnot w Stanach Zjednoczonych w XVIII i XIX wieku. Stodoła była wtedy największą i najdroższą budowlą, jaką osiedlająca się rodzina musiała wybudować. W jej budowie uczestniczyli więc wszyscy członkowie wspólnoty, którzy razem stawiali nową stodołę w jeden, dwa dni. Tradycja wspólnego budowania stodół przetrwała do dzisiaj wśród Mennonitów i Amiszów. Mike Godwin w książce Cyber Rights zastosował to pojęcie w odniesieniu do nagłych zrywów produktywności w internecie, takich jak stworzenie systemu operacyjnego Linux.] (ang.) barn raising; csűrépítés [A Meatball Wiki, és őket követve más internetes közösségek is, az Amerikában közösségi munkában, egymást kisegítve végzett csűrépítést (barn raising) tették meg a közösen végzett önkéntes munka (mint például a Wikipédia esetében a szócikkek írása) metaforájának. Az ilyen munkában elért kiemelkedő teljesítményért dicséretképpen egymásnak adott kitüntetéseket barnstarnak nevezik, és általában valamilyen ötágú csillagon alapuló ábrázolással társítják.] Barnaba [imię męskie pochodzenia semickiego. Wywodzi się od słowa oznaczającego "syn proroka" (por. Bartłomiej).] Barnabás, Barna [arámi héber eredetű férfinév. (Bibliai jelentése: a vigasztalás fia, a (prófétai) ígéret fia; az építő intés fia) (A bar- képző az arámiban fiút jelent, ám az utótag jelentését egyesek vitatják). Az utótag lehetséges eredetei között több változat is él, vagy a Jeruzsálem melletti Nob helységre utal, vagyis "Nobi fiú", vagy egy Nabu nevű apára utal, vagyis "Nabu fia", de egy Nebo nevű Istenségre is utalhat, vagyis "Nebo fia". Utóbbi igen gyakori a szíriai régióban Rokon nevek: Barna, Borbás. (Ne tévesszük össze az eltérő eredetű Barabás férfinévvel!)] Barnabasz (syn pociechy) [lewita z Cypru. Jego właściwe imię było Joses (wg innych manuskryptów - Józef). On był jednym z tych, co sprzedali swoje majętności i złożyli pieniądze u nóg Apostołów. Barnabasz pracował później z ap. Pawłem w Aniochii przez rok, po czym obaj przynieśli pomoc materialną ubogim wierzącym w Jerozolimie. Później udał się z Markiem do rodzinnego miejsca na Cyprze.] Barnabás (vigasztalás fia) [Pál apostolt ő vezeti be az apostolok közé (Csel 9,27)] - Ciprusi származású lévita, eredeti neve: "József" (12) (ApCsel 4,36); Pál régi barátja és munkatársa (ApCsel 9,27); együtt munkálkodott Pállal Antiókhiában (ApCsel 11,22-26) és elkísérte Pált annak első missziói útjára (ApCsel 13-14); Pállal együtt eljött Jeruzsálembe az apostolok gyűlésére (ApCsel 15). Különvált Páltól, amikor ez nem volt hajlandó János Márkot második missziói útjára munkatársként magával vinni (ApCsel 15,36-41). Pál nagy megbecsüléssel szól róla leveleiben (1Kor 9,6; Gal 2,1-9.13; Kol 4,10). Barnes & Noble [sieć dużych samoobsługowych księgarni, odpowiednik polskiego EMPiKu.] Barnes & Noble [nyomdai vállalkozásként 1873-ban alapították, első könyvesboltját 1917-ben nyitotta meg New Yorkban. Az amerikai könyvkiadó 2009 őszén jelentette be az e-könyv olvasóját, amelyen Android operációs rendszer fut. Az Egyesült Államokban az elektronikus könyvpiacot jelenleg százalékos részesedésével az Amazon uralja, az Apple azonban már az ibook Store elindítása után néhány hónappal jelezte, hogy legalább 20 százalékos piaci részesedést akar szerezni.]

48 442 barnstar [gwiazda stodoły] (ang.) barnstar (vagy barn star, jelentése angolul csűrcsillag ) [egy dekoratív festett tárgy vagy kép, amelyet csűrök díszítésére használtak. Alakjuk általában ötágú csillag, de vannak szekérkerék stílusú kerek darabok is, leggyakrabban a német-amerikai farmerközösségek használják őket az Amerikai Egyesült Államokban. A barnstaroknak nincs strukturális szerepe az épületekben, így főként esztétikai okokból helyezték ki a csűrökre, és a bejárat fölé aggatott patkóhoz hasonlóan szerencsét hozónak tartották.] barobus [samochód przystosowany do wydawania dań barowych, napojów itp.] mozgó büfé barograf [barometr zapisujący zmiany ciśnienia atmosferycznego] (gör.) barográf; öníró légnyomásmérő barok [1. kierunek występujący w kulturze europejskiej w XVII XVIII w.; 2. przeładowanie szczegółami, ozdobami; 3. (z por. barocco "perła o nieregularnym kształcie", lub z fr. baroque "bogactwo ozdób") główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres czasowy od końca XVI wieku do XVIII wieku. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę. U jego podstaw leżał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój.] (portugál) (barocco) barokk; a reneszánsz stílusát követő művészeti irányzat és stílus között [a reneszánsz után következő stílustörténeti korszak és korstílus, amely kb tól kb ig tartott, és melyre bonyolult minták, gazdag díszítés, monumentalitás jellemző. Közvetlenül a manierizmusból fejlődött ki. A barokk késői ága a copf, ill. rokokó stílus. A barokkot követő korstílus a klasszicizmus. A barokk szó az olasz barocco szóból ered, ami nyakatekert okoskodást jelent. Ez a barokkra jellemző túldíszítettségre és formai bravúrosságra utal.]; (zene) ig uralkodó zenei stílus barokowość vminek barokk volta v. jellege; mesterkéltség, cikornyásság barokowo mesterkélten, cikornyásan barokowy, -a, -e (portugál) barokk, cikornyás; erre a stílusra jellemző, ilyen stílusú, izlésű; szokatlan, különös barokowy zespół pojezuicki w Grudziądzu [kościół św. Franciszka Ksawerego i dawne kolegium jezuickie, obecnie ratusz - siedziba Urzędu Miejskiego. Zbudowane w XVII-XVIII w., znajdują się w centrum miasta, na północny zachód od Rynku, w sąsiedztwie kościoła farnego.] Grudziądzi barokk volt jezsuita épületegyüttes baro- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z ciśnieniem] (gör.) baro-; légnyomás-, légsúlybarometr [1. przyrząd do mierzenia ciśnienia atmosferycznego; 2. to, co stanowi podstawę oceny jakiegoś zjawiska, wskazuje na jego nasilenie, poziom] (gör.) barométer; légsúlymérő, légnyomásmérő (Felül zárt, higannyal töltött edénybemerül. A higanyoszlop magassága a zárt csőbena légnyomással süllyed v. emelkedik.) barometr idzie na dół süllyed v. esik a barométer barometr opada süllyed v. esik a barométer barometr rynkowy piaci barométer barometr spada süllyed a barométer; a barométer esik barometr wskazuje na deszcz a barométer esőre áll; a barométer esőt mutat barometr wskazuje na pogodę jó időre áll a barométer barometr się podnosi a barométer emelkedik barometryczny, -a, -e [1. będący częścią składową barometru; 2. mierzony za pomocą barometru] barometrikus baron (bar.) [1. honorowy tytuł szlachecki; też: osoba nosząca ten tytuł; nie był nigdy tytułem, przyswojonym dawnemu językowi polskiemu, ale zato w dokumentach łacińskich z doby Piastów i Jagiellonów, zwłaszcza w liczbie zbiorowej, często używanym. Gdy bowiem chciano oznaczyć możną szlachtę, która miała poddanych i prawo sądownictwa nad nimi, zapożyczano z zachodniej Europy łacińską nazwę barones. U Niemców baron, freiherr, edelherr, baro, liber baro, był to szlachcic bądź lenny, bądź allodjalny względem cesarza i państwa, a który miał własne sądy i używał w koronie swego herbu 7 pałek. Gdy namnożyła się wielka liczba baronów, znaczniejsi, dla wyróżnienia, przybierali tytuły grafów czyli hrabiów, a natomiast cesarze nadawali tytuły baronów państwa dochodzącej do znaczenia szlachcie niemieckiej. 2. potentat finansowy, handlowy lub przemysłowy; 3. w średniowieczu: bezpośredni wasal króla] (kelta) báró (br., Br.) [A szó a frank baro szóból származik, amely eredetileg

49 443 teherhordó, fegyverhordó harcost jelenthetett. (Az ógermán bera, beran, hordani igéből. Más elméletek szerint a szó az ógermán bar, azaz szabad vagy a latin vir, vagyis férfi szóból is származhatott.) A középkori Nyugat-, Közép- és Dél-Európában a királytól közvetlenül függő feudális nagybirtokosok megjelölése volt. Az újkorban az uralkodó által adományozott öröklődő főnemesi címmé vált. Magyarországon az Árpádok alatt a legfőbb méltóságú hivatalnokai (veri barones): a nádor, országbíró, erdélyi vajda stb. Később nagy uradalmakkal bíró főúr, a magyar főnemesség legalacsonyabb rangú tagja. Örökölhető címmé a Habsburgok alatt vált.] baron cygański cigánybáró baronet [1. najniższy dziedziczny angielski tytuł szlachecki; też: osoba nosząca ten tytuł; 2. najwyższy stopień wśród niższej szlachty angielskiej. Sporadycznie nadawany już w XIV w., ale w obecnej, dziedzicznej formie został ustanowiony przez Jakuba I w 1611 r. jako zachęta dla kolonizacji Ulsteru.] (ang.) baronet; angol nemes (Sir), a legalacsonyabb öröklődő nemesi cím birtokosa (mindig az elsőszülött fiú örökli) [baronet brit köznemesi cím vagy inkább egyfajta rend (order) volt. Magyarra albáróként fordítható le. I. Jakab ( ) angol király hozta létre 1611-ben, a nemesi címek tömeges adományozásával egyetemben a földbirtokos elit aspirációinak kielégítésére és az ulsteri protestáns betelepítés ösztönzésére.] baronia [posiadłości barona] báróság baronostwo [1. tytuł, godność barona; 2. baron z żoną] báróság [a megye szintje alatti korábbi (középkori eredetű) közigazgatási egység bizonyos államokban]; báróék; báró és felesége baronowa [żona barona] (fr.) baronesse, bárónő, báróné baronówna [córka barona] (fr.-ném.) baronesse; baronesz, a báró felesége v. lánya baronowski, -a, -ie bárói baroreceptory, presoreceptory [receptory odpowiadające za stałą wielkość ciśnienia krwi] baroreceptor; nyomásingert érzékelő idegkészülék, receptor baroskop [przyrząd do mierzenia ciśnienia] (gör.) baroszkóp; légnyomásmutató barotropizm [ukierunkowany ruch roślin spowodowany działaniem przyciągania ziemskiego; geotropizm; grawitropizm] (gör.) barotropizmus; az élő anyagnak mechanikai ingerekre létrejövő tömegváltozása; mechanikai ingereknek, elsősorban a föld vonzóerejének hatása az élőlények (főképp növények) mozgására ill. növekedésére barowy, -a, -e [1. przymiotnik od: bar; taki, którego część stanowi bar, taki, który znajduje się w barze (np. stolik, stołek barowy) lub charakterystyczny, typowy dla baru; 2. o pogodzie: deszczowy, mglisty] 1. bárium-, báriumos; bar- (mulató) barrette [popularna w XV wieku czapka męska. Robiona z wełny, a później spilśniana posiadała główkę w kształcie charakterystycznego długiego worka, który noszono przerzucony do tyłu, lub do przodu. Znana również w Polsce, popularna u nas w drugiej połowie XV wieku.] (daw) barrett; férfi sapka barszcz [1. zupa na zakwasie; też: porcja tej zupy; od najdawniejszych czasów ulubiona w Polsce polewka kwaskowata, gotowana zwykle z kwasu burakowego (zakwaszona ćwikła), lub chlebowego, uważana przez dawnych botaników polskich za lekarstwo. 2. roślina o dużych liściach, rosnąca w klimacie umiarkowanym] 1. céklaleves; barscs, borscs orosz káposztaleves, céklával és hússal; (újfajta) kocsonyát tartalmaz aludtejjel és céklalevessel; 2. medvetalpfű (Heracleum sphondylium) barszcz [gwara warszawska: wino owocowe] (zsarg.) gyümölcsbor barszcz biały [zob. żurek] żurek barszcz buraczkowy céklaleves, borscs v. barscs barszcz czerwony [zupa z buraków ćwikłowych] vöröscékla levéből készült leves; céklaleves barszcz małorosyjki kisorosz v. ukrán barszcz Barszcz Mantegazziego, b. kaukaski, b. mantegazyjski (Heracleum mantegazzianum) gatunek rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae). Pochodzi z regionu Kaukazu. Rozprzestrzeniony został początkowo jako roślina ozdobna w

50 444 Europie zachodniej i w Ameryce Północnej, gdzie rozprzestrzenił się jako gatunek inwazyjny. W Polsce po raz pierwszy notowany w drugiej połowie XX w. Ma status kenofita we florze Polski. Na obszarach chronionych powinien być mechanicznie lub chemicznie niszczony.] kaukázusi medvetalp (Heracleum mantegazzianum) [az ernyősök családjába tartozik. A Kaukázus vidékén, illetve Közép- Ázsiában őshonos. Európába a 19. században telepítették be dísznövényként. Figyelemreméltó szaporodóképességének és igénytelenségének köszönhetően gyorsan kiszabadult a kertekből, és mára szinte az egész kontinensen elterjedt. Hazánkat többékevésbé elkerülte, bár a Tisza egyes szakaszain, illetve Keszthely környékén már tömegesen előfordul. Általában 2-5 méter magasra nő meg, ritkán a 7 métert is elérheti. A liláspiros foltokkal tarkított, vaskos szár és a levélnyél üreges. A szár átmérője 3 10 cm. A levelek páratlanul szárnyaltak (összetettek). A levéllemez osztott (mély bemetszések vannak rajta). A levelek 1-2 méter szélesek. A medvetalpak évelő növények. Késő tavasztól nyár végéig virágzik, a sok kicsi, fehér virág csomókban helyezkedik el a 80 cm átmérőjű ernyős virágzaton. A termése 1 cm hosszú, ovális alakú, lapos. A magvak ősszel érnek meg, egy növény több százezer termést hozhat. Erősen invazív faj, az összes többi növényt kiszorítja az adott területről.] barszcz ukraiński; barszcz po ukraińsku [czerwony barszcz gotowany z różnymi drobno krojonymi jarzynami] vöröscékla léből készült ukrán céklaleves (zöldséggel, burgonyával); céklaleves káposztával barszcz z czosnkiem fokhagymás céklaleves barszcz z uszkami barscz barátfülével barszcz zabielany tejfölös céklaleves barszcz zabielany śmietaną tejfellel feleresztett vöröscékla leves barszcz zaklepany behabart céklaleves barszczyk céklaleveske barszczyna (or.) barscsina; a jobbágyi robot Oroszországban; a jobbágyság eltörlése után a földesúr számára ingyen végzett munka barta [barda, topór, oksza, rodzaj siekiery szerokiej, podwójnej, niby brodatej, wyraz pokrewny z niem. Bart broda] balta, bárd, fejsze, szekerce, csákány Bartek, Bartuś [zdrobnienie od imion męskich: Bartłomiej, Bartosz] Berci, a Bertalan beceneve; Bartek (átv.) suttyó, fajankó, tahó barter [wymiana jednego towaru na drugi] barter, árukompenzáció Bartłomiej [imię męskie pochodzenia greckoaramejskiego. Pochodzi od słów: Bar, co oznacza z aramejskiego syn i (Talmai) - co jest imieniem męskim oznaczającym oracz lub (w zależności od interpretacji słowa jako wyrazu aramejskiego lub greckiego) "Ptolemeusz" ("Tolemaios = Tolmaj" czyli wojownik). Bartłomiej oznacza zatem syn Tolmaja czyli syn oracza lub syn wojownika. Jedno ze zdrobnień tego imienia - Bartosz - funkcjonuje obecnie jako osobne imię.] Bertalan [1. férfinév az arámi görög Bartholomaiosz férfinév latinos Bartholomeus formájú rövidüléséből származik. Jelentése: Ptolemaiosz fia. Rokon nevek: Bartal, Bartó, Bartos. 2. Bertalan (Talmai fia). - Jézus 12 apostola közül az egyik (Mt 10,3), talán azonos "Nátánael"-lel (Jn 1,46).] Bartłomiej Apostoł, Bartłomiej Natanael, Święty Bartłomiej, scs. Apostoł Warfołomiej (ur. w I wieku n.e. w Kanie Galilejskiej, zm. ok. 70 w Albanopolis w Armenii) [jeden z dwunast apostołów dwojga imion, zwany, w Ewangeliach Mateusza, Marka i Łukasza, Bartłomiejem (greckoaramejskie bar-tholomaios "syn Tolomaja-Ptolemeusza" lub "syn oracza"), a przez Jana Natanaelem (hebr. "Bóg dał"). Wbrew apokryfom i stanowisku Augustyna z Hippony i Grzegorza Wielkiego, Kościół rzymskokatolicki przyjął, że to ta sama osoba; męczennik i święty Kościoła katolickiego oraz prawosławnego. Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej (Communicantes) Kanonu rzymskiego.] Bertalan apostol [Jézus tanítványainak, a tizenkét apostolnak egyike.. Õt János apostol evangéliumában Nátánelnek nevezi. (jelentése: Isten adta) és így a teljes neve Nátánel. Neve arámiul ezt jelenti: Talmai fia (Bar-Talmaj). Az Újszövetség alig mond valamit róla. Az apostolt a keresztény hagyomány

51 445 ördögűzőként tartja számon. Apokrif iratok és az Arany Legenda tudósítása szerint Bertalan előbb Itáliában, majd Örményországban hirdette az evangéliumot. Az utóbbi helyen lett Krisztus vértanúja, mégpedig úgy, hogy megnyúzták, majd lefejezték 60 körül. Bertalan apostol ereklyéi a VI. században kerültek Lipari szigetére. 938-ban III. Ottó német-római császár Beneventóból Rómába vitette az ereklyéket, ahol a Tiberis szigetén templomot épített az apostol tiszteletére. E szigeten a pogány Rómában a gyógyítás istenségének, Asclepiusnak volt a szentélye. A keresztény Rómában pedig Bertalan lett a gyógyítások égi pártfogója.] bartne prawo [Gdy pszczelnictwo, a raczej bartnictwo, tak się rozwinęło w Polsce piastowskiej, że ta poczęła zasilać miodem i woskiem zachodnie kraje Europy, gdy w XIII wieku widzimy już całe osady bartników i bartodziejów, wytwarzać się więc musiały jednocześnie i zwyczaje, ich zawodu dotyczące, które, jako prawa zwyczajowe, weszły do statutu Kazimierza W. r ] (hist.) méhészeti jog bartnictwo (pszczelnictwo) [1. hodowla pszczół w pasiekach lub barciach oraz zyski przynoszone przed prowadzenie takiej hodowli; pasiecznictwo; 2. Badania naukowe przyznały Słowianom odwieczną znajomość rolnictwa i bartnictwa, a żaden kraj europejski nie dorównał w hodowli pszczół okolicom nadwiślańskim] méhészet, méhészkedés, méhész foglalkozás bartniczy, -a, -e méhész-, méhészetibartnik [1. pszczelarz hodujący pszczoły w barciach; 2. człowiek zajmujący się hodowlą pszczół leśnych czyli t. zw. borówek, umiejący wchodzić na drzewa bartne za pomocą leziwa. Bartnik, bartniczek, gatunek rudego, małego niedźwiedzia, który na drzewa włazi i do miodu w barciach się dobiera.] méhész, méhtenyésztő bartodziej [bartodziej był wyrabiaczem barci w rosnących drzewach leśnych] (dawno) odukészítő Bartłomiej [imię męskie pochodzenia greckoaramejskiego. Pochodzi od słów: Bar, co oznacza z aramejskiego syn i (Talmai) - co jest imieniem męskim oznaczającym oracz lub (w zależności od interpretacji słowa jako wyrazu aramejskiego lub greckiego) "Ptolemeusz" ("Tolemaios = Tolmaj" czyli wojownik). Bartłomiej oznacza zatem syn Tolmaja czyli syn oracza lub syn wojownika. Jedno ze zdrobnień tego imienia - Bartosz - funkcjonuje obecnie jako osobne imię.] Bertalan (férfinév az arámi görög Bartholomaiosz férfinév latinos Bartholomeus formájú rövidüléséből származik. Jelentése: Ptolemaiosz fia.) Bartłomiej (syn Talmaja) [Św. Bartłomiej Natanael (I wiek n.e., zm. ok. 70) - jeden z 12 Apostołów, dwojga imion, zwany w Ewangeliach Mateusza, Marka i Łukasza Bartłomiejem (grecko-aramejskie bar- Tholomaios "syn Tolomaja Ptolemeusza" lub "syn oracza"), a przez Jana Natanaelem (hebr. "Bóg dał"). Kościół rzymskokatolicki uznał dopiero w XII wieku, że to ta sama osoba. 2. jeden z dwunastu apostołów. Prawdopodobnie w Ew. Jana 1;45-51 jest mowa o Bartłomieju. Jezus powiedział o nim, że nie ma w nim fałszu.] Bertalan apostol [Jézus tanítványainak, a tizenkét apostolnak egyike. Neve arámul ezt jelenti: Talmai fia (Bar-Talmaj). Az Újszövetség alig mond valamit róla. Az apostolt a hagyomány ördögűzőként tartja számon.] Bartosz [staropolska skrócona forma imienia Bartłomiej (jedna z wielu wówczas istniejących, inne to np. Bartek, Bartusz czy Bartysz). W Polsce używane w średniowieczu (pierwszy zapis w 1216 r.). Imię popularne w tej formie stało się ponownie w ostatnich dziesięcioleciach XX w.] Bertalan Bartoszkowie, bartolomici bertalanosok (lat. Institutum Clericorum saecularium in commune viventium) [világi papok társulata : Tittmoningban (Bajorország) alapította Bertalan Holzhauser (róla a nevük) a lpászt-ok támogatására, a papi utánpótlás biztosítására, öreg és beteg papok ellátására. Mintájuknak a kk. kanonokrendeket tekintették. Egy házban, közös napirend szerint klauzurában éltek, fogadalmat nem tettek, csak az intézmény iránti hűségre esküdtek fel. Magánvagyonukról - elszámolási kötelezettség mellett - szabadon rendelkeztek. Egyház jövedelmüket közös vagyonnak tekintették, ezért kommunistáknak is nevezték őket. A mpp. joghatósága alatt álltak. 1684: nyertek pápai jóváhagyást. A sz: Németországban, Ausztriában, Magyarországon és Európa több országában meghonosodtak.] Baruch (błogosławiony) [1. Syn Zabbaja, pomagał przy odbudowie Jerozolimy. 2. Jeden z kapłanów, którzy złożyli swoje imiona na umowie. Neh. 11;5 3. Syn Neriasza, sekretarz proroka Jeremiasza, z którym później został zabrany do Egiptu. Księga jego proroctw zaliczana jest do

52 446 Apokryfów w Biblii Jakuba Wujka, gdzie umieszczona została jako szósty rozdział księgi proroka Jeremiasza.] Baruch, Báruk (héb.: áldott v. legyen áldott ; áldott, áldott legyen az Isten) [1. Néria fia, Jeremiás (1) hűséges barátja, írnoka és életrajzírója (Jer 32,12; 36,4kk; 43,3.6.; 45,2). 2. Zakkai (2) fia, Jeruzsálem falainak építője (Neh 3,20). 3. Pap, aki Nehémiással (3) együtt megpecsételte a szövetséget (Neh 10,6). 4. Férfi Júda törzséből a fogság után (Neh 11,5).] barwa [1. Barwa, kolor, farba, maść. Ze staroniemieckiego wyraża varwe i farawa utworzyli Czesi wyraz barva, który przejęli od nich Polacy daleko pierwej niż wyraz farba i zastąpili nim wyraz maść, stosując barwę do koloru tkanin i szat, a maść do koloru szerści zwierząt. 2. znak, kolor symbolizujący dane państwo, stowarzyszenie, klub itp.; 3. odcień, piętno, cecha nadające charakter komuś lub czemuś; 4. charakterystyczne brzmienie dźwięku, głosu ludzkiego; 5. zob. farba; 6. daw. mundur, umundurowanie; 7. daw. ubiór dla służby] szín, festék, színezet, árnyalat; jelleg, külseje, megjelenése, színe vminek; állati vér barwa (wyrobu papierowego) [cecha wrażenia wzrokowego. Barwa może być chromatyczna i achromatyczna. Barwy achromatyczne (biała, czarna, szara) nie mają koloru (odcienia). Z tego powodu nie mówimy ogólnie o kolorach wyrobów papierowych. Ze względu na występujące różnice w nazwach barw u różnych producentów wyrobów papierowych Cezex opracował własny wzornik barw z najczęściej stosowanymi w Polsce ich nazwami. Te nazwy są użyte w niniejszej prezentacji.] (papírgyártás) szín; színezet, árnyalat [A papíripar a WTA Taube-féle fehérségi mérőszámot használja] barwa dźwięku [subiektywna cecha dźwięku, która pozwala odróżnić brzmienia różnych instrumentów lub głosu. Uzależniona jest od ilości, rodzaju i natężenia tonów składowych. Barwa zmienia się m.in. wraz z wysokością dźwięku. Różnica w barwie dwóch dźwięków o tej samej wysokości opiera się] hangszín; hangszínkép, hangspektrum [1. az összetett hang részhangjellemzőinek összessége a frekvencia függvényében. Attól függően, hogy a vizsgált frekvenciasávban a hangszínkép milyen részhangokból áll, megkülönböztetünk: 1. vonalas (diszkrét részhangok) hangszínképet, 2. folyamatos (folytonosan eloszló) hangszínképet, 3. vegyes (folyamatos és diszkrét részhangok) hangszínképet. Aszerint, hogy a hang színképét megtartja-e v. változik, állandó, ill. változó hangról beszélünk; 2. a hangnak egyik jellemző tulajdonsága, amelynek alapján az azonos alapfrekvenciájú és erőségű hangok egymástól megkülönböztethetőek. Fizikai mértéke: a hangszínkép.]; hangelszíneződés (koloráció) barwa głosu (emberi) hangszín barwa heraldyczna [zob. tynktura w zn. 2.] heraldikai szín barwa lokalna [zob. kolor lokalny] helyi v. lokális szín barwa nacyscona tartalmas v. telt szín barwa narodowa nemzeti szín barwa naturalna wyrobu papierowego [barwa wyrobu papierowego uzyskana przy zastosowaniu surowców nie podlegających ani odbielaniu, ani barwieniu, bez dodatku substancji barwnych i wybielaczy optycznych.] papírgyártás természetes színe (ném. Naturfarbe) barwa ochronna [1. zob. kolor ochronny; 2. ubarwienie upodabniające zwierzę do otoczenia] védőszín; a terephez alkalmazkodó szín, (wojsk) fedőszín, (élővilág) mimikri barwa ostrzegawcza figyelmeztető szín barwa pastelowa [barwa delikatna, stonowana, mało intensywna] pasztell szín barwa samogłoski [cechy fonetyczne samogłoski odróżniające ją od innych w danym języku] magánhangzó színe barwa słomkowa szalmaszín barwiarski, -a, -ie; barwierski, -a, -ie festői, festő-, kékfestő, festőipari barwiarstwo; barwierstwo [zawód barwiarza] festés, kékfestés barwiarz [W większości korporacji akademickich pełnoprawny członek korporacji. Ma prawo noszenia jej barw i herbu.] kelmefestő barwica [róż, szminka (dawniej)] (arc- v. száj) festés barwica, barwiczka [tak nazywano rumienidło, czerwienidło, ruż, wogóle farbę, którą kobiety, zwłaszcza dawne mieszczki, lice piększyły i rumieńca sobie przydawały] (arc- v. száj) festés; kozmetikai festék, festőanyag, pigment barwiczka [dawniej: szminka] kozmetikai festék, festőanyag, pigment barwić [1. nasycać farbą; 2. nadawać czemuś jakiś charakter; 3. zob. farbować w zn. 3.; 4. sprawiać, że coś przybiera jakąś barwę]

53 447 festeni, színezni; szépíteni, díszíteni; (vadászat) erősen vérezni, ömlik belőle a vér barwić tkaniny (szövött) anyagot festeni barwić się [nabierać koloru] elszíneződni; színt kap barwienie színezés, színfestés, festés barwienie polichromatyczne, barwienie wielokolorowe [modna technologia drukowania tekstyliów, w której kolory są osiągnięte za pomocą dwu-rolkowej maszyny napawającej z systemem jets and reservoirs for coloured solutions.] - polikromatikus színezés [Modern textilnyomási technika, amelynél a kelmét fúvókasorok alatt vezetik át, amelyekből különböző színű színezékeket fecskendeznek a kelmére. A fúvókák mozgatásával és a színezékkiáramlás programozásával különböző mintázatok állíthatók elő.] barwienie w masie [zabarwienie wyrobu papierowego nie tylko na powierzchni ale również w całej jego grubości] masszaszínezés; színezés masszában barwinek [1. Barwinek (Vinca L.) rodzaj roślin z rodziny toinowatych. Występuje w Eurazji i krajach podzwrotnikowych. 2. roślina zawsze zielona, o pełzających łodygach i jasnoniebieskich kwiatach] örökzöld, télizöld; meténg Barwinek mniejszy (Vinca minor) [Barwinek to roślina krzewiasta, zimozielona wytwarzająca dużo pokładających się po ziemi pędów, które z czasem się ukorzeniają, tworząc kobierzec z dużymi, pięciopłatkowymi, liliowoniebieskimi kwiatami wyrastającymi na długich szypułkach, liście owalne, początkowo delikatne, jasnozielone, z czasem stają się ciemnozielone, błyszczące, skórzaste, na powierzchni blaszek wyraźnie widoczne unerwienie, wys. 15 do 20 cm, istnieje wiele odmian barwinka różniących się barwą kwiatów (np. odmiana La Grave o kwiatach lawendowych, czy Bowles White o kwiatach białych), czy też barwą liści (np. odmiany o liściach biało obrzeżonych, żółto pstrych, czy też wyhodowana w Polsce odmiana Sebastian o liściach jasnozielonych z żółtozieloną plamą po środku blaszki)] Kis meténg (Vinca minor) Barwinek mniejszy (Vinca minor) Barwinek pospolity (Vinca minor L.) [gatunek rośliny należący do rodziny toinowatych (Apocynaceae). Jedyny gatunek barwinka występujący w Polsce w stanie dzikim (dość rzadko). W rozproszonych stanowiskach występuje niemal na całym niżu. W górach spotykany jest rzadziej. Jest również uprawiany jako roślina ozdobna.] kis meténg (Vinca minor) [a meténgfélék (Apocynaceae) családjába tartozó növényfaj. Más megnevezései: örökzöld meténg, télizöld meténg, kis télizöld.] Barwinek różowy (Catharanthus roseus) [gatunek rośliny należący do rodziny toinowatych (Apocynaceae), endemicznie występujący na Madagaskarze] Rózsameténg (Catharanthus roseus) [meleg kedvelő, nálunk egyévesként termesztett növény. Gyökere fehér színű, mélyre hatoló, enyhén elágazó, szára hengeres cm magas. Levelei átellenes állásúak, oválisan kihegyezettek, ép szélűek, fénylő olajzöld színűek. ] Barwinek różowy (Catharanthus roseus) barwiony, -a, -e [sprawiać, że coś przybiera jakąś barwę] színes, festett barwiona tkanina festett szövet (áru) barwisty, -a, -e színes (élénk színekkel) festett, színezett barwliwy, -a, -e [łatwo barwiący się; zdolny do barwienia] színt eresztő, színező, festő barwnie színesen, színdúsan; élénken, plasztikusan barwnie opisywać plasztikusan leírni, élénken ecsetelni barwnik [1. substancja mająca właściwość trwałego barwienia różnego rodzaju materiałów; 2. jest substancją przepuszczającą światło i zabarwiającą sobą ośrodek, w którym jest rozpuszczona lub stopiona. Może również reagować z tym ośrodkiem. W odróżnieniu od pigmentów, wśród barwników występuje również wiele substancji organicznych.] festékanyag, festőanyag, színezék, színező anyag, pigment

54 448 bawnik azurowy azúr festék; kék festék, amelyet metilén kékítőből nyernek barwniki alkaliczne alkalikus festékek barwniki azowe azófestékek barwnik indygowy indigófesték barwniki kadziowe [pochodne indyga stosowane do barwienia włókien roślinnych] csávafesték barwniki naturalne természetes színezőanyagok barwniki zaprawowe csávaszínezék barwność színesség, színgazdagság, tarkaság, élénkség barwny, -a, - e [kolorowy; 1. a) mający jakiś kolor (z wyjątkiem czarnego lub białego); b) mający parę kolorów (z wyjątkiem czarnego i białego); różnokolorowy; różnobarwny; 2. przenośnie: urozmaicony, ciekawy, efektowny; 4. kolorowy, różnobarwny; 5. interesujący, żywy, różnorodny; 6. mający jakąś barwę (ale nie białą i nie czarną)] színes, tarka; élénk barwna ślepota, ślepota na barwy színtévesztés (színvakság) barwne pióro színes, tarka toll barwny język színes nyelv barwny kilim színes szőnyeg barwny styl színes stílus barwoczuły, -a, -e [1. reagujący na różne barwy; 2. reagujący na różne odcienie, barwy; panchromatyczny] színérzékeny barwy [Kolorem umiłowanym przez Słowian wogóle, a zwłaszcza przez Polaków, był szkarłat czyli czerwień. Z tego-to powodu orzeł biały był od wieków przedstawiany w polu czerwonem, a stąd i kolory czerwony z białym uważane za narodowe.] (nemzeti) színek barwy dopełniające kiegészítő v. komplementer színek [Barwy dopełniające: pary barw, które połączone ze sobą w równych proporcjach dają (w zależności od metody łączenia) - czerń, biel lub szarość. Barwy dopełniające to pary barw dopełniające się do achromatyczności. Najczęściej są przedstawiane jako barwy leżące naprzeciwko siebie w kole barw: Komplementer színek [Kiegészítő színpároknak (komplementer színek) nevezzük azokat a színpárokat, amelyek a hatosztatú vagy tizenkét osztatú színkörben egymással szemben helyezkednek el. Additív színkeverésben szürkét eredményeznek (kivéve a vörös és zöld keverékét, ami barnát eredményez).] barwy kontrastowe kontraszt színek barwy narodowe, państwowe [połączenie kolorów w ściśle określonym porządku, będące symbolem danego państwa, występujące na flagach i innych znakach państwowych] állami v. nemzeti színek barwy naturalne [barwy takie jak w naturze] természetes színek barwy ochronne rejtőszínek Barwy ochronne [polski film fabularny z roku 1976 w reżyserii Krzysztofa Zanussiego] Védőszínek (Krzysztof Zanussi filmje) barwy polskie [biel i czerwień; też: sztandar biało-czerwony] lengyel színek: fehér és piros bary [silnie rozwinięte barki, ramiona] váll (barki) [brać się za bary: birokra kelni, ölre menni] barycentrum [fiz. środek ciężkości] (gör.) baricemtrum; súlypont barycentryczny, -a, -e súlyponti barycz [targowisko, bazar, miejsce zamiany towarów. Mamy nazwyrzek, miejsc, ludzi, herbu: Barycz, Baryka, Baryczka] (dawno) vásártér, piactér, bazár baryczny, -a, -e [1. związany z ciśnieniem atmosferycznym; 2. związany z ciśnieniem atmosferycznym] bárikus [niż baryczny, atmosferyczny: légnyomáscsökkenés; HYPERLINK " wyż baryczny, atmosferyczny: légnyomásemelkedés] barykada [1. zapora budowana w poprzek ulicy podczas walk ulicznych; 2. przeszkoda z jakichś przedmiotów utrudniająca przejście] (fr.) barricade, barikád, barrikád; utcai torlasz [stawiać barykada, wznosić barykada: barikádot emel]; akadály barykadować [1. budować barykady; 2. tarasować drogę] barrikádot emelni, elbarikádozni; eltorlaszolni, elzárni barykadować przejście eltorlaszolni az átjárást barykadować się [odgradzać się za pomocą barykady] eltorlaszolja magát barykadowanie torlaszolás, barrikádok emelése v. állítása barykadowy, a, -e barrikádbaryła [1. pot. duża, pękata beczka; też: zawartość takiej beczki; 2. pot. bardzo gruba osoba; 3. dawna jednostka objętości cieczy; 4. baryła, bareła, z włosk. barille, barella, miara dawna polska do płynów] (fr.) baril; hordó (33-45 literes hordócska); kövér

55 449 baryłka [jednostka objętości cieczy i ciał sypkich, poza krajami anglosaskimi używana głównie w handlu ropą naftową] hordó; hordócska, kis hordó 1 baryłka ropy naftowej (skrót: 1 bbl) = 42 galony amerykańskie = 158,96832 l (~159 l) standardowa jednostka objętości w przemyśle naftowym. 1 baryłka brytyjska (skrót: 1 Imp.bl.) = 36 galonów brytyjskich = 163,6416 l (~164 l) używana w Wielkiej Brytanii w handlu piwem. baryłkowaty, -a, -e [1. podobny do małej beczki; 2. pot. gruby, otyły] hordószerű, hordó alakú barysfera [1. dawna nazwa płaszcza Ziemi, jądra Ziemi lub obu tych sfer łącznie; 2. centralna część kuli ziemskiej złożona głównie z niklu (Ni) i żelaza (Fe), jądro Ziemi; nife] (gör.) bariszféra; a föld sűrű, nehéz anyagokból álló belső magva baryt [minerał, siarczan baru; szpat ciężki] (gör.) barit, súlypát, báriumszulfát (BaSO 4 ) baryton (wł. baritono, z gr. barytonos = o niskim głosie) [1. rodzaj głosu; 2. osoba obdarzona średnim głosem męskim; 3. głos męski o średniej skali pomiędzy tenorem a basem, w przybliżeniu A-a 1 ; w znaczeniu potocznym - śpiewak o głosie barytonowym. 4. trzeci po najwyższym głos w czterogłosowym chórze męskim, zwany również basem I (pierwszym). 3. skrótowa nazwa odmiany niektórych instrumentów, budowanych w różnych wielkościach, o skali zbliżonej do głosu barytonowego.] (gör.-ol.) bariton, bariton hang; középfekvésű férfihang; (személy) baritonista; az ilyen hangú énekesek csoportja az énekkarban; XVII-XVIII. sz.- beli vonós hangszer barytonista bariton barytonowy, -a, -e [związany z barytonem] baritonbarytonowy głos baritonhang barzi, barzyj [gw. gór. bardziej] [Słowniczek języka śląskiego] inkább, jobban barzoł [bagno] [Słowniczek języka śląskiego] mocsár, láp, ingovány bas (wł. basso, z łac. śred. bassus = niski, głęboki) [1. wł. basso 'dół; dno; spód; bas' ze śrdw. łac. bassus 'bas' od 'tłusty; krótki; muz. najniższy głos męski; lewa strona klawiatury fortepianowej i in. instrumentów klawiszowych; pedał (klawiatura nożna) w organach; instrumenty dęte o głębokim stroju (klarnet, puzon, tuba); pop. kontrabas, basetla, helikon; podstawowy, najniższy głos akordu w harmonii (b. cyfrowany, generalny; bas ciągły wł. basso continuo, ostinato). 2. najniższy głos męski; 3. śpiewak o takim głosie; 4. najniższy głos w czterogłosowym chórze męskim lub mieszanym; 5. najniższy rejestr w instrumentach muzycznych o rozległej skali; 6. instrument muzyczny o najniższej skali; 7. posp. litr wódki; 8. Jest to najniższy głos męski o skali w przybliżeniu E-f 1. W potocznym języku oznacza również śpiewaka o basowej skali głosu. 9. W czterogłosowym chórze męskim lub mieszanym jest to najniższy głos, w chórze męskim nazywany jest również drugim basem (bas pierwszy to baryton). 10. Bas, basy - są to również najniższe dźwięki w instrumentach muzycznych, a także nazwa partii dla lewej ręki w instrumentach klawiszowych oraz nazwa pojedynczych dźwięków i akordów granych lewą ręką na akordeonie.] (ol.) (rodzaj głosu) basszus, mély hang, a legmélyebb fekvésű férfihang; sötét színezetű, mély fekvésű férfihang [śpiewać basem: basszust énekelni, basszus hangon énekelni]; basszista, basszus hangú énekes; az ilyen hangú énekesek csoportja az énekkarban; a legmélyebb szólam a zenekarban; (átv.) a egy liter vodka bas [obfity brzuch] [Słowniczek języka śląskiego] nagy has bas generalny (cyfrowany) számozott basszus bas-relief [wym. ba reljef] [zob. relief płaski] lapos v. nem kidomborodó relief bas, śpiewak o głosie basowym basszista basałyk [1. żart. o dziecku, zwykle psotnym; 2. dawny tatarski bicz bojowy zakończony kolczastą, metalową kulką; 3. Basałyk, po turecku dosłownie oznacza coś gniotącego, mianowicie maczugę, drąg nieostrugany, kieścień, stąd w przenośni oznacza w mowie polskiej człowieka bałwanowatego, niezgrabjasza, drągala próżniaka.] melák, fajankó, semmirevaló; dagi, dundi, pufók, kövér gyerek basarunek; (dawno) basarynek [1. przestarzale: chłosta, baty, cięgi; 2. dawniej: wynagrodzenie za krzywdę; odszkodowanie; 3. W starem prawie niemieckiem wyraz Besserung, znaczący dosłownie polepszenie, był nazwą odszkodowania, kary sądowej.] verés, fájdalom; (dawno, prawo) botütés, botozás [sprawić (komu) basarunek elverni vkit] basbaryton, Bas-baryton [to śpiewak obdarzony głosem łączącym w sobie cechy basu i barytonu] (ol.) (rodzaj głosu) basszbariton, mély bariton, basszusbariton;

56 450 baritonista, akinek basszus árnyalatú hangja van Base64 [rodzaj kodowania transportowego, zmodyfikowana pod kątem zwiększenia przenośności wersja kodowania uuencode. Kodowanie to zostało zdefiniowane w dokumencie RFC 4648] - BASE64 [1. a MIME szabványban használt kódolás 8 bites (bináris) file-ok 7 bites (ASCII) állományokká való konvertálására, melyek már gond nélkül átvihetők a hálózaton; a kódolt állomány csak 64-féle ASCII karaktert tartalmaz, így visszaalakítás nélkül a szövegfile-ok is olvashatatlanok. 2. bináris állományok kódolására használják levelezéskor (a pine levelező is ezt használja); 3. base64 - 'base64' kódolás; a MIME rendszernél használatos kódolás 8- bites források 7-bitesre történő átfejtésére; a művelethez az ASCII készletből 65 karakter kombinációját használja, amelyeknek hibamentes átvitelét a 7-bites renszer garantálja] baseball [wym. bejsbo:l], bejsbol [wym. bejzbol] [1. amerykańska gra rozgrywana między dwiema drużynami piłką odbijaną drewnianym bijakiem; 2. narodowa gra sportowa USA (pochodzenia ang.), podobna do palanta, rozgrywana między dwiema drużynami po 9 zawodników, do której używa się piłki, bijaków i rękawic.] (ang.) baseball; népszerű amerikai labdajáték (az ellenpárt által dobott kis bőrlabdát buzogány segítségével minél távolabbra kell ütni, és repülési ideje alatt bizonyos kört befutni, az eredmény a befutott körök számától függ) baseball z długimi rękawami hosszú ujjú baseball póló baseballista, [czytaj: bejzbolista albo bejsbolista] [zawodnik uprawiający baseball; bejsbolista], bejsbolista baseball játékos baseballowy,, bejsbolowy -a, -e baseball-, basen [1. sztuczny zbiornik na wodę, zwykle do celów rekreacyjnych; też: teren, na którym znajduje się taki zbiornik; 2. sztuczny zbiornik, zwykle na wodę, do celów przemysłowych, przeciwpożarowych; 3. zlewisko; 4. geol. zagłębienie w skorupie ziemskiej; 5. część obszaru wodnego portu, będąca miejscem postoju lub naprawy statków; 6. naczynie do załatwiania potrzeb fizjologicznych, używane przez chorych] (fr.) bassin, víztároló medence, vízgyűjtő medence, fürdőmedence, uszoda; víztartály; (med) ágytál; (rzeka) vízgyűjtő medence basen dla dzieci gyermekmedence basen Dunaju a Duna vízgyűjtő medencéje basen koagulacyjny koagulációs kád v. medence basen morza Śródziemnego a Földközi-tenger medencéje basen oceaniczny (głębia) [1. zagłębienie dna oceanicznego występujące na głębokości m; 2. forma ukształtowania dna oceanicznego, ogromne obniżenia w skorupie, rozpościerające się poniżej szelfu i stoków kontynentalnych. Rozpościerają się one na głębokości od 4000 do 6000m i zajmują 50% powierzchni Ziemi (ok.70% powierzchni dna oceanicznego).] óceáni medence basen pływacki úszómedence; fürdőmedence basen portowy kikötői medence; dokk basen rozgrzewkowy melegített medence basen sedymentacyjny [zagłębienie w skorupie ziemskiej, w którym gromadzą się osady] szedimentációs v. üledékes medence basethorn [nm. Bassetthorn; wł. bassetto zdrobn. od basso 'muz. bas'; nm. Horn 'róg'; rożek basetowy, instrument muz. dęty stroikowy, rodzaj klarnetu altowego z wygiętą czarą głosową (w Polsce dawn. zwany krzywonosem)] basszetkürt basetlista nagybőgős basetla [1. ludowy instrument strunowy o niskich dźwiękach, w kształcie wiolonczeli; 2. daw. wiolonczela] nagybőgő, kisbőgő BASIC (Beginners All Purpose Symbolic Instruction Code) [1. język programowania wysokiego poziomu, opracowany w 1964 przez Johna George'a Kemeny'ego i Thomasa E. Kurtza w Dartmouth College w oparciu o Fortran i Algol-60. Jego pierwsza wersja znana była później pod nazwą Dartmouth BASIC, pierwszy program w BASIC-u został uruchomiony 1 maja 1964 na komputerze General Electric GE-225 typu mainframe. 2. Basic, BASIC [wym. bejz-ik] «uproszczony język programowania stosowany m.in. w komputerach domowych] BASIC, kezdők általános célú programozási nyelve (Beginner's All-purpose Symbolic Instruction Code) (kezdők általános célú szimbolikus utasitáskódja) [általános célú programozási nyelvet 1964-ben készítette Kemény János és Thomas Kurtz a Dartmouth College-ben, oktatási céllal. A nyelv alapjait a Fortran

57 451 programozási nyelv alapján tervezték meg. A nyelv interpretált nyelv, azaz a programot futás közben fordítja a gép saját nyelvére. A Visual Basic 2002-ben jelentős átalakításon esett át: megjelent a Visual Basic.NET, ami teljesen objektumorientálttá tette a nyelvet, a.net keretrendszerhez igazodva. Több speciális célú Basic-változat létezik, például mikrovezérlők programozására vagy játékfejlesztésre.]; (mod) A divatban az alapdarabokra vonatkozó kifejezés, melyek felcserélhetőek és jól kombinálhatóak Basic English [wym. bejz-ik inglisz] (z ang. podstawowa angielszczyzna, także skrót inicjałów angielskich wyrazów: British = 'brytyjski', American = 'amerykański', scientific = 'naukowy', international = 'międzynarodowy' i commercial = 'handlowy') [1. język angielski uproszczony do 850 podstawowych wyrazów, z nieskomplikowaną budową gramatyczną; 2. język angielski uproszczony do 850 podstawowych wyrazów o nieskomplikowanej budowie gramatycznej. Został stworzony w 1930 r. przez C.K. Ogdena.] (ang.) Basic English; egyszerű angol (Basic English) nevű mesterséges nyelvet Charles Kay Ogden alkotta meg és publikálta a Basic English: A General Introduction with Rules and Grammar c. könyvében 1930-ban. Ogden azt mondta, hogy hét év kell az angol nyelv megtanulásához, hét hónap az eszperantóhoz és hét hét az egyszerű angolhoz. basior [wilk samiec] farkas kan; hímfarkas basiora [samica wilka] nőstényfarkas Basia, Baśka Boriska, Borika, Bori basista [muzyk grający na kontrabasie lub gitarze basowej]; basistka nagybőgős (ffi/nő) baskak [dosłownie po tatarsku znaczy: wyciskacz, ugniatacz. U Tatarów baskakowie byli to poborcy podatków i urzędnicy, czuwający nad wypełnianiem rozkazów chana, mieli więc znaczenie starostów i namiestników chańskich.] (dawno) facsaró, nyomó, préselő basketball [wym. basketbol], basket [koszykówka] (ang.) baskett-ball, basketball; kosárlabda (koszykówka) baskijka [1. nakrycie głowy bez daszka; beret baskijski; 2. płaskie, okrągłe nakrycie głowy bez daszka] baszk sapka baskijka [członkini narodu mieszkającego po obu stronach Pirenejów nad Zatoką Biskajską] baszk nő baskijka, beret [miękkie, małe, okrągłe nakrycie głowy, popularny w regionie Pirenejów, szczególnie wśród baskijskich ludzi (od których wzieło nazwę). Został wprowadzony do mody w późnym wieku XX przez francuskie salony.] baszk/svájci sapka [Puha, kerek fejfedő, népszerű a Pireneusokban, különösen a baszkok körében (innen is kapta a nevét). A 20. században jött divatba a francia divatszalonok révén.] baskijski, -a, -ie [przymiotnik od: Baskonia] baszk baskina [1. ozdobna, szeroka spódnica kobiet hiszpańskich; 2. zob. baskinka; 3. wydekoltowany stanik bez rękawów noszony we Francji w pierwszej połowie XVI w.; 4. ozdobna, szeroka spódnica hiszpańska; 5. strój damski o stroju sztywnego stanika o dużym dekolcie bez rękawów, z wykładaną dolną częścią sięgającą bioder. Popularna we Francji w XVI wieku. 6. szeroka, długa spódnica kobiet hiszpańskich i baskijskich 7. w nazewnictwie fachowym, dolna cześć (od pasa do linii bioder) żakietu lub bluzki. 8. w XVI wieku sztywny staniczek sznurowany, wzmocniony fiszbinami, bez rękawów, wydekoltowany, podobny w kształcie do lejka. W XIX wieku, mniej więcej od roku 1850 nazywano tak gorsecik wierzchni czy też kurtkę damską z połami wykrojonymi z jednej sztuki i rękawami "w pagodę".], baskinka [1. rozkloszowana albo rozcinana część stanika lub bluzki damskiej, doszyta w talii, sięgająca bioder; 2. część długiej bluzki od pasa do bioder; 3. rozkloszowana albo rozcinana; 4. część bluzki lub żakietu, doszyta w talii, sięgająca bioder; 5. falbanka w talii; 6. baskinia; 7. Przypominam tym, którzy zapomnieli, że baskinka to rozkloszowana, doszyta w talii część bluzki damskiej, sięgająca bioder. Jedni ją doceniają, inni mają na to rozwiązanie alergię. Jest to jednak świetna propozycja dla tych z nas, którym natura poskąpiła figury

58 452 klepsydry. W tym sezonie występuje zarówno w wersji delikatnej - subtelnej falbanki podkreślającej biodra, jak i przerysowanej. My możemy spokojnie zatrzymać się gdzieś pośrodku. 8. Dół żakietu lub żakietowej bluzki w formie doszytego szerokiego pasa od linii talii do bioder. Bywa rozkloszowana, krojona po skosie, złożona z trapezowych klinów. Zawsze akcentuje talię i dodaje krągłości biodrom. Częsty wyróżnik bardzo kobiecych żakietów odcinających się od powinowactwa z męską marynarką.] női ruhafazon; blúz derékon aluli toldaléka v. toldott része Baskinka Suknia "balowa" z gorsetem typu baskinka basok [człowiek otyły, z dużym brzuchem] (pogard.) (ziemia lubliniecka ) [Słowniczek języka śląskiego] túlsúlyos, pocakok ember; kövér ember basować [1. pot. śpiewać basem, grać na basie; 2. pot. wtórować, akompaniować; 3. daw. przytakiwać, schlebiać komuś] basszusban énekelni basować komu egy nótát fújni vkivel, kontrázni vkinek basowy, -a, -e [związany z basem, dotyczący basu] basszusbasowy głos basszushang Basra (arab. Al-Basrah, także Busra, Busrah) [to jest drugim co do wielkości miastem Iraku, ludność około (szacunek z 2003).] Baszra v. el-baszra (arabul aguyn ب صرة; tiال átírásváltozata al-başrah, magyarul időnként Bászra) [város Irak délkeleti peremén, Baszra kormányzóság székhelye, az ország harmadik legnépesebb városa ( fő, 2008, becslés)] bas-relief [[wym. ba reljef] zob. relief płaski] (fr.) bas-relief; féldombormű; vmilyen kőépítménybe mélyesztett dombormű basso continuo [wym. basso kontinuo] [w barokowych utworach instrumentalnych lub instrumentalno-wokalnych: najniższy basowy głos] basso continuo [a szó szoros értelmében folytonos basszusvonalat jelent, s valóban egy megszakítatlan mélyszólamot képvisel a barokk lejegyzésmódjában. Viszont a hangzó zenében sokkal többet jelent, és megszabja az egész korabeli hangzást. Tudniillik a continuo szólam felett arab számok vannak helyenként feltüntetve, melyeknek szerepük a basszushoz viszonyított akkordállás meghatározásában nyilvánul meg. A korabeli csembalisták ebből a "kódolt" zenei lejegyzésmódból folyékonyan játszani tudtak] basta [wykrzyknik wyrażający stanowczy nakaz zakończenia czegoś] (ol.) elég!, kész, vége!, punktum!, nincs tovább! bastard [1. dziecko nieślubne, zwłaszcza potomek królewski ze związku pozamałżeńskiego; 2. mieszaniec zwierzęcy, zwłaszcza pochodzący ze skrzyżowania dwóch gatunków; 3. Bastard, basztard i bastrzę w dawnej polszczyźnie to samo co bękart, dziecię nieprawego pochodzenia. Ze średniowiecznego wyrazu łacińskiego bastardus przyjęły tę nazwę prawie wszystkie narody w Europie, prawdopodobnie zaś do średniowiecznej łaciny dostał się bastardus z języka celtyckiego.] (fr.-ném.) basztard; (dawno) törvénytelen gyermek, fattyú; korcs, elfajzott, két különböző kereszteződésből származó állat v. növény, keverék bastarda [1. krój pisma drukarskiego stosowany do końca XVI w.; też: czcionka tego kroju; 2. działo używane w XVII w.] szöveg vágás; XVII. sz-i ágyu

59 453 basteja [budowla fortyfikacyjna, będąca murowanym lub ziemnym umocnieniem w formie niskiej, przysadzistej baszty obronnej. Zbudowana na planie półkola, wieloboku lub podkowy, wysunięta przed mur obronny, była stanowiskiem ogniowym artylerii, blokującym dostęp do kurtyny. Basteja była formą pośrednią pomiędzy basztą a bastionem.] (fr.) bastille; (ol.) La Bastiglia; erődépítmény; bástya bastion [1. element fortyfikacji stałej wznoszony w XV XIX w.; 2. miejsce, w którym jakieś idee lub tradycje najmocniej się zakorzeniły; 3. (także beluarda lub bulwar) w dawnych fortyfikacjach o narysie bastionowym, podstawowy element umocnień wznoszony na załamaniach obwałowania twierdzy (na wysuniętych narożnikach). Wywodzi się z wcześniej stosowanych bastei.] (fr.) bastion; (wojsko) bástya, vársánc, körbástya, őrtorony [(fr.) bastille; Párizs egyik önálló erődítménye a Szt. Antal kapu védelmére ben épült, börtön volt; július 14.-én rombolták le. Magyarországon a bástya szó először 1510-ben fordul elő bastha alakban.] bastion pokoju a béke bástyája bastować [kończyć, przestawać, stopować] (dawno) abbahagyni, megszüntetni, pontot tenni vmire, véget vetni vminek basza [1. pasza; tytuł dostojnika w imperium osmańskim; osoba nosząca ten tytuł; 2. w mowie polskiej oznacza to samo, co pasza, ale w języku tureckim dwa te wyrazy mają wcale różne znaczenia. Basza od wyrazu basz głowa, znaczy to samo, co naczelnik lub pan, i dodaje się nawet do najniższych, tytułów wojskowych w znaczeniu: Jmci Pan. Pasza zaś jest tytułem gubernatora prowincyi, złożonym z wyrazów perskich: pa stopa, podstawa i szach król, niby podstawa króla, wielki wezyr, filar królewski. Baszowie w dawnem wojsku tureckiem bywali 3-ch stopni, odznaczających się rodzajem noszonych przed nimi buńczuków. Liwabasza odpowiadał generałowi brygady i miał buńczuk czyli tuh pojedyńczy, był więc baszą jednotulnym, feryk-basza (generał dywizyi) był dwutulnym, a muszyr (generał infanteryi) był trzytulnym czyli jucz-tuhułu.] (tör.) basa, pasa; a magas rangú katonai és polgári hivatalnok címe Baszan (lekka, żyzna ziemia) [1. płaskowyż położony na wschód od Jordanu. Dawniej ziemia króla Oga, pobitego przez oddziały zbrojne Mojżesza. Zamieszkała później przez połowę pokolenia Manassesa. Kraina ta zwana również Basa i Bazan posiadała żyzne ziemie i łąki, na których rosły dęby baszańskie, mówiące o wzniosłości i sile. Pasły się tam byki (krowy) baszańskie, do których porównywano wrogów cierpiącego Mesjasza. 2. słynący z doskonałych pastwisk płaskowyż w północnej części Zajordania, dzisiejszy Hauran. Stanowił królestwo Oga, zanim otrzymała go połowa pokolenia Manassesa] Básán (szelíd; kő nélküli, termékeny vidék; lágy, homokos talaj) [1. Vidék Genezáret-tavától keletre, Gileád (1) és Hermon közt, rendkívül termékeny, pompás nyájairól ismert (5Móz 32,14; Ez 39,18); Manassé törzsének jutott osztályrészül (Józs 13,29-30). Nagy Heródes (1), majd annak fia, Fülöp (2) birodalmához tartozott. 2. termékeny fennsík a Jordán keleti partvidékén, a Jarmuk középső és felső folyásától északra (MTörv 3,10; Józs 13,9-12; 20,8; 2Kir 10,33). - Ismertek voltak legelői (Mik 7,14; Jer 50,19; Náh 1,4), barmai (MTörv 32,14, Zsolt 22,13: az erő és a szenvedély, Ám 4,1: az önelégült jólét jelképei; Ez 39,18) és erdői (Iz 2,13; Ez 27,6; Zak 11,2). Sűrűn lakott ter. lehetett (MTörv 3,4). Az ország kettészakadása után az É-i részhez tartozott. Egy időre meghódították az arámok (2Kir 8,28; 10,33), II. Jerobeám foglalta vissza (14,25). III.Tiglet Pilleszer az asszír birod-hoz csatolta (15,19). Kr.2.sz: a nabateusoké, majd Nagy Heródes, Fülöp, II. Agrippa birtoka.] baszłyk (z tur. basz głowa) [1. kaptur z długimi końcami do wiązania wokół szyi lub pasa, noszony dawniej w Rosji; 2. kawałek materii spadający z głowy na ramiona; strój kobiet na bliskim Wschodzie. Potem zwój tkaniny wełnianej, tworzącej kaptur na głowę, stanowiący niegdyś niezbędną część ubioru żołnierza rosyjskiego na Kaukazie. Wreszcie we Francji w latach sześćdziesiątych XIX wieku kaptur podróżny dla mężczyzn, który przeszedł do stroju kobiecego. Był to rodzaj mantylki z kapuzą, ozdobionej chwastami. Wkładano ją na wizytę, do teatru i odrzucano lekko na ramiona. 3. nakrycie głowy w formie kaptura filcowego lub sukiennego popularny przede wszystkim w Rosji w XVIII i XIX wieku. Charakterystyczne były dla tego nakrycia głowy wydłużone końce, którymi obwijano szyję lub zawiązywano w pasie. Na krótko w połowie XIX wieku przyjął się we francuskiej modzie kobiecej, jako

60 454 rodzaj ozdobnego kaptura połączonego z szalem. Czubek zakończony był chwastem. 4. rodzaj nakrycia głowy, kaptur z długimi końcami do zawiązywania pod brodą lub owijania wokół szyi albo pasa. Szyty był z grubego sukna lub filcu. W połowie XVIII wieku wprowadzono go w armii rosyjskiej. Przyjął się również, na krótko, we Francji w połowie XIX wieku jako element kobiecego stroju. Było to połączenie szala z kapturem zwieńczonym ozdobnym chwastem (rodzaj pompona). W Polsce i Rosji baszłyk nosili głównie wojskowi i dzieci. Te ostatnie widywano w baszłykach jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym. Długie końce kapturów skrzyżowane z przodu jak szalik wiązano z tyłu w pasie. W czasie srogich zim dobrze chronił przed mroźnym wiatrem.] kámzsa, csuklya białorusku bakszta i baszta, po litewsku bokszte.] bástya (bastion), védőfal baszta obronna védőbástya baszta narożna sarokbástya Baszta Rybacka (węg. Halászbástya) [jeden z najbardziej znanych zabytków budapeszteńskich. Znajduje się w I. dzielnicy w okolicach zamku budańskiego. Zbudowana w stylu neoromańskim w latach według planów Frigyesa Schuleka w miejsce dawnych murów zamkowych. Swą nazwę zawdzięcza średniowiecznemu cechowi rybaków, który bronił tej części murów. Z wież i tarasów Baszty Rybackiej rozciąga się widok na Dunaj, Wyspę Małgorzaty, stronę peszteńską oraz Górę Gellerta.] Halászbástya (Budapesten) [Budapest egyik legismertebb műemléke, amely a budai várban, Budapest I. kerületében található.] Rosyjski oficer w baszłyku 1862 baszmaki [rodzaj obuwia pochodzenia tureckiego noszonego w Europie Środkowej od XVI do XVIII wieku. Obuwie ozdobne szyte z safianu, brokatu lub aksamitu, wykładane podszewką z tafty. Posiadały bardzo wysokie obcasy obciągnięte materiałem. Szwy butów ozdabiano koronkami lub galonikami.] (daw) török eredetű cipő fajta baszta [1. okrągła lub czworokątna budowla stanowiąca element starożytnych i średniowiecznych fortyfikacji stałych; 2. wieża warowna w dawnych zamkach i murach miejskich, po czesku i po górnołużycku zowie się tak samo baszta, po włosku bastia, w starej niemczyźnie Bastie, a w późniejszej Bastei, po basztan [ogród w stepie z uprawą kawonów lub melonów. Po turecku bostandży ogrodnik, po rumuńsku bostan arbuz, po persku bostan, bustan ogród warzywny. Z wyrazów powyższych Ukraińcy stworzyli dla ogrodu stepowego na nowinie nazwę basztan, upodobniając ją do brzmienia, wziętego z polszczyzny wyrazu baszta.] dinnyés kert; zöldségeskert baśniarz mesemondó, regélő baśniowy, -a, -e [przymiotnik od: baśń] mese-, mesebeli; érdekes, titokzatos, mesés

61 455 baśnie i klechdy ludowe népmesék és népregék Baśnie z tysiąca i jednej nocy (znane również jako Tysiąc i jedna noc lub Księga tysiąca i jednej nocy, oryg. Kitāb alf layla wa layla) [zbiór około 300 baśni, podań, legend, anegdot i opowieści zamkniętych w kompozycyjną ramę legendy o sułtanie Szachrijarze i jego żonie Szeherezadzie, z głównym wątkiem narracyjnym Szeherezady.] Az ل ي لة أل ف ك تاب (arab: Ezeregyéjszaka meséi [Kitáb alf lajla va lajla] Ezer éjszaka ول ي لة ی ک و هزار perzsa: és egy éjszaka könyve, Masalları,, török: Bin Bir Gece شب ک تب ول ی رات ين ہ زار اور ای ک: urdu, héber: a] legismertebb arab (ולילה לילה לף mesegyűjtemény, amelynek különféle változatait évszázadok folyamán különböző szerzők, fordítók és tudósok állították össze. A mesék eredete a kora középkori Arábiába és Perzsiába nyúlik vissza.] baśń [1. jeden z najważniejszych gatunków epiki ludowej, o tematyce związanej z wierzeniami magicznymi, siłami i zjawiskami nadprzyrodzonymi; 2. opowiadanie o treści fantastycznej] mese (bajka), rege baśń ludowa népmese bat [1. rzemień lub skręcony sznur służący do chłostania; bicz; 2. łódź morska lub rzeczna; bot ] ostor, korbács, kancsuka; verés, botbüntetés, fegyelmezés; ladik, révészcsónak Bat [hebrajska miara płynów, równa około 45 litrom (jedna dziesiąta kor - zob.)] bat (héber űrmérték 45 l) batalia [1. wieloetapowe starcie zbrojne wrogich wojsk; 2. gwałtowny spór wokół ważnej sprawy; 3. intensywne i długotrwałe działanie podjęte w ważnej sprawie] csata, harc, hadművelet batalion, (dawno) bataljon [1. (nazwa skrócona baon) jednostka nazwa jednostki taktycznej w wojsku pieszem, stanowiącej część szyku bojowego. Sam wyraz jest pochodnym i zdrobniałym od bataille, bataglia. 2. organizacyjna wojska, mniejsza od pułku - ok. 700 żołnierzy.] (fr.) bataillon; zászlóalj; tömeg, csoport Batalion [(bojownik batalion, bojownik zmienny, biegus bojownik, bojownik odmienny) (Philomachus pugnax) - średni ptak wędrowny z rodziny bekasowatych, zamieszkujący północno-wschodnią Europę i Syberię po Morze Ochockie i Cieśninę Beringa.] pajzsoscankó (Philomachus pugnax) [a madarak osztályának a lilealakúak (Charadriiformes) rendjébe, ezen belül a szalonkafélék (Scolopacidae) családjába tartozó Philomachus nem egyetlen faja.] Pajzsoscankó (Philomachus pugnax) Bataliony Chłopskie [(BCh) oddziały zbrojne polskiego ruchu ludowego w latach ] Paraszti Zászlóaljak batalista [malarz tworzący obrazy o tematyce wojennej czy wojskowej] csataképfestő batalistyczny, -a, -e csatakép-, csataképszerű batalistyka [1. twórczość poświęcona tematyce wojennej; 2. twórczość, głównie malarska, o tematyce wojennej] csataábrázolás batat [1. bylina uprawiana w strefie międzyzwrotnikowej ze względu na mączyste bulwy; też: bulwa tej rośliny; 2. Wilec ziemniaczany (Ipomoea batatas (L. Poir.) - gatunek byliny należący do rodziny powojowatych, znany pod nazwami batata, patata lub słodkiego ziemniaka.] batáta (édesburgonya, Ipomoea batatas [L.] Poir). a szulákfélék (Convolvulaceae) családjához tartozó, kúszó szárú, évelő trópusi növény. bateria [1. źródło prądu elektrycznego używane np. w latarkach; 2. zespół takich źródeł połączonych w jeden układ w celu zwiększenia mocy; 3. zespół identycznych lub podobnych aparatów albo urządzeń połączonych ze sobą ze względów technologicznych w jeden układ; 4. artyleryjski pododdział ogniowy i taktyczny; 5. zbiór jednakowych przedmiotów] (fr.) batterie, battéria; (artyleria) üteg, ágyuüteg; (villamoság) telep, elem, akkumulátor; (zene) a zenekar ütőhangszereinek csoportja; sok, számos, sereg, légió; keverő csaptelep bateria akumulatorowa akkumulátor bateria akumulatorów akkumulátortelep bateria anodowa anódtelep; sorbakapcsolt szárazelemekből álló egyenáramú áramforrás bateria butelek számos v. rengeteg üveg bateria chromowana krómozott keverő csaptelep bateria dla niosek tojóketrec bateria elektryczna villanyelem, villamostelep bateria przeciwlotnicza légvédelmi üteg

62 456 bateria słoneczna [zespół elementów półprzewodnikowych do bezpośredniej przemiany energii promieniowania słonecznego w energię elektryczną] napelem, napakkumulátor bateryjka [1. mała bateria źródło energii; 2. daw. latarka elektryczna] zseblámpaelem; kis akkumulátor batiar (zob. baciar) (tör.) betyár (baciar); lembergi utcagyerek, fiatal, dologtalan suhanc batik [1. technika barwienia tkanin; też: tkanina zdobiona tą techniką; 2. ręczna technika barwienia, polegająca na kolejnym nakładaniu wosku i kąpieli tkaniny w barwniku, który farbuje jedynie miejsca niezamaskowane warstwą wosku. Proces woskowania i farbowania można, dla uzyskania specjalnych efektów, powtarzać wielokrotnie. Technika pochodzi z Jawy, znana była w Afryce i Azji od około VIII wieku. W Europie batik został rozpowszechniony przez importy holenderskie i wytwarzany od końca XVIII wieku. Szczególnie popularny w pierwszej połowie XX wieku.] (maláji) batik [1. batikfestés (ázsiai eredetű kelmefestő eljárás színes minták készítésére); az így készült kelme; 2. A viaszos batikolással kialakított desszint utánzó nyomott minta. Az eredeti viaszos batikoknál a kelmét a mintának megfelelően viasszal fedik le, a színezéskor a viaszban törések keletkeznek, így a mintás felületek kissé elmosódottnak hatnak, és karakteres szín-erezetek jönnek létre.] batik [ręczna metoda dla drukowania albo farbowania materiałów za pomocą wosków albo oprawy; miejsca w materiale (obrazy), które mają pozostać nie zabarwione są przykryte. Po barwieniu wosk albo oprawa jest usunięta; odkryty obszar ukazuje wzór. Ta stara metoda pochodzi z wyspy Jawa] batikolás [Kézi színmintázási technika. A kelme felületére a mintázatnak megfelelően viaszréteget vagy más megfelelő anyagot visznek fel. Az ezt követő színezés során ezek a helyek nem festődnek meg. A viasz ill. a fedőréteg eltávolítása után a fedetlen részek színesek lesznek, a fedett részek pedig eredeti színűket mutatják. Ez az ősi módszer Jáva szigetéről származik.] batikarski, -a, -ie; batikowy, -a, -e batik-, batikszerű batikować batikolni batikowanie batikolás (Jávából eredő kelmeszínezési eljárás, melynél a színezetlenül hagyandó részeket festés előtt folyékony viasszal vonják be. A beviaszkolt részek eredeti, természetes színüket megtartják) batikowany, -a, -e batikolt [Batikolással készített minta. Az anyagot be kell vonni viasszal, ezáltal festés közben töredezés keletkezik a viaszban. Így a minták elmosódottak lesznek.] Suknia batikowa batikowy, -a, -e [przymiotnik od batik; np. technika batikowa, chustki batikowe] batik batki, badki [majtki, kąpielówki (badyje), spodenki] [Słowniczek języka śląskiego] bugyi, rövid nadrág, fürdőnadrág batog [mocny bat] korbács, ostor batogować (batożyć) korbácsolni, ostorozni batogowanie korbácsolás, ostorozás batometr [przyrząd do pomiaru głębokości zanurzenia i do pobierania próbek wody z różnych głębokości zbiornika wodnego] batométer; vízmélységmérő baton [wąska, podłużna tabliczka czekolady] tábla, csokoládétábla batolit [wielka masa skalna powstała wskutek zastygnięcia magmy w skorupie ziemskiej] batolit (mélytömzs) (gör. bathosz = mélység, lithosz = kő) [5 km és 20 km közötti mélységben kikristályosodott, lefelé szélesedő, mélységi magmás kőzettest. Kiterjedése 100 km 2 -nél nagyobb] batonik szelet, kis tábla batonik czekoladowy csokoládé szelet Batory [Stefan I Batory (węg. Báthory István, ur. 27 września 1533 w Szilágysomlyó, zm. 12 grudnia 1586 w Grodnie) książę siedmiogrodzki od 1571, król Polski i wielki książę litewski od 1576, po ślubie (w tym samym roku) z Anną Jagiellonką, córką Zygmunta I Starego. Przez wielu historyków uważany jest za jednego z najwybitniejszych polskich królów elekcyjnych.] Báthori, Báthory; [1571. május 25-én a gyulafehérvári országgyűlés

63 457 Báthory Istvánt választja fejedelemmé ( ). Báthory István szeptember 27-én Somlyó várában született. Apja Báthory István erdélyi fejedelem, anyja Telegdy Kata volt. Báthory István ( ), erdélyi fejedelem, Jagelló Annával kötött házassága révén között lett lengyel király december 14-én Báthory Istvánt a Habsburgok jelöltjével, I. Miksa császár és magyar király ellenében - lengyel királlyá választották, és miután 1576-ban nőül vette a Jagelló-ház utolsó leánytagját, a közel 50 éves Annát, a lengyel infáns nőt, Lengyelország legfontosabb személyiségét, május 1-jén Krakkóban lengyel királlyá koronázták. Báthory István ( ) erdélyi fejedelmet a török szultán is támogatta a lengyel trón megszerzésében, melyet sikerrel védett meg a Habsburgokkal szemben. A moszkvai állammal folytatott háború eredményeképpen elfoglalta Inflantyt (Kelet-Lettországot Rigával együtt és Észtország déli részét). Haláláig céljának tekintette Magyarország felszabadítását a török alól, céljai elérése érdekében az orosz trónra is pályázott. Uralkodása alatt szerveződött át a lengyel hadsereg magyar mintára (huszárság, gyalogság, hajdúk, erősítette a tüzérséget). A központi hatalom megerősítésében a lengyel köznemesi sorból származó Zamoyski kancellár segítette. Báthory a litván fővárosban, Vilnában egyetemet alapított.] batożek kis ostor, ostorka batożyć [daw. bić batogiem] korbácsolni, ostorozni, ütlegelni batożyć się [1. daw. batożyć samego siebie; 2. daw. batożyć jeden drugiego] korbácsolja, ostorozja magát; korbácsolják, ostorozzák, verik egymást Battle-dress, Battle Dress (BD) [1. specyficzna nazwa munduru wojskowego przyjętego przez Armię Brytyjską w roku 1930 i noszonego aż do Podczas II Wojny światowej kilka innych krajów wprowadziło różne warianty Battle Dressu w swoich armiach, w tym Australia, Kanada, Indie, Nowa Zelandia, RPA, Stany Zjednoczone Ameryki (jednolity E.T.O.), a po II wojnie światowej, takie kraje jak: Belgia, Norwegia, Holandia i Grecja. 2. Bluza żołnierzy angielskich i amerykańskich z czasu drugiej wojny światowej, co rusz przypominana razem ze stylem militarnym. Charakterystyczne elementy: długość do talii zaakcentowanej paskiem o szerokości mankietów; nakładane kieszenie z klapkami; naramienniki; wykładany kołnierzyk z małymi klapkami. Współczesne wersje battle-dressów do obejrzenia w filmie Top Gun. ] (ang.) Battle-dress; ingzubbony Batuel (dom Boga) [syn Nachora, Syryjczyk, brat Abrahama. Jego córką była Rebeka - żona Izaaka.] Batuel, Rebekka atyja (Ter.24, ) batut [zob. trampolina w zn. 3.] ugródeszka, trambulin batuta (z wł. battuta = uderzenie, takt; zob. a battuta) [1. pałeczka używana przez dyrygenta; 2. pałeczka dyrygencka; pod batutą - pod kierownictwem danego dyrygenta] vezénylet, karmesteri pálca (pod batutą: vkinek a vezénylete) batuta [pałeczka używana przez dyrygenta do kierowania grą orkiestry, chóru] (ol.) battuta; (tőrvívás) erős ütés, (kardvívás) cselütés; (lovaglás) repülésszerű nekiiramodás; (zene) ütem kezdete, leütés Batwat Batwat; A középkori lovagok által viselt, kis, párnázott sapka, melyet a fémsisak alá húztak batygrafia [dział hydrometrii obejmujący pomiary głębokości akwenów i tworzenie map na podstawie tych pomiarów] batográfia (hidrometria, vízmérés részterülete) batygraficzny, -a, -e [krzywa batygraficzna - wykres stosunków głębokościowych wód (jezior, mórz)] batográfiai batymetr (zob. batometr) batométer; vízmélységmérő

64 458 batysfera [kulista kabina obserwacyjna opuszczana ze statku na stalowej linie] (gör. bathysphaere) batoszféra, batiszféra; mélytengeri övezet batyskaf [statek głębinowy do badań podwodnych na bardzo dużych głębokościach] (gör.-fr.) batiszkáf; kutatógömb a mélytengerek élővilágának vizsgálatára [szerkesztették William Beebe és Barton] batyst (fr. batiste; od imienia wynalazcy Baptiste Chambray) [1. cienka, przezroczysta tkanina lniana lub bawełniana o splocie płóciennym; 2. tkanka z delikatnej, cokolwiek niebieskawej i szorstkiej trochę przędzy. /.../ Z surowego, niebielonego, modne były czas jakiś damskie suknie, kapelusiki; z bielonego zaś gorse, mankietki, chusteczki, czepki. (Ł. Gołębiowski, Ubiory w Polszcze, Warszawa 1830, s. 119). Najdelikatniejsza tkanina, lniana lub bawełniana o splocie płóciennym, miękka, gładka, surowa lub bielona, jednobarwna lub drukowana. 3. białe płótno z odcieniem niebieskawym, bardzo gęste i cienkie, z najdelikatniejszej bawełny lub lnu. Nazwa batystu pochodzi od Jana Baptysty Chambrai, który w XIII wieku zaczął wyrabiać tę tkaninę. 4. tkanina bawełniana o splocie płóciennym wynaleziona w XIII wieku przez Jana Baptystę Chambrai od jego imienia pochodzi zresztą nazwa materiału. Produkowana z najcieńszej przędzy bawełnianej. Powierzchnia batystu jest gładka i delikatna, zdatna do barwienia i drukowania. Tkanina przeznaczona do produkcji sukienek i bluzek. 5. tkanina o splocie płóciennym, cienka miękka, merceryzowana. Wyrabiana w kolorze białym lub w pastelowych odcieniach różnych kolorów, nieraz drukowana lub o efektach tkackich. Zastosowanie: bielizna dziecięca i damska, sukienki, bluzki, fartuszki.] (fr.) batiszt [1. finom, igen sűrü fehér vászon, mely szálainak lágysága szilárdsága s egyformasága által tünik ki. Állítólag Baptiste Chambray flandriai vászongyáros után nyerte nevét. 2. Szorosan Szőtt, sima szövésű anyag lenvászonból vagy pamutból, egyik oldalán fényes. Ugyanúgy használjuk, mossuk és vasaljuk, mint a pamutvászont. Széles körben használjuk Párnahuzatok elkészítésére, de készíthetünk belőle függönyt, párnát és huzatot is. 3. Szellős, szinte átlátszó szövet a legfinomabb pamutfonalakból. Keverékekből is készítik. 4. Finom fonalból készült sűrű len vagy pamutvászon ropogós kikészítéssel. Legfinomabb az indiai batiszt, amelyet ott a szélén aranyszállal szőve készítenek. Sima szövésű, gyakran mintázott. 5. Eredendően lenből, később pamutból is szövött, vászonkötésű, igen vékony, de a muszlinnál kevésbé áttetsző kelme. Jellemzően fehér, de halvány pasztelszínekben is készítik.]; finom, könnyű pamut- v. lenvászon; gyolcs antik batiszt hímzett rátétes párnahuzat batyst (1) (fr. batiste) [bardzo gruba, miękka, lekka bawełniana tkanina o gładkiej powierzchni, o płóciennym splocie i produkowana z cienkiej przędzy. Wykorzystywana na podszewki i jako podstawowy materiał do haftowania.] - Cambric [Könnyű, puha, sima felületű, nagyon sűrű beállítású, finom fonalakból szőtt vászonkötésű pamutszövet; igen tömören szőtt batiszt. Fehérneműk, svájci hímzések, vattapaplanok huzatanyagának alapanyaga.] batyst (2) [lekka bawełniana tkanina, która jest przezroczysta i przyjemna w dotyku. Zrobiona z cienkiej, gęstej przędzy i tkana splotem płóciennym. Może być barwiona albo drukowana. Jest wykorzystywana w produkcji damskiej i dziecięcej bielizny, haftów i chustek. Początkowo termin ten był wykorzystywany dla materiałów z lnu, pochodzi od imienia pierwszego producenta materiałów tego typu, Francuza Jean Batiste.] batiszt [Könnyű,