dr Iwona Białomazur WSZECHNICA POLSKA Lorem ipsum dolor sit amet, RYNKI FINANSOWE consectetur adipiscing elit.

Transkrypt

1 dr Iwona Białomazur WSZECHNICA POLSKA Lorem ipsum dolor sit amet, RYNKI consectetur adipiscing elit.

2 3. INSTRUMENTY DŁUŻNE Podstawowe pojęcia Podstawowe rodzaje Organizacja rynku Podstawy wyceny 2

3 RYNEK OGÓLNA KLASYFIKACJA 3

4 PODZIAŁ RYNKU GO rynek finansowy rynek kapitałowy rynek pieniężny rynek instrumentów pochodnych rynek walutowy rynek instrumentów udziałowych rynek instrumentów dłużnych tym zajmiemy się na dzisiejszych zajęciach 4

5 INSTRUMENTY instrumenty finansowe instrumenty udziałowe akcje, udziały, prawa poboru, prawa do akcji, kwity depozytowe i inne instrumenty kapitałowe instrumenty dłużne obligacje, bony skarbowe, depozyty bankowe, certyfikaty depozytowe i inne instrumenty hybrydowe m.in. obligacje zamienne instrumenty pochodne kontrakty forward, kontrakty futures, opcje, kontrakty swap, swapcje (opcje na kontrakty swap), kontrakty FRA, opcje egzotyczne i inne 5

6 RODZAJE INSTRUMENTÓW DŁUŻNYCH 6

7 INSTRUMENTY DŁUŻNE Obligacja (bond) papier wartościowy, którego emitent jest winny posiadaczowi pieniądze. Posiadacz obligacji to obligatariusz (bondholder). Weksel (IOU, I Owe You, jeśli nie jest formalnie wiążący, lub promissory note, jeśli jest) dokument, który zaświadcza, że wystawca jest winny pieniądze posiadaczowi. W Polsce weksle wystawiają osoby fizyczne, a obligacje emitują osoby prawne. Wykup, zapadalność (redemption, maturity) moment, w którym obligatariusz lub posiadacz weksla dostaje z powrotem swoje pieniądze. Wartość nominalna (face value, nominal value) kwota, którą wierzyciel dostanie, jeśli dłużnik wywiąże się ze swojego zobowiązania. Niewywiązanie się z zobowiązania, default (default) zdarzenie, w którym wierzyciel nie dostał swoich pieniędzy. 7

8 INSTRUMENTY DŁUŻNE List zastawny obligacja zabezpieczona aktywami emitenta. W Polsce rozwija się rynek hipotecznych listów zastawnych, zabezpieczonych kredytami hipotecznymi. Depozyt bankowy (bank deposit) potocznie lokata bankowa. Certyfikat depozytowy (certificate of deposit, CD) papier wartościowy potwierdzający, że właściciel ma w banku określoną kwotę. Rzadko używany. MBS, mortgage-backed security obligacja, której podstawą są kredyty hipoteczne: posiadacz obligacji dostanie tyle pieniędzy, ile spłacą kredytobiorcy, i w takich terminach, w jakich będą spłacali. Wierzytelność (receivable, accounts receivable) na rynku finansowym można kupić należności od poszczególnych osób lub firm. Najczęściej portfele takich należności sprzedają banki np. po to, żeby pozbyć się kłopotu. 8

9 WEKSEL 9

10 WEKSEL Weksel (IOU, I Owe You, jeśli nie jest formalnie wiążący, lub promissory note, jeśli jest) dokument, który zaświadcza, że wystawca jest winny pieniądze posiadaczowi. W Polsce weksle są regulowane ustawą z 28 kwietnia 1936 roku prawo wekslowe. Jest to jedna z najstarszych obowiązujących dziś w Polsce ustaw. Weksel jest wygodnym instrumentem, gdy np. pożyczacie pieniądze koledze czy koleżance. Wystawca weksla ten, kto wypisuje weksel, i kto odpowiada za zapłatę weksla Trasat ten, kto ma dokonać płatności; jeśli jest nim wystawca a najczęściej tak jest taki weksel nazywa się wekslem własnym. Aval lub poręczenie wekslowe zobowiązanie, które bierze na siebie poręczyciel 10

11 WEKSEL Indos przeniesienie praw z weksla na inną osobę; można indosować weksel in blanco (prawa przejmuje dowolny posiadacz dokumentu) lub na konkretną osobę (wtedy posiadacz musi ją dopisać na wekslu) Indosant osoba, którą wymieniono w wekslu jako posiadacza weksla; w przypadku weksla in blanco, posiadacz dokumentu Zapłata weksla, wykupienie weksla lub przyjęcie weksla uregulowanie zobowiązania i wydanie weksla trasatowi; weksel przedstawia się do przyjęcia przez trasata Posiadacz weksla może oczekiwać zapłaty od wystawcy lub od któregokolwiek z indosantów. Indosant, który zapłacił weksel, może oczekiwać zapłaty od wcześniejszych indosantów lub od wystawcy. Odpowiedzialność sprawia, że weksel różni się od obligacji w przypadku obligacji, tylko emitent jest zobowiązany do zapłaty. Druga różnica: w Polsce weksle wystawiają zwykle osoby fizyczne; spółki częściej pożyczają pieniądze emitując obligacje (spółki mogą wystawiać weksle, lecz rzadko to robią; osoby fizyczne nie mogą emitować obligacji). 11

12 RODZAJE OBLIGACJI 12

13 RODZAJE OBLIGACJI WEDŁUG PRAW POSIADACZY Obligacja zerokuponowa (zero-coupon bond) obligacja, której posiadacz nie dostaje odsetek. Obligacja stałokuponowa (fixed-rate bond) obligacja, której posiadacz dostaje stałe odsetki aż do momentu wykupu (np. 3% rocznie od wartości nominalnej). Obligacja zmiennokuponowa (floating-rate bond) obligacja, której posiadacz dostaje odsetki zależne od jakiegoś parametru, np. od zmiennej stopy procentowej (np. WIBOR 6-miesięczny + 2% rocznie od wartości nominalnej). Obligacja zamienna (convertible bond) obligacja, która może być zamieniona przez właściciela na akcje emitenta. Warunkowa obligacja zamienna (contingent convertible bond, CoCo, CoCos) nowość! (po kryzysie) Obligacja, która może być zamieniona na akcje przez emitenta. Takie obligacje są zwykle emitowane przez banki w Zachodniej Europie. 13

14 RODZAJE OBLIGACJI WEDŁUG EMITENTÓW Obligacja skarbowa (Treasury bond) obligacja wyemitowana przez Skarb Państwa. Bon skarbowy (Treasury bill) krótkoterminowa obligacja emitowana przez Skarb Państwa (o okresie do wykupu nie przekraczającym roku). Obligacja korporacyjna, obligacja komercyjna, obligacja przedsiębiorstwa (corporate bond) obligacja wyemitowana przez przedsiębiorstwo. Obligacja jednostki samorządu terytorialnego, obligacja municypalna (municipal bond) obligacja wyemitowana przez miasto lub inną jednostkę samorządu terytorialnego. Euroobligacja (eurobond) obligacja denominowana w walucie innej niż waluta emitenta (np. obligacje polskiego Skarbu Państwa denominowane w dolarach amerykańskich). Nie muszą być denominowane w euro! 14

15 WYCENA OGÓLNE ZASADY I POJĘCIA 15

16 NOTOWANIA I WYCENA OBLIGACJI 16

17 WYCENA Wycena określenie wartości Wartość (value) i cena (price) to dwa różne pojęcia. Wartość > cena instrument jest niedowartościowany (undervalued, underpriced) Cena > wartość instrument jest przewartościowany (overvalued, overpriced) Wartość = cena instrument jest dobrze wyceniony (well priced, fairly priced, fairly valued) 17

18 METODA ZDYSKONTOWANYCH PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH Metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych (discounted cash flows, DCF) podstawowa metoda wyceny aktywów, zwłaszcza instrumentów finansowych. Proces: 1. Oszacować, jakie wpływy gotówki może przynieść dana inwestycja. 2. Ustalić ryzyko, i na podstawie ryzyka, stopę procentową właściwą do dyskontowania przepływów pieniężnych. 3. Zdyskontować poszczególne przepływy gotówki. W dyskontowaniu używamy najważniejszego wzoru w finansach: PV = FV i n 18

19 DYSKONTOWANIE 1 PV = FV 1 + i PV dzisiejsza wartość danego przepływu pieniędzy (present value) FV przyszła wartość tego przepływu (future value) i stopa dyskontowa (interest rate) n liczba okresów (np. lat; numer of periods) n Dyskontowanie (discounting) pozwala określić wartość pieniądza w czasie (time value of money). Wartość pieniądza w czasie jest zmienna. Zwykle wolimy np. dostać 100 zł dzisiaj niż za rok; o tym, jak bardzo wolimy dostać pieniądze dzisiaj niż za rok, mówi stopa dyskontowa. 19

20 DYSKONTOWANIE PRZYKŁAD PV = FV i n Za rok mamy otrzymać 105 zł. Stopa dyskontowa wynosi 5%. Ile jest dla nas dziś warta płatność, którą mamy otrzymać? FV = 105, i = 5%, n = 1 PV = % 1 = 105 1, 05 = 100 Odpowiedź: 105 zł otrzymane za rok ma dla nas taką samą wartość jak 100 zł otrzymane dzisiaj. 20

21 DYSKONTOWANIE PRZYKŁAD NR 2 PV = FV i n Za 30 lat przejdziemy na emeryturę. Chcemy wtedy mieć 1 mln zł na koncie. Oszczędności inwestujemy na 4%. Ile powinniśmy dzisiaj zainwestować? FV = , i = 4%, n = 30 PV = % 30 = , = , 70 Odpowiedź: aby za 30 lat mieć 1 mln zł, powinniśmy dzisiaj zainwestować ,70 zł na 4%. 21

22 DYSKONTOWANIE ZALEŻNOŚCI PV = FV 1 1+i n lub PV = FV 1+i n Im wyższa stopa dyskontowa, tym niższa jest dzisiejsza wartość. Im dłuższy czas do płatności, tym niższa jest dzisiejsza wartość (o ile stopa dyskontowa jest dodatnia a zwykle jest, choć są wyjątki). Im częstsze jest kapitalizowanie odsetek, tym wyższa jest przyszła wartość (np. 100 zł zainwestowane na 4% rocznie da po roku 104,0000 zł, a 100 zł zainwestowane na 4%/12 = 0,3333% miesięcznie da po roku, przy miesięcznej kapitalizacji odsetek, 104,0742 zł). 22

23 ODSETKI 23

24 PŁATNOŚCI Z OBLIGACJI Wartość nominalna (face value) posiadacz obligacji (obligatariusz) otrzymuje ją w dniu wykupu Odsetki, kupon (interest, coupon) obligatariusz otrzymuje je regularnie, aż do czasu wykupienia obligacji; w przypadku obligacji zerokuponowej (zero-coupon bond) obligatariusz ich nie otrzymuje wartość nominalna odsetki otrzymywane regularnie przez właściciela obligacji okres odsetkowy oś czasu 24

25 OBLIGACJE SKARBOWE NOTOWANE NA GIEŁDZIE 25

26 OBLIGACJE STAŁOKUPONOWE Obligacja stałokuponowa (fixed-coupon bond, fixed-rate bond) jej posiadacz będzie regularnie otrzymywał takie same odsetki, np. 7 zł co roku albo 3 $ co pół roku. Odsetki są stałe nie zmieniają się. Wysokość odsetek zwykle podaje się jako procent wartości nominalnej. Np. polska obligacja skarbowa DS1029 (obligacja stałokuponowa, która zostanie wykupiona w październiku 2029 roku) jest oprocentowana według stopy 2,75%. Jej wartość nominalna to zł (cena może być inna). Oznacza to, że posiadacz takiej obligacji co roku dostaje: 2,75% * zł = 27,50 zł. Najbliższa płatność odsetek od tej obligacji nastąpi W przypadku polskich obligacji skarbowych okres odsetkowy trwa zwykle rok. Dla amerykańskich obligacji skarbowych trwa zwykle pół roku. Gdyby polska obligacja DS1029 miała półroczny okres odsetkowy, to jej posiadacz co pół roku otrzymywałby 2,75% * 1000 zł * 0,5 = 13,75 zł. 26

27 OBLIGACJE ZMIENNOKUPONOWE Obligacja zmiennokuponowa (floating-rate bond) jej posiadacz będzie otrzymywał odsetki, których wartość będzie się zmieniała. Wysokość odsetek będzie zależała od inflacji lub od jednej ze stóp procentowych. Na przykład, polska obligacja skarbowa TOZ0322 jest oprocentowana według stopy WIBOR 6M (czyli według stopy, po której największe polskie banki pożyczają na pół roku pieniądze innym największym polskim bankom). Wartość nominalna tej obligacji to 100 zł (cena może być inna). Na początku okresu odsetkowego WIBOR 6M wynosi np. 1,80%. Oznacza to, że posiadacz tej obligacji dostanie za pół roku: 1,80% * 100 zł * 0,5 = 0,90 zł 27

28 WYCENA OBLIGACJI 28

29 WYCENA OBLIGACJI Obligacje wycenia się dyskontując wszystkie przyszłe przepływy pieniężne (kupony i wartość nominalną): n PV = t=1 C 1 + i t + FV 1 + i n C odsetki (kupon) FV wartość nominalna obligacji i stopa dyskontowa używana do wyceny obligacji (rentowność obligacji) t numer danego okresu odsetkowego n liczba okresów odsetkowych 29

30 PRZYKŁAD Obligacja ma dwa lata do wykupu. Wartość nominalna wynosi zł. Odsetki wynoszą 3% i są wypłacane rocznie. Odpowiednia stopa dyskontowa jest równa 2%. Wartość obligacji wynosi: n PV = t=1 C 1 + i t + FV 1 + i n = = 29, , , 17 = 1019, % % % 2 = Cena, którą zobaczymy w serwisach informacyjnych, jest zawsze wyrażona dla 100 zł wartości nominalnej czyli w serwisach informacyjnych zobaczymy nie 1019,42 zł, a 101,

31 RENTOWNOŚĆ OBLIGACJI Zwykle w analizach dotyczących obligacji mówi się nie o cenie, a o rentowności czyli o stopie procentowej, którą można porównywać dla bardzo różnych obligacji: n PV = t=1 C 1 + i t + FV 1 + i n C odsetki (kupon) FV wartość nominalna obligacji i stopa dyskontowa używana do wyceny obligacji (rentowność obligacji) t numer danego okresu odsetkowego n liczba okresów odsetkowych 31

32 KRZYWA RENTOWNOŚCI 32

33 CENA OBLIGACJI 33

34 RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ 34

35 RYZYKO KREDYTOWE 35

36 RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH Z DZIAŁALNOŚCI J 36

37 OBLIGACJE SKARBOWE JAKO ALTERNATYWA DLA LOKAT BANKOWYCH 37

38 RODZAJE OBLIGACJI SKARBOWYCH Obligacje Trzymiesięczne (OTS Oszczędnościowe Trzymiesięczne Stałoprocentowe) o oprocentowaniu stałym, przeznaczone są dla osób, które chcą znać swój zysk już w dniu zakupu oraz skłonne są angażować oszczędności na bardzo krótki okres. Obligacje dwuletnie (DOS Dwuletnie Oszczędnościowe Stałoprocentowe) o stałym oprocentowaniu są dobrym rozwiązaniem dla osób, które chcą mieć pewność stałego oraz z góry znanego zysku. Dzięki stałemu oprocentowaniu obligacji dwuletnich z góry wiadomo jaki będzie zysk po zakończeniu okresu oszczędzania Obligacje trzyletnie (TOZ - Trzyletnie Oszczędnościowe Zmiennoprocentowe) o zmiennym oprocentowaniu to dobry sposób dla osób, które poszukują takiej formy oszczędzania, która zapewnia regularny (co 6 miesięcy) dopływ gotówki a oprocentowanie zawsze podąża za zmieniającymi się trendami na rynku finansowym. Czteroletnie obligacje (COI - Czteroletnie Oszczędnościowe Indeksowane) indeksowane inflacją to świetny sposób oszczędzania dla osób, które dysponują nadwyżkami finansowymi i zamierzają pomnażać je w dłuższym okresie czasu, mając pewność, że inflacja nie uszczupli ich zysku, a marża odsetkowa zagwarantuje zysk. Obligacje czteroletnie zapewniają również coroczny dopływ gotówki z wypłacanych odsetek 38

39 PODATKI 39

40 PODSTAWOWE TERMINY Agent Emisji - instytucja odpowiedzialna za sprzedaż oraz obsługę obligacji skarbowych. Od 1 sierpnia 2003 r. agentem emisji skarbowych obligacji oszczędnościowych jest Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A. Emitent instytucja zaciągająca w wyniku sprzedaży obligacji dług u nabywcy, zobowiązująca się do zwrotu pożyczonej kwoty wraz z odsetkami; emitentem skarbowych obligacji oszczędnościowych jest Minister Finansów. List emisyjny oficjalny dokument Ministra Finansów określający szczegółowe warunki emisji danego rodzaju obligacji (m.in. oprocentowanie, terminy sprzedaży, warunki przedterminowego wykupu, okresy odsetkowe). Rynek pierwotny oferowanie obligacji skarbowych nabywcom bezpośrednio przez Emitenta (Minister Finansów). W przypadku obligacji oszczędnościowych odbywa się to za pośrednictwem agenta emisji, tj. Powszechnej Kasy Oszczędności Banku Polskiego S.A. Rynek wtórny o rynku wtórnym mówimy, gdy papiery wartościowe po ich sprzedaniu przez Emitenta pierwszemu właścicielowi są po raz kolejny odsprzedawane następnym nabywcom, np: na podstawie umowy cywilno-prawnej. W przypadku sprzedaży obligacji na podstawie umowy cywilno-prawnej należy przyjść wraz z kupującym (nowym nabywcą obligacji) do Punktu Sprzedaży Obligacji i przedstawić umowę sprzedaży. 40

41 OBLIGACJE SAMORZĄDOWE - PRZYKŁAD 41